Inhoud Over de website 14 Inleiding 15 Deel 1 Het gedrag in de klas Inleiding 22 1 Het gedrag tijdens de eerste lessen 29 Inleiding 29 1.1 Orde houden als noodzakelijke voorwaarde voor een goede werkrelatie 30 1.1.1 Orde houden op basis van verworven gezag 31 1.1.2 Orde als basis voor een goed pedagogisch klimaat 32 1.1.3 Stappenplan voor emotionele veiligheid 33 1.1.4 Dominante gedragingen ontwikkelen 35 1.2 Tien tips om orde te houden 36 1.3 Kinderen van de straatcultuur: een speciale categorie leerlingen 55 Samenvatting 56 2 Het gedrag van een groep 57 Inleiding 57 2.1 Een goede werkrelatie: van moeten naar kunnen 58 2.2 Een goede werkrelatie begint met moeten 59 2.3 Wetmatigheden 60 2.3.1 Fase G1 60 2.3.2 Fase G2 63 2.4 Straatcultuurgedrag: een andere groepsdynamiek? 64 Samenvatting 64
3 Klassenmanagement 65 Inleiding 65 3.1 Het GIP-model 65 3.2 Wie heeft de regie in de klas: de docent of de leerlingen? 66 3.2.1 Obergedrag en zelfbedieningsmodel 66 3.2.2 De drie elementen van klassenmanagement 69 3.3 Omgaan met verschillen: differentiatie structureren 71 3.4 Omgaan met verschillen: differentiatie van de inhoud 72 3.4.1 De leerlijn zelfstandigheid 73 Samenvatting 80 4 Hoe ziet een goede les eruit? 81 Inleiding 81 4.1 Competenties moet je ontwikkelen 81 4.2 Pedagogisch handelen 82 4.3 Het traditionele en het nieuwe leren 83 4.4 Doelmatige instructie met het directe-instructiemodel 85 4.4.1 Dagelijkse terugblik 86 4.4.2 Presentatie 87 4.4.3 Begeleide inoefening 88 4.4.4 Individuele verwerking 90 4.4.5 Periodieke terugblik 90 4.4.6 Feedback 90 4.4.7 Vier andere sleutelfactoren 92 4.5 Strategieën voor denken en leren 94 4.6 Effectief gebruik van de leer- en instructietijd 95 4.7 Systematisch volgen van leerlingen 97 Samenvatting 98 5 Het beïnvloeden van het gedrag van leerlingen in de klas 99 Inleiding 99 5.1 Belonen en straffen (het waarderen en afkeuren van gedrag) 101 5.1.1 Belonen 101 5.1.2 Negeren 105 5.2 Het verschil tussen grensbewaking en grensverdediging 105 5.3 Onderscheid tussen problemen: van onprettig naar onwettig 107 5.3.1 Passend reageren 108 5.3.2 Het belang van onderscheid 110 5.4 Een variëteit aan mogelijkheden 111 5.4.1 Tips 111 5.4.1 Op psychologische inzichten gebaseerde methoden 112 5.5 Straffen 113
5.6 Directief en responsief handelen 119 5.7 Een leerling uit de klas verwijderen 123 5.8 Het beïnvloeden van het gedrag in de klas van leerlingen uit de straatcultuur 125 Samenvatting 127 6 Omgaan met een lastige klas 129 Inleiding 129 6.1 Wat is een lastige klas? 129 6.2 Preventie via organisatorische maatregelen 131 6.3 Een probleem van alle lesgevers 131 6.4 Aanpak op basis van afspraken 134 6.5 Aanpak op basis van regels 137 6.6 Een klas met gedrag uit de straatcultuur 143 Samenvatting 144 Deel 2 Het gedrag in school Inleiding 146 7 Pedagogisch klimaat: drie uitgangspunten 147 Inleiding 147 7.1 Pedagogische uitgangspunten: het gezin 147 7.1.1 Structuur bieden 148 7.1.2 Opvoeders op één lijn 148 7.1.3 Consequent nakomen van gemaakte afspraken en regels 149 7.2 Pedagogische uitgangspunten: de school 150 7.2.1 Wie heeft de regie in de klas? 150 7.2.2 Wat doet structuur? 152 Samenvatting 155 8 Structuur bieden 157 Inleiding 157 8.1 Continuüm van regelgeleid gedrag in het gezin 158 8.2 Continuüm van regelgeleid gedrag op school 160 8.3 Hoe komen goede regels tot stand? 161 8.4 Wat is een goede regel? 164 8.5 Relatie tussen waarden en regels 165 8.6 Soorten regels 165 Samenvatting 168
9 Opvoeders op één lijn 169 Inleiding 169 9.1 De perverse triade 169 9.1.1 Gevolgen van niet of te weinig samenwerken 170 9.1.2 Een pathologisch systeem 172 9.1.3 Perverse triades tussen school en thuis 176 9.2 Docenten motiveren voor samenwerken 178 9.2.1 Vrees voor aantasting van autonomie 179 9.2.2 Vrees voor rigide structuur 180 9.2.3 Afspraken verzanden door gebrek aan structuur 181 9.3 Teamontwikkeling: van een organisatie met professionals naar een professionele organisatie 183 9.3.1 Afspreken dat je wilt en moet samenwerken 185 9.3.2 Draagvlak creëren 187 9.3.3 Training 189 9.3.4 Van T1 naar T4: ontwikkelingsfasen van een team 190 9.4 Collega s aanspreken op hun gedrag 196 9.4.1 Fouten maken en erkennen 196 9.4.2 Collega s aanspreken op fouten 199 9.4.3 Feedback geven en krijgen 201 Samenvatting 202 10 Teamafspraken over consequenties 205 Inleiding 205 10.1 Waarom houden leerlingen zich niet aan de regels? 205 10.2 Methodieken voor gedragsverandering 207 10.3 Straffen of belonen? 209 10.4 Straffen 210 10.5 Uniformiteit 213 10.5.1 Gelijke monniken, ongelijke kappen 213 10.5.2 Uniforme omgang met probleemgedrag 214 Samenvatting 215
Deel 3 Het gedrag van de docent Inleiding 218 11 Jezelf leren kennen 219 Inleiding 219 11.1 Externe en interne attributie: waar zoek je de oorzaak? 220 11.2 Transactionele Analyse van de persoonlijkheid 221 11.2.1 De Ouder 223 11.2.2 De Volwassene 225 11.2.3 Het Kind 226 11.2.4 Vergroting van het handelingsrepertoire 228 Samenvatting 231 12 Grondhouding en drijfveren 233 Inleiding 233 12.1 Waar komt je grondhouding vandaan? 233 12.1.1 Vier basisgrondhoudingen 235 12.2 Hoe ontstaat een negatieve grondhouding? 237 12.3 Vier typische drijfveren van docenten 240 Samenvatting 243 13 Communicatie met leerlingen 245 Inleiding 245 13.1 72 manieren om het gedrag van leerlingen te beïnvloeden 245 13.2 Ontstaan van een negatief relatiepatroon 251 13.2.1 Spelpatronen 255 13.2.2 De Dramadriehoek 257 13.3 Een negatief relatiepatroon doorbreken 260 Samenvatting 263 14 Goochelen met aandacht 265 Inleiding 265 14.1 Goochelen met het onderwerp 267 14.2 Goochelen met tijd en plaats 271 14.2.1 Goochelen met tijd 271 14.2.2 Goochelen met plaats 272
14.3 Goochelen van inhoud naar betrekking 273 14.4 Leerlingen die kwaad zijn 276 14.4.1 Aanleidingen en reacties 276 14.4.2 De judoaanpak: geluk in plaats van gelijk 278 14.4.3 De persoonlijke aanval 280 Samenvatting 281 Deel 4 Het gedrag van de leerling: casuïstiek Inleiding 284 15 Leerlingen met onbevredigende leerresultaten 291 A Leerlingen met een laag potentieel 291 B Faalangstige leerlingen 293 C Perfectionistische leerlingen 294 D Ongemotiveerde leerlingen 296 16 Leerlingen met vijandig gedrag 299 A Vijandig-agressieve leerlingen 299 B Passief-agressieve leerlingen 301 C Uitdagende leerlingen 302 17 Leerlingen met niet-adequaat schoolgedrag 305 A Afleidbare leerlingen 305 B Leerlingen met een ontwikkelingsachterstand 306 C Hyperactieve leerlingen 308 18 Leerlingen met problemen in de sociale omgang 311 A Leerlingen die worden afgewezen door medeleerlingen 311 B Schuwe of teruggetrokken leerlingen 313 C Leerlingen in het autistisch spectrum 315 19 Meerbegaafde leerlingen 319
Deel 5 Het gedrag van ouders 20 De relatie tussen school en ouders 325 Inleiding 325 20.1 Ouderbetrokkenheid 325 20.1.1 Groepen ouders die minder betrokken zijn 325 20.1.2 Structurele inbedding 327 20.2 Wederzijdse verwachtingen 329 20.2.1 Achtergronden van communicatieproblemen tussen school en ouders 330 20.2.2 Ouders mogen van school informatie verwachten 330 20.2.3 Ouders mogen van school communicatie verwachten 332 20.2.4 School mag van ouders informatie verwachten 335 20.3 Het oudergesprek 336 20.3.1 Structuur van het gesprek 336 20.3.2 Professioneel communiceren met ouders 339 20.4 Opvoeders op één lijn 340 20.4.1 Regels als middel om loyaliteitsconflicten te voorkomen 340 20.4.2 Hiërarchie in de complementaire docent-ouderrelatie 341 20.4.3 Als er een probleem is 342 Samenvatting 344 Literatuur 346 Websites 351 Register 352 Over de auteur 360