BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Natuur in de klas product THEMA-handleiding Vlijtig liesje Groep 5 en 6
Dit is een NME product van BuitenWijs. BuitenWijs is een samenwerkingverband, waarbij de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein samen sterk in NME zijn. BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving. BuitenWijs Houten NME Houten Postbus 30 3990 DA Houten buitenwijs@houten.nl BuitenWijs IJsselstein Gemeente IJsselstein Postbus 21 3400 AA IJsselstein buitenwijs@ijsselstein.nl BuitenWijs Lopik Gemeente Lopik 3411 CH Lopik buitenwijs@nieuwegein.nl BuitenWijs Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Postbus 1 3430 AA Nieuwegein buitenwijs@nieuwegein.nl Colofon Copyrights BuitenWijs Jaar van uitgave 2011 Eindredactie Erna Bod, Tjeerd Mijnster, Nicky Mertens Illustraties Oliver Rijcken Grafische vormgeving Maaike de Laat Met dank aan: Eduniek / CED-groep BuitenWijs Vlijtig liesje 2
Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 In het kort 4 Overzicht van de activiteiten 6 Beschrijving van de lessen 7 Achtergrondinformatie 17 Bijlagen 18 BuitenWijs Vlijtig liesje 3
1 In het kort Inleiding Voor elke leerling in een groep zit er een Vlijtig Liesje in de materiaalzending. De leerlingen verzorgen hun plantje gedurende minimaal zes weken. Het verhaal Een cadeau om voor te zorgen introduceert de lessen. Daarna bedenken de leerlingen van tevoren hoe een plant eruit ziet en potten de leerlingen hun eigen plantje op. Zij nemen hun plantje nog beter waar door het te tekenen en te beschrijven. Door proefjes uit te voeren onderzoeken de leerlingen hoe de groei van het plantje verloopt en wat een plant nodig heeft om te groeien. Om meer bloemen te krijgen toppen de leerlingen hun plantje en om meer plantjes te krijgen stekken zij hun Vlijtig liesje. Tot slot vergelijken zij hun plant en leren hoe zij een plant kunnen drogen. En wat is er dan nog mooier om je eigen Vlijtig liesje mee naar huis te nemen. Doelgroep Groep 5 en 6 Leerdoelen De leerlingen:» leren onderdelen van een plant benoemen» leren de volgende begrippen en vaardigheden: oppotten, stekken, toppen en verpotten.» weten dat een plant warmte, licht, water en aarde nodig heeft om te groeien.» weten dat de groei plaats vindt in stengel, blad, wortel en bloemen.» weten dat na het toppen van een plant, er een verdubbelde groei plaats vindt.» weten dat een vlijtig liesje vermeerderd kan worden door te stekken.» leren zorgen voor hun eigen plantje met behulp van licht en water Aansluiting kerndoelen 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen Duur van het thema De activiteiten zijn zo ontworpen dat ze gedurende een periode van 6 weken gelijkmatig verdeeld over de week aandacht vragen van de leerlingen.de eerste week is er voor drie dagen een activiteit voorgesteld. Voor de weken erna zijn er voor twee middagen/lessen activiteiten beschreven. Dit om het onderwerp levend te houden in de groep. Structuur Het thema is opgezet volgens een vaste structuur: 1. Introductie 2. Voorkennis ophalen 3. Vooruitblik met lesdoelen 4. Onderzoeken en verwerken volgens doe denk doe model 5. Afsluiten/ evalueren Mogelijke excursies Plantenwinkel/tuincentrum BuitenWijs Vlijtig liesje 4
Overzicht van de geleverde materialen» Leerkrachtenhandleiding» Leerlingenboekjes» Plateau met gewortelde stekjes van het Vlijtig liesje» Zes oppot - tekeningen op A4 formaat» Een zak aarde van 20 liter/8 kg» Drieëndertig plastic bakjes Overzicht van de materialen waarvoor de school zelf zorgt» Flesje met smalle hals (1/4 liter koffiemelkflesje) per leerling» Gietertje» Kranten» Een loepje per groepje» Scherven voor in de plastic bakjes» Telefoonboeken» Plastic zakken» Een (jam)potje en schoteltje per leerling» Eventueel: etiketten Omgang met levende materialen De leerlingen van groep 5 en 6 zijn zich wellicht niet bewust van het consequent verzorgen van hun Vlijtig liesje. Daarom is goed de verzorging van de planten goed te bespreken. Op vrijdag zou het plantje meer water moeten, hebben omdat het in het weekend geen water krijgt. Ook moeten de plantjes in het weekend niet in de zon staan. BuitenWijs Vlijtig liesje 5
2 Overzicht van de activiteiten WEEK 0 Voorbereiding voor de leerkracht WEEK 1 1. Introductie 2. Voorkennis ophalen 3. Vooruitblik met doelen 4. Activiteiten 4.1 Oppotten WEEK 2 4.2 Observeren van het plantje 4.3 Hoe snel groeit je plantje? 4.4 Plantenproefjes Extra plantenproefjes WEEK 3 4.3 Hoe snel groeit je plantje 4.4 Plantenproefjes- de uitslag 4.4.1 Reclameposter 4.4.2 Levensrap 4.5 Toppen WEEK 4 4.3 Hoe snel groeit je plantje 4.6 Stekken WEEK 5 4.3 Hoe snel groeit je plantje 4.7 Vergelijken 4.8 Drogen stap 1 WEEK 6 4.3 Hoe snel groeit je plantje 4.8 Drogen stap 2 4.9 Algemene verwerkingsopdrachten 5. Afsluiting / reflectie: Wat heb ik geleerd? NB Het Vlijtig Liesje moet iedere dag een beetje water hebben. BuitenWijs Vlijtig liesje 6
3 Beschrijving van de lessen Voorbereiding U krijgt voor iedere leerling één Vlijtig liesje en daarnaast enkele extra Vlijtig liesjes voor proefjes voor de gehele klas. (In totaal krijgt u drieëndertig Vlijtig liesjes.) De dag nadat u de Vlijtig liesjes ontvangen hebt, moeten ze opgepot worden. Zorg ervoor dat ieder kind een eigen (jam)potje en schoteltje krijgt. Als startactiviteit gaan de leerlingen hun schoteltje schilderen. Aan het schoteltje zullen de kinderen hun plantje herkennen. Een gieter is handig. Zorg voor kranten op tafel. Geef ieder kind zijn eigen plantje en pot zelf de overige plantjes op voor de proefjes De onderdelen introductie, voorkennis ophalen en vooruitblik met leerdoelen kunnen in principe op 1 dag plaats vinden. Ook is het van belang dat het oppotten snel na ontvangst van de materiaalzending gebeurd. 1. Introductie Doel: Kinderen enthousiast maken voor het thema. Voorbereiding Zorg dat de materiaalzending in zijn geheel wordt ingepakt in cadeau- of krantenpapier. Het verhaal (bijlage 1) wordt uitgeprint en in een envelop bijgevoegd. De schoteltjes (voor ieder kind één) worden ook verpakt. Zet verf en kwasten klaar en krantenpapier om op een later moment de schoteltjes te schilderen. Als de kinderen in de klas komen staat het pakket in het zicht. Samen wordt eerst het verhaal gelezen en geraden wat er in het pakket zou kunnen zitten. Stel de volgende vragen aan de leerlingen:» Wat vond jij van het verhaal?» Heb jij thuis ook een huisdier?» Wie zorgt er voor het dier?» Heb jij thuis ook een kamerplant?» Of planten in de tuin?» Wie zorgt er voor die planten?» Vind jij het leuk om in de tuin te werken? Het pakket wordt uitgepakt. Bespreek met de kinderen wat er in het pakket zit. Een Vijtig liesje voor iedere leerling die de komende weken verzorgt gaat worden. Maar eerst worden de schoteltjes beschilderd zodat de komende weken steeds duidelijk is welk Vlijtige Liesje van wie is. Ieder kind krijgt een schoteltje en kranten om de tafel te beschermen en de verf word verdeeld over de tafels. Ieder kind maakt een schilderij van een bloem op zijn schoteltje. 2. Voorkennis ophalen Doel: Het doel van de voorkennis activeren is dat kinderen betrokken raken bij het onderwerp en voor de leerkracht is het doel dat de aanwezige voorkennis van de kinderen gepeild kan worden. Laat de kinderen met elkaar in groepjes van vier overleggen wat ze al weten van de grote bloem die u op het bord tekent. Vraag b.v.» of ze weten wat er moet gebeuren om een plantje te laten groeien,» wat je moet doen als een plantje te groot wordt voor een potje, BuitenWijs Vlijtig liesje 7
» hoe een plant groeit» etc. Laat ze een woordweb of mindmap maken. Gebruik daarvoor de ppt (kennisoogst.pptx) 3. Vooruitblik met doelen Doel: De vooruitblik geeft kinderen overzicht over wat ze gaan leren. Het richt hen op wat belangrijk is om te onthouden en laat hen zien dat de opdrachten die ze gaan maken, de proeven die ze gaan doen, de onderzoeken allemaal gericht zijn op het bereiken van de leerdoelen. Kinderen worden zich bewust van wat ze gaan leren en hoe ze dat gaan doen. Ze zullen hierdoor de informatie beter verwerken en beter in staat zijn verbanden leggen. Vertel de kinderen dat ze met het verzorgen van het Vlijtig Liesje heel veel dingen gaan leren. Laat ze de leerdoelen zien en bespreek de doelen. Hang de doelen goed zichtbaar op in de klas en reflecteer hier regelmatig op. 4. Activiteiten 4.1 Oppotten Doel De leerlingen leren dat een levend cadeau verzorging nodig heeft. Ook leren de leerlingen het begrip oppotten. Voorbereiding Nodig voor ieder kind:» Het geschilderde schoteltje» Een leerlingenboekje (dit leerlingboekje is bij de zending inbegrepen)» Losse scherven» Potgrond» Zes oppot - kaarten A4» Vlijtig liesje» Gieter» Kranten» Plastic zakken Leg de kranten en de scherven op tafel. Verdeel de grond in kleinere plastic zakken over de werktafels van ongeveer 4 kinderen. Leg op iedere tafel voor ieder kind 1 plantje. Leg de oppot-kaarten voor het bord. Laat elke leerling naar blz. 1 van het leerlingenboekje kijken. Vraag de leerlingen wat de handelingen zijn. Gebruik zelf daarbij de oppotkaarten op A4-formaat. 1. Scherf in het potje doen, om het water vast te houden. 2. Opvullen met grond tot de bobbel in het potje. 3/4. Zet het plantje voorzichtig op de grond. 5. Vul het potje op tot 1 cm onder de rand. 6. Geef het plantje water. 7. Het potje op een schoteltje zetten en het plantje in de zon plaatsen. BuitenWijs Vlijtig liesje 8
Vragen en opmerkingen die bij de instructie aan de orde kunnen komen Ga voorzichtig met een klein plantje om. Om voldoende lucht in de grond te houden, mag deze niet te hard aangedrukt worden. Laat ieder kind ( in een groepje) zijn plantje oppotten. Maak afspraken over het opruimen. Daarna kunnen de kinderen de datum in het leerlingenboekje invullen. 4.2 Observeren van het plantje Doel De leerlingen leren nauwkeurig waar te nemen. De leerlingen leren nog beter de onderdelen van hun plantje te benoemen. Voorbereiding Nodig voor ieder kind:» Potlood en liniaal» Loepje» Leerlingenboekje» Plantje Voor de introductie heb je de platen van Margaret Mee nodig. Introductie Vertel de kinderen dat ze de komende weken op verschillende momenten heel nauwkeurig gaan natekenen hoe hun plantje eruit ziet. laat de kinderen het verschil tussen natekenen en uit je hoofd tekenen uitleggen. Laat ter illustratie een paar schilderijen zien van de beroemde vrouwelijke schilder Margaret Mee zien die ook zeer natuurgetrouwe schilderijen maakte van planten. (zie bijlage Margaret Mee). Kern (15 min.) Opdracht Teken je Vlijtig liesje op blz. 2 van je leerlingenboekje. Teken met dunne lijntjes (schetsmatig). Zorg dat je getekende plantje in het kader past. BuitenWijs Vlijtig liesje 9
Bekijk met de leerlingen een plantje. Bekijk de stengel, zijtakjes, nerven, bloemen en knoppen. Bespreek ook de lengte en breedte, knoppen en bloemen van de plant. Aan de slag (10 min.) Daarna kunnen de vragen gemaakt worden. Gebruik je liniaal om te meten.» Hoelang is de stengel?» Hoe breed is je plant?» Hoeveel blaadjes tel je?» Bekijk het blad aan de boven- en onderkant. Zie je de nerven?» Hoeveel bloemen tel je?» Hoeveel knoppen heeft je plantje? Vul de vragen op pagina 2 van het leerlingenboekje in. Afsluiting/reflectie Bespreek de leerdoelen en stel vast dat vandaag aan het eerste leerdoel is gewerkt. Vink het leerdoel eventueel af op de poster. 4.3 Hoe snel groeit je plantje? Uitvoering van deze activiteit vanaf de derde dag. Daarna elke week een kort moment met de leerlingen meten. Doel De leerlingen oefenen het meten met een liniaal. De leerlingen kunnen de metingen in een schema plaatsen. De leerlingen lezen in hun schema de groei van hun plantje. Voorbereiding Nodig voor ieder kind:» Liniaal» Leerlingenboekje Introductie (10 min.) De leerlingen kijken naar de hoogte, het aantal zijtakken, het aantal blaadjes, het grootste blad, het aantal knoppen en het aantal bloemen. Zo kan de groei en bloei gevolgd worden. Vragen die aan de orde kunnen komen zijn:» Wat is er sinds vorige week veranderd?» Welke kleur hebben de bloemen?» Is de kleur bij iedereen hetzelfde?» Komt er uit elke knop een bloem?» Vind jij dat de naam 'Vlijtig liesje' goed gekozen is.» Of vind je ' Snelle Nellie, Vlugge Vera, Grage Grietje beter.» Welke naam zou jij kiezen? Aan de slag (10 min.) Opdracht Laat de leerlingen hun eigen plantje opmeten en laat de leerlingen iedere week de vier schema's op de blz. 3 en 4 van het leerlingenboekje invullen. BuitenWijs Vlijtig liesje 10
4.4 Plantenproefjes Uitvoering van deze activiteit kan vanaf de derde dag. Dan kunnen de leerlingen vergelijkingen doen aan de groei van hun eigen plantje en de planten van de plantenproefjes. Doel De leerlingen leren dat proefjes laten zien wat een plant nodig heeft. De leerlingen weten dat zonlicht, voedsel, water en warmte belangrijk zijn voor het groeien van een plant. Nodig voor de proefjes» Vier proefplantjes» Stift en stikkers» Plastic bakje gevuld met zandbakzand» Potgrond» Vier bakjes en vier schoteltjes Inleiding (10 min.) Vraag de kinderen:» Wat heb jij nodig hebben om te groeien?» Zet de antwoorden in de volgorde van belangrijkheid.» Wat heeft een plant nodig?.» Zet de antwoorden in volgorde van belangrijkheid.» Zijn alle leerlingen het eens over de volgorde? Instructie (10 min.) Laat een aantal leerlingen het volgende uitvoeren:» Zet plantje 1 in het potje met zand maar niet in het volle licht: deze plant krijgt weinig voedingsstoffen.» Zet plantje 2 buiten: deze plant krijgt minder warmte.» Zet plantje 3 in het donker (kast): deze plant krijgt geen licht.» Zet plantje 4 niet in het volle licht: deze plant krijgt geen water. Aan de slag Laat de kinderen om de andere dag plantje 1 t/m 3 water geven. Verwerking Gesprek (10 min.) Na een week kunnen de plantjes vergeleken worden. Dit doen de kinderen door de vragen in hun leerlingenboekje te maken. Vragen en opmerkingen die aan de orde kunnen komen:» Wat heeft een Vlijtig liesje nodig om te kunnen groeien?» Een Vlijtig liesje eet en drinkt tegelijk. Ben jij het daarmee eens?» Sommige mensen praten tegen een plant of zetten muziek op. Heeft dat volgens jou zin?» Mag je een plant wel heel lang geen water geven?» Is dat geen plantje pesten? Laat de leerlingen de vragen van blz. 6 en 7 van het leerlingenboekje beantwoorden. U kunt het gedicht voordragen van Bette Westera of het vlijtig liesje en Tante Balsemien die raadt weet op alle problemen van het Vlijtig liesje. BuitenWijs Vlijtig liesje 11
Hierin wordt behandeld wat een plant nodig heeft, voedsel, warmte, zonlicht, water en goede zorg. De kinderen mogen tekenen of plaatjes uit een tijdschrift knippen. Extra verwerkingsactiviteiten 4.4.1 Reclameposter Laat de kinderen in een groepje van drie of vier een reclameposter maken waarmee duidelijk gemaakt wordt wat een Vlijtig liesje nodig heeft om het beste te groeien. De kinderen mogen tekenen of plaatjes uit een tijdschrift knippen. 4.4.2 Levensrap Laat de kinderen een rap of lied bedenken waaruit blijkt wat het Vlijtig Liesje nodig heeft om te groeien. Afsluiting; laat de groepjes hun lied/poster presenteren en bespreek aan welk leerdoel ze met deze activiteit hebben gewerkt. Vink eventueel het leerdoel weer af. 4.5 Toppen Uitvoering van deze les kan na ongeveer twee weken: dan kunnen de plantjes getopt worden. (Tip: hang de infokaart Toppen in de klas) Doel De leerlingen leren dat als de top van een stengel afgeknipt wordt er meer bloemen komen aan de plant. De leerlingen weten wat toppen is. Nodig voor het toppen» Voor iedere groep een schaar» Leerlingenboekje Inleiding (5 min.) Stel: Je doet mee aan een wedstrijd Het vlijtig liesje met de meeste bloemen.» Hoe zou je deze wedstrijd kunnen winnen?» De leerlingen bedenken hiervoor antwoorden in een groepje.» Wat is volgens de meeste leerlingen het beste antwoord? Kern (10 min.) Opdracht Laat de kinderen de bovenste helft van bladzijde 8 van hun leerlingenboekje lezen en de plaatjes A en B nauwkeurig bekijken. Belangrijk is dat het afknippen plaatsvindt net boven het één na hoogste blaadje. BuitenWijs Vlijtig liesje 12
Vraag een leerling het toppen voor te doen. Het verschil tussen de twee plantjes is, dat het plant A drie bloemen en plant B slechts een bloem heeft. Een getopte plant maakt meer bladeren en bloemen dan een niet getopte. Aan de slag (10 min.) De leerlingen toppen hun vlijtig liesje. Afsluiting Bespreek met de kinderen wat ze hebben geleerd. Refereer hierbij aan de leerdoelen en vink het leerdoel eventueel af. Vraag aan de kinderen of ze vinden dat hun plantje met het toppen vernield wordt 4.6 Stekken Uitvoering van deze les kan plaatsvinden als er na het toppen weer enkele blaadjes gegroeid zijn. (Tip: hang de infokaart stekken in de klas) Doel De leerlingen leren dat planten zichzelf vermeerderen. In deze les door zaden. De leerlingen leren dat mensen een plant kunnen vermeerderen door te stekken. De leerlingen leren nauwkeurig waar te nemen hier: het groeiproces van een stek. Nodig voor het stekken» Voor elk kind een flesje met smalle hals gevuld met water» Een schaar voor elke groep» Leerlingenboekje Inleiding (10 min.) Stel de leerlingen de volgende vragen: Hoe komen er elk jaar zoveel paardenbloemen? Laat de antwoorden in een groepje opschrijven. Zorgen planten zelf voor hun kinderen of doen de mensen dat? Vertel de kinderen dat planten zichzelf vermeerderen. Een manier om een plant een handje te helpen is door het te stekken. Kern (10 min.) Opdracht De kinderen gaan een stekje van de plant halen. Laat eerst aan de kinderen zien hoe dit moet. Het stekje moet ongeveer 5 centimeter groot zijn. Knip net onder een knoop van de hoofdtak. Een knoop is een plaats op de stengel die wat dikker is dan de rest. Daar groeien blaadjes / worteltjes uit. BuitenWijs Vlijtig liesje 13
Haal de onderste blaadjes van de stek af en knip het topje eruit. Vervolgens kan het stekje in het water gezet worden. Aan de slag (5 min.) Laat de kinderen een tekening van het stekje maken (blz. 9 leerlingenboekje) en de datum invullen waarop is gestekt. Op het moment dat er worteltjes aan het stekje komen, tekenen de kinderen deze erbij en vullen de datum in, waarop de worteltjes verschenen zijn. Verwerking (10 min.) Stel de volgende vragen:» Hoeveel drinkt je stekje denk je?» Hoe kun je erachter komen hoeveel je stekje drinkt? (streepje op je fles ter hoogte van het waterniveau).» Drinkt de plant veel of weinig water?» Komen er bladeren en bloemen bij?» Waar verschijnen deze?» Groeit het stengeltje ook?» Duurde het lang, voordat er wortels aan het stekje groeiden? Afsluiting Bekijk de leerdoelen weer en laat de leerlingen bespreken aan welk leerdoel is gewerkt. 4.7 Vergelijken Uitvoering van deze les kan als er bloemen aan de Vlijtig liesjes zitten. Doel De leerlingen leren de overeenkomsten en verschillen tussen twee planten kennen. Nodig» Voor elk groepje een loepje» Bloemen en blad van buiten» Leerlingboekje Inleiding (5 min.) Welke twee kinderen in de klas lijken veel op elkaar? Wie kent er kinderen, die wel eens door elkaar gehaald worden? Wat is dan het verschil? Wie kent er twee planten die erg veel op elkaar lijken? Natuurlijk lijken planten van dezelfde soort zeer veel op elkaar.. Maar als het om verschillende soorten gaat ( bv. madeliefje en margriet ) Zijn er in de natuur ook bloemen die erg veel lijken op het Vlijtig liesje? Kern (20 min.) Opdracht Laat ieder kind van een bloeiende plant een blad en een bloem plukken. Blad en de bloem van Vlijtig liesje en van de andere plant worden in de hokjes op blz. 10 van het leerlingenboekje getekend. BuitenWijs Vlijtig liesje 14
Stel de volgende vragen:» Wat is het verschil tussen de bloemen?» Wat is het verschil tussen de bladeren?» Heeft het blad dezelfde kleur groen?» Zijn de blaadjes even zacht?» Hebben de blaadjes haren of zijn ze kaal? 4. 8 Drogen Uitvoering van deze les kan een week voor het eind van de lessenserie. Doel De leerlingen leren het drogen van planten. Nodig» Per groepje een oud telefoonboek» Leerlingboekje Inleiding (5 min.) Mensen die van planten en dieren houden willen soms die planten of dieren bewaren. Natuurlijk is dat lastig, want planten en dieren gaan dood. Vraag aan de leerlingen:» Hoe bewaren mensen planten of dieren?» Welke manier is de beste volgens jou? Instructie (5 min.) Opdracht Elk kind gaat een bloem en een blad drogen. Het is belangrijk dat blad en bloem zo plat mogelijk in het telefoonboek gelegd worden. Elk kind gebruikt een ander deel van het telefoonboek. Laat de kinderen hun naam schrijven op de betreffende pagina. Leg wat zwaars op de telefoonboeken. Verwerking (10 min.) Na een week kunnen blaadje en bloem in het leerlingenboekje worden geplakt. Stel de volgende vraag:» Wat is er veranderd aan het blad en de bloem na het drogen? (Vocht is uit het blad en bloem, verkleuring, etc.) 4.9 Algemene verwerkingsopdrachten 1. Passe-partout De gedroogde blaadjes worden in een passe-partout geplakt en in de klas gehangen. Maak zelf een passe-partout of gebruik het sjabloon (mijnvlijtigliesje.pptx) 2. Slagzin Vraag de leerlingen of zij een slagzin willen bedenken voor een bloemenwinkel die Vlijtig liesje verkoopt: Laat de leerlingen er een aantal bedenken en de beste uitkiezen. Laat de leerlingen hierin vrij of gebruik de volgende zinnen om af te maken: BuitenWijs Vlijtig liesje 15
» Zonder Vlijtig liesje kunt u niet.» Vlijtig liesje is net als.» Vlijtig liesje is mooier dan de. Etc. Aan het einde mogen zij hun zin voor lezen. 3. Schematiseren van de plantjes Breng de vlijtig liesjes van de groep in kaart.» Bedenk zelf of je ze wil selecteren op kleur, grootte, hoeveelheid bloemen etc..» Maak een grafiek van de vlijtig liesjes.» Je kunt er ook voor kiezen om naast de vlijtige liesjes ook andere in en om de school aanwezige plantjes in kaart te brengen. 4. Tuinjournaal naspelen Er zijn heel veel tuinprogramma s op de markt. Speel met een groepje zo n tuinprogramma na en leg daarin uit hoe je ofwel een vlijtig liesje topt ofwel een stekje neemt. 5. Dagboek van Liesje Maak een dagboek uit het perspectief van een vlijtig liesje. Vertel hoe je voelt als je top geknipt wordt of als je gestekt wordt. 6. Een huisdier of een plant Schrijf voor en nadelen op van het hebben van een huisdier en een plant. Bedenk drie stellingen hierover die met de klas in de afsluiting besproken kunnen worden. 5. Afsluiting/reflectie Wat heb ik geleerd? Uitvoering van deze les net voordat de vlijtig liesjes mee naar huis gaan. Doel De leerlingen leren verwoorden wat zij geleerd hebben. Leergesprek (10 min.) Bespreek aan het eind met de kinderen hoe het Vlijtig liesje is gegroeid vanaf het moment dat de kinderen hun stekje gekregen hebben en net voordat de plant gedroogd wordt. Bekijk de leerdoelen die in de klas hangen. Zijn alle leerdoelen gehaald. Loop de verschillende leerdoelen langs en vraag steeds of de kinderen het leerdoel hebben gehaald. Dat betekent dat ze deze vragen kunnen beantwoorden.» Uit welke onderdelen bestaat het vlijtig liesje?» Wat heeft de plant nodig om te groeien?» Waar vindt de groei plaats? (Hierbij kunnen de onderdelen van een plant één voor één besproken worden.)» Op welke manier ontstaat verdubbelde groei?» Hoe krijg je meerdere planten?» Voor wie is dit handig?» Wat vind je ervan om je plant te verzorgen?» Of heb je liever een huisdier om voor te zorgen? Bespreek de drie stellingen van het groepje uit de verwerkingsopdrachten of bedenk er zelf drie en vraag de kinderen stelling te nemen. Tot besluit kun je ervoor kiezen om de vlijtig liesjes mee naar huis te geven of ze voor nog in de klas te houden. BuitenWijs Vlijtig liesje 16
4 Achtergrondinformatie Het Vlijtig liesje Het Vlijtige liesje (Impatiens walleriana) is een vrij laag blijvende soort voor potcultuur. De bloemen vertonen een kleurscala van donkerrood, paars tot wit. Het blad is heldergroen. De betekenis van het Latijnse woord Impatiens is: gevoelig. Dit slaat op de vrucht-kleppen die bij aanraking onmiddellijk openspringen. Het zaad kiemt na ongeveer 10 dagen. Het Vlijtig liesje is familie van de bij ons in het wild bekende springzaad. Verzorgingstips» Matige nachttemperatuur (10-16 C); bij een wintertemperatuur van 13 C bloeien de planten door.» Altijd rijkelijk gieten met onthard water, behalve als u een rustperiode inlast.» Matig hoge luchtvochtigheid» Bladval is meestal het gevolg van de te lage temperaturen. Staat de plant te donker dan vallen de bloemen af. Kans op wegrotten van de stengels is alleen aanwezig als u de Impatiens doorlopend te veel water geeft. Een lichte plaats, zonder directe zonbestraling.» Uit hun krachten gegroeide exemplaren kunt u het best stekken, om daaruit dan weer nieuwe planten op te kweken. Te droge lucht kan witte vlieg en bladluis ten gevolge hebben. Spint kan optreden bij zonbestraling.» Niet besproeien als er bloemen aan de plant zitten, want dat veroorzaakt vlekken. BuitenWijs Vlijtig liesje 17
5 Bijlagen BuitenWijs Vlijtig liesje 18
5.1 Bijlage 1:Verhaal Verhaal: Een cadeau om voor te zorgen Nog even en dan is Thomas jarig.. Negen wordt hij en hij heeft zijn verlanglijstje al klaar. Een lange lijst is het. Hij wil een mountainbike, de DVD van Harry Potter, een duikbril met snorkel, een wekkerradio, dierenposters (liefst leeuwen of tijgers), gelpennen en toverstiften. Maar helemaal boven aan de lijst staat - net als vorig jaar en het jaar daarvoor - met hele grote letters en driedubbel onderstreept: HOND! Thomas wil het liefst een hond. Een grote, stoere hond om mee te spelen en te rennen en te dollen. En om helemaal alleen voor te zorgen. Thomas weet best hoe dat moet. Een hond heeft niet alleen eten en drinken nodig, maar ook aandacht. Harige honden moetje borstelen en een grote hond moet veel bewegen Voor een hond zorgen kost veel tijd. Maar dat is juist leuk en Thomas heeft tijd genoeg. Zijn moeder wil geen hond. Ze zegt: 'Een hond op een flat, dat is niets gedaan. En wie laat hem alle dagen uit?' 'Ik natuurlijk,' belooft Thomas. Maar zijn moeder schudt haar hoofd. Dat gaat een paar weken goed,' zegt ze. 'Tot je er genoeg van hebt. En wie is er dan de klos? leder jaar opnieuw staat de hond driedubbel onderstreept op Thomas' verlanglijstje. Ook al weet hij diep in zijn hart best dat hij geen hond zal krijgen, zolang zijn moeder er op tegen is. 'Thomas, telefoon!' 'Wie?'' Oma.' Thomas rent naar de telefoon. 'Dag oma.' 'Dag jongen. Van harte gefeliciteerd. Wat heb je gekregen?' 'Een mountainbike,' zegt Thomas trots. 'Een rode. Met zevenentwintig versnellingen. Ik heb er al op gefietst. Hij kan heel hard.' 'Dat klinkt goed,' zegt oma. 'En heb je nog meer wensen?' 'Gelpennen en toverstiften,' zegt Thomas. 'Maar het liefst een hond.' 'Alweer?' vraagt oma. 'Nog steeds,' antwoordt Thomas. 'Waarom wil je toch zo graag een hond?' 'Om mee te rennen en te dollen,' zegt Thomas. 'En om voor te zorgen.' 'Dat klinkt mooi,' zegt oma. 'En wat zei je daarvoor ook weer?' Gelpennen en toverstiften,' herhaalt Thomas. 'Komt u straks taart eten?' 'Natuurlijk,' zegt oma gretig. 'Zoveel mogelijk. Tot straks, jongen.' 'Dag oma, tot straks.' Oma geeft Thomas drie dikke zoenen. Twee op zijn wangen en één op zijn neus. En ze haalt drie cadeautjes uit haar tas. 'Twee om mee te spelen,' zegt ze. 'En één om voor te zorgen.' Thomas' hart begint sneller te kloppen. Een cadeautje om voor te zorgen? Zou oma een hond... Nee, natuurlijk niet. BuitenWijs Vlijtig liesje 19
Een hond kun je niet inpakken. Hij maakt eerst de kleine pakjes open. Gelpennen en toverstiften. 'Dank u wel, oma.' En dan het grotere pakje. 'Recht ophouden,' zegt oma. 'En voorzichtig uitpakken.' Thomas maakt voorzichtig het dunne, groene papier los. Eurofleur, staat er op. Er komt een bloempotje tevoorschijn. Een fleurig, stenen potje met een klein, groen plantje er in. Thomas weet niet wat hij moet zeggen. Wat moet hij nou met een plantje? 'En?' vraagt oma. Thomas kijkt haar vragend aan. 'Is dit voor mij?' 'Natuurlijk,' zegt oma. 'Jij bent toch jarig?' 'Ik vond de pennen en de stiften leuker,' zegt hij eerlijk. Oma lacht. 'Je wou toch iets om voor te zorgen,' zegt ze. 'Ja, een hond,' bromt Thomas. 'Geen plant.' Hij zet het bloempotje op tafel en ploft op de bank. Oma gaat naast hem zitten. 'Ik snap heus wel dat je liever een hond wilt,' zegt ze. 'Maar ik denk dat je daarmee moet wachten tot je groot bent en zelf mag beslissen.' Thomas knikt. 'Als ik groot ben neem ik een labrador. Die zijn heel mooi en heel lief. Boris, noem ik hem. Ik heb al een boek over honden en over hoe je voor ze moet zorgen. Ik weet heus wel hoe dat moet. En later koop ik ook een boek over labradors.' 'Goed idee,' zegt oma. 'De ene hond is de andere niet. Elke hond heeft zijn eigen gebruiksaanwijzing. Jouw plantje heeft trouwens ook een naam, wist je dat?' Thomas haalt zijn schouders op. 'Liesje heet ze. Vlijtig Liesje om precies te zijn.' 'Stomme naam,' zegt Thomas. 'Zo heet ze, omdat ze zo vlijtig groeit en bloeit.' 'Wat is nou weer vlijtig?' 'Vlijtig is een ouderwets woord voor vlug en graag,' antwoordt oma geduldig. 'Voor je het weet is ze twee keer zo groot en zit ze vol prachtige bloemen. Als je tenminste goed voor haar zorgt.' Thomas kijkt naar het kleine, groene plantje op tafel. Suffe Sonja zou een betere naam zijn. Of Saaie Saar. Of Gekke Gerda. 'Wil je haar houden?' vraagt oma. 'Of zal ik haar weer mee naar huis nemen?' Snelle Nellie, Vlugge Vera, Grage Grietje... 'Dus als ik goed voor haar zorg gaat ze groeien?' Oma knikt. 'En heel veel bloemen maken?' 'Zeker weten,' zegt oma. 'Ze heet niet voor niets Vlijtig Liesje.' Thomas denkt na. BuitenWijs Vlijtig liesje 20
'Dan hou ik haar,' besluit hij. 'Als mamma ziet dat ik goed voor een plant kan zorgen, gelooft ze misschien ook wel dat ik goed voor een hond kan zorgen.' 'Wie weet,' zegt oma. Ze staat op en pakt het plantje van tafel. In de aarde is een kaartje gestoken. Daarop staat precies hoe Vlijtig Liesje verzorgd wil worden. Hoeveel licht ze nodig heeft en hoeveel water. En wat je verder nog kunt doen om haar goed te laten groeien. Samen bestuderen ze het kaartje. Als mamma binnenkomt met thee en taart zegt Thomas trots: 'Kijk eens wat ik van oma heb gekregen: Een plant om helemaal zelf voor te zorgen. O ja, en ook nog gelpennen en toverstiften.' Bette Westera, januari 2003 BuitenWijs Vlijtig liesje 21
5.2 Bijlage 2: Gedicht 1. Vlijtig Liesje, waarom knies je en verlies je al je blad? Ik weet toch zeker dat je alle dagen water hebt gehad. We zullen het eens vragen aan je tante Balsemien. Tante Mien, tante Mien, moet u Liesje nou eens zien! La's kijken, Lies, zegt tante. Ze kijkt van alle kanten. Bekijkt haar van haar wortels tot haar top. Ze zegt bezorgd: Wat hamer, 't is te koud in deze kamer! Zet haar warmer, kind, dan knapt ze wel weer op. Ietsje warmer, zul je zien, zegt tante Balsemien. Ietsje warmer en dan knapt ze wel weer op, dat zul je zien. 2. Vlijtig Liesje, waarom knies je, waarom ben je niet gezond? Waarom vallen al je mooie, rooie bloemen op de grond? We zullen het eens vragen aan je tante Balsemien. Tante Mien, tante Mien, moet u Liesje nou eens zien! La's kijken, Lies, zegt tante. Ze kijkt van alle kanten, Bekijkt haar van haar wortels tot haar top. Ze zegt: Het is geen wonder. Lies wil licht, ze kan niet zonder. Zet haar lichter, kind, dan knapt ze wel weer op. Tikje lichter, zul je zien, zegt tante Balsemien. Tikje lichter, ietsje warmer en dan knapt ze wel weer op, dat zul je zien. 3. Vlijtig Liesje, Waarom knies je? Heb je jeuk of heb je pijn? Heb je beestjes op je blaadjes, die niet aardig voor je zijn? We zullen het eens vragen aan je tante Balsemien. Tante Mien, tante Mien, moet u Liesje nou eens zien! La's kijken. Lies, zegt tante. Ze kijkt van alle kanten. Bekijkt haar van haar wortels tot haar top. Ze zegt: Ze houdt van regen. Droge lucht kan Lies niet tegen. BuitenWijs Vlijtig liesje 22
Beetje sproeien, kind, dan knapt ze wel weer op. Beetje sproeien, zul je zien, zegt tante Balsemien. Beetje sproeien, tikje lichter, ietsje warmer en dan knapt ze wel weer op, dat zul je zien. 4. Vlijtig Liesje, Waarom knies je? Ben je ziek of ben je bang? Waarom word je toch zo schichtig en zo spichtig en zo lang? We zullen het eens vragen aan je tante Balsemien. Tante Mien, tante Mien, moet u Liesje nou eens zien! La's kijken. Lies, zegt tante. Ze kijkt van alle kanten. Bekijkt haar van haar wortels tot haar top. Ze zegt: Je moet haar toppen, anders gaat ze naar de knoppen. Even toppen, kind, dan knapt ze wel weer op. Even toppen, zul je zien, zegt tante Balsemien. Even toppen, beetje sproeien, tikje lichter, ietsje warmer en dan knapt ze wel weer op, dat zul je zien. 5. Vlijtig Liesje, Waarom knies je? Heb je 't warm of heb je 't koud? Waarom barst je uit je potje, waarom kijk je zo benauwd? We zullen het eens vragen aan je tante Balsemien. Tante Mien, tante Mien, moet u Liesje nou eens zien! La's kijken. Lies, zegt tante. Ze kijkt van alle kanten. Bekijkt haar van haar wortels tot haar top. Ze zegt: Je moet haar stekken. Liesje krijgt volwassen trekken. Keertje stekken, kind, dan knapt ze wel weer op. Keertje stekken, zul je zien, zegt tante Balsemien. Keertje stekken, even toppen, beetje sproeien, tikje lichter, ietsje warmer en dan knapt ze wel weer op, dat zul je zien. Bette Westera, oktober 2002 BuitenWijs Vlijtig liesje 23
5.3 Bijlage 3: Kleurplaat BuitenWijs Vlijtig liesje 24
5.4 Bijlage 4: Klassikale oppot tekeningen BuitenWijs Vlijtig liesje 25
BuitenWijs Vlijtig liesje 26
BuitenWijs Vlijtig liesje 27 7
5.5 Bijlage 5: Infokaarten toppen en stekken Infokaart toppen Toppen is de bovenkant uit je plantje halen. Belangrijk is dat het afknippen plaatsvindt net boven het één na hoogste blaadje. Infokaart stekken Het stekje moet ongeveer 5 centimeter groot zijn. Knip net onder een knoop van de hoofdtak. Een knoop is een plaats op de stengel die wat dikker is dan de rest. Daar groeien blaadjes / worteltjes uit. Haal de onderste blaadjes van de stek af en knip het topje eruit. Vervolgens kan het stekje in het water gezet worden. BuitenWijs Vlijtig liesje 28