s tichting b ouwr esearch iliging van gebouwen 3 deel winkels
In de reeks Beveiliging van gebouwen zijn reeds verschenen: Deel 1: Eengezinswoningen, SBR-publikatie 304 Deel 2: Meergezinswoningen, SBR-publikatie 305 Deel 3: Winkels, SBR-publikatie 306 Deel 4: Kantoren, SBR-publikatie 205 Deel 5: Bedrijfsgebouwen/terreinen, SBR-publikatie 210 Deel 6: Scholen, SBR-publikatie 215 Deel 7: Wijkcentra, SBR-publikatie 276 rapporteurs: Hein Stienstra Pau/ine de Savornin Lohman Van Dijk, Van Soomeren en Partners
\,,:"è;tichting - "-cesea rch beveiliging van gebouwen 3 deel winkels Rotterdam, 1994
2 Doelstelling Stichting Bouwresearch Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het toepassen van nieuwe inzichten en ontwikkelingen op het gebied van management, organisatie en technologie. Belangrijkste doelstelling van SBR is het laten uitvoeren van onderzoek gericht op verbetering van kwaliteit, produktiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid in de bouw. SBR voert circa 80 onderzoeksprojecten per jaar uit en werkt actief aan het overdragen van de kennis naar alle geledingen binnen de bouwnijverheid. De Stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten - van de in deze publikatie opgenomen gegevens. De mogelijkheid dat zich desondanks onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden kan niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit deze publikatie. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo. het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: Stichting Bouwresearch, Postbus 1819,3000 BV Rotterdam. No part of th is book may be reproduced in any farm by print, photoprint, microfilm, stared in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch - Rotterdam. ClP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Soomeren, P. van Beveiliging van gebouwen / Stichting Bouwresearch. - Rotterdam: Stichting Bouwresearch. - 111. - (Stichting Bouwresearch; 306) DI. 3: Winkels / [auteurs: Paul van Soomeren, Hein Stienstra, Pauline de Savornin Lohman]. 1 e versie geschreven door P. van Soomeren en H. Stienstra: 1988. - (Stichting Bouwresearch; 180). - Met lit. opg., reg. - Met samenvatting in het Engels. ISBN 90-5367-098-X NUGI833 Trefw.: beveiliging van winkels.
Inhoud 3 Woord vooraf 5 Samenvatting 7 Summary 9 1 Inleiding 13 1.1 Het probleem 13 1.2 Beveiliging van winkels en van winkelgebieden 14 1.3 Het beleid van de overheid 14 1.4 Ontwerpen voor winkeliers 16 la.l Commerciële uitgangspunten 16 1 A.2 Samenwerken met winkeliers 17 1.5 Om (de beveiliging van) hoeveel winkels gaat het eigenlijk? 18 1.6 Leeswijzer 18 2 Achtergronden van winkelcriminaliteit 19 2.1 Criminele risico's voor winkels 19 2.2 Omváng en schade van winkelcriminaliteit 20 2.3 Winkelcriminaliteit naar branche, grootte en vestigingsplaats 23 2.4 Daders van winkelcriminaliteit 23 2.5 Onveiligheidsgevoelens en opvang slachtoffers 27 3 Collectieve oplossingen 31 3.1 Voordelen van een collectieve aanpak 31 3.2 Het probleem van de rolluiken 34 3.3 Functioneel toezicht 36 3.3.1 Particuliere beveiligingsdiensten 36 3.3.2 Stadswachten 37 3.3.3 Toezicht door potentiële daders 38 3.4 Een integrale aanpak 38 4 Stedebouwkundige aspecten 41 4.1 Wonen boven winkels 41 4.1.1 Het probleem 41 4.1.2 Voor- en nadelen van wonen boven winkels 42 4.1.3... en wie wil er eigenlijk wonen? 43 4.2 Wonen boven winkels: ontwerpsuggesties 44 4.2.1 Gesloten bouwblok (oude bebouwing) 45 4.2.2 Open bouwblok: winkelstraat/plein 47 4.2.3 Winkelpassages 47 4.3 Het afsluiten van winkelgebieden 48 4.4 Preventief inrichten van winkelgebieden 50 5 Bouwtechnische inbraakbeveiliging 5.1 Inleiding 5.1.1 De commercieel belaste pui 5.1.2 Achterkanten, zijkanten en aangrenzende ruimten 5.2 Bouwtechnisch beveiligen van de pui 5.2.1 Ingangspartij 5.2.2 Kozijnen 5.2.3 Glas 5.2A Glasafscherming 5.2.5 Pui-obstakels 5.3 Bouwtechnisch beveiligen van de zij- en achterkant 5.3.1 Deuren 5.3.2 Vluchtdeuren 5.3.3 Ramen 5.3A Roosters 5.3.5 Hang- en sluitwerk 5.4 Aangrenzende ruimten 5A.l Aangebouwde bijgebouwen 5A.2 Kelders en kruipruimten 5.4.3 Ruimten boven plafonds 5AA Trappehuizen en leidingschachten 5.4.5 Daken 5.5 Terreinen 5.6 Inbraakwerende compartimenten 6 Bouwtechnisch beveiligen overige delicten 6.1 Vandalisme 6.1.1 Wat is vandalisme? 6.1.2 Preventie van vandalisme in winkelcentra 6.2 Aanpak van graffiti 6.3 Roofoverval en gelddiefstal 7 Elektronische beveiliging 7.1 Inbraaksignaleringssystemen 7.2 Collectieve beveiliging 7.3 De bouwkundig ontwerper Bijlagen 1 Organisaties en instellingen 2 Inhoudsopgaven deel 1 tot en met 7 3 Prijsidee bouwtechnische beveiligingen 4 Beglazing 5 Aandachtspunten rolluiken en rol hekken Literatuur 53 53 53 54 54 54 56 57 58 65 66 67 67 68 70 70 72 73 73 74 74 74 76 77 79 79 79 79 81 84 89 89 91 92 93 95 105 109 115 119 Trefwoordenregister Colofon 121 123
4
Woord vooraf 5 Het veelvuldig voorkomen van vernieling aan en inbraken in gebouwen vraagt reeds in de ontwerpfase, en zelfs daarvoor, de aandacht van opdrachtgevers, ontwerpers en gebruikers. Door vroegtijdig een analyse te maken van de risico's die een gebouw kan lopen in de gebruiksperiode, kan worden voorkomen dat gebouwen naderhand een bron van ergernis worden omdat ze te gemakkelijk doelwit worden van ongewenste activiteiten of gasten. Met de gegevens van die analyse kan de ontwerper rekening houden bij de situering, maar vooral ook in de preventieve sfeer technische maatregelen en middelen van voldoende kwaliteit toepassen, om de kans op inbraak en vandalisme te beperken. Tot dit laatste draagt ook de juiste keuze van materialen en de wijze van verwerking daarvan bij. De studiecommissie Beveiliging van Gebouwen ((-40) heeft zich tot doel gesteld een serie goed leesbare en gedocumenteerde rapporten over deze onderwerpen op te stellen voor opdrachtgevers, ontwerpers en beheerders, voor de meest voorkomende typen gebouwen. Dit rapport over winkels is het derde deel in deze serie. Het rapport is een herziening van de in 1988 uitgebrachte versie (SBR-publikatie 180). Verder zijn in deze serie verschenen: deel 1: Eengezinswoningen (herziene versie), deel 2: Meergezinswoningen (herziene versie), deel 4: Kantoren, deel 5: Bedrijfsgebouwen/terreinen, deel 6: Scholen en deel 7: Wijkcentra. De commissie hoopt dat deze rapporten een bijdrage zullen leveren aan het op rationele wijze beveiligen van gebouwen. ir. P. van der Heiden, voorzitter studiecommissie
6
Samenvatting 7 Dit deel richt zich op de bouwtechnische beveiliging van winkels tegen winkelcriminaliteit. Onder het begrip 'winkelcriminaliteit' valt een heel complex van problemen, variërend van overlast van scholieren tot gewapende roofovervallen op winkeliers. Aangezien bouwtechnische beveiliging van winkels slechts gedeeltelijk een oplossing kan bieden voor de problematiek waar winkels en winkelgebieden mee (kunnen) kampen, wordt in dit deel ook veel aandacht besteed aan de bredere problematiek en de belangrijkste oplossingsrichtingen die nu actueel zijn. Vanaf hoofdstuk 4 wordt het verhaal toegespitst op (stede)bouwkundige aspecten van criminaliteitspreventie en vervolgens op bouwtechnische beveiliging. Daarbij wordt apart aandacht besteed aan bouwtechnisch beveiligen tegen inbraak, tegen vandalisme en graffiti en tegen gelddiefstal en roofovervallen. In het inleidende hoofdstuk 1 wordt allereerst het begrip "winkelcriminaliteit' omschreven: met welke typen criminaliteit en overlast kunnen winkels te maken krijgen en welke gevolgen kan dit hebben? Aansluitend wordt ingegaan op het beleid van de overheid ten aanzien van winkelcriminaliteit. Vervolgens wordt ingegaan op de specifieke problemen die het ontwerpen voor en samenwerken met winkeliers met zich mee kan brengen. Tot slot wordt een overzicht gegeven van de winkelvoorraad in Nederland. Hoofdstuk 2 worden (onderzoeks)gegevens gepresenteerd over de belangrijkste vormen van winkelcriminaliteit. Allereerst komen gegevens uit landelijke onderzoeken naar winkelcriminaliteit aan de orde. Deze geven een indicatie van de omvang van en de schade door enkele veel voorkomende vormen van winkelcriminaliteit. Vervolgens wordt ingegaan op de kenmerken en motieven van overlastgevende groepen Uongeren, zwervers, druggebruikers) en op de daders van de belangrijkste vormen van winkelcriminaliteit. Uit deze beschrijving blijkt dat de potentiële dadergroep zeer breed en gevarieerd van samenstelling is: het gaat in dit geval niet om een kleine wel omschreven groep. Tot slot wordt ingegaan op onveiligheidsgevoelens die kunnen leven bij bewoners van het gebied, bij het winkelend publiek en bij het winkelpersoneel. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan het belang van een goede opvang van personeel na ingrijpende incidenten. In hoofdstuk 3 wordt aandacht besteed aan het belang van samenwerking om winkelcriminaliteit tegen te gaan: collectieve oplossingen zijn vaak efficiënter en effectiever dan (alleen) individuele beveiliging. Vervolgens komen enkele in de praktijk beproefde collectieve oplossingen aan de orde. Het betreft achtereenvolgens: het rolluikenbeleid, functioneel toezicht (particuliere beveiligingsdiensten, stadswachten en toezicht door potentiële daders) en tot slot twee voorbeelden van een integrale aanpak van de winkelproblematiek in de nieuwbouw en in bestaande bouw. In hoofdstuk 4 wordt een aantal algemene stedebouwkundige aspecten van winkelontwerpen behandeld. Allereerst wordt vrij uitgebreid ingegaan op het onderwerp 'wonen boven winkels' (voor- en nadelen, doelgroepen). Vervolgens wordt een aantal ontwerpsuggesties en -voorbeelden gegeven hoe men woningen boven winkels kan realiseren. Dit wordt apart uitgewerkt voor 3 veel voorkomende typen winkelbouw: het gesloten bouwblok (oudbouw), het (half)open bouwblok en winkel passages. Daarop volgt een verhandeling over het afsluiten van winkelgebieden. Het hoofdstuk eindigt met de bespreking van een onlangs verschenen brochure over het preventief inrichten van winkelgebieden. De brochure bestaat uit een checklist en een gebruikershandleiding. De uit onderzoek en praktijkervaring bekende factoren die samenhangen met winkelcriminaliteit zijn in deze brochure vertaald in 8 concrete inrichtingscriteria. In hoofdstuk 5 komt bouwtechnische beveiliging van winkels tegen inbraak aan de orde. Per onderdeel van het winkelpand (pui, zij- en achterkant, aangrenzende ruimten en buitenterreinen) wordt aangegeven welke beveiligingsmogelijkheden voorhanden zijn. Daarbij wordt uitgebreid ingegaan op de beveiliging van
8 Samenvatting deuren, de toepassing van glas en glasafschermende materialen (waaronder rolluiken) en hang- en sluitwerk. Tot slot wordt ingegaan op inbraakwerende compartimenten. Hoofdstuk 6 is gewijd aan de bouwtechnische beveiliging van winkels tegen andere veel voorkomende vormen van winkelcriminaliteit: vandalisme, graffiti, gelddiefstal en overvallen. Wat betreft de preventie van vandalisme wordt een aantal algemene tips gegeven. Daarnaast wordt verwezen naar deel 2 van de reeks 'Beveiliging van gebouwen', dat geheel gewijd is aan de preventie van vandalisme en graffiti, en met name op de tegenwoordig beschikbare AK (anti-klad) systemen. Tot slot komt de preventie van geiddiefstal en roofovervallen aan de orde. Behandeld worden ondermeer: brandkasten en kluizen, geldtelruimten en geldtransport. In Hoofdstuk 7 wordt ingegaan op elektronische inbraakbeveiliging van winkelpanden. Verschillende typen inbraaksignaleringssystemen en de mogelijkheden van collectieve beveiliging en onderlinge alarmering (burenbel) komen kort aan de orde. In de bijlagen zijn opgenomen: 1. een lijst van relevante organisaties en instellingen; 2. de inhoudsopgaven van alle tot nu toe in de reeks 'Beveiliging van gebouwen' verschenen delen (1 tot en met 7); 3. een kostenindicatie van verschillende vormen van bouwtechnische beveiliging; 4. informatie over verschillende vormen van beglazing; 5. aandachtspunten bij de toepassing van rolluiken en rolhekken.