Raadsadres aan de Gemeenteraad van Amsterdam en aan de Deelraad Amsterdam Centrum Amsterdam staat op het punt om het toeristenvervoer op de grachten te liberaliseren. Dit betekent dat er binnenkort onbeperkt vergunningen beschikbaar komen voor nieuwkomers op de botenmarkt. De volumebeperking die nu nog geldt, wordt geleidelijk afgeschaft. Daarmee krijgt de vrije markt voor passagiersvervoer op het water ruim baan, net zoals bij de taxi s. Er komen dus méér boten, terwijl de gracht in de zomer nu al meer lijkt op een kermisterrein dan op cultureel historisch erfgoed. Bovendien belijden veel politieke partijen met de mond dat de kracht van Amsterdam de menging van wonen- werken en recreëren is. Toch valt nergens in het voorgestelde beleid te ontdekken dat het college zich ook maar enigszins bewust is van het feit dat het voor omwonenden rond het water nu al vaak onleegbaar is, laat stáán van het feit dat dit alleen maar erger zal worden, als de vrije markt wordt ingevoerd. Dat het op het water nu al onveilig, te krap en te druk is, dat het tot diep in de nacht schalt en lalt over het water, en dat die problematiek inherent slecht te handhaven is, lijkt te worden vergeten, of erger nog, genegeerd.
Hoe kon het zover komen? De gemeente, in de persoon van wethouder Gehrels, baseert haar nieuwe beleid op een SEO- onderzoeksrapport van prof. dr. Barbara Baarsma uit 2012. Mevrouw Baarsma is door de gemeente uitgenodigd om een nieuwe marktordening te bedenken voor het passagiersvervoer op het water. Een subdoel van de opdracht is de (begrijpelijke) wens van de gemeente om de macht van de traditionele rondvaartboten te breken. De vrije markt zou hiervoor een goed instrument zijn, en Baarsma heeft toevallig een intense liefde voor de vrije markt. In haar oratie als bijzonder hoogleraar pleitte Baarsma al voor afschafging van de ontslagbescherming en van het minimumloon. Ook adviseerde zij de gemeente om de Amsterdamse woningmarkt te liberaliseren. Het advies van Baarsma in het rapport Het roer moet om (2013), om de markt voor passagiersvervoer op de grachten vrij te geven, komt dus niet als een verrassing. Het behoeft geen nadere toelichting dat men voor een daadwerkelijke analyse van de problematiek beter een ander in de arm had kunnen nemen. Wie had van Baarsma een andere conclusie mogen verwachten dan dat de vrije markt ook hier zaligmakend zou zijn? Het rapport van Baarsma is niet onomstreden. In een kritische notitie heeft prof. dr. Sweder van Wijnbergen er geen spaan van heel gelaten. Van Wijnbergen is niet de eerste de beste econoom; hij was o.a. hoofdeconoom bij de Wereldbank, en secretaris- generaal op het departement Economische Zaken. Ook is hij lid van de Raad van Advies van SEO. Van Wijnbergen schrijft over het rapport van Baarsma: Het SEO rapport [van Baarsma] is een oppervlakkig, door vooroordeel en economisch onbegrip gedreven rapport dat volledig faalt haar aanbevelingen fatsoenlijk te onderbouwen. Het ligt in de lijn der verwachtingen dat opvolging van de SEO adviezen tot aanzienlijke milieuschade, consumenten welvaartsverlies ten gevolge van wasteful competition, faillissementen en taxi-oorlogachtige chaotische situaties in de sector zal leiden. Amsterdams reputatie als toeristvriendelijke stad zal hier evident ook schade van ondervinden. Desondanks is het rapport van Baarsma door de gemeente als uitgangspunt genomen voor haar beleidsnota nota Varen in Amsterdam (2013). Hierin wordt uitgewerkt en vastgelegd hoe de gewenste liberalisering van de grachtenmarkt zich zou moeten voltrekken. Het komt erop neer dat de
situatie voor de grote rondvaartmaatschappijen vrijwel ongewijzigd blijft; om te beginnen wordt daarmee het subdoel dus al niet gehaald. Daarnaast dreigt er echter in de overige sectoren (sloepen, salonboten, Gluisterboten enz.) een vernietigende concurrentieslag. Vergelijkbaar met de taxi- oorlog van enkele jaren geleden, met als te verwachten gevolgen de massale toestroming van nieuwe ondernemers, hoge prijzen, slechte dienstverlening, oplichting van klanten, ongewenst gedrag, overlast en ruzie op de ligplaatsen. Op 26 september wordt het rapport Varen in Amsterdam behandeld in de commissie Water van de gemeente. En pal daarna, op 2 oktober, komt het in de Raad. Tot nu toe was er weinig over het rapport bekend, waarschijnlijk mede doordat de gemeente het plan pas vlak voor de vakantie aankondigde, waardoor het aan de aandacht van het grote publiek kon ontsnappen. We zijn dus laat in actie gekomen, maar we moeten het tij nog zien te keren, vanwege de rampspoed die er aankomt. Op 7 en 9 september verschenen de eerste twee kritische artikelen in Het Parool over dit onderwerp. Het begint te leven, de mensen beginnen wakker te worden. De initiatiefnemers van de Vrienden van de Noordermarkt zullen er alles aan doen om het rapport alsnog onder de aandacht te brengen van een zo groot mogelijk publiek. Wat zijn onze bezwaren? 1. Niemand weet hoe groot het absorbtievermogen van de grachten is. Mevrouw Baarsma schrijft zelf in haar rapport dat het bij de gemeente ontbreekt aan SMART geformuleerde doelstellingen op het gebied van drukte en veiligheid, overlast en luchtkwaliteit. Zij concludeert: dat wij eigenlijk niet kunnen bepalen hoeveel passagiersvergunningen er eigenlijk op de grachten passen. Hiermee draagt Baarsma zelf een bezwaar aan tegen haar eigen advies om het volumebeleid maar los te laten. Overigens zullen vele schippers, omwonenden en medewerkers van Waternet u kunnen vertellen dat op dit moment gewoon empirisch waarneembaar is dat de grachten NU AL een maand of 4, 5 per jaar structureel overbelast zijn. Zeker in het Centrum. Baarsma gaat hieraan volledig voorbij.
2. De controle op het water is een >iasco. Mevrouw Baarsma stelt in haar rapport dat de nieuwe markregeling valt en staat met effectieve handhaving. Ook de nota Varen in Amsterdam benadrukt het belang van effectief toezicht en handhaving: Het college ziet de effectiviteit van de handhaving als randvoorwaarde voor de effectiviteit van alle regels en afspraken die worden vastgesteld. Wethouder Gehrels heeft daarom KPMG gevraagd een analyse te maken van het functioneren van handhaving bij Waternet. De uitkomst van dit KPMG- onderzoek in zojuist bekend geworden: de controle op het water is een Giasco. De schattingen over het totaal aantal schepen dat zonder vergunning passagiers vervoert, lopen uiteen van 300 tot 500. Er is sprake van lawaai en drankoverlast. Waternet is een machteloze club tegenover de wildgroei op het water (Parool 6 sept. 2013). Belangrijk is dat tegelijk met de introductie van de Vrije Markt ook de instrumenten voor effectieve handhaving worden weggegeven. Zo stelt Waternet voor om in de toekomst de regel drie strikes out toe te passen. Dat betekent dat iemand die drie keer betrapt wordt op een overtreding zijn vergunning kan verliezen, en vormt de zwaarste maatregel die Waternet zich kan voorstellen. In het huidige bestel is dat een serieus instrument: als je je vergunning kwijtraakt, sta je buitenspel en kun je met je boot niet meer het water op. Maar in het nieuwe bestel kan iedereen die dat wil met die boot zo het water weer op, onder welke naam dan ook. Die situatie gaat op dit moment op voor de Gietstaxi s in de binnenstad, ze blijken nauwelijks te handhaven. 3. De groeiende overlast valt niet meer te ontkennen. Ook de Deelraad Centrum is allerminst blij met het nieuwe beleid van Gehrels. De Deelraad heeft niets te zeggen over de nota Varen in Amsterdam, maar is wel verantwoordelijk voor overlast op het water. De Deelraad ziet de bui al hangen en verzet zich hevig. Wij citeren uit de brief van de Deelraad aan wethouder Gehrels dd. 14 juni 2013: p.1 U hee& een doelstelling voor uw beleid aangegeven op pagina 11 van de nota Varen in Amsterdam. Wat in deze doelstelling ontbreekt is dat het onderdeel overlast hier niet wordt genoemd. De doelstelling lijkt zich nu vooral te richten op het varen en het reguleren van het verkeer. Dat vinden wij een gemiste kans. Tot nu toe lag het accent van het (gebrekkige) beleid voor passagiersvervoer over het water vooral op het aspect varen. De overlast van
het gebruik van het water met vooral open boten hee& tot op heden geen beleidsaandacht gekregen. p.2 Ronduit teleurstellend vinden wij het dat u enerzijds inziet dat de binnenstad te vol is met passagiersvervoer, maar anderzijds wel een flink aantal extra vergunningen wilt verstrekken in 2014. ( ) Wij zien liever dat u eerst de effecten van de verbeterde handhaving en maatregelen afwacht. p.3 "Wij zijn het perpnent oneens met de door u op termijn onvoorwaardelijk voorgestelde vrijgave van de markt in de centrumzone.( ) Naar onze mening dient in de centrumzone deze categorie ook verder niet uitgebreid te worden met 10 boten in 2014.(..) Op dit moment is het te druk en wordt er ook te weinig gehandhaafd op illegaal varen. In ieder geval moet u voorwaarden stellen aan het eventueel vergroten van het quotum, zoals criteria over drukte en overlast. Als u nu in uw voorstel al aangee& verdere (ongeclausuleerde) uitbreiding toe te staan zit u er aan vast, terwijl er mogelijk in 2016 of 2018 sprake is van een onaanvaardbare drukte en/of overlast, waardoor verdere uitbreiding dan juist niet gewenst is. 4. Uit het rapport spreekt een economische tunnelvisie. Zowel het rapport van Baarsma als het rapport varen in Amsterdam van de gemeente, zijn geschreven vanuit een vernauwd economisch perspectief. Als er wordt gesproken over de waarde van het water gaat het over het zo intensief mogelijk exploiteren van het water. De grachten worden louter gezien als een consumptie- artikel. Dat het hier gaat om de kroonjuwelen van Amsterdam, een cultuurhistorisch erfgoed met een immanente schoonheid, is kennelijk van geen enkel belang. En dat de kracht van het Centrum hem zit in de bewoonbaarheid en de leegbaarheid ter plekke wordt al helemaal genegeerd. De grachten lijken vogelvrij. Hoe anders is dit bij de rijksmonumenten aan de wal! Monumentenzorg, Welstand, Beschermd Stadsgezicht - alles wordt uit de kast gehaald om het authentieke karakter te beschermen en te onderhouden. Maar waar blijven de welstandcommissies en Monumentenzorg als het om het water gaat? Is het water dan niet van monumentale waarde? Hoe verheffend is een gracht die vol ligt met drijvende terrassen (grote sloepen, zowel vergund als illegaal), drijvende hottubs voor 8 personen met corporate reclame op de zijkant (reeds vergund), 4 amgi- boten van 16m. lengte voor feesten en partijen, met een bierpomp in het midden waar de
opvarenden vrij bier drinken voor 5 euro per uur (reeds vergund), felgekleurde amgi- bussen die vanaf Schiphol naar Amsterdam rijden, om daar in de gracht te duiken en met hun passagiers rond te varen, om ze vervolgens weer terug te rijden naar Schiphol (reeds vergund)? Hoe verheffend is het als straks de taxi- chaos op het water erbij komt? Terzijde: tegenstanders van woonboten voeren aan dat woonboten zelf ook niet verheffend zijn, maar daarbij is geen sprake van verkeersbewegingen, joelende passagiers of luide muziek. Bovendien zijn woonboten niet volumevrij - integendeel. Daarnaast zijn de woonboten nu juist de grootste attractie voor toeristen. (Terwijl een gracht die overvol is met passagiers- annex attractie- voertuigen heel veel agbreuk doet aan de cultuurhistorische schoonheid waar de toeristen in de eerste plaats op agkomen. Zeker de toeristen met geld, waar de Gemeente zich (terecht) op wil richten.) De eenzijdige economische benadering van de grachten is heilloos en getuigt van een tunnelvisie. De gemeente zou er goed aan doen alsnog een beleidsdoelstelling te formuleren waarin alle aspecten van de gracht, dus ook de monumentale waarde, de uitstraling, het belang van het woon- werklimaat in de binnenstad, wordt meegewogen. 5. Er ontbreekt een goed beleidskader. Baarsma maakt in haar rapport het roer moet om 2013 een belangrijke opmerking, waarvan zij zich overigens zelf niets aantrekt. Baarsma merkt dat het bij de gemeente ontbreekt aan een goed beleidskader/doelstelling voor het passagiersvervoer en de welstand op de grachten. Wij citeren mevrouw Baarsma, op p. 1 van haar rapport. De door de overheid geformuleerde beleidsdoelstellingen bieden geen handvat om te komen tot een optimale ordening, omdat er niet uit volgt hoe de steeds schaarser wordende ruimte in de grachten over de verschillende gebruikers moet worden verdeeld. Het is daarom van belang dat de gemeente Amsterdam duidelijke en liefst afrekenbare doelstellingen opstelt te aanzien van het gebruik van de grachten. Tegen de achtergrond van een versnipperde bestuurlijke beleidsverantwoordelijkheid het varen valt onder de centrale stad, het stilligen/stilstaan onder de stadsdelen en een belangrijk deel van de uitvoering is uitbesteed aan Waternet - is een effectievere interne gemeentelijke afstemming noodzakelijk alvorens er een besluit kan worden genomen over beleidsdoelen.
Baarsma komt zelf met het advies om een waterregisseur aan te stellen om de verschillende partijen met elkaar te verbinden. Dit advies is ook overgenomen in het rapport Varen in Amsterdam. In onze optiek is dit slechts een lapmiddel, en is er er veel meer nodig dan zo n regisseur zonder macht of mandaat. Dan blijven de tegengestelde belangen onbesproken intact. Er is een centraal orgaan nodig waar beleid en toekomstige besluiten gezamenlijk worden besproken en waar gezamenlijk beleid wordt gemaakt. Samenwerking van o.a. Waternet, de Gemeente, Deelraad Centrum, een soort Welstandscommissie en een afd. Bescherming cultureel- historisch erfgoed en IAMsterdam. Waarbij het uitgangspunt moet zijn: hoe houden wij de allure van de grachten intact. Want als de neergang van de grachtenallure, die op dit moment al is ingezet, zo doorgaat, heeft Amsterdam de toeristen in de toekomst weinig meer te bieden. 6. Het toerisme raakt aan lager wal. In het Parool van zaterdag 7 september schrijft Stephan Hodes, adviseur Toerisme, Cultuur, Citymarketing: Het begint te wringen. De toeristische mobiliteit in de stad staat onder druk. Amsterdam kampt met problemen rond touringcars en er wordt heftig gedebatteerd over het wel of niet vrijgeven van het commerciële passagiersvervoer over water. Vermaak begint de boventoon te voeren. Dit komt door een samenspel van ontwikkelingen, zoals de varende bus, de Pietstaxi s, de bierpietsen, de koetsen, de hop on- hop offdubbeldekkers, de hottugs, de vele vlaggen en de vele evenementen, maar vooral ook door de hordes toeristen. Ongetwijfeld zullen mensen roepen dat het groeiend toerisme cruciaal is voor de economie van de stad en dat het levendigheid brengt. Maar de groei moet binnen aanvaardbare grenzen blijven, in balans met de belangen van de dagelijkse gebruikers van de stad, mensen die hier wonen, werken en studeren. Een stad die bevolkt wordt door andere toeristen is niet aantrekkelijk meer. Het is van belang te onderkennen dat het protest van bewoners over veel meer gaat dan de overlast die zijzelf individueel ervaren. Bewoners zijn niet gek, zij zien precies de ontwikkeling die hierboven wordt beschreven door Stephan Hodes, nl dat Vermaak op de grachten de boventoon begint te voeren en dat dit te koste kan gaan van de allure van de binnenstad en de aantrekkingskracht van de stad op toeristen. Vooral de toeristen in het hogere segment, waar we al die hotels voor bouwen, zullen hun neus ophalen voor een binnenstad als kermisterrein.
Misschien zijn de protesterende bewoners in de binnenstad wel de kanaries in de mijn. Mischien hebben de huidige bewoners en gebruikers van de binnenstad wel diezelfde functie, en dient hun/ons protest te worden geïnterpreteerd als een signaal van een serieus gevaar voor de hele stad. WAT STELLEN WIJ U VOOR? Voorstel 1 Wij verzoeken u met klem het voorgestelde beleid op dit moment af te wijzen en het college om nieuw beleid te verzoeken, waarbij de monumentale kwaliteit en het woon- en lee>klimaat de uitgangspunten zijn. Uit gesprekken met leden van de gemeenteraad wordt ons duidelijk dat het hier een rijdende trein betreft, die in hoog tempo een reeds bepaalde richting uitrijdt. Moeilijk te stoppen, temeer omdat na de nodige consultatieondes wellicht de indruk is gewekt dat Varen 2.0 op voldoende draagvlak kan rekenen, wat ons inziens absoluut niet het geval is. Als burgers zouden wij het teleurstellend vinden als zou blijken dat de raad alleen om die reden instemt met een zodanig ingrijpende beleidswijziging. Voorstel 2 Mocht ons eerste voorstel ondanks alle argumenten toch onhaalbaar blijken, dan verzoeken wij de Gemeenteraad om het beleid slechts vast te stellen onder de opschortende voorwaarde dat: 1) het beleid pas wordt uitgevoerd als sprake is van een sluitende handhavingssystematiek (MET afdoende capaciteit) om de nu reeds bestaande handhavingsproblemen op het gebied van milieu, overlast, en veiligheid op het water; 2) het beleid pas wordt uitgevoerd nadat de APV en overige ter zake doende gedrags- en vaarregels voor het binnenwater zo zijn aangepast dat overlast in welke vorm dan ook dus ook stemgeluid effectief kan worden bestreden; 3) bovenstaande verbeterde, sluitende handhaving door de gemeenteraad in 2016 wordt geëvalueerd;
4) dat het beleid niet wordt uitgevoerd wanneer blijkt dat deze handhaving in 2016 nog niet afdoende op orde is; 5) er in de tussentijd geen nieuwe vergunningen worden uitgegeven; 6) bekeken is welke capaciteitsgroei in de handhaving door Waternet, stadsdelen en politie nodig is om niet alleen de reeds bestaande problematiek adequaat te handhaven, maar ook om de groei in problemen die voort zal komen uit dit nieuwe beleid het hoofd te kunnen bieden; 7) het beleid pas wordt uitgevoerd nadat er met het oog op de te verwachten explosieve groei een verkeerscirculatieplan is gemaakt voor het water in Amsterdam Centrum, en de hieruit voortvloeiende adviezen, bijvoorbeeld met betrekking tot eenrichtingsverkeer, zijn ingevoerd; 8) het college per openbare brief punt voor punt heeft geantwoord op de brief van het Stadsdeel Centrum inzake Varen in Amsterdam, daarin uitlegt welke punten zij zal aanpassen, en motiveert welke punten zij zal negeren, en waarom; 9) het college kan toezeggen dat uitstootvrij ook echt uitstootvrij betekent, en dus geen uitstootvrije motor met een houtgestookte kachel, of dat soort absurditeiten, meer kan omvatten. Initiatiefnemers van de Vrienden van de Noordermarkt Annemieke Beekwilder, Hans Paalman, Anne Marie Borsboom, Mieke van Kasbergen, Jan Garvelink en Eva de Vries van Gelder, Fransjan de Waard. Bijlage: brief stadsdeel centrum