cursus: De cyclus van methodisch werken in de jeugdzorg

cursus: De cyclus van methodisch werken in de jeugdzorg

> Inhoud > Over deze cursus 3 > Cyclus van methodisch werken 6 > Beginsituatie 10 > Doelen 16 > Voorbereiden 20 > Uitvoeren 23 > Evalueren 24 > Reflectie 25 > Theoriebron 1: Methodisch werken 27 > Theoriebron 2: Ontwikkelingsfasen en ontwikkelingstaken 29 > Theoriebron 3: Duidelijke doelen stellen 30 > Theoriebron 4: Plan van aanpak 32 > Theoriebron 5: De evaluatie 34 > Theoriebron 6: STAR, STARR, STARRT 35 > Beoordeling 37 > Bijlage 1: Voorbeeld stappenplan 39 > Bijlage 2: Voorbeeld rapportage 40 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522-235235 Fax: 0522-235222 E-mail: info@edu-actief.nl Internet: www.edu-actief.nl Marloes Steunebrink, Annelies Kool en ROC Mondriaan De cyclus van methodisch werken in de jeugdzorg Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design / Ruurd de boer, omslag: Tekst in Beeld / Hubi de Gast ISBN 978 90 3720 910 5 Copyright 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

> Over deze cursus In deze cursus leer je de basis voor het werken in de jeugdzorg. Je maakt kennis met methodisch werken. Alle fasen van de methodische werkcyclus worden behandeld. Het nut van het stellen van doelen en het werken met plannen wordt verduidelijkt. Je leert doelen stellen die passen bij een cliënt en stelt een plan van aanpak op voor de begeleiding van een cliënt. Doelstellingen Je leert het principe van de cyclus van methodisch werken. Je kunt verschillende doelen onderscheiden Je kunt werkbare doelen opstellen (SMART) Je kunt een plan van aanpak schrijven volgens de basisindeling voor een plan van aanpak. Je kunt een plan van aanpak schrijven dat past bij een cliënt. Beoordeling Je wordt op verschillende punten beoordeeld. Kijk voor deze punten achter in dit boek. Belangrijke punten bij de beoordeling zijn: actieve deelname aan de lessen nette uitwerking van de opdrachten afgeronde processtappen voor het maken van het plan van aanpak en het werkboek een bruikbaar plan van aanpak een bruikbaar werkboek voor de cliënt. Je toekomstige collega Naam: Werkzaam bij: Medewerkers: Werkzaam als: Soort werkzaamheden: Over de werkomgeving: Grootste blunder: Waar werk je aan: Marinka Bakker Tjallinga Hiem Ruim 300 medewerkers die hulp bieden aan meer dan 700 cliënten. Pedagogisch werker Zorg dragen voor een verantwoord leefklimaat voor de jeugdige(n), plan van aanpak opstellen, observeren, behandelen, opvoeden, begeleiden, verzorgen, stimuleren, activeren en ondersteunen van jeugdigen die in behandeling zijn. Hier komen kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking die problemen hebben met de sociale en emotionele ontwikkeling. Wat ik het mooie vind aan dit werk, is dat we niet alleen het kind helpen maar ook kijken naar wat we voor de ouders van het kind kunnen betekenen. Zo leren ook de ouders omgaan met het gedrag van hun kind. Toen ik er net werkte, kwam ik op een middag fluitend aanfietsen op mijn werk. Bleek dat het vakantie was en ik om 09.00 uur had moeten beginnen vanwege de vakantieactiviteiten. Ik was het helemaal vergeten. Momenteel ben ik bezig om alle rapportages die we hebben van een cliënt te verzamelen om een eindevaluatie te schrijven. Deze cliënt mag over een maand naar huis. Hij heeft zijn doelen behaald. 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

Beroepsproduct 1: Plan van aanpak Dit beroepsproduct inleveren voor: Tijdens deze cursus maak je kennis met Peter. Peter is een jongen met ADHD. Hij is aangemeld voor de naschoolse dagbehandeling. Als pedagogisch werker maak je een plan van aanpak voor Peter. Dat doe je aan de hand van de opdrachten uit deze cursus. De resultaten van de opdrachten in de cursus verwerk je in een plan van aanpak. Zo bouw je aan het plan voor Peter. Het plan van aanpak schrijf je aan de hand van de cyclus van methodisch werken. Processtappen Maak een planning. Maak de opdrachten in deze cursus. Ontwerp het plan van aanpak voor Peter aan de hand van de cyclus van methodisch werken. Maak het plan van aanpak voor Peter. Je moet elke processtap af laten tekenen door je docent, voordat je aan de volgende processtap begint. Eisen voor het plan van aanpak Het plan van aanpak bevat: een inhoudsopgave een beschrijving van de beginsituatie een beschrijving van de doelen een beschrijving van de voorbereiding een beschrijving van de uitvoering een beschrijving van de evaluatie. Taal Taal Taal Taal Neem de cursus door en onderstreep de woorden die je niet kent. Neem deze woorden over in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Na afloop van de cursus neem je dit overzicht op in je taalportfolio. Werkmodel: Woordenlijst op www.factor-e.nl 4 De cyclus van methodisch werken in de jeugdzorg

Beroepsproduct 2: Werkboek voor de cliënt Dit beroepsproduct inleveren voor: Je hebt een plan van aanpak voor je cliënt opgesteld. Zo'n plan is voor je cliënt, die 10 jaar is, niet zo goed te begrijpen. Daarom maak je voor je Peter een werkboek. Het werkboek laat Peter zien wat het plan is en wat je gaat doen. Het werkboek moet aansluiten bij de belevingswereld van je cliënt. Gebruik daarom leuke tekeningen en figuren die een 10-jarige aanspreken. Wanneer het werkboek er leuk en uitdagend uitziet, dan is het voor de cliënt leuk om met het boek, en dus de doelen, aan de slag te gaan. Processtappen Maak een planning. Ontwerp aan de hand van je plan van aanpak het werkboek. Maak het werkboek voor Peter. Je moet elke processtap af laten tekenen door je docent, voordat je aan de volgende processtap begint. Eisen voor het werkboek Het werkboek: geeft de cliënt een goed beeld van het plan geeft de cliënt een goed beeld van de activiteiten die gedaan gaan worden sluit aan bij de belevingswereld van de cliënt sluit aan bij het niveau van de cliënt aantrekkelijke vormgeving door illustratie en opmaak creatief en origineel. 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

> Cyclus van methodisch werken Als werker in de jeugdzorg ben je een professional aan wie hoge eisen worden gesteld. Je werkt immers met kwetsbare mensen die jouw begeleiding nodig hebben. Doelstellingen Je weet wat het belang is van methodisch werken in de jeugdzorg Je kunt de vijf stappen van de cyclus van methodisch werken benoemen. Je kunt benoemen wat de voordelen zijn van werken met een cyclus van methodisch werken. Opdracht 1: De cyclus van methodisch werken Methodisch werken is heel belangrijk voor de professional in de welzijnssector. De cyclus van methodisch werken is de basis van veel plannen voor de pedagogisch werker. Geef met nummers de juiste volgorde aan van de fasen van de cyclus van methodisch werken en vul de ontbrekende fase in. Theoriebron 1: Methodisch werken Voorbereiding Beginsituatie. Evaluatie. Doelen Geef aan waarom methodisch werken belangrijk is. Op de naschoolse dagopvang komen kinderen die ook buiten schooltijd worden begeleid. Dit zijn vaak kinderen met bepaalde problemen, bijvoorbeeld een lichte verstandelijke beperking. Soms komen deze kinderen dagelijks, maar soms komen ze maar één dag in de week. In de naschoolse dagopvang worden deze kinderen begeleid. Uit het plan van aanpak van een cliënt uit de naschoolse dagbehandeling zijn een paar onderdelen geknipt en van een nummer voorzien. Teken de cyclus van methodisch werken hiernaast en noteer de nummers op de juiste plaats in de cyclus. 1. Cliënt komt op een vaste dag naar de sportactiviteit. 2. Met de cliënt terugkijken op de behandeling: wat ging goed? 3. Cliënt kan zonder daarbij te schreeuwen zijn emoties uitleggen. 4. Achtergrond: de cliënt heeft ADHD. 5. Gebeurtenissen van de dag met de cliënt doorspreken. 6 De cyclus van methodisch werken in de jeugdzorg

Opdracht 2: Beginsituatie De cyclus van methodisch werken is een manier, ofwel een methode, om gestructureerd het werk aan te pakken. De cyclus van methodisch werken wordt gebruikt om plannen voor je werk op te stellen. In deze cursus ga je een plan van aanpak opstellen In de volgende opdrachten ga je oefenen met de cyclus van methodisch werken. Aan de hand van deze cyclus maak je een eigen leerplan. Je hebt de volgende informatie: Je opdracht is: een leerplan maken voor deze cursus. De cursus die nu voor je ligt omvat 40 studie-uren. Bij elk hoofdstuk staan doelen waaraan je tijdens de opdrachten werkt. De eerste stap van de cyclus is de beginsituatie. In deze fase ga je zonder oordeel kijken naar een bepaalde situatie. Je gaat het probleem omschrijven en op zoek naar de achtergronden. Bij de bovenstaande opdracht geef je in de beginsituatie antwoord op vragen als: Wat weet je al van het onderwerp van de cursus? Welke onderwerpen lijken je moeilijk? Hoeveel tijd heb je voor deze cursus? Welke zaken moet je inleveren? Op welke dagen kan ik werken aan deze cursus? Bedenk nog een aantal vragen om jouw beginsituatie duidelijk te krijgen. Opdracht 3: Doelen In de tweede stap van de cyclus ga je doelen opstellen waarmee je gaat werken. Je stelt jezelf de vraag: wat wil ik met deze cursus bereiken? Bijvoorbeeld: Ik ga in de komende 10 weken leren hoe je een plan van aanpak opstelt. Ik kan na het doorbladeren van de cursus aangeven hoeveel tijd ik ga besteden aan de opdrachten. Bedenk nu zelf nog twee doelen waaraan je zou willen werken. 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

Opdracht 4: Voorbereiding De derde stap van de cyclus is de voorbereiding. Hier ga je kijken naar wat je allemaal nodig hebt om aan je doelen te kunnen werken. Hier maak je een planning. Bij een planning maken houd je rekening met vragen als: Welke opdrachten moet ik doen? Wanneer moet ik het eindproduct inleveren? Moet ik tussendoor iets inleveren? Welke opdrachten plan ik in welke week? In het geval van het bovenstaande doel kun je nu de cursus eens doorbladeren om een inschatting te maken hoelang je met de opdrachten bezig denkt te zijn. Blader door deze cursus. Hoeveel uur denk je dat je ermee bezig bent? Plaats een kruisje achter de zin die op jou van toepassing is. Ik denk dat ik er precies 40 uur mee bezig ben. Ik denk dat ik er minder dan 40 uur mee bezig ben. Ik denk dat ik er meer dan 40 uur mee bezig ben. Werkmodel: Cursusplanning op www.factor-e.nl Maak nu een planning voor deze cursus. Gebruik het werkmodel Cursusplanning. Opdracht 5: Uitvoering De vierde stap van de cyclus is de uitvoering. Hier ga je, zoals de term al aangeeft, uitvoeren wat je in de voorgaande stappen bedacht hebt. Noteer wat voor jou heel belangrijk is om de deze cursus goed af te sluiten. Opdracht 6: Evaluatie De laatste stap van de cyclus is de evaluatie. Hier ga je kijken of je doelen behaald zijn en of alles is gegaan zoals jij dat van tevoren hebt bedacht. In het geval van het bovenstaande doel kun je antwoord geven op vragen als: Heb ik mijn doel gehaald? Hoe heb ik mijn doel gehaald? Hoeveel uur ben ik bezig geweest met de cursus? Komt dit overeen met mijn antwoord op vraag 4? Wat ging goed? Waarom ging dit goed? Wat ging minder goed? Waarom ging dit minder goed? Wat ga ik de volgende keer anders doen? Zijn de doelen die ik aan het begin heb opgesteld, goede doelen geweest? Of zal ik de doelen nu anders formuleren? Bedenk zelf nog drie vragen waarover je zou moeten evalueren. 8 De cyclus van methodisch werken in de jeugdzorg

Je zult zien dat deze cursus is opgebouwd aan de hand van de cyclus van methodisch werken. Bij de opdrachten zal worden aangegeven in welk deel van de cyclus jij je bevindt. 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. 9

> Theoriebron 1: Methodisch werken We maken vaak plannen. Voor de vakantie, voor een bezoek aan iemand, noem maar op. Dat gaat meestal vanzelf. Maar in ons werk met cliënten, doelgroepen of kinderen hebben we meestal een speciale bedoeling met de activiteiten die we organiseren: een doel. Bijvoorbeeld een ziek kind een prettige ervaring geven, zodat het zijn pijn en zorgen even echt vergeet. Of een leerzame activiteit voor een meisje dat behoefte heeft aan veel informatie. Of een activiteit voor een kind om hiermee zijn motorische vaardigheden verder te ontwikkelen. Zo n activiteit moet voldoen aan allerlei afspraken: de betrokken personen moeten op de hoogte worden gebracht, je moet kunnen verantwoorden waarom je iets wilt gaan doen en op welke manier, je moet na afloop aangeven of jij je doel hebt gehaald. Je moet de activiteit die je met het kind doet, kunnen verantwoorden tegenover de ouders of anderen die zeggenschap hebben over het kind. Je maakt daarom een plan voor de activiteit. Als pedagogisch werker jeugdzorg zul je met verschillende soorten plannen te maken krijgen. Het plan van aanpak is een algemene naam voor een plan om iets te bereiken maar afhankelijk van het doel of de discipline die het plan gebruikt, worden er ook andere namen gebruikt. Voorbeeld: In de buitenschoolse opvang wil de leiding in het kader van Pasen eieren beschilderen. Daarvoor stelt ze een plan op. Het gaat hier om een activiteit, daarom heet het een activiteitenplan. In de buitenschoolse opvang komen een paar kinderen met erg veel heimwee. De leiding bespreekt hoe ze er met deze kinderen omgaan en hoe ze iets kunnen doen aan de heimwee. Ook spreken ze af hoe ze de ouders betrekken. Dit leggen ze vast in een plan van aanpak. Cyclus van methodisch werken Methodisch werken is handelen volgens een vooropgezet plan om een vooraf gesteld doel te bereiken. Meestal wordt er dan gebruikgemaakt van de methodische werkcyclus. De methodische werkcyclus is een plancyclus om activiteiten en begeleiding goed te laten verlopen. Deze cyclus helpt je het plan systematisch op te zetten en geen dingen te vergeten. Bovendien kennen ook je collega s deze cyclus, zodat je makkelijker kunt overleggen. Als je een plan maakt, doorloop je deze cyclus. Bij elk onderdeel van de cyclus horen vragen en antwoorden. 1. Beginsituatie Om te beginnen beschrijf je de beginsituatie. Wie betreft het, wat zijn de gegevens van deze cliënt/dit kind, hoe zijn zijn leefomstandigheden? Als je bijvoorbeeld een ontwikkelingsactiviteit voor een kind met een beperking wilt organiseren, verdiep je je eerst grondig in de beginsituatie. Dat doe je door de cliënt te observeren en door met hem te praten en daarbij vooral goed te luisteren. Je praat ook met anderen over dit kind. Hoe zijn hun ervaringen met hem? Welke informatie kunnen zij 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. 27

je geven? Eventueel zoek je achtergronden op over de beperking of raadplaag je een deskundige. Ook is het noodzakelijk dat je voldoende kennis hebt van de ontwikkelingsfase van het kind. Want daardoor kun je inschatten wat je normaal gesproken kunt verwachten van een kind van deze leeftijd. Je benoemt in deze eerste fase ook het probleem, of de behoefte van de cliënt. Waarom is het nodig om een activiteit voor hem te organiseren? Wat wil je daarmee bereiken? Wil de cliënt of het kind zelf dat er iets verandert? Of vinden de ouders het noodzakelijk? Dat maakt wel uit voor de manier waarop je aan de activiteit begint. 2. Doelstellingen Nadat je de beginsituatie goed in beeld hebt gebracht en weet wat de behoefte is van je cliënt of doelgroep, ga je nadenken over de doelstellingen. Deze schrijf je op volgens de SMART-formulering. Daarmee kun je nauwkeurig omschrijven wat je doel is met de activiteit die jij gaat vormgeven. Meer informatie over SMART-doelstellingen formuleren vind je in theoriebron 3. 3. Voorbereiding Nu weet je wat je wilt bereiken. De volgende stap is bedenken hoe je deze doelen gaat verwezenlijken. Je moet misschien bijvoorbeeld andere collega s inlichten, bepaalde spullen verzamelen, voor geld zorgen. Dat zijn allemaal zaken die je in deze fase, de voorbereiding, regelt. In deze fase zet je ook het plan op papier. 4. Uitvoeren Ben je goed voorbereid, dan kun je de activiteit uitvoeren: natuurlijk heb je met de deelnemer(s)/het kind duidelijke afspraken gemaakt over de tijd en de plaats. En ook zijn de opvoeders op de hoogte en heb je alle benodigde afspraken en spullen goed geregeld. Je gaat aan de slag, maar niet zomaar; je hebt over de uitvoering nagedacht. 5. Evalueren En zo kom je dan uiteindelijk op het moment waarop je kunt zeggen: Het is gebeurd, we hebben de activiteit achter de rug. Je bent dan tevreden, of niet helemaal. Je gaat evalueren. Serieus ga je bij alle onderdelen na of die gegaan zijn zoals je had verwacht. En je bedenkt hoe het komt dat sommige dingen toch anders gingen. Sommige onderdelen vielen tegen, andere mee. Op grond van dit onderzoek kun je dan bedenken waarop je de volgende keer moet letten. Misschien had je in de beginsituatie iets belangrijks over het hoofd gezien of waren de doelen te moeilijk voor het kind. Of er was meer oefentijd nodig geweest. Je kunt na de evaluatie misschien al bedenken wat een nieuw doel is voor het kind voor wie je de activiteit hebt bedacht. En dan is de cirkel dus rond, want je kunt zo weer instappen om (nieuwe) doelen vast te stellen. 28 De cyclus van methodisch werken in de jeugdzorg

> Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsleden: Groep: Docent: Blok: Project: Onderwerp: Beoordeling Criteria Voldoende Onvoldoende Beroepsproduct 1 Beroepsproduct 2 Beroepsproduct 1 Processtappen planning opdrachten cursus ontwerp plan van aanpak uitvoering plan van aanpak. Processtappen planning ontwerp werkboek uitvoering werkboek. Plan van aanpak Het plan van aanpak ziet er verzorgd uit. Het plan van aanpak is compleet, inclusief een voorkant en inhoudsopgave. De beginsituatie is juist omschreven. Er is ingegaan op ontwikkelingstaken en vaardigheden. Er is ingegaan op de achtergronden. De doelen zijn SMART geformuleerd en sluiten aan op problematiek cliënt. In de voorbereiding zijn de juiste zaken opgenomen. Er is in opgenomen hoe de betrokkenen worden geïnformeerd. De planning is overzichtelijk en haalbaar. Er is goed nagedacht over de uitvoering. In het plan zijn rapportagevragen opgenomen. Geeft een goed overzicht van de voorbereidingswerkzaamheden. Er zijn relevante evaluatievragen opgenomen. 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. 37

Beoordeling Criteria Voldoende Onvoldoende Beroepsproduct 2 Actieve deelname in de les Werkboek Het werkboek geeft de cliënt een goed beeld van het plan Het werkboek geeft de cliënt een goed beeld van de activiteiten die gedaan worden Het werkboek sluit aan bij de belevingswereld van de cliënt Het werkboek sluit aan bij het niveau van de cliënt De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. Opdrachten De opdrachten voor de cursus zijn goed en netjes uitgewerkt. De eigen evaluatie is ingevuld en besproken. Mondeling en schriftelijk taalgebruik Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De teksten zijn in correct Nederlands geschreven. Overig Datum:.. Paraaf docent: Paraaf deelnemer: 38 De cyclus van methodisch werken in de jeugdzorg