Bewegen op het werk: Fitness of Tai Chi? Bewegen is een belangrijke component van een gezonde levensstijl. Grote organisaties bieden hun personeel vaak de mogelijkheid om incompany te fitnessen. Er zijn ook alternatieven; één daarvan is tai chi. In dit artikel een vergelijking tussen tai chi en fitness. Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een zittende levensstijl nog veel ongezonder is dan al werd gedacht. Bewegingsarmoede verhoogt de kans op welvaartsziekten als overgewicht, diabetes, kanker, stress en hart- en vaatziekten. Ook speelt het een rol op het werk: inactieve medewerkers verzuimen meer en zijn minder productief. Een belangrijk onderdeel van gezondheidsmanagement in organisaties is dus het
stimuleren van bewegen. Populair hierbij is het aanbieden van bedrijfsfitness. De laatste tien jaar worden ook steeds vaker andere beweegvormen aangeboden; waaronder het Aziatische tai chi. In dit artikel de verschillen en overeenkomsten op een rij. Fitness en tai chi Ik begin met een korte omschrijving van beide. Fitness is een geheel van oefeningen en activiteiten om de conditie te verbeteren. Er zijn twee onderdelen: cardiofitness en krachttraining. Cardiofitness verbetert het uithoudingsvermogen. Krachttraining vergroot de spierkracht. Voor beide worden meestal toestellen gebruikt, maar ook gewichten of alleen de zwaartekracht. De fitnesswereld werkt met standaarden. Je kan ergens in het land een sportschool binnenlopen en vindt dan dezelfde apparaten en dezelfde groepslessen. Alle instructeurs hebben de rijkserkende opleiding tot fitnessinstructeur gevolgd bij branchevereniging Fit!vak. Tai chi is van oorsprong een Chinese vechtkunst waarbij ontspanning en balans centraal staan. Het bestaat uit een geheel van rustige oefeningen gericht op het verkrijgen van soepele gewrichten, een goede houding en innerlijke rust. Tai chi wordt onderwezen in groepslessen en bevat meestal ook partneroefeningen. Tai chi lessen kunnen onderling sterk verschillen. Er zijn vele stijlen en lesvormen. De persoonlijke visie en aanpak van de docent speelt een belangrijke rol. Enkele docenten hebben het rijkserkend diploma leraar martial arts. Specifiek voor tai chi is er geen landelijke opleiding. Veel meer mensen in Nederland beoefenen fitness dan tai chi, maar sinds 2000 zijn beide gegroeid in populariteit. Binnen de
fitnesswereld is tai chi overigens niet onopgemerkt gebleven. De bekende Nieuw-Zeelandse groepsfitness ontwikkelaar Les Mills kwam eind jaren negentig met een les bodybalance, gebaseerd op bewegingen uit tai chi, yoga en pilates. Inhoudelijk heeft deze les, die nog steeds populair is in veel fitnesscentra, echter niets te maken met tai chi. Doelgroep De doelgroep voor fitness en tai chi komt op twee punten overeen: er doen iets meer vrouwen mee en ze zijn allebei populair bij middelbaar en hoger opgeleiden, minder bij laagopgeleiden. Leeftijd Als we kijken naar de leeftijden is er echter een belangrijk verschil: de meeste mensen die aan fitness doen zijn jonger dan veertig jaar, terwijl tai chi populair is bij mensen van dertig jaar en ouder. Dat laatste is een voordeel, omdat er door oudere medewerkers meer wordt verzuimd en daar dus winst valt te behalen. Imago Er is ook een verschil in imago. Enkele (stereo)typeringen voor fitness: kracht, uiterlijk, housebeat, zweten, bodybuilders, afvallen, gespierd lichaam. Bij tai chi: zweverig, geitewollesokken, mysterieus, oosters, serieus, spiritueel, multi-culti, Chinese muziek. Deze imago s spelen een rol in welke medewerkers al dan niet worden aangetrokken tot een van beide sporten. Inactieven De doelgroep waarbij de meeste winst in termen van verzuimpreventie valt te behalen, zijn de inactieven. Dit zijn mensen die structureel te weinig bewegen. Het kan zijn dat de
rustige bewegingen van tai chi voor de inactieven een kleinere stap zijn dan fitness maar hiervoor is geen bewijs. Jarenlang proces Als mensen eenmaal beginnen met een beweegvorm is het zaak dat ze blijven bewegen. Het leren van tai chi is een jarenlang proces. Voor sommigen frustrerend, voor een ander type medewerker juist heel boeiend. De leercurve van fitness is veel lager. Het is vooral doen. Voor sommigen is dat al snel saai, voor anderen juist lekker makkelijk. Hier zien we dus ook een duidelijk verschil. Praktische aspecten Bij het opzetten van het beweegaanbod in de praktijk zijn er vooral verschillen. Waar Bedrijfsfitness en -taichi kunnen zowel op het werk als buiten de deur worden aangeboden In de praktijk wordt tai chi hoofdzakelijk incompany gegeven. De fitnesswereld is groter en ook beter georganiseerd. Naast bedrijven die incompany fitness leveren, zijn er vele aanbieders van excompany bedrijfsfitness. Deze hebben een regionale of landelijke dekking, zodat de medewerkers buiten werktijd in een vestiging naar keuze kunnen sporten. We kijken nu wat er nodig is als de activiteit op de eigen locatie wordt aangeboden. Wat Voor fitness dient u een permanente ruimte in te richten met toestellen. Ook schoonmaak en onderhoud horen daarbij en gezien de aard van de activiteit kleedruimtes en douches. U kunt zelf een fitnessruimte inrichten of dit inclusief exploitatie uitbesteden aan een externe partij.
Voor tai chi volstaat een lege (vergader)ruimte; toestellen, douches of kleedruimtes zijn niet nodig. Tai chi kan het best in ruimzittende (casual) kleding worden gedaan, maar een mantelpak of driedelig kostuum hoeft geen probleem te zijn. Bij goed weer kan het buiten. Vaak wordt er een ontspanningsruimte aangewezen waar tai chi, yoga en stoelmassage wordt aangeboden. Wanneer Binnen de openingstijden van de fitnesslocatie kunnen de medewerkers op een moment dat het hen schikt gaan fitnessen. Nadeel van tai chi is dat medewerkers alleen kunnen deelnemen op vaste lestijden. Effecten Zowel fitness als tai chi brengen medewerkers in beweging en dragen zo bij aan het terugdringen van ziekteverzuim. Toch zijn er ook verschillen in hoe ze gezondheid en welbevinden bevorderen. Fitness scoort hoger dan tai chi als het gaat om het verbeteren van het uithoudingsvermogen (conditie hart en longen), het vergroten van de spierkracht (opbouwen spiermassa) en vetverbranding (afvallen). Tai chi is echter weer sterker in andere aspecten van een goede lichamelijke conditie: het vergroten van de coördinatie, houding en lenigheid. Daarnaast draagt tai chi bij aan persoonlijke ontwikkeling. Met name de meditatieve kant van tai chi leert de beoefenaar te ontspannen, met beide benen op de grond te staan en aandacht te hebben voor wat zich in het hier en nu voordoet (mindfulness). Dit aspect is bij fitness afwezig. Voor medewerkers die gezondheidsproblemen hebben zoals stress, rsi of rugklachten zijn tai chi en fitness allebei zinvol.
Succes hangt wel af van deskundige begeleiding; niet elke oefening is geschikt. Bij ernstig overgewicht is fitness de beste keuze, want dat zorgt voor meer opbouw van spiermassa en vetverbranding. Wanneer medewerkers moeten leren hun eigen lichamelijke en geestelijke grenzen te respecteren, biedt tai chi weer voordelen: hierbij is de aandacht gericht op het eigen lichaam; er wordt bewust bewogen. Bij fitness is dat meestal niet het geval; de aandacht is bij beeldschermen, harde muziek of de prestatie. Naast gezondheid is er ook een sociaal aspect. Samen bewegen schept een band. Tai chi wordt gegeven in groepslessen en bevat partneroefeningen (communicatie). Fitness is doorgaans individueler en met een fitnessabonnement buiten de deur is het teambuilding effect helemaal afwezig. Zowel fitness als tai chi hebben een laag blessure risico en veroorzaken dus weinig of geen extra verzuim (door sportblessures). Kosten en rendement Het is moeilijk om de kosten voor bedrijfstaichi en -fitness met elkaar te vergelijken. Vele factoren spelen hierin een rol: schaalgrootte, organisatie, inkoop en afschrijvingstermijn. Toch valt er in algemene termen wel wat over te zeggen. Kosten Bij fitness geeft u meer uit aan de infrastructuur (aanschaf, schoonmaak, onderhoud) en permanent gebruik van de ruimte. Deze investering voor een eigen fitnessruimte hoeft u niet te maken bij tai chi en excompany fitness. Bij tai chi zijn de kosten voor de docent hoger, omdat deze
een langere opleiding heeft genoten en ouder is dan de gemiddelde fitnessinstructeur. Als we kijken naar de kosten voor het intern promoten van de activiteit en registreren van deelnemers, dan is dat weer voor beide gelijk. Sommige aanbieders nemen dit (deels) uit handen. Deelname Bewegen op het werk vermindert verzuim en verhoogt productiviteit. Wil een beweegprogramma renderen, dan is er één factor cruciaal: deelname. Lege tai chi klasjes en ongebruikte fitnesstoestellen kosten alleen maar geld. Fitness heeft hier het voordeel dat het binnen de openingstijden altijd mogelijk is om te trainen; bij tai chi is men aangewezen op de lestijden. Omdat je tai chi in een groep doet, kan dat er anderzijds weer voor zorgen dat deelnemers elkaar stimuleren om mee te (blijven) doen. Als u de capaciteit van het aanbod goed afstemt op de vraag, is er een optimale deelname en dus rendement. Voor zowel fitness als tai chi geldt: een kleine eigen bijdrage van de medewerker kan de begroting sluitend maken en daarnaast zorgen voor meer commitment. Fiscaal Er is ook nog een fiscaal aspect. Als u tai chi of fitness verstrekt aan werknemers, dan is dat loon in natura en daar betaalt u loonbelasting over. Voor bedrijfsfitness is er een landelijke regeling waarbij de verstrekking onder bepaalde voorwaarden onbelast kan. Ook bij tai chi is dit soms mogelijk, in overleg met de lokale belastinginspecteur. Conclusie Het staat vast dat het stimuleren van bewegen op het werk het ziekteverzuim terugdringt en de productiviteit verhoogt. TNO heeft dit uitgebreid onderzocht voor wat betreft fitness.
Enkele jaren geleden heb ik Dr. Vincent Hildebrandt van TNO Kwaliteit van Leven benaderd met de vraag hoe zij aankijken tegen tai chi op het werk. Zijn reactie: Wij hebben geen onderzoek gedaan naar tai chi als vorm van beweging op het werk. In het algemeen stellen wij dat het raadzaam is werknemers een zo breed mogelijk pallet aan bewegingsmogelijkheden aan te bieden, zodat er voor ieder iets aantrekkelijks is te kiezen. Vanuit die invalshoek is er niks mis met het aanbieden van tai chi. Dat is eigenlijk ook de conclusie van dit artikel. Fitness en tai chi hebben overeenkomsten, maar vooral verschillen. Het gaat er om mensen met een zittende levensstijl te verleiden tot bewegen. Tai chi en fitness trekken een verschillende doelgroep. Grote organisaties kunnen daarom het beste allebei aanbieden. Tjeerd Verbeek is tai chi docent en oprichter van Verbeek Bedrijfstaichi BG magazine