Samenvatting Verkenning economische samenwerking F4 1
Samenvatting Aanleiding voor de verkenning De vier grootste gemeenten van Fryslân - Leeuwarden, Súdwest-Fryslân, Smallingerland en Heerenveen, kortweg de Friese 4 (de F4) genoemd - hebben intensief de mogelijkheden verkend voor verdere intergemeentelijke economische samenwerking. Onze behoefte aan een versterkte samenwerking op economisch gebied komt voort uit een optelsom van diverse ontwikkelingen. Belangrijkste motivatie is dat door een versterkte economische samenwerking tussen de F4 gemeenten volgens ons economische kansen beter worden benut. Effectieve samenwerking is immers essentieel in de kenniseconomie, waar krachtige netwerken de basis vormen voor innovatie. Het dwingt bovendien tot het maken van keuzes. Bijkomend belang is dat Europa, Den Haag en de provincie met hun beleid en structuurversterkingsbudgetten vooral de krachtige regionale economische ecosystemen ondersteunen. Regio s die onvoldoende samenwerken zetten zich buiten spel bij de verdeling van middelen voor structuurversterking. De F4 gemeenten hebben afzonderlijk keuzes voor de toekomst gemaakt in o.a. de Strategische Samenwerkingsagenda s met de Provincie. Daarin staan majeure projecten opgenomen met bovenregionale effecten. Door de handen ineen te slaan, worden de slagingskansen en het succes van deze projecten vergroot. Minstens zo belangrijk is dat de vier grootste gemeenten gezamenlijk nog meer zaken aan kunnen pakken die van belang zijn voor een goede economische ontwikkeling van Fryslân. Het gaat dan om opgaven op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt, duurzaamheid en de relatie stad en platteland. De verkenning vormt inbreng in het nieuw te formuleren provinciaal economisch beleid en wordt daarmee ook op provinciale schaal geborgd. Wat levert de samenwerking ons in globale termen op: Door elkaars kwaliteiten beter te benutten zijn wij in staat de eigen economie te versterken op de thema s waar we nu al sterk in zijn. We zijn complementair in onze structuur en identiteit en willen daar maximaal gebruik van maken. Door elkaars kwaliteiten beter te benutten zijn wij in staat nieuwe thema s tot bloei te laten komen. Als gemeenten zijn wij beter in staat investeringen op elkaar af te stemmen, met als gevolg meer synergie en een hoger maatschappelijk rendement. Met de samenwerking kunnen we ons krachtiger profileren en positioneren in Noord- Nederland, Nederland en Europa. Wij zijn beter in staat onze eigen ondernemers en ondernemers van buiten te bedienen en dat maakt ons succesvoller in het stimuleren en aantrekken van nieuwe werkgelegenheid en het behouden van wat we al hebben. Wat de vier gemeenten in de samenwerking doen is de eigen belangen te verbinden met een collectief belang, zonder dat dat overigens ten koste gaat van onze eigen identiteit en zeggenschap. Het fundament van onze samenwerking is een groot wederzijds 2
vertrouwen, we gunnen elkaar successen en helpen elkaar deze te bereiken. We werken samen op basis van gelijkwaardigheid en overtuigen elkaar op basis van argumenten. Economische feiten onderbouwen de samenwerking Onze visie op de economie van Fryslân en de positie van de F4 daarbinnen is gebaseerd op feiten. Om te weten waar we naar toe willen en hoe we daar het beste kunnen komen, moeten we eerst weten waar we staan. Uit onze analyse is gebleken dat: De beroepsbevolking in zowel de F4 als de provincie als geheel in de komende jaren gestaag zal krimpen. De F4 een groot en toenemend economische gewicht heeft binnen de provincie Fryslân. De F4 zijn opgeteld goed voor 60% van de Friese werkgelegenheid en twee derde van het bruto regionaal product. Elke gemeente een duidelijk eigen en onderscheidend economisch signatuur heeft. Fryslân met haar innovatieklimaat en innovatiegraad onder het landelijke gemiddelde scoort en dat de innovatiekracht goeddeels geconcentreerd is in de F4. Er een duidelijke verwevenheid bestaat tussen de F4 onderling en met het omliggende platteland. Onze visie op de Friese economie De belangrijkste economische opgave voor Fryslân in de komende jaren is, echt een transitie richting kenniseconomie te maken. Dat moet in elk geval gebeuren binnen de sectoren waar Fryslân op dit moment sterk in is. Daarnaast zal Fryslân nieuwe kanspaarden voor de economie moeten ontwikkelen die kennisgedreven zijn, die de Friese economische structuur versterken en daarmee extra toekomstperspectief bieden. Sectoren of thema s waarvan we nu nog niet weten hoe groot ze kunnen worden, maar die in elk geval een duidelijke groeipotentie hebben in termen van toegevoegde waarde en werkgelegenheid en die kunnen uitgroeien tot uithangborden of boegbeelden van de Friese kenniseconomie. De komende jaren zou volgens ons gekozen moeten worden voor enkele (nieuwe) speerpunten die een extra impuls krijgen vanuit de overheid, in nauwe samenwerking met ondernemers, onderzoekers en de onderwijsinstellingen (de 4-O s). Het gaat om water, healthy ageing, agrofood en energie. In de komende jaren zullen daarnaast (vanuit ons innovatieve maakindustriële fundament) nieuwe thema s opkomen en ook hieraan kan vanuit de F4 ondersteuning geboden worden. Door in te zetten op deze thema s investeren we in de Friese kenniseconomie. Bovendien sorteren we daarmee optimaal voor op het landelijke topsectorenbeleid en de nieuwe Europese programma s (in het kader van Europa 2020). De transitie richting kenniseconomie willen we niet coûte que coûte realiseren. We stellen daar randvoorwaarden aan. We gaan voor kwaliteit en duurzaamheid en niet per se voor kwantiteit. Dat betekent niet dat we in Fryslân klein moeten denken, maar juist moeten denken in termen van doorbraken. We moeten ambitie en lef tonen, fouten durven maken (om daar van te leren) en soms ook groter denken dan we nu vaak doen. Fryslân moet niet alleen een innovatieve pilotregio zijn, maar vooral ook een uitrolregio voor innovaties. Fryslân, toepassingsregio! Willen we ergens in excelleren, dan ontkomen we er niet aan scherpe keuzes te maken in wat we actief willen bevorderen en wat niet. Om de transitie richting kenniseconomie te maken, kwaliteit bovenaan te stellen en selectief 3
te zijn in onderwerpen die actief gestimuleerd worden, dan ligt het voor de hand de prioriteit te leggen bij het investeren in trekkracht. Deze trekkracht bevindt zich goeddeels in de F4. We vinden dat we moeten investeren in nieuwe economische dragers. Echter, de transitie richting kenniseconomie is een brede economische opgave en is ook van toepassing op alle sectoren waar Fryslân al sterk in is. De Friese economie kent nu enkele belangrijke economische pijlers met stuwende bedrijvigheid waarvan te verwachten valt dat deze ook in de toekomst een belangrijk fundament onder de economie blijven vormen. Mits zij zich natuurlijk blijven aanpassen aan de ontwikkelingen in de markt. Het gaat onder meer om de vrijetijdseconomie, financiële dienstverlening, de innovatieve maakindustrie en de logistieke dienstverlening. Onze strategie Om effectiever en efficiënter en met meer maatschappelijk rendement met de economische opgaven van Fryslân en de F4 aan de slag te gaan en de transitie richting kenniseconomie vol door te zetten, is een samenhangend pakket van maatregelen nodig. Deze maatregelen zijn in te delen in drie niveaus die onderling nauw met elkaar verweven zijn. We onderscheiden: 1. Structuurversterking door inzet op onze speerpuntsectoren, ondersteuning van de pieken in de regionale economie; 2. Generieke stimulering van individuele ondernemers: verbetering van de kwaliteit van ondernemerschap en innovatiekracht; 3. Versterking van het algehele vestigingsklimaat als randvoorwaarde voor economische groei. Schematisch weergegeven: Mogelijke onderwerpen voor samenwerking: inkleuring van de strategie 4
Op elk van de drie niveaus hebben we onderwerpen geïdentificeerd waarop een samenwerking in F4 verband meerwaarde zou kunnen hebben. Niveau 1: Structuurversterking vanuit een clusterbenadering Voor Fryslân is een aantal kansrijke thema s te identificeren die vanuit een clusteraanpak doorontwikkeld kunnen worden. Met die clusterontwikkeling worden korte en krachtige lijnen tussen de vier O's (ondernemers, onderwijs, onderzoek en de overheid) gerealiseerd. Hierdoor ontstaan de noodzakelijke verbindingen tussen kennis, onderwijs, innovatie, productie en vermarkting. De komende jaren zou volgens ons gekozen moeten worden voor enkele speerpunten die een extra impuls krijgen via een clusteraanpak. Wij denken in eerste instantie aan: Water: Fries onderscheidend met watertechnologie, watertoerisme en watersport; Healthy ageing: het accent in Fryslân ligt binnen dit thema op healthy lifestyle met sport, wellness, food & nutrition en serious gaming; Agrofood: De omvangrijke agribusiness heeft in Fryslân een goede uitgangspositie, mede door haar innovatief potentieel en raakvlakken met onder meer de biobased economy, energie en healthy ageing; Energie: duurzame decentrale energieopwekking, verbinding energiesector met de innovatieve maakindustrie en de ontwikkeling van icoonprojecten. De rol van de overheid (gemeenten en provincie) is het stimuleren en faciliteren van het maatschappelijk proces van coalitievorming, het optreden als (launching) customer en mede-investeerder, en het creëren van de randvoorwaarden in het publieke domein. Niveau 2: stimulering ondernemerschap en innovatie De tweede laag binnen onze strategie richt zich op de versterking van innovatiekracht en ondernemerschap bij individuele en groepen van ondernemers in het MKB. Denk aan het faciliteren van ondernemers bij de start, groei of internationale expansie van hun bedrijf. De ontwikkeling van de economie in Fryslân en de F4 en de economische dynamiek is in belangrijke mate afhankelijk van de kwaliteit van individuele ondernemers en hun ondernemingen. Investeren in de kwaliteit van het ondernemerschap en in innovatiekracht is in onze ogen van cruciaal belang voor een toekomstbestendige Friese economie en hier ligt ook een grote uitdaging voor de komende jaren. Door ondernemers voldoende te equiperen en samenwerking en netwerkvorming te bevorderen worden zij innovatiever, hebben zij een grotere overlevingskans en zullen zij een sterkere (werkgelegenheids)groei doormaken. Als overheid (gemeenten en provincie) kunnen wij een bijdrage leveren aan deze kwaliteitsimpuls door: Het faciliteren van netwerkontwikkeling en het bevorderen van samenwerking tussen ondernemers onderling en met kennis- en onderwijsinstellingen. De ontwikkeling van instrumenten gericht op de stimulering van innovatie en ondernemerschap. Het ligt voor de hand dat de taak gericht op de versterking van innovatiekracht en ondernemerschap voor een belangrijk deel zal worden ondergebracht bij het nieuw te 5
vormen Ondernemersplein (Kamer van Koophandel en Syntens). Wij willen samen met de provincie het beleid van deze intermediaire partners kunnen inkleuren, zodat onze speerpunten goed aan bod komen en onze ondernemers optimaal worden toegeleid naar en bediend worden door deze instantie(s). Niveau 3: Creëren van een state of the art vestigingsklimaat De randvoorwaarden voor economische groei het algemene vestigingsklimaat voor ondernemers vormen het totaalpakket aan omgevingsfactoren die van invloed zijn op de (prestaties van de) ondernemingen. Veel van deze vestigingsplaatsfactoren hebben een duidelijk publiek karakter: ze spelen zich af of zijn gesitueerd in het publieke domein of in de publieke ruimte. Tussen de afzonderlijke gemeenten en de provincie zijn in de Strategische samenwerkingsagenda s afspraken gemaakt over de verbetering van de kwaliteit van elementen in het vestigingsklimaat. Op de volgende factoren binnen dit vestigingsklimaat zien we een duidelijke meerwaarde in een samenwerking in F4- verband: Meer samenwerking tussen de 4-O s, voor een betere aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt; Versterking van het kennis- en innovatieklimaat; Verbeteren van de bereikbaarheid; Gezamenlijke marketing, acquisitie en lobby; Afstemming ten aanzien van werklocaties en het versterken van de ruimtelijke kwaliteit; Versterking van het cultureel klimaat. Wat we gaan doen in 2012 en 2013 In de afgelopen maanden hebben we het belang van en de mogelijkheden voor economische samenwerking verkend. We hebben geconstateerd dat we een gezamenlijke visie hebben op de belangrijkste economische opgaven voor de provincie Fryslân en zijn het eens over de wijze waarop we in een gezamenlijke strategie met deze opgaven aan de slag gaan. Deze vallen uiteen in een procesmatige aanpak en inhoudelijke activiteiten. In 2012 wordt het zaak onze gezamenlijke beelden en gedeelde belangen te vertalen naar concrete acties, en stakeholders en draagvlak te vinden. In 2013 willen we resultaten laten zien. Samenwerken is ook samen doen! Daarom gaan we al in 2012 met een concrete samenwerkingsagenda aan de slag. Deze bestaat uit de volgende activiteiten: 1. De komende maanden worden stakeholders in de regio aan de hand van het desbetreffende concept-verkenningsrapport geconsulteerd over de gewenste aanpak en projecten. Vóór de zomer beslissen de respectievelijke colleges en raden over de Meerjarenvisie. 2. Parallel daaraan en gevoed daardoor wordt er in 2012 een meerjarenprogramma uitgewerkt, voorzien van een gezamenlijke missie, concrete en smart geformuleerde doelstellingen en programmalijnen voorzien van subsidieprojecten en maatschappelijke business cases. 3. En een jaarlijkse evaluatie en herijking op basis van dit dynamische document. 6
4. Ondersteuning van Icoonprojecten. Elk van de F4 gemeenten heeft één of meerdere majeure projecten in de pijplijn die een icoonfunctie vervullen en randvoorwaardelijk zijn voor de Friese kenniseconomie. Wij zullen elkaar (onder)steunen bij het realiseren hiervan. 5. Ontwikkeling van een integraal en gezamenlijk plan voor de 4-O s, waarin we de lijnen vertalen naar een gezamenlijke aanpak. 6. Samen met de provincie en met de daartoe geëigende organisaties Marketing Fryslân en Fan Fryslân stellen we een marketingplan op voor Fryslân. Dit spoor loopt parallel met het bidboek dat we in 2012 zullen opstellen waarin we onze kandidatuur voor Culturele Hoofdstad 2018 vertalen in een concrete propositie. De marketing en deze gezamenlijke ambitie voor 2018 zijn nauw met elkaar verweven. 7. Het met de provincie verkennen van de mogelijkheden voor een revolverend innovatiefonds. 8. Het ontwikkelen van een gezamenlijke acquisitie-aanpak. 7