s tichting b ouwr esearch eiliging van gebouwen 4 deel kantoren
In de reeks Beveiliging van gebouwen zijn reeds verschenen: Deel 1: Eengezinswoningen, SBR-publikatie 304 Deel 2: Meergezinswoningen, SBR-publikatie 305 Deel 3: Winkels, SBR-publikatie 306 Deel 4: Kantoren, SBR-publikatie 205 Deel 5: Bedrijfsterreinen/gebouwen, SBR-publikatie 210 Deel 6: Scholen, SBR-publikatie 215 Deel 7: Wijkcentra, SBR-publikatie 276 rapporteurs: P. van Soomeren H. Stienstra Van Dijk, Van Soomeren en Partners
s;;tichting beveiliging van gebouwen 4 deel kantoren Rotterdam, 1995
2 Doelstelling Stichting Bouwresearch Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het toepassen van nieuwe inzichten en ontwikkelingen op het gebied van management, organisatie en technologie. Belangrijkste doelstelling van SBR is het laten uitvoeren van onderzoek gericht op verbetering van kwaliteit, produktiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid in de bouw. SBR voert circa 80 onderzoeksprojecten per jaar uit en werkt actief aan het overdragen van de kennis naar alle geledingen binnen de bouwnijverheid. De Stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten - van de in deze publikatie opgenomen gegevens. De mogelijkheid dat zich desondanks onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden kan niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit deze publikatie. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo. het 'Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: Stichting Bouwresearch, Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch - Rotterdam. CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Beveiliging Beveiliging van gebouwen / Stichting Bouwresearch. - Rotterdam: Stichting Bouwresearch. - (SBR-publicatie ; 205) DI. 4: Kantoren / auteurs: Paul van Soomeren, Hein Stienstra, Pauline de Savornin Lohman. 1 e versie geschreven door P. van Soomeren en H. Stienstra: 1989. - Met lit. opg., reg. - Met samenvatting in het Engels. ISBN 90-5367-136-6 NUGI833 Trefw.: kantoorgebouwen: beveiliging.
Inhoud 3 Woord vooraf 5 10 Toegangscontrole in bouwkundig detail 93 10.1 De kaartlezer 93 Samenvatting 7 10.2 Het deurconcept 94 10.3 Deuren in kantoren 94 Summary 9 10.4 Speciaal hang- en sluitwerk 100 10.5 Deurenboek 106 1 Inleiding 13 1.1 Beveiliging: kosten en baten 13 11 Terreinbeveiliging 109 1.2 Inbraakbeveiliging 15 11.1 Keuzeprobleem 109 1.3 Toegangscontrole 15 11.2 Afscheidingen 110 1.4 Leeswijzer 15 11.3 POorten en obstakels 111 11.4 Controle 111 2 Definitie kantoorgebouwen 19 11.5 Parkeerplaatsen 112 2.1 Kenmerken en risico's 19 11.6 Verlichting 112 2.2 De kantorenmarkt nu en in de toekomst 21 11.7 Gesloten televisiesystemen 113 2.3 De Real Estate Norm (REN) 23 11.8 Bewakingsruimten 113 11.9 Sociale veiligheid 114 3 Risico's 27 3.1 Planmatige aanpak 27 3.2 Risico's kantoorgebouwen 28 Bijlagen 4 Beveiliging 33 1 Inhoudsopgaven deel 1 tot en met 7 117 4.1 Beveiligingsplan als onderdeel van het programma van eisen 33 2 Organisaties en instellingen 125 4.2 Definitie van gebieden 34 4.3 Definitie van beveiliging 35 3 Vandalisme-preventie bij 4.4 Aandachtspunten bij een beveiligingsplan 35 kantoorgebouwen 127 5 Een model 39 5.1 Het Rrim 39 Literatuur 129 6 Risico's per ruimte 43 Trefwoordenregister 131 6.1 Rrim per ruimte/element 43 Colofon 133 7 Inbraakbeveiliging 53 7.1 Bouwtechnisch beveiligen van kantoren 53 7.2 Beveiliging per onderdeel 56 7.3 Inbraak-alarmsystemen 61 8 Compartimenteren 65 8.1 De compartimenten 65 8.2 Publieksruimten 65 8.3 Computerruimten 66 8.4 Archiefruimten 67 8.5 Kluisruimten 71 8.6 Brand- en inbraakwerende kasten 74 8.7 Ruimten voor geldzaken 80 8.8 Bewakingsruimten 81 9 Toegangscontrole 85 9.1 Toegangscontrole 85 9.2 Complete toegangscontrole 88 9.3 De toekomst 90 9.4 Ontwerp 90
4
Woord vooraf 5 De veelvuldig voorkomende vernielingen aan en inbraken in gebouwen vragen reeds in de ontwerpfase, en zelfs daarvoor, de aandacht van opdrachtgevers, ontwerpers en toekomstige gebruikers. Door vroegtijdig een analyse te maken van de risico's die het gebruik van een gebouw in de gebruiksperiode met zich meebrengt, kan worden voorkomen dat gebouwen naderhand een bron van ergernis worden omdat ze te gemakkelijk doelwit van ongewenste gasten zijn geworden. Met de gegevens van die analyse kan de ontwerper rekening houden bij de situering. Vooral ook in de preventieve sfeer kunnen technische maatregelen en middelen van voldoende kwaliteit worden toegepast om de kans op inbraak en vandalisme te beperken. Tot dit laatste draagt ook de juiste keuze van materialen en de wijze van verwerking daarvan bij. De studiecommissie Beveiliging van gebouwen heeft zich tot doel gesteld een serie goed gedocumenteerde rapporten over deze onderwerpen op te stellen voor opdrachtgevers en ontwerpers, steeds gericht op de meest voorkomende typen gebouwen. Dit rapport over kantoren is het vierde deel in een serie van totaal zeven gebouwtypen. Het is een herziening van de in 1989 uitgebrachte versie (SBRpublikatie 205). Verder zijn in deze serie verschenen: deel 1: Eengezinswoningen (herziene versie), deel 2: Meergezinswoningen (herziene versie), deel 3: Winkels (herziene versie), deel 5: Bedrijfsterreinen/gebouwen (herziene versie), deel 6: Scholen, deel 7: Wijkcentra. De commissie hoopt dat deze rapporten een bijdrage zullen leveren aan het op rationele wijze beveiligen van gebouwen. ir. P. van der Heiden, voorzitter studiecommissie
6 \ \
Samenvatting 7 Dit vierde deel in de reeks Beveiliging van gebouwen is een leidraad voor het bouwtechnisch beveiligen van kantoorgebouwen tegen de meest voorkomende risico's van criminaliteit. Allereerst wordt in hoofdstuk 1 aangetoond hoe belangrijk het is om het onderwerp beveiliging reeds in het ontwerp van een kantoorgebouw mee te nemen. Met de stijgende criminaliteit is beveiliging geen luxe. Als men rekening houdt met die beveiliging in het ontwerp van een kantoorgebouw, levert dat in de exploitatie (beheers)fase zeker zijn rendement op. Vervolgens worden in dit eerste hoofdstuk een zestal wegen geschetst die gevolgd kunnen worden bij het bouwtechnisch beveiligen tegen inbraak alsmede zes manieren om toegangscontrole te regelen. In hoofdstuk 2 wordt eerst een algemene omschrijving gegeven van wat men onder het begrip kantoorgebouw moet verstaan. Vervolgens worden enkele kerngetallen over de kantorenmarkt gepresenteerd en wordt ingegaan op de Real Estate Norm. Hoofdstuk 3 geeft een omschrijving van de criminele risico's waar men bij kantoorgebouwen rekening mee moet houden. Over dit onderwerp blijkt weinig informatie te bestaan. Het materiaal dat inzicht geeft in de omvang en schade ten gevolge van criminaliteit duidt erop dat de delicten inbraak, vandalisme, diefstal, bedreiging en brandstichting de belangrijkste risico's lijken. Deze risico's worden vervolgens kort behandeld. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op het onderwerp beveiligingsplan. In essentie gaat het er daarbij om dat reeds in een zeer vroeg stadium van het ontwerpproces de voor het desbetreffende kantoorgebouw relevante risico's geïdentificeerd en geanalyseerd worden, waarna de tegenmaatregelen uitgestippeld kunnen worden. Het is daarbij een keiharde randvoorwaarde dat beveiligingsmaatregelen in kantoren niet haaks mogen staan op de dagelijkse menselijke routine in kantoren. Omdat niet alleen investeringskosten maar ook exploitatiekosten gedurende het ontwerp- en bouwproces snel aan beïnvloedbaarheid inboeten (met de keuze van een ontwerp is 55% van de exploitatiekosten vastgelegd), is het van belang het beveiligingsplan al in het programma van eisen mee te nemen. Aangezien over het algemeen de vereiste beveiligingsgraad per ruimte in het gebouw verschilt, zal men zowel de risico's als de beveiligingsmaatregelen per ruimte/gebied moeten definiëren. Hiervoor wordt in hoofdstuk 5 een praktisch hulpmiddel aangereikt: het Ruimterisico-inschattingsmodel (Rrim). In dat model waarvan een voorbeeld is opgenomen kan men per ruimte de mogelijke risico's invullen. Daarachter vult men de kans in dat genoemd risico echt plaatsvindt en de ernst van de gevolgen. Op grond van deze inschattingen kan men tenminste prioriteiten bepalen en een (beveiligings)beleid uitstippelen. Kortom: met het Rrim kunnen opdrachtgever en ontwerper komen tot een rationeel beveiligingsplan dat in het verdere ontwerpproces meegenomen kan worden. Als ondersteuning bij de invulling van het Rrim worden in hoofdstuk 6 een kleine twintig typen ruimten die men in een kantoor kan aantreffen behandeld (van kantine tot leidingkoker). Per ruimte worden enkele uit beveiligingsoogpunt essentiële zaken kort aangestipt waarna vervolgens een verwijzing wordt gegeven naar de meer technische detail-hoofdstukken en paragrafen in het vervolg van dit rapport. Dit hoofdstuk vormt daarmee in feite een scharnierpunt: van risico-inschatting naàr de ontwerp-oplossingen. In hoofdstuk 7 wordt ingegaan op de beveiliging (met name tegen inbraak) van het gebouw. Daarbij wordt allereerst de bouwkundige schil van het gebouw onder de loep genomen. De eisen die uit inbraakpreventief oogpunt moeten worden gesteld aan gevels, kozijnen, ramen en deuren passeren de revue. Vervolgens wordt aandacht besteed aan het hang- en sluitwerk (de bestaande NEN-normen), aan glas en glasafscherming en aan de qua beveiligingsproblematiek vaak onderschatte daken en vluchtwegen.
8 Samenvatting Pas als de bouwtechnische beveiliging op niveau gebracht is, kan men zich op de aanvullende elektronica richten. De laatste paragraaf van dit hoofdstuk betreft dan ook de functie, werking en installatie van inbraaksignaleringssystemen in het gebouw. In hoofdstuk 8 wordt ingegaan op het onderwerp 'compartimenteren': het van de rest isoleren van de zeer risicovolle plekken in het gebouwen het beter beveiligen van die plekken. Dit is een strategie die al sinds mensenheugenis wordt toegepast door geld in kluisruimten onder te brengen en archieven in ruimten. Aan de orde komen achtereenvolgens de computerruimte, de archiefruimte, de kluisruimte, de brand- en inbraakwerende kasten, de ruimte voor geldzaken en ten slotte de bewakingsruimte. Voor elk van de genoemde compartimenten en/of onderdelen daarvan worden de uit beveiligingsoogpunt te stellen eisen behandeld. Het criminele risico rond elk van de compartimenten kan vrijwel nooit los worden gezien van het brandrisico. Waar nodig wordt dan ook op dit onderwerp kort ingegaan. Toegangscontrole is het onderwerp dat in hoofdstuk 9 (in bouwkundig detail ook in hoofdstuk 10) centraal staat. Terwijl inbraakbeveiliging zich richt op de beveiliging buiten kantooruren, richt toegangscontrole zich vooral op de beveiliging tijdens werktijd. Allereerst wordt kort stilgestaan bij enkele vormen van toegangscontrole die in kleinschalige situaties goed toepasbaar zijn: een slot dat moet voorkomen dat een onbevoegde werknemer, bezoeker of derde een gebouw of ruimte betreedt. Ingegaan wordt op cijfercombinatiesloten, druktoetspanelen, sloten met kaarten en persoonsgebonden toegangscontrole. Vervolgens wordt stilgestaan bij de meer uitgebreide toegangscontrole waarbij alle belangrijke deuren in het kantoorgebouw worden bewaakt. Essentieel voor een goede werking van alle toegangssystemen blijken de bouwkundige details. Daaronder verstaan we hier al datgene wat niet direct aangemerkt kan worden als 'de elektronica'. Dit betreft niet alleen de componenten zoals deuren, sloten, deurdrangers, behuizingen, maar ook de bevestiging daarvan, sparingen, doorvoeren van kabels enz. Dit onderwerp staat centraal in hoofdstuk 10: toegangscontrole in bouwkundig detail. Allereerst wordt ingegaan op de kaartlezer. Voorts worden de meest voorkomende (buiten)deur-situaties behandeld. Daarbij wordt zowel aandacht besteed aan de hoofd-entree-partij als aan de overige inen uitgangen. Tevens wordt vrij uitgebreid ingegaan op speciaal hang- en sluitwerk, zoals onder andere mechanische codesloten, elektrische deurgrendels en -openers, elektromotorsloten, elektromagnetische deurvergrendelingen en paniekopeners. Omdat het aantal te beveiligen deuren in een wat groter beveiligingsplan vaak niet gering is en de details per deur veelal verschillen, wordt in de laatste paragraaf van dit hoofdstuk ingegaan op een hulpmiddel dat veel misverstanden en dubbel werk kan voorkomen: de vervaardiging van een deurenboek. Hiervan wordt een voorbeeld gegeven. Hoofdstuk 11 van dit rapport behandelt het onderwerp terreinbeveiliging. Aan de orde komen (natuurlijke en technische) afscheidingen, poorten en obstakels, controle, parkeerplaatsen, verlichting, gesloten televisiesystemen en bewakingsruimten. Deze onderwerpen worden kort en vrij algemeen besproken. Ze vormen namelijk het zwaartepunt in het volgende deel in de reeks Beveiliging van gebouwen (deel 5: Bedrijfsgebouwen/terreinen). Dit deel wordt besloten met een overzicht van de gebruikte literatuur en drie bijlagen. In bijlage 1 treft men de inhoudsopgaven aan van de andere delen die verschenen zijn in de reeks Beveiliging van gebouwen. Bijlage 2 geeft een overzicht van relevante organisaties en instellingen. Bijlage 3 geeft een checklist voor vandalisme-preventie bij kantoorgebouwen.