INLEIDING TOT HET BURGERLIJK RECHT

INLEIDING TOT HET BURGERLIJK RECHT Nicole HEIJERICK Notarieel Jurist, Docent Europese Hogeschool Brüssel, Gastdocent EHSAL Management School l.s.m. Trudo BREESCH Hoofdlector Katholieke Hogeschool Kempen, Gastdocent Lessius Hogeschool Antwerpen 7 e editie 2007 die keime

1NHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE p. Woord vooraf Inhoudsopgave Afkortingen V VI XVIII DEELI ALGEMEEN 1 Hoofdstuk I: Het recht 2 I. Benadering 2 II. Bepaling 2 III. Ontleding 3 A. "Een geheel van algemeen geldende regeis" 3 B. "Ingesteld teneinde de stabiliteit en de veiligheid van het maatschappelijk leven te verzekeren" 4 C. "Regeis waarvan de naleving door toedoen van de openbare macht - desnoods met geweld - kan worden afgedwongen" 6 IV. Dwingend en aanvullend recht 7 A. Algemeen 7 B. Dwingend recht 7 C. Aanvullend recht 9 D. Praktische toepassing 9 V. Gebruik en misbruik van het recht 10 VI. Rechtsfeit en rechtshandeling 11 Hoofdstuk II: Indeling van het recht 12 I. Oorsprong van de indeling 12 II. Huidige indeling: privaatrecht - publiekrecht 13 III. Rechtstakken van het privaatrecht 13 A. Het burgerlijk recht 13 B. Het handeisrecht 14 C. Het gerechtelijk privaatrecht 15 D. Het internationaal privaatrecht 15 VI

IV. Rechtstakken van het publiekrecht 16 A. Het Staatsrecht 16 B. Het administratief recht 16 C. Het strafrecht en strafprocesrecht 17 D. Het fiscaal recht 17 V. Gemengde rechtstakken 17 A. Het gerechtelijk privaatrecht 17 B. Het sociaaleconomisch recht 17 VI. Grensoverschrijdend recht 18 A. Het internationaal publiekrecht of volkenrecht 18 B. Het supranationale recht 18 Hoofdstuk III: Bronnen van het recht 19 I. Begrippen 19 II. Reele rechtsbronnen 19 III. Formele rechtsbronnen 21 A. Algemeen 21 B. De wet en de algemene rechtsbeginselen 21 C. De rechtspraak 23 D. De rechtsleer 24 E. De gewoonte 25 F. De billijkheid 25 Hoofdstuk IV: De rechtscolleges 26 I. Inleiding 26 A. De rechtsprekende Organen 26 B. Principes van de organisatie en de werking van de gewone rechtscolleges 27 II. Materiele bevoegdheid van de rechtscolleges in burgerlijke en commerciele zaken 30 A. De vrederechter 30 B. De burgerlijke rechtbank in rechtbank van eerste aanleg 30 C. De rechtbank van koophandel 31 D. Het hof van beroep 31 III. De rechtscolleges in sociale zaken 32 A. De arbeidsrechtbank 32 B. Het arbeidshof 32 VII

IV. De rechtscolleges in strafzaken 32 A. De politierechtbank 32 B. De correctionele rechtbank 33 C. De strafuitvoeringsrechtbank 33 D. Het hof van beroep 33 E. Het hof van assisen 33 V. De rechtscolleges in zaken van minderjarigen 34 VI. Het Hof van Cassatie 34 DEEL II FAMILIERECHT 35 Hoofdstuk I: Personenrecht 36 Afdeling 1: Het begrip "persoon" 36 I. De persoon of het rechtssubject 36 II. Indeling van de personen 36 A. Fysieke personen 37 B. Rechtspersonen 38 Afdeling 2: Attributen van de persoonlijkheid 39 I. De naam 39 A. Soorten namen 39 B. Twee bijzondere vragen betreffende de naam en zijn gebruik 40 II. De woonplaats 41 A. Eenheid en bestendigheid 41 B. Soorten 41 III. De nationaliteit 42 A. Begrip 42 B. Verkrijgen en verliezen van de Belgische nationaliteit 42 Afdeling 3: Attributen van de morele persoonlijkheid 45 Afdeling 4: Rechtsbekivaamheid en handelingsbekwaamheid 46 I. Rechtsbekwaamheid 46 II. Handelingsbekwaamheid 46 VIII

III. Vertegenwoordiging en bijstand 47 A. Fysieke personen 47 B. Rechtspersonen 48 IV. De toestand van de niet-ontvoogde minderjarigen 48 Hoofdstuk II: Familierecht 51 Afdeling 1: Het huwelijk 51 Vooraf: De verloving 51 I. Huwelijksvereisten 51 A. De minimumleeftijd om te huwen 52 B. De toestemming van de aanstaande echtgenoten 52 C. De ouderlijke toestemming 53 II. Huwelijksbeletsels 54 III. Huwelijksformaliteiten 54 IV. Gevolgen van het huwelijk 55 A. Huwelijksplichten 55 B. Sancties 55 Afdeling 2: De wettelijke samemvoning 56 I. Inleiding 56 II. Wettelijke samenwoning 56 III. Gevolgen van de wettelijke samenwoning 57 Afdeling 3: De echtscheiding en de scheiding van tafel en bed 57 I. Algemeen 57 II. Echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting van het huwelijk 58 A. Definitie 58 B. Procedureprincipes 59 C. Gevolgen 59 III. Echtscheiding door onderlinge toestemming 61 A. Definitie 61 B. Voorwaarden en procedureprincipes 61 C. Gevolgen 61 IX

IV. De scheiding van tafel en bed 62 Afdeling 4: De beeindiging van de wettelijke samenwoning 62 I. Wijze van beeindiging 62 II. Maatregelen tijdens en na de beeindiging van de wettelijke samenwoning 63 Afdeling 5: Afstamming 63 I. Begrip - Historiek 63 II. Rinderen geboren tijdens het huwelijk 64 III. Kinderen geboren buiten het huwelijk 65 A. Vaststelling van de afstamming van moederszijde 65 B. Vaststelling van de afstamming van vaderszijde 65 C. Overspelige kinderen 67 D. Bloedschennige kinderen 68 IV. Contractuele afstamming 68 V. Artificiele afstamming 69 VI. Gevolgen van de afstamming 70 A. Ouderlijke plichten 70 B. Ouderlijke rechten 71 Hoofdstuk III: Vermogensrechtelijke gevolgen van de familieband 74 Afdeling 1: Steunplicht 74 I. Vormen van steunplicht - Personen tussen wie ze bestaat 74 A. Tussen echtgenoten of gewezen echtgenoten 74 B. Tussen verwanten 75 II. Voorwi rden tot het toekennen van steun 76 III. Het steungeld als levensminimum 76 Afdeling 2: Vermogensrechtelijke gevolgen van het Innvelijk 76 I. Inleiding 76 II. Vermogensrechtelijke gevolgen van sommige wederzijdse rechten en plichten van de echtgenoten of primair huwelijksstelsel 77 A. Verplichtingen 77

B. Rechten 77 C. Tussenkomst van de rechter 78 III. Huwelijksvermogensstelsels 79 A. Het wettelijk stelsel 79 B. Conventionele huwelijksvermogensstelsels 84 C. Veranderlijkheid van het huwelijksvermogensstelsel 84 Afdeling 3: Vermogensrechtelijke gevolgen van het ongehuwd samenwonen 85 I. Wederzijdse rechten en plichten 85 II. Andere wettelijke gevolgen 86 III. Samenlevingsovereenkomst 86 Afdeling 4: Wettelijk erfrecht 87 I. Begrippen - Algemeen 87 A. Erfopvolging 87 B. Indeling van het erfrecht 87 C. Openvallen van de erfenis 88 D. Vereisten om te kunnen erven 88 II. Regelmatige erfopvolging 88 A. Criteria 88 B. Grondregels 92 C. Buiten het huwelijk geboren kinderen 95 D. De langstlevende echtgenoot 95 E. De langstlevende wettelijke samenwonende 96 III. Buitengewone erfopvolging 97 IV. Praktische verkrijging van de nalatenschap (principes) 97 DEEL III VERMÖGENSRECHT 99 Hoofdstuk I: Begrippen 100 I. Het vermögen 100 II. Samenstelling van het actief vermögen 101 III. Zakelijke rechten en vorderingsrechten 101 IV. Zaken en goederen 102 XI

A. Begrippen 102 B. Indeling van de goederen 103 Hoofdstuk II: Zakelijke rechten 107 Afdeling 1: Begrippen - Bezit 107 I. Begrippen 107 II. Bezit 107 Afdeling 2: Eigendomsrecht 108 I. Bepaling - Evolutie 108 II. Eigendomsverwerving 109 A. Toe-eigening 109 B. Vinding 109 C. Natrekking HO D. Verkrijgende verjaring 110 III. Grenzen van het eigendomsrecht 111 A. Misbruik van het eigendomsrecht 111 B. Hinderverbod 112 C. Beperkingen door de wil van rechtssubjecten 113 IV. Mede-eigendom en Multi-eigendom 113 A. Mede-eigendom 113 B. Multi-eigendom 113 Afdeling 3: Vruch tgebru ik 114 I. Bepaling n 4 II. Ontstaan en einde 114 A. Ontstaan 114 B. Einde 115 III. Inhoud van het vruchtgebruik 115 A. Rechten van de vruchtgebruiker 115 B. Plichten van de vruchtgebruiker 116 Afdeling 4: Met vruchtgebruik vergelijkbare zakelijke rechten 116 A. Het recht van gebruik 116 B. Het recht van bewoning 117 C. Deerfpacht 117 XII

1NHOUDSOPCAVE D. Deopstal 117 Afdeling 5: Erfdienstbaarheden 117 I. Bepaling 117 II. Ontstaan en einde 118 A. Ontstaan 118 B. Einde 119 Hoofdstuk III: Vorderingsrechten 120 Afdeling 1: Begrippen - Hoofdelijkheid - Bronnen - Einde 120 I. Begrippen 120 II. Hoofdelijkheid 121 III. Bronnen van verbintenissen 121 A. Inleiding 121 B. Körte bespreking der bronnen 122 IV. Einde van verbintenissen 123 A. Betaling 123 B. Schuldvernieuwing 123 C. Kwijtschelding 124 D. Schuldvergelijking 124 E. Schuldvermenging 124 F. Bevrijdende verjaring 125 Afdeling 2: Overeenkomsten of contracten 126 I. Bepaling 126 II. Principes van het overeenkomstenrecht 126 A. Wilsautonomie van de partijen 126 B. Consensualisme 127 C. Het contract geldt tussen de partijen als wet 128 D. Goede trouw 129 III. Voorwaarden voor de geldigheid van overeenkomsten 129 A. Toestemming 129 B. Bekwaamheid 132 C. Voorwerp 132 D. Oorzaak 133 IV. Gevolgen van overeenkomsten 134 A. Voor de partijen 134 B. Voor derden 135 XIII

V. Einde van overeenkomsten 136 A. Wederzijdse toestemming 136 B. Eenzijdige opzegging 136 C. Overmacht 137 D. Dood van een der partijen 137 E. Ontbinding wegens wanprestatie 137 F. Nietigverklaring \ 38 VI. Gebruikelijke overeenkomsten 138 A. Koop 139 B. Ruil 142 C. Huur 142 D. Andere benoemde overeenkomsten 144 Afdeling 3: Oneigenlijke contracten 145 I. Begrip 145 II. Zaakwaarneming 145 A. Begrip 145 B. Voorwaarden 146 C. Gevolgen 146 III. Onverschuldigde betaling 147 A. Begrip 147 B. Gevolgen 147 IV. Ongegronde vermogensverschuiving 148 A. Begrip 148 B. Voorwaarden voor de vordering de in rem verso 148 C. Gevolgen 149 Afdeling 4: Onrechtmatige daad 149 I. Begrippen 149 II. Aansprakelijkheid wegens persoonlijke fout 150 A. Begrippen 150 B. Fout 150 C. Schade 151 D. Oorzakelijk verband 152 III. Complexe aansprakelijkheid 153 A. Begrip '53 B. De aansprakelijkheid voor schade door andere mensen 153 C. Aansprakelijkheid voor schade door zaken 154 D. Aansprakelijkheid voor schade door dieren 155 XIV

Hoofdstuk IV: Bewijsrecht 156 Afdeling 1: Bewijslast 156 I. Principes 156 II. Procesrechtelijke regeis 157 A. Bijdrage van alle partijen tot de bewijslevering 157 B. Bijdrage van derden tot de bewijslevering 157 C. Initiatiefrecht van de rechter 157 Afdeling 2: Bewijsmiddelen 158 I. Schriftelijk bewijs 158 A. Authentieke akten 158 B. Onderhandse akten 159 II. Getuigenbewijs 160 A. Begrip 160 B. Toelaatbaarheid 161 III. Bewijs door vermoedens 162 A. Begrip en toelaatbaarheid 162 B. Soorten 162 IV. Bewijs door bekentenis 162 V. Bewijs door de eed 163 VI. Bewijsmiddelen van het Gerechtelijk Wetboek 163 Hoofdstuk V: Schenkingen en testamenten 165 Afdeling 1: Algemeen 165 I. Bekwaamheid om kosteloos te beschikken en te verkrijgen 165 A. Bekwaamheid is de regel 165 B. Onbekwaamheden om over zijn goederen kosteloos te beschikken 166 C. Onbekwaamheden om kosteloos te verkrijgen 166 II. Het beschikbare 167 A. Algemeen 167 B. Beschikbaar gedeelte van het vermögen 167 III. Voorwaarden verbonden aan schenking of legaat 169 Afdeling 2: Schenkingen 170 XV

Afdeling 4: Voorrechten en Hypotheken 181 XVI INHOUDSOPGAVE I. Vormvereisten van de schenking 170 II. Herroepelijkheid van schenkingen 171 Afdeling 3: Testamenten 171 I. Vormvereisten - Soorten testamenten 172 A. Algemeen 172 B. Soorten testamenten 172 II. Herroeping of verval van testamenten 173 III. Inhoud van testamenten 173 Hoofdstuk VI: Zekerheden 175 Afdeling 1: Begrippen 175 I. Samenloop 175 II. Zekerheden 175 A. Begrip 175 B. Soorten 176 Afdeling 2: Borgtocht 177 I. Bepaling en totstandkoming 177 II. Plichten en rechten bij borgtocht 177 A. Rechtsverhouding borg - schuldeiser 177 B. Rechtsverhouding borg - hoofdschuldenaar 178 III. Einde van de borgtocht 179 Afdeling 3: Fand 179 I. Bepaling en totstandkoming 179 II. Plichten en rechten bij inpandgeving 180 A. Plichten van de pandhouder 180 B. Rechten van de pandhouder 180 III. Einde van de inpandgeving 180

I. Nut 181 II. Voorrechten 181 A. Bepaling en totstandkoming 181 B. Soorten voorrechten 181 C. Rangorde der voorrechten 182 III. Hypotheken 182 A. Bepaling en totstandkoming 182 B. Rangorde der hypotheken 183 C. Volgrecht 183 Trefwoordenregister 184 Adagia 192 Bibliografie en Websites 194 XVII