1 Afvalbeleidsplan 2015 gemeente Montfoort
2 Hoofdstukken Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Inleiding Ontwikkelingen Visie en ambitie Voorgestelde maatregelen Montfoort Inventarisatie huidige afvalbeleid Montfoort Bijlagen: Bijlage 1. Mogelijke hoofd strategieën. Bijlage 2. Doorrekening scenario s afvalbeheer Montfoort door Cyclusmanagement.
3 Hoofdstuk 1. Inleiding De gemeenteraad van Montfoort heeft op 7 juli 2014 besloten om de begroting meerjarig sluitend te maken. Een van de voorgestelde maatregelen betreft een taakstelling op afval. Om deze taakstelling te realiseren is een afvalbeleidsplan opgesteld. Met de nu voorliggende notitie wordt de koers uitgezet voor het huishoudelijk afvalbeheer in Montfoort voor de komende jaren. Met de uitvoering van de notitie wordt de komende jaren een taakstelling gerealiseerd en tevens gezocht naar mogelijkheden om aan te sluiten bij de landelijke ambitie om zoveel mogelijk huishoudelijke afvalstromen gescheiden in te zamelen. De afnemende beschikbaarheid en de toenemende vraag naar grondstoffen vereist dat we op een meer duurzame wijze met ons afval omgaan. De sorteeranalyse van het huishoudelijk afval van de gemeente Montfoort uit 2013 laat zien dat ongeveer 60% (Bron AVU) van het huishoudelijk restafval dat naar de verbrandingsoven wordt afgevoerd bestaat uit grondstoffen. Het betreft onder meer glas, papier, textiel en plasticafval dat door de inwoners bij het restafval wordt gegooid, ondanks dat daarvoor gescheiden inzamelvoorzieningen zijn. Door het verder stimuleren van afvalscheiding kan worden bijgedragen aan het tegengaan van verspilling van schaarse grondstoffen en het verminderen van de uitstoot van CO2. Bovendien leveren grondstoffen geld op en kost het verwerken van restafval alleen geld! In het nu voorliggende afvalbeleidsplan wordt een visie en strategie geformuleerd en uitgewerkt naar een concreet maatregelenpakket. En tevens een taakstelling gerealiseerd op de kosten voor het inzamelen en verwerken van het huishoudelijke afval. Afval en duurzaamheid Het gemeentelijk afvalbeheer is al lang geen op zichzelf staande verantwoordelijkheid meer en wordt in toenemende mate in verband gebracht met andere maatschappelijke verantwoordelijkheden zoals duurzaamheid en milieu. Door de toenemende bevolkingsgroei, economische ontwikkelingen en consumptie neemt de vraag naar grondstoffen toe. Aan die vraag lijkt bijna niet meer te voldoen zonder ook gebruik te maken van grondstoffen die door afvalrecycling zijn opgewerkt. Door het opnieuw inzetten van afval als grondstof wordt de productie van primaire grondstoffen beperkt en nodeloos verbranden van waardevolle grondstoffen tegengegaan. Afval heeft dus een duidelijke relatie met duurzaamheid, maar er zitten ook financiële aspecten aan. Herbruikbare grondstoffen in het afval zijn letterlijk van onschatbare waarde. Door deze apart in te zamelen worden niet alleen opbrengsten verkregen, maar ook verwerkingskosten bespaard. Investeren in betere afvalscheiding, hoeft niet perse tot hogere afvalbeheerkosten te leiden.
4 Hoofdstuk 2. Ontwikkelingen Vanaf 2013 werkt het Rijk samen met andere maatschappelijke partijen aan het programma Van Afval Naar Grondstof (VANG). Hoofddoel van het programma is om de transitie naar een circulaire economie te bevorderen. Daartoe zijn 8 operationele doelstellingen geformuleerd en uitgewerkt, waaronder het circulair ontwerpen van producten, het verduurzamen van consumptiepatronen en ook het verbeteren van de afvalscheiding en inzameling. Het is de bedoeling om samen met gemeenten te komen tot een plan van aanpak met acceptabele, realistische doelstellingen. Naast de korte termijn doelstelling van 65% is door staatssecretaris Mansveld een lange termijn doelstelling uitgedragen van 75% voor 2020. Onderdeel van de afspraken die tussen de VNG, het Rijk en het bedrijfsleven zijn gemaakt in het kader van de inzameling van verpakkingsafval, is de mogelijke afschaffing van statiegeld op grote PET-flessen. Omdat het bedrijfsleven nog niet aan alle randvoorwaarden heeft voldaan is deze maatregel voorlopig uitgesteld. Echter het is de verwachting dat deze maatregel op enig moment wordt doorgevoerd de komende jaren. De AVU heeft afspraken gemaakt met de verwerker van plasticafvalstromen. Met ingang van 2015 is het mogelijk om ook drankenkartons en blik toe te voegen aan de plasticafvalinzameling. Hierover moeten afspraken gemaakt worden met de verschillende partijen. Vanaf 2015 zijn gemeenten niet alleen verantwoordelijk voor de gescheiden inzameling van verpakkingen, maar ook voor het mechanisch (na)sorteren van verpakkingen. Gemeente Montfoort heeft als AVU-gemeente meegedaan aan een gezamenlijke aanbesteding ten behoeve van het sorteren en vermarkten van verpakkingsafval vanaf 1 januari 2015. Sita heeft de aanbesteding gewonnen, men verwacht 90% hergebruik, 15% meer dan de verpakkingsindustrie. Met ingang van 2015 is de verbrandingsbelasting ingevoerd. De kosten zijn aanzienlijk, per ton 13,-. Het ligt in de lijn der verwachtingen dat de kosten voor het verwerken van restafval verder zullen toenemen. Landelijke scheidingsdoelstellingen In het landelijke afvalbeheerplan 2009-2021 wordt de koppeling tussen afval en duurzaamheid gelegd. Beoogd wordt om de milieudruk van producten zoveel mogelijk te reduceren door het sluiten van productie- en consumptieketens. Als doelstelling wordt gesteld dat 60% van al het huishoudelijk afval hergebruikt moet worden in 2015. De voormalig staatssecretaris Atsma heeft deze doelstelling aangescherpt tot 65%. En in 2014 heeft de staatsecretaris Mansveld de doelstelling genuanceerd naar 60-65% hergebruik in 2015 en een middellange doelstelling geïntroduceerd van 75% hergebruik in 2020. Deze percentages moeten worden opgevat als streefwaarden. Ze hebben geen wettelijke basis.
5 Hoofdstuk 3. Visie Montfoort Gestreefd wordt naar een duurzaam afvalbeheer, waarbij zoveel mogelijk grondstoffen uit het afval worden teruggewonnen ten behoeve van hoogwaardig hergebruik. Door de transitie van afval naar grondstof blijft een minimale hoeveelheid restafval over die naar de afvalverbranding moet worden gebracht. Een afvalloze samenleving is het ultieme doel op de langere termijn. Afval wordt bij voorkeur voorkomen (afvalpreventie). Als dat niet mogelijk is, wordt getracht het product opnieuw te gebruiken (kringloop) of als materiaal te recyclen (materialen hergebruiken). Het verbranden van afval met energie terugwinning is de verwerkingsmethode die pas wordt gekozen als alle eerdere verwerkingsmethoden niet meer kunnen. Ambitie Ambitie 2020: 70% afvalscheiding Dienstverlening: Scheiden van grondstoffen wordt gemakkelijker gemaakt. Iedere burger kan op een laagdrempelige manier van zijn afval af. Afvalbeheerkosten minimaal verhogen als gevolg van nieuw beleid. Afvalstoffen heffing is in lijn met de wettelijke kaders voor het berekenen van de heffing. Grondstoffen worden zoveel mogelijk door middel van bronscheiding teruggewonnen uit het restafval. Dit levert kwalitatief goede afvalstromen op die hoogwaardig kunnen worden hergebruikt en/of nuttig kunnen worden toegepast. Het achteraf scheiden van restafval levert op dit moment nog niet de gewenste hoogwaardige kwaliteit als dit in de toekomst verandert, kan een grotere rol voor nascheiding worden overwogen.
6 Hoofdstuk 4. Voorgestelde maatregelen Montfoort. Advies hoofdmaatregelen. Het grootste deel van de woningvoorraad in Montfoort is grondgebonden laagbouw. Voor de laagbouw wordt het serviceniveau voor de inzameling van grondstoffen gestimuleerd door de invoering van de grondstoffenbak. In deze 240-liter minicontainer kunnen naast het plastic verpakkingsafval ook drankenkartons en blik worden aangeboden. Naar alle waarschijnlijkheid zal het statiegeld op grote PET-flessen in de komende jaren worden afgeschaft, waardoor de plastic afvalstroom in omvang zal toenemen. Een minicontainer levert in dat geval meer gemak op dan het vullen van meerdere zakken die nu voor de plastics worden gebruikt. Plastic, is een zeer volumineuze afvalstroom. Indien deze afvalstroom samen met drankenkartons en blik, naast de stromen glas, papier, groente- fruit- en tuinafval, uit het restafval wordt gehouden, blijft er zeer weinig restafval over. Bij optimale scheiding resteert slechts 40 liter restafval per week per gemiddeld gezin, zo blijkt in de praktijk. Het is daardoor niet langer noodzakelijk de mini container voor restafval tweewekelijkse te legen. Geadviseerd wordt om de restafvalcontainer bij de invoering van de container voor plastics nog één maal per vier weken te legen. Het verlagen van het serviceniveau voor restafval ligt voor de hand en levert een extra prikkel op om afval te scheiden. Voorgesteld wordt: 1. Restafval wordt voortaan eens per 4 weken opgehaald in plaats van tweewekelijks. 2. Er wordt een derde container ingevoerd (naast de minicontainer voor restafval en GFT) voor plastics, drankenkartons en blik, deze container wordt vierwekelijks geleegd.
7 Overig maatregelen In deze paragraaf zijn de overige maatregelen weergegeven waarvan wordt geadviseerd om ze in te voeren voor het verder stimuleren van afvalscheiding. De maatregelen zijn geselecteerd op basis van relevantie voor gemeente Montfoort. De maatregelen zijn gecategoriseerd per afvalstroom. Grof huishoudelijk afval Maatregelen voor de reductie van de hoeveelheid grof huishoudelijk afval en ter bevordering van de scheiding ervan. Om het gescheiden brengen van grof huishoudelijk afval te stimuleren wordt geadviseerd voor het laten ophalen van grof afval een kostendekkend tarief in te voeren. De ervaring bij andere gemeenten leert dat er nauwelijks meer ongescheiden aanbod plaatsvindt en het meeste grof afval bron-gescheiden wordt aangeboden op het afvalbrengstation. Een manier om meer grip te krijgen op het grof afvalaanbod op het afvalbrengstation is de invoering van een identificatieplicht. Het invoeren van een afvalpas (slagboom en pas lezer) lijkt op dit moment een brug te ver. Met invoering van een identificatieplicht wordt afvaltoerisme en bedrijfsafval ontmoedigd. Voorgesteld wordt: 1. Het ophalen van grof huishoudelijk afval voortaan tegen betaling van een kostendekkend tarief uit te voeren. 2. Een identificatie verplichting in te voeren op het afvalbrengstation. Plastic verpakkingsafval, drankenkartons en blik (grondstoffen) Maatregelen voor de scheiding van verpakkingsafval: 1. Invoering grondstofbak (hoofdmaatregel) 2. Verzamelcontainers plaatsen voor plastics, drankenkartons en blik op beperkt aantal strategische locaties. Invoering van de grondstofbak is bij de paragraaf advies hoofdmaatregelen aan de orde gekomen. Dit maakt onderdeel uit van de hoofdkeuze. Ervan uitgaande dat drankenkartons en blik gescheiden kunnen worden ingezameld, ligt het voor de hand hiervoor een grondstoffenbak in te voeren waarin alle drie de componenten ineen kunnen worden aangeboden. Sorteerbedrijven zijn inmiddels goed in staat om deze droge stromen achteraf mechanisch te scheiden. In eerste instantie wordt uitgegaan van een 4-wekelijkse inzameling. Indien als gevolg van de drankenkartons en t.z.t. de PET-flessen het 4- wekelijkse inzamelen niet voldoende blijkt te zijn kan de inzamelfrequentie worden verhoogd naar een 3- of 2-wekelijkse frequentie. De grondstofbak is alleen toepasbaar bij laagbouw en bij de duplex woningen (in cocons). Bij de hoogbouw kan de scheiding van verpakkingsafval worden gestimuleerd door het plaatsen van een beperkt aantal (ondergrondse) verzamelcontainers op een aantal strategische locaties.
8 Voorgesteld wordt: 1. Bij laagbouw (grondgebonden woningen) de grondstoffenbak in te voeren. 2. Op een beperkt aantal strategische locaties ondergrondse perscontainers voor verpakkingsafval (plastic, drakenkartons en blik) te plaatsen. Groente- fruit en tuinafval (GFT) Maatregelen waarmee het GFT-scheiden kan worden gestimuleerd: Ondanks de inzameling van GFT bij de laagbouw belandt in Montfoort 20% van het GFT afval bij het restafval. Veel huishoudens die geen GFT scheiden doen dit omdat het tot (stank)overlast leidt. Het betreft in de meeste gevallen organisch keukenafval (etensresten).hieraan kan wat worden gedaan door in de afvalcommunicatie tips te geven over het voorkomen van stank en ongedierte. Het kan ook worden tegengegaan door het gftafval tijdens de zomermaanden frequenter op te halen. Deze maatregel is kostbaar. De ervaring bij andere gemeenten die deze maatregel hebben ingevoerd, is dat het nauwelijks leidt tot extra afvalscheiding. Grof tuinafval wordt op dit moment op afroep opgehaald en het kan gratis worden weggebracht naar het afvalbrengstation. Geadviseerd wordt om op een aantal vaste dagen in het jaar tijdens de snoeimaanden een tuinafvalronde te rijden. Voorgesteld wordt: 1. Op 4 vaste dagen per jaar het grof tuinafval huis-aan-huis op te halen. 2. Te stoppen met het op afroep ophalen van grof tuinafval. Papier De gemeente Montfoort heeft geen blauwe minicontainer voor papier bij de laagbouwwoningen. De landelijke afvalbenchmarks laten zien dat inzameling aan huis met (blauwe) minicontainers de hoogste papierrespons oplevert. Omdat de papier inzameling veelal op vrijwillige basis is ingevoerd en er een zekere gewenning bij de burger nodig is om enthousiast te raken over de container, is promotie van de blauwe container een goede zaak. Het papier in Montfoort wordt nu door vrijwilligers opgehaald. Het plaatsen van ondergrondse papier verzamelcontainers is van waarde om de papierinzameling in de hoogbouw extra te stimuleren. Veelal staan alleen verzamelcontainers voor restafval naast de hoogbouw. T.z.t. zou naast de verzamelcontainer voor restafval een (ondergrondse) verzamelcontainer voor papier kunnen worden geplaatst. Vooralsnog wordt geadviseerd om bij hoogbouw te werken met minicontainers, die geplaats kunnen worden bij de gezamenlijke toegang. Voorgesteld wordt:
9 1. Op vrijwillige basis een extra papiercontainer (mini container) in te voeren en daarvoor een promotieactie te houden. Glas en textiel In Montfoort staan in totaal 20 glasbakken opgesteld, voornamelijk bij supermarkten en winkels. De glasbakkendichtheid bedraagt 1 glasbak op 265 huisaansluitingen. Uit landelijk onderzoek blijkt dat de glasbakkendichtheid nauwelijks invloed heeft op de mate waarin glas gescheiden wordt aangeboden. Het plaatsen van meer glasbakken zal dus niet veel effect hebben. Daarentegen blijkt de netheid en de ligging van de containerlocaties wel van invloed te zijn op de respons. Ondergrondse glascontainers worden over het algemeen netter ervaren (betere uitstraling) dan bovengrondse containers. Bij de eventuele vervanging van bovengrondse door ondergrondse containers kan ook de locatie worden herzien voor een betere. Voorgesteld wordt om de 20 glasbakken voorlopig nog niet te vervangen door ondergrondse glascontainers. In Montfoort staan op 3 locaties bovengrondse textielcontainers. Er worden 4 ophaalrondes aan huis gehouden. Er wordt voorgesteld om textielvoorzieningen bij de hoogbouw te plaatsen, ervan uitgaande dat de huis-aan-huis inzameling al goed georganiseerd is. In overleg met de instelling die de textielinzameling uitvoert in Montfoort, zal worden bezien in hoeverre er extra ondergrondse containers bij de hoogbouw kunnen worden geplaatst. Textiel is een zeer waardevolle afvalstroom. De maatregel dient dan ook kostenneutraal te worden ingevoerd. Voorgesteld wordt: 1. De inzameling van textiel opnieuw aan te besteden. In het bestek op te nemen dat de bovengrondse containers worden vervangen voor ondergrondse containers en voor zover mogelijk extra ondergrondse textielcontainer(s) bij hoogbouw. Communicatie en voorlichting Voorafgaande aan de invoering van de maatregelen is het goed om de gezamenlijke afvalvisie te communiceren. Waar staat de gemeente voor? Wat willen we de komende periode bereiken en waarom? De afvalvisie kan de basis vormen voor de communicatiestrategie waarmee de maatregelen op een gerichte wijze bij de bewoners onder de aandacht worden gebracht. Het terugkoppelen van de afvalscheidingsresultaten stimuleert bewoners om hun afval beter te scheiden. Handhaven op goed scheidingsgedrag Op basis van de huidige afvalstoffenverordening van de gemeente Montfoort zijn burgers verplicht hun groente-, fruit- en tuinafval, papier, plastic, glas, etc. gescheiden aan te bieden.
10 Het correct gescheiden aanbieden van huishoudelijk afval kan dus worden afgedwongen door middel van handhaving. Omdat deze regel al jaren wordt gedoogd zal het intensief handhaven niet in dank worden afgenomen door de bevolking. Door de handhavingsacties goed op te bouwen eerste voorlichten en waarschuwen, daarna pas verbaliseren kan de publieke weerstand worden beperkt. In gemeente Soest heeft het handhaven op juist scheidingsgedrag geleid tot 7% minder restafvalaanbod en 40% meer plastic verpakkingsafval. Voorgesteld wordt: 1. In wijken waar relatief veel grondstoffen in het restafval zit (te bepalen op basis van sorteeranalyses en visuele inspecties) periodieke promotie en aansluitend handhavingsacties uit te voeren. Financiën In bijlage 2 Doorrekening scenario s afvalbeheer gemeente Montfoort zijn berekeningen op hoofdlijnen opgenomen voor verschillende scenario s. Na besluitvorming door de raad worden de vastgestelde maatregelen nader uitgewerkt. In 2015 zijn een aantal meevallers op het gebied van afval geboekt, voorgesteld wordt om voor zover mogelijk de kosten van de verschillende maatregelen uit de meevallers te financieren. Investeringen Voor een groot aantal maatregelen moeten investeringen worden gedaan, bijvoorbeeld voor de aanschaf en plaatsing van ondergrondse containers en minicontainers. De kapitaallasten van deze investeringen kunnen worden meegenomen in de vorm van rente- en afschrijvingskosten. Dit laat onverlet dat er voor de totale investeringslast wel een lening moet worden aangegaan. Dit is mede afhankelijk van het verdere verloop van de besprekingen om de uitvoering op afstand te zetten. In de gesprekken met RMN zijn de voorgestelde maatregelen geen complicerende factor in relatie met hun huidige aanbod. Risico s Een aantal maatregelen levert per saldo geld op. Het verwachte effect van de maatregelen (meer waardevolle grondstoffen, minder restafval waarvoor betaald moet worden) levert geld op waarmee de kosten van de maatregel worden terugverdiend. De kosten van de maatregelen gaan echter voor de baten uit. Daarbij geldt dat de baten pas optreden als de burger zijn aanbiedgedrag heeft aangepast. De effecten van de maatregelen zijn nooit 100% nauwkeurig te ramen. In dit plan is gerekend met gedragseffecten ontleend van gemeenten die al ervaringen hebben met deze maatregelen. In dat licht mogen de weergegeven kosten per maatregel als realistisch worden beschouwd.
11 Hoofdstuk 5 Inventarisatie huidige resultaten Montfoort Scheidingspercentages (Bron Regionaal afvalbeleidsplan RMN gemeenten) 2012 Bronscheiding Na scheiding Totaal scheiding Bunschoten 52% 10% 62% Nieuwegein 44% 5% 49% IJsselstein 46% 6% 52% Soest 61% 4% 64% Baarn 53% 6% 59% Zeist 52% 4% 56% Montfoort 57% 57% Hoeveelheden afval Montfoort (Bron. Jaarrekening AVU 2013) Kg per inwoner Jaar 2009 2010 2011 2012 2013 Restafval 235 225 223 224 185 * Grof 46 42 42 23 18 restafval GFT afval 129 128 126 130 127 Papier Sita - 26 26 27 23,3 Papier totaal *Invoering inzamelen plasticafval ** Totaal aantal kilo s ingezameld papier Sita en verenigingen 67**
12 Kilo s restafval regio (Bron jaarrekening AVU 2013) Plaats Stedelijkheidsklasse Kilo s restafval per inwoner 2013. Bunnik 4 183 Ronde Venen 4 197 IJsselstein 2 218 Leusden 3 153 * Montfoort 4 185** Oudewater 4 199 Rhenen 4 197 Stichtse Vecht 4 223 Utrechtse Heuvelrug 4 195 Vianen 4 223 Woudenberg 4 184 *Leusden laat in provincie Utrecht beste resultaten zien. **Resultaten Montfoort in vergelijking steden met stedelijkheidsklasse 4 goed. Afval analyse Montfoort. (Bron AVU jaarrekening 2013) Per gemeente wordt jaarlijks een sorteeranalyse uitgevoerd. Op basis van de sorteeranalyse laat het restafval in Montfoort volgende samenstelling zien. Totaal per inwoner 185 kg 100% GFT 41 kg 22.1 % papier 31 kg 16.7 % Kunststof / plastics 27 kg 14.5 % Glas 7 kg 3.7 % Textiel 8.7 kg 4.7 % Overig (rest) 70.3 kg 38 %
13 Huidige wijze van inzamelen Wijze inzamelen Frequentie inzamelen Restafval Minicontaines. Verzamelcontainers Elke twee weken (onder & bovengronds) GFT afval Minicontainers Elke twee weken Plastic Bovengrondse 2x per week kunststof verzamelcontainers Papier Verenigingen en kerken 1x per maand Papier Sita 1x per maand Textiel Verzamelcontainers Uitbesteed aan Sympany Grof Ophalen aan huis Op afspraak huishoude lijk afval Glas Bovengrondse Verzamelcontainers 1x per week
14 Bijlage 1 Mogelijke strategieën De 70% doelstelling voor gemeente Montfoort is zeer ambitieus en kan alleen worden waargemaakt als men fundamentele keuzes maakt. Het alleen doorvoeren van enkele optimalisaties aan het huidige afvalinzamelsysteem zal niet volstaan om de ambitie te realiseren. Er zal een trendbreuk benodigd zijn. In Nederland zijn er een drietal strategieën ontwikkeld. Het betreft de financiële, de service en de communicatieve/handhavende prikkel. Voor Montfoort wordt voorgesteld om de service en communicatieve strategieen te gebruiken. Strategie 1: de financiële prikkel Door de vervuiler te laten betalen naar de mate waarin hij (rest)afval produceert, wordt hij gestimuleerd zo min mogelijk restafval aan te bieden. Dit kan hij doen door zoveel mogelijk afval te scheiden. Dit wordt ook wel tariefdifferentiatie (diftar) genoemd. Een andere manier van financieel prikkelen is het belonen van het gescheiden aanbieden van afval. Hieronder staat een aantal methoden van financieel prikkelen opgesomd: 1A: De hoogte van de afvalstoffenheffing wordt gekoppeld aan de grootte en of het aantal restafvalcontainer(s). Hoe groter de grijze minicontainer of hoe meer containers men heeft, hoe meer heffing men betaalt (volumesysteem). 1B: De (vaste) afvalstoffenheffing wordt deels vervangen door een variabele heffing. De hoogte van de variabele heffing wordt gekoppeld aan het aantal keer dat men de grijze minicontainer voor restafval voor lediging aan de weg zet, of het aantal keer dat men de verzamelcontainer opent. De herbruikbare stromen blijven gratis. 1C: De vaste afvalstoffenheffing wordt deels vervangen door een variabele heffing op basis van het gewicht restafval dat men aanbiedt. De herbruikbare stromen blijven gratis. 1D: Beloningsysteem voor het gescheiden aanbieden van afval. Ervaringen elders In Nederland groeit het aantal diftargemeenten gestaag. In 2000 had slechts 21% van de gemeenten een diftarsysteem, in 2013 betreft het een percentage van 38%. Het betreffen vooral gemeenten in het oosten van het land. De vorm die het meest wordt toegepast is die op basis van volume en frequentie: ieder huishouden wordt individueel afgerekend op basis van het aantal keer dat een container wordt geleegd of gebruikt (strategie 1B). Het volumesysteem (strategie 1A) en het gewichtsysteem (strategie 1C) worden ook toegepast. Doordat de afval inzamel infrastructuur in Montfoort en omgeving niet is ingericht op DIFTAR, is de invoering van veel diftarsystemen een dure optie. Strategie 2: de service prikkel Afvalscheiding kan ook worden bevorderd door de service met betrekking tot de inzameling van herbruikbare stromen te optimaliseren en/of te verhogen. Indien dit tegelijk wordt gedaan met het verlagen van het serviceniveau op restafval, zal het aanbiedgedrag zich aanpassen. In een groot aantal gemeenten in Nederland wordt deze strategie uitgevoerd onder de noemer omgekeerd inzamelen. Vooral bij de laagbouw waar gebruik kan worden gemaakt van individuele
15 inzamelmiddelen, is omgekeerd inzamelen goed inpasbaar. Daarbij worden verschillende methoden gevolgd: 2A: Alleen de herbruikbare stromen gft, papier, textiel en plastic worden nog aan huis opgehaald. Voor restafval worden afsluitbare (ondergrondse) verzamelcontainers geplaatst waar men het afval naar toe moet brengen. 2B: Restafval wordt minder vaak opgehaald en/of er wordt een minder groot inzamelmiddel voor verstrekt. De inzamelfrequentie voor de herbruikbare afvalstromen blijft gelijk of wordt verhoogd. Minder vergaande servicestrategieën zijn: 2C: De service met betrekking tot de inzameling van herbruikbare stromen wordt geoptimaliseerd/ verhoogd, zonder dat de service op restafval wordt verlaagd. 2D. De droge herbruikbare stromen worden gecombineerd (in één minicontainer of 1 verzamelcontainer) ingezameld en nagescheiden. 2E: Er worden voor meer herbruikbare stromen dan nu het geval is, afzonderlijke voorzieningen geboden (bijvoorbeeld drankenkartons, metalen, kleine elektronische apparaten). Ervaringen elders Eén van de eerste gemeenten in Nederland die ervaring heeft opgedaan met omgekeerd inzamelen conform de methode 2A is de gemeente Zwolle. De hoeveelheid restafval is afgenomen van 235 naar 195 kilo per inwoner (- 20%). Ook de inzamelrespons van gft, papier en glas nam toe. Uit een bewonersonderzoek blijkt dat 75% van de bewoners na de pilot door wilde gaan met deze inzamelmethode. Naast Zwolle zijn de gemeenten Arnhem, Woerden, Utrecht en een groot aantal kleine gemeenten overgestapt op 'omgekeerd inzamelen'. Ook met inzamelmethode 2B zijn inmiddels veel ervaringen opgedaan. Een groot aantal gemeenten heeft de inzamelfrequentie voor restafval teruggebracht naar 1 x per 3 of 4 weken, met een sterke reductie op de hoeveelheid restafval tot gevolg. Voorbeeld is de gemeente Cranendonck die de restafvalcontainer nog maar 1 x per 4 weken inzamelt. Inzamelmethode 2D, de gecombineerde inzameling, is onder andere toegepast in de gemeenten Noordoostpolder en Sliedrecht. In 2011 en 2012 is de proef 'droog en herbruikbaar' uitgevoerd, waarbij laagbouwwoningen naast de grijze en groene minicontainer een derde minicontainer kregen
16 voor hun droog en herbruikbaar afval (voor papier, plastic, drankenkartons, etc.). Tegelijkertijd is de inzamelfrequentie voor restafval verlaagt naar 1 x per 3 weken (Sliedrecht) en 1 x per 4 weken (Noordoostpolder). De gecombineerde stroom wordt nagescheiden door een sorteerbedrijf. Met name in de Noordoostpolder leverde deze inzamelmethode minder restafval op (-28% tot 92 kilo per inwoner). In Sliedrecht nam de hoeveelheid restafval met 20% af tot 153 kilo per inwoner per jaar. Ook de ervaringen met methode 2E zijn legio. Met name gemeenten die tariefdifferentiatie hebben ingevoerd bieden extra bronscheidingvoorzieningen aan voor drankenkartons, blik en incontinentiemateriaal, waarmee burgers hun afvalkosten kunnen drukken. Omdat het geen bulkstromen zijn, dragen deze voorzieningen veelal niet substantieel bij aan het verhogen van het totale scheidingspercentage. Samenvattend kan worden geconcludeerd dat de 'service prikkel' het meest effectief is als tegelijkertijd de service voor restafval wordt ingeperkt. In die optiek komen de methoden 2A en 2B en 2D (in combinatie met verlaging inzamelfrequentie restafval) het beste uit de bus. Toepasbaarheid Met de invoering van containermanagement heeft de gemeente een belangrijke stap gezet naar het beheersbaar maken van het restafvalaanbod. Een vervolgstap zou de invoering van omgekeerd inzamelen kunnen zijn (2A of 2B). Een groot nadeel van omgekeerd inzamelen is dat het zich bij uitstek leent voor grondgebonden laagbouw, ofwel huishoudens die minicontainers bij huis kunnen stallen. Bij hoogbouw waar veelal verzamelcontainers worden toegepast is omgekeerd inzamelen minder goed toepasbaar. Veelal wordt er voor gekozen om naast de verzamelcontainers voor restafval ook verzamelcontainers voor papier, glas en plastic te plaatsen. Strategie 3: de communicatieve en controlerende prikkel 3A: Communiceren over nut en de noodzaak van afvalscheiding. 3B: Controleren en handhaven op juist scheidingsgedrag. Het milieu is een belangrijk motief voor burgers om afval te scheiden, zo blijkt uit bewonersonderzoeken die op het gebied van afvalscheiding zijn uitgevoerd. Door burgers in de afvalcommunicatie op het milieubelang van afval scheiden aan te spreken, kan een extra stimulans worden gegeven aan afvalscheiding. Er is vooral winst te behalen bij de burger die het milieu belangrijk vindt, maar niet overtuigd is van de milieuwinst die met afval scheiden wordt behaald. Uit bewonersonderzoeken blijkt dat burgers meer willen weten over wat er met het gescheiden afval gebeurt, en of het wel daadwerkelijk wordt hergebruikt. Door in de afvalcommunicatie meer aandacht te besteden aan het verwerkingsproces kan het scheidingsgedrag worden beïnvloed. Een trend in de afvalcommunicatie van de afgelopen jaren is normbevestiging en het appelleren aan de groepsnorm. Bijvoorbeeld met slogans als: 80% van de bewoners houdt zijn gft-afval netjes apart van het restafval. Een andere manier om afvalscheiding te stimuleren is door stringenter te handhaven op juist scheidingsgedrag. Dit is alleen mogelijk als in de gemeentelijke afvalstoffenverordening voorziet in een scheidingsplicht voor de burger. Ervaringen elders Iedere gemeente in Nederland doet in meer of mindere mate aan afvalcommunicatie. De meest gebruikelijke vorm is de afvalkalender/afval app waarin met name wordt gecommuniceerd over de inzameldagen, en waar men met welk afval heen kan. Afvalcampagnes worden met name gehouden
17 bij invoering van een nieuwe inzamelsysteem (bijvoorbeeld diftar, of omgekeerd inzamelen), maar ook om het scheiden van afval weer onder de aandacht te brengen. Goede communicatie over het doel van scheiden, maar ook over de uiteindelijke verwerking en toepassing van de gescheiden stromen, is cruciaal voor het scheidingsgedrag van de burger. De effectiviteit daarvan wordt vergroot op het moment de lokale communicatie is afgestemd op de regionale en landelijke communicatie. Steeds meer gemeente gaan over het controleren en handhaven op juist scheidingsgedrag, waaronder ook in de gemeente Soest. In de eerste 6 maanden van 2012 heeft gemeente Soest gedurende 11 weken 900 steekproeven uitgevoerd, waarbij 421 waarschuwingen (gele stickers) zijn gegeven, vooral voor het te veel voorkomen van plastic verpakkingsafval in het restafval. Uiteindelijk heeft dit 40% meer plasticaanbod en 7% minder restafvalaanbod tot gevolg gehad. In gemeente Almere waar de duobak wordt toegepast was het effect van handhaving nog groter: na 8 weken intensieve handhavingcontroles (ondersteund met communicatie) was de hoeveelheid restafval met 20% afgenomen. Toepasbaarheid Afvalcommunicatie vindt al plaats en moet zeker worden voortgezet. Communicatie vooral effectief in combinatie met andere maatregelen. Of met communicatie alleen de 65%-doelstelling kan worden gehaald, wordt betwijfeld. Handhaving ten aanzien van de gescheiden inzameling is zeker toepasbaar in de gemeente. In de gemeentelijke afvalstoffenverordeningen zijn regels opgenomen die burgers verplicht stellen om afvalstoffen gescheiden aan te bieden, en niet in het verkeerde inzamelmiddel te ontdoen. Gele en rode kaarten kunnen daarbij ondersteunend werken. Over het algemeen worden deze maatregel gevoeld als een inbreuk op de privacy.