E 1 0 0 en de n a o o rlo g se rechtspraak m et b etrek k in g to t o n ro eren d goed The Royal Decree E 100 and Llie Post-War Case Luw Concerning Real Estate Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op gezag van de rector magnificus prof. dr. S.W.J. Lamberts en volgens besluit van het C ollege voor Promoties. D e openbare verdediging zal plaatsvinden op vrijdag 19 december 2 0 0 8 om 13.30 uur door Kornelius Meijer geboren te G roningen W ' UW*VtM?tiT HOTTIH&Mrf
INHOUDSOPGAVE W oord vooraf Plan van behandeling Afkortingen xi xiii xvii Hoofdstuk I Inleiding 1. Schets van Nederland in 1945 1 2. Bijzondere rechtspraak 7 3. De Raad voor het Rechtsherstel en de machtenscheiding 9 4.Het herstelrecht en het woonrecht 11 5. Redelijkheid en billijkheid 12 H oofdstuk II D e organisatie van de roof 1. Duitse roofinstanties en hun handlangers 17 2. De naoorlogse liquidatie van de roofinstellingen 22 3. Het Nederlands Beheersinstituut 24 4. Oorlogsschade en rechtsherstel 27 H oofdstuk III D e Raad voor het Rechtsherstel en de machtenscheiding 3.1 De leer van de machtenscheiding 33 3.2 Probleemstelling 33 3.3 Ontwikkelingen van de machtenscheiding tot 1940 35 3.3.1 De gemeentesecretaris van Winkel 36 3.3.2 De commissie-koolen 37 3.3.3 Het overzicht van de administratieve rechtspraak in 1932 38 3.4 De scheiding der machten in 1945 39 3.4.1 De plaats van het civiele recht in 1945 39 3.4.2 De plaats van het administratieve recht na de bezetting 40 3.4.3 De situatie aan het begin van de jaren vijftig 41 3.5 De naoorlogse scheiding der m achten 42 3.6 De plaats van de Raad voor het Rechtsherstel binnen de 45 scheiding der machten 3.6.1 De plaats van de Afdeling Rechtspraak binnen 46 de scheiding van machten 3.6.2 De plaats van de Afdeling Onroerende Goederen 47 3.6.3 De plaats van de overige afdelingen van de Raad 49 voor het Rechtsherstel v
3.6.4 De Raad voor het Rechtsherstel een organisatorische lappendeken 3.7 Conclusies 5 2 55 Hoofdstuk IV Herstelrecht in materiële en procedurele zin 4.1 Het Besluit herstel rechtsverkeer, E 100 57 4.1.1 Eggens theorieën 57 4.1.2 De betekenis van Eggens voor de rechtswetenschap 61 4.1.3 Reacties in de vakliteratuur 63 4.2 De kernartikelen van hoofdstuk III van E 100 65 4.3 De procedurele regels van E 100 71 4.3.1 Procedure van voorziening bij voorraad in kort geding 73 4.3.2 Partijen en termijnen 73 4.3.3 Verweren 74 4.3.3.1 De exceptie van onbevoegdheid 74 4.3.3.2 Verweren van inhoudelijke aard 74 4.4. Rort geding 75 4.4.1 Ontvankelijkheid in kort geding 76 4.4.2 Kort geding in beheerszaken 76 4.4.3 Kort geding betreffende ontruiming 77 4.4.4 Afwijzing verzoek voorziening bij voorraad 78 4.5 De inrichting van de Raad voor het Rechtsherstel 79 4.5.1 De competentie van de Raad voor het Rechtsherstel 80 4.5.1.1 Staatsnoodrecht 81 4.5.1.2 Nationale grenzen aan de bevoegdheid van de Raad 82 4.5.1.3 De Raad voor het Rechtsherstel en het Militair Gezag 86 4.5.1.4 De Raad voor het Rechtsherstel en de civiele rechter 89 4.5.1.5.De Raad voor het Rechtsherstel en de strafrechter 95 4.5.1.6 De Raad voor het Rechtsherstel en publiekrechtelijke 95 regelingen en instanties 4.5.1.6.1 Huurbeschermingsbesluit 95 4.5.1.6.2 Besluit Reëvacuatie Kleinbedrijf(F254) 96 4.5.1.6.3 Besluit Algemeen Vestigingsverbod Kleinbedrijf 97 4.5.1.6.4 Algemeen Vorderingsbesluit 1940 98 4.5.1.6.5 Besluit Rechtsherstel ontslagen ambtenaren (E94) 99 en Besluit F 298 4.5.1.7 De Raad voor het Rechtsherstel en E 93 en E 133 100 4.6 De Afdeling Onroerende Goederen van de Raad 101 voor het Rechtsherstel
4.6.1 Het aanbrengen en behandelen van rechtsherstelzaken 105 over onroerende goederen 4.6.2 De rol van het notariaat 106 4.6.3 Voorziening bij voorraad 110 4.6.4 Hoger Beroep van regelingen gedelegeerden 111 Hoofdstuk V Jurisprudentie Raad voor het Rechtsherstel 5.1 Inleiding 113 5.2 Huur 113 5.2.1 Ontvankelijkheid verzoeker 113 5.2.2 Talmen met het indienen van een rechtsherstelverzoek 115 5.2.3 Herstel van huurovereenkomsten 119 5.2.4 Nietig verklaren huurovereenkomst 122 5.2.5 Rechtsherstel na ingrijpen van de gewone rechter, 123 verhouding tot het reguliere huurrecht 5.2.6 Afwijzing van het rechtsherstelverzoek 124 5.2.7 Schadevergoeding in plaats van volledig rechtsherstel 125 5.2.8 Publiekrechtelijke beschikkingen en rechtsherstel 126 5.2.9 Het aantonen van de goede trouw 127 5.2.1,0 W oningruil 130 5.2.11 Onderhuur 131 5.2.12 Schijnovereenkomsten 132 5.3 Ontruim ing en beheer van percelen 135 5.4 Koop 137 5.4.1 Geschil vanwege een gering financieel belang 139.5.4.2 Recht van koop van het gehuurde pand tegen een 141 vastgestelde prijs 5.4.3 Getuigenverklaringen 142 5.5 Hypotheken 144 5.5.1 Verantwoordelijkheid voor de handelingen van de 152 vertegenwoordiger 5.5.2 Artikel 27, lid 5, E 100 154 5.5.3 Een rechtshandeling volgens herstelrecht o f 158 op grond van regulier civiel recht? 5.5.4 Grenzen aan het optreden van de hypotheekbanken. 160 5.5.5 Bevrijdende betaling ex artikel 33 E 100 161 5.6 Inschrijving in het Grootboek van de W ederopbouw 165 5.7 Samenvatting 166 vii
Hoofdstuk VI Het reguliere woonrecht 171 6.1. De Woningwet van 1901 172 6.2 Het Vorderingsbesluit W oonruim te 1944 174 6.2.1 De last tot vordering van woonruimte 177 6.2.2 De parlementaire behandeling van het 178 wetsontwerp G 123 6.3. De W oonruimtewet 1947 179 6.3.1 De vergunning voor het in gebruik 182 nemen van een woongelegenheid 6.3.2 De regelgeving van de gemeenteraad 183 6.3.3 De inwerkingtreding van de W oonruim tewet 1947 184 en de gevolgen daarvan 6.4 Huurwetgeving 185 6.4.1 Huurovereenkomst 185 6.4.2 De verplichtingen van de verhuurder 185 6.4.3 Verplichtingen van de huurder 187 6.4.4 Het einde van de huurovereenkomst 188 6.4.5 Koop breekt geen huur 189 6.5 Hypotheekrecht 190 6.5.1 Hypotheken 190 6.5.2 Voorwerpen van hypotheekrecht 191 6.5.3 De hypotheekgever 191 6.5.3.1 Onteigening en hypotheek naar bezettingsrecht 192 6.5.4 De schulden waarvoor een hypotheek kon worden verleend 192 6.5.5 Vorm van de hypotheekstelling 193 6.5.6 Inschrijving 194 6.5.7 Werking van het hypotheekrecht 194 6.5.8 Recht van verhaal op het met hypotheek bezwaarde goed 195 6.5.9 7'e niet gaan van hypotheken 196 6.5.10 Doorhaling van de inschrijving 197 6.6 Conclusies 198 Hoofdstuk VII De Raad voor het Rechtsherstel en de redelijkheid en billijkheid Inleiding 201 7.1 Rechtsverwerking 202 7.1.1 Het begrip rechtsverwerking 203 7.1.2 De naoorlogse literatuur en jurisprudentie 203 met betrekking tot rechtsverwerking 7.2 Rechtsherstel en rechtsverwerking 207
7.2.1 Oorlogskoop in overleg met de eigenaar 209 7.2.2 Eis tot schadevergoeding voor hypotheekleningen 21 1 7.2.3 Oorlogskoper zonder onderpand 212 7.2.4 Verkopen op grond van artikel 1223, lid 2, BW 214 7.2.5 Goede trouw hypotheekhouder 216 7.3 Regresacties 218 7.3.1 De beginselen bij het afwikkelen van regresacties 222 7.3.2 Regresregeling van de Afdeling Onroerende Goederen 226 7.3.3 Evenredigheid van schuld tussen de oorlogskopers 228 7.3.4 Poging om de schade te beperken door 231 een partij buiten spel te zetten 7.3.5 Overeenkomst van geldlening blijft in stand tussen 233 oorlogskopers en de hypotheekbanken 7.3.6 Voorlopige koopakten 234 7.3.7 Handgeld 236 7.3.8 Verrekening schade tussen oorlogskopers 236 7.3.9 Conclusie 238 7.4 Het herstelrecht en de toepassing van de redelijkheid en 238 billijkheid in de reguliere rechtspraak 7.4.1 De rol van de redelijkheid en de billijkheid in het 241 burgerlijk recht 7.4.2 De ontwikkeling van de algemene beginselen 245 van behoorlijk bestuur. Samenvatting 249 Summary 255 Literatuurlijst 261 Trefwoordenregister 269 Register van aangehaalde jurisprudentie 273 Bijlage 1: 281 Uittreksel uit het Besluit Herstel Rechtsverkeer (E 100), zoals gewijzigd bij KB F 272. Bijlage 2: 309 Het Besluit Vijandelijk vermogen (E 133), zoals gewijzigd bij KB F 244 en KB F 272 en bij wet van 21 december 1946 (G 382) Bijlage 3 : 329 Wet van 21 december 1951, Staatsblad 19.51, 586. Bijlage 4: 333 De Raad voor het Rechtsherstel in 1945-1958. ix