Gemeente jļf Bergen op Zoom Aan de leden van de gemeenteraad van Bergen op Zoom III IIII llll llllll II Uw kenmerk Uw brief Onderwerp: Diftar jaarrapportage 2013 Ons kenmerk U14-0Ũ4799 Beh. door M.A.A. Versluis Afdeling Openbare Ruimte, Advies Datum Doorkiesnr. Bijlage(n) 1 1 APR. 2014 0164-277896 2 Leden van de gemeenteraad, Op 25 oktober 2012 is bij de raadsbehandeling van het aangenomen voorstel "RVB12-0076 Invoering gedifferentieerde tarieven huishoudelijk afval (Diftar)" aan u toegezegd dat na invoering van het nieuwe beleid aan u periodiek een rapportage zal worden aangeboden over de resultaten. De 1 e en 2 e Trimesterrapportage zijn in 2013 aan u aangeboden. Bijgevoegd treft u de jaarrapportage 2013 aan, waarin naast de inzamel- en financiële resultaten ook is weergegeven welke thema's gedurende 2013 zijn opgepakt om het nieuwe beleid zo goed mogelijk uit te kunnen voeren. Tevens treft u de in november 2013 gehouden burgerpanelraadpleging aan waarin de burgers naast het onderwerp Diftar ook bevraagd zijn over het thema Zwerfafval. Aandachtspunten die in de Diftar jaarrapportage 2013 naar voren komen zijn:» De hoeveelheid ingezameld restafval is met 2.460 ton afgenomen en monostromen als oud papier, kunststof verpakkingsmateriaal, glas en textiel zijn juist toegenomen» Het aantal bezoeken aan de milieustraat kwam in 2013 uit op ruim 48.000. Dit is ten opzichte van 2012 een afname van bijna 14.000 bezoeken. Het gemiddelde aantal bezoeken aan het "betaalde" gedeelte van de milieustraat per huisaansluiting komt daarmee rond de 1,6 te liggen» Het intensief handhaven op afval is merkbaar. Ten opzichte van 2012 is het aantal bijplaatsingen afgenomen al is er wel een verschuiving waar te nemen van het dumpen van huishoudelijk afval naar de afvalbakken die in de openbare ruimte staan. Ook hierop wordt doelgericht gehandhaafd.» Door het lagere aanbiedgedrag van restafvalcontainers is ruim 1 miljoen euro terugbetaald aan de burgers. Gemiddeld bespaart men daarmee tussen de ē 30,- en C 40,- op de afvalstoffenheffing.» De intensieve communicatie zal ook in 2014 worden voortgezet «De totale onttrekking uit de egalisatiereserve afval is uitgekomen op 6 1.600.000 (waarvan C 597.000 vanwege inzamelresultaten en î 1.003.000 voor invoering Diftar). Teneinde het verloop van de reserve positief te beïnvloeden heeft de raad op 7 en 13 november 2013 een motie aangenomen met betrekking tot het tarief van de afvalstoffenheffing. Deze motie roept de aandeelhouders op om de door Saver gehanteerde uitvoeringstarieven te verlagen en de winst cq. uitzetting van het Eigen Vermogen van Saver te minimaliseren. Jacob Obrechtlaan 4 Postbus 35 T 140164 B nv BNG rek. nr. 28.50.00.942 4611 AR Bergen op Zoom 4600 AA Bergen op Zoom F (0164) 24 53 56 B IBAN: NL41BNGH 0285000942 Estadskantoor@bergenopzoom.nl lwww.bergenopzoom.nl KvK 20169091 B BIC: BNGHNL2G
Tevens blijven wij inzetten op afvalpreventie en de verbetering van de afvalscheiding om de verwerkingskosten te verminderen. Vanaf 2017 treedt het nieuwe contract voor de verwerking van Huishoudelijk Restafval en GFT in werking waardoor de verwerkingskosten significant lager uitvallen. Daarnaast moeten we evenwel rekening houden met het toepassen van de boeteclausule door Attero of diens rechtsopvolger voor de levering van minder tonnen. Hoogachtend, het college van burgemeester en wethouders van Bergen op Zoom, ris ( burgemeester, r Spi Dh^d A Petter Th. J.M. Wingens MPA Loco-secretaris
RAPPORTAGE DIFTAR 2013 Woord vooraf Bij het vaststellen van het Diftar-beleid eind 2012 is toegezegd dat aan de raad periodiek een rapportage zou worden aangeboden waarin de highlights van het afval(inzamel) beleid zouden worden weergegeven. In bijgaande rapportage zijn de belangrijkste wetenswaardigheden over 2013 weergegeven. 1
1. INZAMELING HUISHOUDELIJK AFVAL Huisvuilinzameling Bergen op Zoom 2013 2013 2012 Mnd Restafval GFT Oud Papier Kunststof Textiel totaal Restafval GFT Oud Papier Kunstst of Textiel totaal In kg's Jan. 1.131.770 257.800 431.460 34.925 28.310 2.037.785 1.450.500 357.420 366.270 25.175 20.050 2.356.230 Febr. 913.010 257.080 318.820 43.125 16.775 lůķåîs 1.657.315 1.092.380 202.320 275.430 20.565 19.855 1.720.380 Mrt. 1.013.760 379.060 359.970 J3 İ-S5 24.325 1 U.5SÎ 1.933.125 1 239 920 555.460 346.130 27.815 27.165 2.336.525 April 1.018.220 537,340 367.670 S3.045 29.995 1 36 íġļ 2.193.335 1.333.420 433.440 326.570 26.300 23.240 2.244.955 Mei 977.260 540.520 386.560 58.210 34.995 Llíi 56Ĩ 2.111.110 1.241.440 680,430 333.340 32.375 26.045 2.443.325 Jun 960.360 612.672 318.720 45.36S 21 905 íļs 101 2.074.122 1.186.840 534.100 362.430 27.535 22.360 2.234.340 Juli 1.135.660 705.788 298.260 50.045 25.070 2.342.793 1.323.200 574 640 282.140 27.190 26.495 2.456.895 Aug. 960.780 511.900 338.220 49.665 25.790 "V ij 1.993.935 1.166.320 497.416 292.210 28.325 25 615 2.116.706 Sept. 1.179.630 444,200 310.470 43.345 28.415 Okt. 900.260 613.340 383.440 53.555 39.150 Nov 945 120 503,360 372.480 49.420 22.400 2.113.885 1.104.520 452.314 289.710 24.335 19.895 1.979.009 2.120.245 1.365.316 573.370 353.090 30 925 31.695 2.467.836 2.002.055 1.134.924 463.120 342.470 27.845 23.810 2.104.999 Dec. 1.113.670 481.260 384.100 52.790 26.650 143 W 2.202.220 1.071.140 345.340 366.470 30.540 17.605 1.930.650 totaal 12.249.500 5 894 820 4.270.170 577.435 323.780 24.781.955 14.709.920 5.769.920 3.936.260 328.925 283.830 26.391.850 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 2013 2012 5.000.000 c l l Restafval GFT Oud Papier Kunststof Textiel Glas totaal 10.000.000 2
1.1. Algemeen Ten opzichte van 2012 is in 2013 aanzienlijk minder huishoudelijk afval ingezameld. In totaal is ruim 1.610 ton minder afval ingezameld. De hoeveelheid van stromen waarvan de verwerking geld kost -Huishoudelijk Restafval (HRA) en GFT - is in totaal per saldo met circa 2.335 ton afgenomen (resp. 2.460 ton minder huishoudelijk restafval en 125 ton meer GFT). De hoeveelheid ingezamelde stromen die geld opbrengen (Oud papier, kunststof, textiel en glas) is in totaal met zo'n 725 ton toegenomen. Restafval 2013 2012 Vo Januari 1.131.770 1.450.500-22,0 Februari 913.010 1.092.380-16,4 Maart 1.013.760 1.239.920-18,2 April 1.018.220 1.333.420-23,6 Mei 977.260 1.241.440-21,3 Juni 960.360 1.186.840-19,1 Juli 1.135.660 1.323.200-14,2 1.2 Restafval De hoeveelheid restafval is ten opzichte van 2012 met ruim 16,7*26 afgenomen. Augustus 960.780 1.166.320-17,6 September 1.179.630 1.104.520 6,8 Oktober 900.260 1.365.316-34,1 November 945.120 1.134.924-16,7 December 1.113.670 1.071.140 4,0 totaal 12.249.500 14.709.920-16,7 GFT 2013 2012 Januari 257.800 357.420-27,9 Februari 257.080 202.320 27,1 Maart 379.060 555.460-31,8 April 587.840 433.440 35,6 Mei 540.520 680.480-20,6 Juni 612.672 534.100 14,7 Juli 705.788 674.640 4,6 Augustus 511.900 497.416 2,9 September 444.200 452.314-1,8 Oktober 613.340 573.870 6,9 November 503.360 463.120 8,7 December 481.260 345.340 39,4 totaal 5.894.820 5.769.920 2,2 0 Â 1.3 GFT De hoeveelheid GFT is ten opzichte van 2012 toegenomen. Richting de burgers wordt continu gecommuniceerd de GFTcontainer zo veel mogelijk te gebruiken om deze fractie niet bij het restafval terecht te laten komen. Gedurende 2013 hebben steeds meer centrumbewoners gebruik gemaakt van de mogelijkheid om op vrijwillige basis een GFT-container aan te vragen waardoor minder GFT in de ondergrondse container belandt. Inmiddels zijn er meer dan 200 GFT containers op vrijwillige basis uitgezet. 3
Huis-aan-huis inzameling oud papier 2013 2012 K Januari 258.940 190.820 35,7 Februari 193.360 136.830 41,3 Maart 224.380 182.530 22,9 April 220.040 167.100 31,7 Mei 248.600 178.450 39,3 Juni 205.950 199.040 3,5 Juli 190.030 139.460 36,3 Augustus 224.510 142.930 57,1 September 194.680 146.550 32,8 Oktober 240.460 184.230 30,5 November 224.420 200.930 11,7 December 236.750 213.590 10,8 totaal 2.662.120 2.082.460 27,8 Scholen en verenigingen papier 2013 2012 Januari 173.520 175.450-1,1 Februari 125.460 138.600-9,5 Maart 135.590 163.600-17,1 April 147.630 159.470-7,4 Mei 137.960 154.890-10,9 Juni 112.770 163.390-31,0 Juli 108.230 142.680-24,1 Augustus 113.710 149.280-23,8 September 115.790 143.160-19,1 Oktober 142.980 168.860-15,3 November 148.060 141.540 4,6 December 147.350 152.880-3,6 totaal 1.608.050 1.853.800-13,3 1.4 Oud papier Huis-aan-huis inzameling In dit overzicht is een onderscheid gemaakt in huis-aan-huis inzameling en inzameling door verenigingen en scholen. Door de inzameling van oud papier met minicontainers is in 2013 aanzienlijk meer papier ingezameld dan in 2012. Op 2 locaties na is de plaatsing van de ondergrondse papiercontainers in 2013 afgerond, waarmee nagenoeg iedere inwoner de mogelijkheid heeft oud papier gescheiden en onbeperkt aan te bieden. Alleen bij locaties waar sprake is van een herinrichting, zoals Vogelenzang en Gageldonk-West, wordt de ondergrondse container geïntegreerd in de nieuwe inrichting. Hier kunnen mensen gebruik blijven maken van een brengvoorziening bij scholen en verenigingen. Scholen en Verenigingen Met ingang van 2013 is de gemeente niet langer 'contractpartner' met scholen en verenigingen. Zij sluiten zelf een contract met Saver N.V. voor de inzameling van oud papier en ontvangen de marktprijs die bijna twee keer zo hoog ligt als de oude garantieprijs. Tevens is besloten in elk geval over 2013 de inzamelkosten niet door te berekenen aan de verenigingen en scholen omdat Saver de mogelijkheden voor maatwerk onderzoekt voor wat betreft de logistiek. In mei 2013 heeft Saver scholen en verenigingen benaderd en voorgesteld hun opbrengsten te verhogen door de inzameling van frituurvet en textiel. Hier is één reactie op gekomen. Hierdoor kunnen opbrengsten voor scholen en verenigingen op peil blijven of toenemen, ontstaan extra inzamelpunten voor een betere afvalscheiding met als gevolg een lagere afvalstoffenheffing voor de burgers. Een bijkomend effect is dat minder frituurvet door het riool wordt gegoten. 4
1.5 Overige stromen Voor de monostromen glas en textiel geldt dat in 2013 meer is aangeboden dan in 2012, respectievelijk 7,6 0 A en 14,1 X meer. Voor wat betreft de monostroom kunststof is sprake van een forse stijging van de ingezamelde hoeveelheden ten opzichte van 2012, namelijk een toename van 75,6 0 A. In gewicht betekent dit 248.510 kg. De betere scheiding van deze monostromen is het directe gevolg van Diftar en de campagne om afval te scheiden. 2. AANBIEDGEDRAG HUISHOUDELIJK AFVAL 2.1. Algemeen Het variabele tarief van de 'afvalstoffenheffing' wordt bepaald door het volume van de minicontainer voor restafval maal het aantal keer dat deze wordt aangeboden óf door het aantal deposities in de ondergrondse container voor restafval. 2.2. Minicontainers Restafval In 2013 zijn de minicontainers voor restafval aanzienlijk minder aangeboden ten opzichte van 2012. De 140 liter restafvalcontainer had een aanbiedpercentage van 32,3 Va (8,4 keer per jaar). Huishoudens die hun afval al goed scheiden kiezen doorgaans voor dit kleinere formaat container en houden weinig restafval over. Gemiddeld besparen gebruikers van een 140 liter restafvalcontainer C 79,- ten opzichte van 2012. De 240 liter restafvalcontainer had een aanbiedpercentage van 75,8 Vo (19,7 keer per jaar). Hier valt dus nog de grootste winst te behalen in de komende jaren. Gemiddeld besparen gebruiken van een 240 liter restafvalcontainer C 23,60 ten opzichte van 2012. GFT en Oud Papier Voor de GFT-containers, waarbij geen onderscheid is gemaakt qua volume, was het aanbiedpercentage 48,6 0 Zo. Bij de papiercontainer was dit aanbiedpercentage 66,6 0 Zo. 2.3. Ondergrondse Containers (OGC) Bij de ondergrondse containers ligt het 'maximum' op 182 ledigingen per jaar. Komt men daar boven, dan wordt de reguliere afvalstoffenheffing overschreden en moet men bijbetalen. Biedt men minder dan 182 keer aan dan ontstaat een financieel voordeel. Gemiddeld kwam bij de ondergrondse containers het aanbiedgemiddelde uit op 71,7 deposities per huisaansluiting. Dit komt neer op een gemiddelde besparing van C 58,07 ten opzichte van 2012. Van de 8.120 huisaansluitingen die aanbieden op een ondergrondse container heeft 4,26^! de norm van 182 deposities overschreden. Op deze 4,26 X is reeds begin 2013 een apart communicatietraject toegespitst waarbij gerelateerde bedrijvigheid en meerkamerbewoning vaak de oorzaak was. Naast het aanschrijven van de veelgebruikers zijn ook bezoeken afgelegd bij de grootste aanbieders. Op de website van Saver kunnen inwoners voor hun eigen adres het aanbiedgedrag terugvinden. In 2014 zal de aandacht ook uitgaan naar huisaansluitingen waar niet of nauwelijks sprake is van gebruik van de ondergrondse container of de minicontainer voor restafval. 5
2.4 Financiële gevolgen Bij de berekening over 2013 is het tarief gebaseerd op loďjé kostendekkendheid. Het huidige aanbiedgedrag betekent minder inkomsten aan afvalstoffenheffing. In de trimesterrapportages was aangegeven dat voor de minicontainers bij een aanbiedgedrag van 65*2-0 werd verwacht dat aan variabele bedrag ook voor 6S 0 Zo zou worden ontvangen. De prognose was C 600.000 minder opbrengsten door een lager aanbiedgedrag bij minicontainers. Voor ondergrondse containers is het aanbiedgedrag nog lager waardoor in de trimesterrapportages aan minderopbrengsten C 360.000 was opgenomen. Uiteindelijk heeft de trend zich doorgezet waardoor in totaal C 1.070.000 aan de burgers is terugbetaald op het variabele deel van de afvalstoffenheffing. Tegenover minder opbrengsten staan minder kosten voor de verwerking van afvalstromen en hogere opbrengsten door meer ingezamelde monostromen (glas, textiel, oud papier en kunststof) Minder afval heeft geleid tot C 311.000 aan lagere verwerkingskosten ten opzichte van 2012. Door minder afval op de milieustraat zijn de verwerkingskosten C 60.000 lager. De meer ingezamelde monostromen hebben geleid tot C 102.000 aan meer opbrengsten. Voor de invoering van Diftar is uit de egalisatiereserve Afval voor 2013 en 2014 een bedrag van C 1.200.000,- beschikbaar gesteld (RVB12-0076). Hiervan is uitgegeven: Optimaliseren Milieuparkjes: C 289.000 Plaatsing Ondergrondse restafvalcontainers (C 160.000) ter vervanging van verzamel-containers en ondergrondse papiercontainers ( C 303.000) C 463.000 Handhaving c 70.000 Communicatie c 79.000 BWB extra aanslag ivm afrekening c 102.000 Totale uitgaven in 2013 C 1.003.000 De onttrekking aan de reserve is voor 2013 als volgt opgebouwd: Saldo Afval reserve 1 januari 2013 Toevoeging dividend Saver 2012 Bedrag in C 3.375.000 140.000 Inzamelresultaten terugbetaling aan burgers -1.070.000 lagere verwerkingskosten restafval 311.000 lagere verwerkingskosten milieustraat 60.000 Meeropbrengsten monostromen 102.000 Saldo inzamelresultaten Diftar-project (conform projectplan) -597.000-1.003.000 Saldo Afval reserve 31 december 2013 1.915.000 6
Verloop reserve De totale onttrekking uit de egalisatiereserve afval is daarmee uitgekomen op C 1.600.000 (waarvan C 597.000 vanwege inzamelresultaten en C 1.003.000 voor invoering Diftar). Op 31 december 2013 was de stand van de reserve Afval C 1.915.000 Het feit dat over 2014 een groter bedrag aan de reserve moet worden onttrokken dan geraamd impliceert dat het tarief niet kostendekkend is. Bij ongewijzigd (financieel) beleid is de prognose voor het verloop van de reserve: prognose in C 2014 prognose in C 2015 prognose in C 2016 Saldo 1 januari 1.915.000 Í+) 1.195.000 İ+) 675.000 İ+) Toevoeging dividend Saver 2013 140.000 (+J 140.000 Í+) 140.000 Í+) Diftar-project (conform projectplan) 200.000 H Extra onttrekking Diftar 600.000 (-) 600.000 (-) 600.000 (-) Extra onttrekking kwijtschelding 60.000 (-) 60.000 (-) 60.000 (-) Saldo 31 december 1.195.000 H 675.000 Í+) 155.000 (+J Kwijtschelding In de berekening van het tarief voor 2013 was rekening gehouden met een totaal bedrag aan kwijtscheldingen van C 540.000. Conform de rapportage van de BWB is de totale kwijtschelding Afvalstoffenheffing voor het belastingjaar 2013 uitgekomen op C 587.000. 7
3,MILIEUSTRAAT Kilo's Milieustraat Maand Bezoeken Milieustraat 2013 2012 2013 2012 Maand Januari 576.558 944.881-39,0 Januari 2.269 4.085-44,5 Februari 609.263 638.393-4,6 Februari 2.432 2.879-15,5 Maart 858.032 1.464.400-41,4 Maart 3.636 7.095-48,7 April 1.315.018 1.703.096-22,8 April 4.912 5.190-5,4 Mei 1.617.575 1.797.257-10,0 Mei 5.335 6.253-14,7 Juni 1.441.994 1.475.499-2,3 Juni 4.889 5.705-14,3 Juli 1.270.574 1.557.522-18,4 Juli 5.011 5.612-10,7 Augustus 1.320.694 1.490.676-11,4 Augustus 5.334 5.914-9,8 September 1.224.702 1.199.576 2,1 September 3.394 5.026-32,5 Oktober 1.412.101 1.525.761-7,4 Oktober 3.913 5.486-28,7 November 894.382 1.170.822-23,6 November 3.369 4.617-27,0 December 1.208.357 1.136.848 6,3 December 4.331 4.668-7,2 totaal 13.749.250 16.104.731-14,6 totaal 48.825 62.530-21,9 Voor de milieustraat geldt dat zowel het aantal bezoeken als de aangeleverde hoeveelheid beduidend lager zijn in vergelijking met 2012. Het gemiddelde aantal milieustraatbezoeken per huisaansluiting ligt rond de 1,6 bezoeken per huisaansluiting. 8
4 Bijplaatsingen en illegale dumpingen Voorafgaand aan de invoering van Diftar was één van de kanttekeningen dat Diftar bijplaatsingen en illegale dumpingen in de hand werkt. Over 2013 vallen de volgende zaken op ten opzichte van 2012. Bijplaatsingen Het aantal bijplaatsingen bij ondergrondse containers en milieuparken leek toe te nemen ten opzichte van 2012. Door het lagere onderhoudsniveau van de openbare ruimte in het kader van de ombuigingen worden bijplaatsingen minder snel weggehaald. Na een zorgvuldige werving van een tijdelijke 'Afval-BOA' is eind april 2013 de 'Afval-BOA' aan de het werk gegaan. Daarnaast heeft het zichtbaar aanwezig zijn van de 'afval-boa' een correctieve en preventieve werking. Samen met het aanbrengen van een duidelijke instructiesticker op de zuil van de ondergrondse container is het aantal bijplaatsingen zelfs iets afgenomen ten opzichte van 2012. Aantallen zijn hier lastig te bepalen. Met de invoering van diftar en de uitgebreide communicatie hierover is in 2013 ook bij de burgers de aandacht voor bijplaatsingen gegroeid ten opzichte van voorgaande jaren en werd er meer gemeld dan voorheen. Grofvuil Waar de bijplaatsingen van huisvuil minder lijken te worden is er wel een toename geconstateerd van bijgeplaatst grofvuil. Vooral bij ondergrondse containers in de wijk Gageldonk wordt nog met regelmaat grofvuil bijgeplaatst. Nu voor het aanbieden van grofvuil betaald dient te worden is er nauwelijks meer grofvuil aangemeld bij Saver. Er is minder huis-aan-huis opgehaald Grofvuil ten opzichte van 2012, maar daardoor zijn er niet meer aanbiedingen op de Milieustraat. Ook op de Milieustraat is het aantal aanbiedingen afgenomen. In de door de Raad in december 2013 vastgestelde verordening afvalstoffenheffingverordening 2014 is opgenomen dat Grofvuil niet alleen tegen een lager bedrag kan worden aangeboden, maar tevens tegen inlevering van drie Milieustraattikken. Hierdoor kan men maximaal 2 keer per jaar gratis 1 Kuub grofvuil aan huis laten ophalen. Afvalbakken Met regelmaat worden de afvalbakken misbruikt voor het deponeren van huisvuil. Met het aanbrengen van middenspijlen in de inwerpopeningen en handhaving wordt getracht dit tegen te gaan. Tevens wordt hierop doelgericht gehandhaafd. Dit blijft een punt van aandacht. In het plan van aanpak ter uitvoering van de motie "opschaling IBOR" wordt specifiek aandacht besteed aan het thema "afvalbakken". Illegale stort buitengebied Ten opzichte van 2012 is geen toename geconstateerd van in het buitengebied gedumpt huishoudelijk afval. De dumpingen die plaatsvinden zijn voornamelijk hennepdumpingen of bedrijfsafvaldumpingen. Het minder vaak ruimen, van wekelijks naar maandelijks, geeft de indruk dat er meer gedumpt wordt omdat het gedumpte afval langer blijft liggen. In het plan van aanpak ter uitvoering van de motie "opschaling IBOR" wordt de ruimfrequentie in 2014 opgeschaald van maandelijks naar wekelijks. 9
5. FYSIEKE AANPASSINGEN In het door de raad genomen besluit over het invoeren van gedifferentieerde tarieven is tevens aangegeven dat een aantal inzamelvoorzieningen nog op orde moest worden gebracht. Hierdoor wordt voor iedere huisaansluiting registratie van afvalaanbiedingen mogelijk en wordt meer capaciteit gecreëerd om monostromen gescheiden aan te leveren. Door het beter scheiden van afval worden de verzamelcontainers bij milieuparken meer gebruikt. Waar nodig is de capaciteit vergroot of de ledigingfrequentie opgevoerd. Ook het plaatsen van een ondergrondse perscontainer voor kunststof verpakkingsmateriaal in een nieuw ondergronds milieupark aan de Ooitas, Antwerpsestraatweg en Korenberg vergroot de inzamelcapaciteit aanzienlijk en geeft een schonere omgeving. In 2014 zullen ook op enkele andere hotspots de bovengrondse verzamelcontainers voor kunststof verpakkingsmateriaal worden vervangen door ondergrondse perscontainers. Wel zullen de burgers nadrukkelijk worden geïnformeerd over de toegang tot deze perscontainers door middel van de Saverpas, waar overigens geen tikken voor worden berekend. Het gebruik van de Saverpas is puur vanwege de veiligheid. In 2013 zijn in totaal 11 ondergrondse restafvalcontainers, 17 ondergrondse papiercontainers en vijf ondergronds Milieuparken geplaatst. Naast de 2 nog te plaatsen ondergrondse papiercontainers zullen op korte termijn ook de milieuparken bij Talmaplein en Bloemendaal (MCD) geoptimaliseerd worden door ook hier ondergrondse containers te plaatsen. Locaties waar op termijn nieuwe milieuparken dienen te worden gerealiseerd, maar die in afwachting zijn van ontwikkelingen zijn Vogelenzang, Lidl Halsteren en bij De Zeeland. 6. BURGERPARTICIPATIE Zwerfafvalpas In het kader van de burgerparticipatie zijn en worden zwerfafvalpassen verstrekt aan hoogbouw- of centrumlocaties waar bewonerscommissies of verenigingen van eigenaren bereid zijn zwerfvuil te ruimen zonder hiervoor een eigen saverpas te hoeven gebruiken. Inmiddels zijn voor zo'n 45 locaties zwerfafvalpassen verstrekt. Afvalcoach In oktober is het project "Afvalcoach" in samenwerking met de Omgevingsdienst gestart. De Afvalcoach is een inwoner van de gemeente met een belangrijke rol in het maatschappelijke netwerk van zijn omgeving. De coach wordt getraind en samen met andere afvalcoaches wordt de beste strategie vastgesteld om de afvalproblematiek uit hun directe omgeving op te pakken. Binnen deze strategie neemt de afvalcoach een prominente rol eventueel ondersteund door communicatie instrumenten van de gemeente Bergen op Zoom. Buurt of wijkgericht inzetten van zo'n coach maakt communicatie met de inwoners veel laagdrempelig en de dialoog komt op een positieve manier tot stand. Een Afvalcoach is bijvoorbeeld een deelnemer van het Buurtpreventieteam, een beheerder van een hoogbouwcomplex, een horecaondernemer, een directeur van een basisschool of een beschikbare kandidaat vanuit sociale zaken. Belangrijk hierin is dat bestaande 10
initiatieven (zoals bijv. de buurtrangers en zwerfafvalpassen) aansluiten bij deze "paraplu". Dit communicatieconcept brengt mensen en initiatieven met elkaar in verbinding. Het inzetten van de afvalcoach draagt bij aan de afvalbeleidsdoelstelling van de gemeente Bergen op Zoom: Vermindering van de hoeveelheid restafval in de gemeente Bergen op Zoom. Dit is te bereiken door betere afvalscheiding, meer recycling en hergebruik van afval en afvalpreventie. 7. COMMUNICATIE Over de in het l e Trimester aangegeven meest gestelde vragen is richting de inwoners actief gecommuniceerd. Bij plaatsing van een ondergrondse papiercontainer worden/zijn de inwoners per brief geïnformeerd over het gebruik van de container en het feit dat dit geen tikken kost en onbeperkt is. Zo is ook het gratis omwisselmoment voor de restafvalcontainer per brief naar alle adressen verzonden waar minicontainers voor restafval staan en wordt tevens aangegeven waarom het kunnen wisselen qua volume interessant is voor de portemonnee. Er zijn zo'n 2.000 minicontainer omgewisseld van 240 liter naar 140 liter. Naast de directe benadering per brief zijn de vragen via publicaties in de Bode of via de diverse websites eveneens onder de aandacht gebracht. In oktober is wederom via ZuidWestTV aandacht geschonken aan Afval Scheiden en Diftar. In diverse uitzendingen zijn thema's als Afvalstoffenheffing ( Opbouw en invloed die men er zelf op heeft), het Milieupark, Zwerfafval, Afvaleducatie, de Milieustraat, etc. uitvoerig in zowel woord als beeld belicht. De promotiefilmpjes die de eerste maanden na de introductie van Diftar op ZuidWestTV zijn vertoond zijn goed bekeken en hebben een hoge communicatieve waarde gehad. In november is via een burgerpanelraadpleging aan de burgers gevraagd hoe het systeem van tariefsdifferentiatie wordt ervaren. De resultaten zullen tevens worden meegenomen in het in dit jaar op te stellen "Afvalstoffenbeleidsplan 2015-2019". 8. AFVAL COMMUNICATIE gt ACTIVITEITENKALENDER 2013 Op de volgende pagina is een overzicht weergegeven van de activiteiten op het gebied van Afval die in 2013 geprogrammeerd stonden. 11
Thema 1e kwartaal 2013 2e kwartaal 2013 3e kwartaal 2013 4e kwartaal 2013 Communicatie Volumewissel restafvalcontainers (gerealiseerd) Aanschrijven bewoners Bestellen minicontainers Lanceren campagne Campagne inzameling (frituur)vet (gerealiseerd) Uitwerken en lanceren campagne richting verenigingen Campagne met eenvoudige uitleg ter Gezamelijke actie met Stadlander plaatse en Diftar-campagne hoogbouwlocaties (continue proces) Nul-meting Guido Gezellelaan resultaatmeting Diftarcampagne (Communicatie) (gerealiseerd) (gerealiseerd) Inschakelen Burgerpanel ivm ervaringen Diftaren Afvalscheiden (gerealiseerd) Opnemen en lanceren commercial ZuidWestTV Campagne Afvalscheiden met Saver en savergemeenten Zomercommercial ZuidWestTV Aanvullende campagne met Saver en savergemeenten. Evaluatie/informatie richting burgers Evalutie/informatie richting burgers Communicatie richting gemeenteraad (gerealiseerd) Trimesterrapportage Trimesterrapportage Uitzetten bestelde minicontainers Themauitzendingen ZuidWestTV Verspreiding instructiefolder afvalscheiden met begeleidende brief Lanceren evalutie in Burgerpanel Verbeteren Inzameling Ondergrondse containers oud papier (op een paar locaties na gerealiseerd) Optimalisatie inzameling Kunststof i.r.t. verpakkingenbeleid (wordt opgenomen in Afvalstoffenbeleidsplan 2015-2019) Optimaliseren Milieuparkjes (de locaties Talmaplein en Bloemendaal/Meilustweg volgen begin 2014, Vogelenzang wordt meegenomen in herinrichting) realisatie centrumlocaties volledig beeld * locatiebepaling + plaatsing ondergrondse containers Voorstel uitwerken mbt proef tweewekelijkse zak huis-aan-huis Volledige inventarisatie + advies mbt uitbreiding, herinrichting of opheffen locaties Plaatsing ondergrondse containers Uitvoering geven aan optimalisatievoorstellen Plaatsing ondergrondse containers B&W-voorstel Uitvoering geven aan optimalisatievoorstellen Aanvullende voorzieningen Zwerfafvalpassen (continue proces) Voorstel inzameling blad- en snoeiafval (snoeiroute in november 2013 gereden en wordt in maart 2014 herhaald) Besluit aanvullende voorziening (pilot) Verstrekking passen Verstrekking passen Voorstel uitwerken + B&W-besluit evaluatie pasgebruik en ervaringen Uitvoering voorstel (besluit) 12
Een jaar diftar I Zwerfafval Burgerpanelraadpleging Gemeente Bergen op Zoom Eenheid Onderzoek à Statistiek Team Beleid en Control Februari 2014
Inleiding Op 1 januari 2013 zijn in de gemeente Bergen op Zoom nieuwe regels gaan gelden voor het inzamelen van huishoudelijk afval. Vanaf die datum wordt er gewerkt met een systeem van diftar. De inwoners betalen daarbij voor het inzamelen van hun huishoudelijk afval naast een vast bedrag een variabel bedrag, dat afhankelijk is van het aantal keren dat restafval wordt aangeboden. De gemeente wil met het nieuwe beleid stimuleren dat burgers hun afval (nog) beter gaan scheiden, zodat er minder restafval hoeft te worden afgevoerd. Voorafgaande aan de invoering van diftar is in november 2012 onder de deelnemers van het Burgerpanel gepeild hoe zij tegen het nieuwe inzamelbeleid aankijken. De gemeentelijke afdeling Openbare Ruimte is benieuwd hoe de burgers een jaar later het nieuw ingevoerde afvalbeleid in werkelijkheid ervaren. Om het gewenste inzicht te verkrijgen is in de tweede helft van november 2013 opnieuw een beroep gedaan op het Burgerpanel en is de deelnemers gevraagd een korte vragenlijst in te vullen. De uitkomsten van het onderzoek zijn bedoeld om te worden gebruikt in het kader van de evaluatie van het afvalbeleid, die begin 2014 zal worden uitgevoerd. In aanvulling op de vragenlijst over diftar maar in feite los daarvan, zijn in dezelfde burgerpeiling een aantal vragen gesteld over zwerfafval. In de week van 18 november 2013 ontvingen alle panelleden een uitnodiging om mee te doen aan de enquête. Van de 820 panelleden hebben er 461 de vragenlijst ingevuld, een respons van 56 0 7o. Van de deelnemende panelleden beschikt 76 0 Zo over een eigen grijze minicontainer voor restafval, de overige 24 0 /) is aangewezen op een ondergrondse container om haar restafval kwijt te raken. In deze rapportage worden de uitkomsten van de enquête onder de panelleden (beknopt) beschreven. Achtereenvolgens komen aan de orde: Een jaar diftar aanbieden en scheiden van huishoudelijk afval in de praktijk; het kostenaspect van afval scheiden; verbeteringsmogelijkheden; de Milieustraat en grof afval. Zwerfafval zwerfafval in de woonomgeving; afvalbakken voor zwerfafval. Door de panelleden zijn in de peiling in open antwoorden talrijke tips gegeven en aanbevelingen gedaan gericht op het verbeteren van het proces van afval scheiden. Deze bijdragen van de panelleden worden in deze rapportage niet benoemd. Ze vormen echter een belangrijke (en onmisbare) input bij de beleidsvorming en -uitvoering met als doel de afvalinzameling en -verwerking verder te verduurzamen. Dank hiervoor aan de panelleden.
Een jaar diftar
Aanbieden en scheiden van afval: de praktijk Gebruik van inzamelmiddelen voor huishoudelijk afval Groene container voor groente-, fruit- en tuinafval Grijze container voor restafval Grijze container met blauwe deksel voor oud papier Chemobox voor klein chemisch afval Ondergrondse verzamelcontainer voor restafval Ondergrondse verzamelcontainer voor oud papier Verzamelcontainer in de buurt voor glas m Verzamelcontainer in de buurt voor textiel ļíf, Oranje verzamelcontainer in de buurt voor kunststof verpakkingsafval 5ŬX loo'/o m Biedt restafval aan in eigen minicontainer Biedt restafval aan via verzamelcontainer Er staan de inwoners van de gemeente Bergen op Zoom diverse inzamelmiddelen ter beschikking waarmee het huishoudelijk afval gescheiden kan worden aangeboden. De panelleden, die eigen inzamelmiddelen bij hun woning hebben staan, blijken deze vrijwel zonder uitzondering te gebruiken. Ca 90^0 van hen gebruikt de 'eigen' papiercontainer voor het verzamelen en afvoeren van papierafval. Van de panelleden, die zijn aangewezen op collectieve ondergrondse containers in de buurt, maakt ca 60 0 7o gebruik van de ondergrondse container voor oud papier. Rond owo van de panelleden brengt glas naar de 'glasbak'. Tweederde van de panelleden maakt gebruik van de oranje ondergrondse container voor het verwijderen van kunststof verpakkingsafval. Ongeveer de helft van de panelleden brengt textiel naar een verzamelcontainer in de buurt.
Aanbieden en scheiden van afval: praktijk Afval scheiden vóór 2013 en eind 2013 vergeleken Groente-, fruit- en tuinafval Ti', Papieren karton Ĵias İ 7 :;.4» Ĥ8»o Klein chemisch afval Kunststof verpakkingsafval v. Zuivel- en sappakken 21 "h 18" Kleine electrische apparaten 61 Textiel í 0»'» 5C ' 100 0 /» Vóór 1-1-2013 s Eind 2013 De panelleden zijn sinds het begin van 2013, met de invoering van diftar, hun afval duidelijk beter gaan scheiden. Grote winst is er geboekt waar het gaat om kunststof verpakkingsafval: ruim 80 "/o van de panelleden geeft aan dit soort afval nu te scheiden, terwijl de helft dat vóór 2013 nog niet deed. Maar ook op het gebied het gescheiden aanleveren van papieren karton, kleine elektrische apparaten en zuivel- en sappakken is er een positieve ontwikkeling te zien. Tegelijk kan worden geconstateerd dat er nog wel winst kan worden geboekt, met name wat betreft de gescheiden inzameling van kleine elektrische apparaten, textiel en zuivel- en sappakken Gaat men bewuster om met huishoudelijk afval en afvalscheiden? I 0 o 43S Gaat nu bewuster om met huishoudelijk afval en afvalscheiden Ging al bewust om met huishoudelijk afval en afvalscheiden i Doet niet aan afvalscheiden De conclusie kan worden getrokken dat, met de invoering van diftar, het 'afvalbewustzijn' onder de inwoners (verder) is toegenomen. Ruim 40 0 7o van de panelleden geeft aan nu bewuster om te gaan met huishoudelijk afval en afvalscheiden. Voor de helft van de panelleden is er niet zo veel veranderd, ze gingen voor de invoering van diftar al bewust om met hun huishoudelijk afval.
Afval scheiden: kostenaspect Bekendheid met afvalstoffentarieven Vastrecht 45 s /. Bedrag per eenheid 2854 39* J,, 0,0 0 7o 50,0 0 /» 100,0^0 i Weet ik precies Weet ik ongeveer m Weet ik niet Diftar houdt in dat de inwoners kunnen besparen op de kosten die hen in rekening worden gebracht voor het verwijderen van hun huishoudelijk restafval. Lang niet iedereen blijkt echter op de hoogte te zijn van de hoogte van deze kosten. Van de panelleden geeft ruim een derde aan dat ze het vastrechttarief niet kennen, een derde heeft ook geen weet van het gehanteerde bedrag per aangeboden eenheid restafval. Ca 30ĩo van de panelleden laat weten dit laatste bedrag precies te weten. Afvalscheiden en kosten(besparing) Beter scheiden van afval nu men weet invloed te hebben op de kosten? Sinds invoering diftar kosten bespaard? Prijsprikkel sterker, gelijk of minder sterk? wm M į j ŗ 66TÓ 38 0 'o J Scheidt afval beter " Scheidt afval niet beter «Denktte hebben bespaard «Denkt niet te hebben bespaard i Weet niet K Sterker (hoger bedrag) i Gelijk * Minder sterk (lager bedrag) ^igeen mening Bijna tweederde van de panelleden is het afval beter gaan scheiden wetend dat dat de kosten kan beïnvloeden. Het overige deel is daardoor niet beter gaan scheiden, over het algemeen als reden opgevend dat men het afval al goed scheidde voorafgaande aan de invoering van diftar. Een enkeling geeft aan het nut van beter scheiden niet direct in te zien. Tweederde van de panelleden denkt (eind 2013, wanneer de exacte besparing nog niet bekend is) sinds de invoering van diftar kosten te hebben bespaard. Een vijfde van de panelleden denkt dat ze niet hebben bespaard. Een derde van de panelleden is van mening dat de 'prijsprikkel' (het bedrag dat kan worden bespaard per niet aangeboden eenheid) nog wel wat sterker mag zijn. Voor een even groot deel hoeft de prijsprikkel' niet te veranderen en is het wel goed zo.
Verbeteringsmogelijkheden Voldoende inzameivoorzieningen voor gescheiden afval in de buurt aanwezig? De panelleden zijn voor het overgrote deel (ca 70 0 7o) van mening dat er in hun buurt voldoende inzameivoorzieningen voor gescheiden afval aanwezig zijn. Niettemin worden er door een deel van de panelleden nog tekortkomingen gesignaleerd. Zo laat 15 0 7o van de panelleden weten regelmatig niet alle afval kwijt te kunnen en vindt 11"/o dat de beschikbare ondergrondse containers te ver weg staan. J Ja, voldoende containers aanwezig -! Nee, weet de containers niet te vinden " Nee, containers staan te ver weg -i Nee, kan regelmatig niet alle afval kwijt Worden bepaalde inzameivoorzieningen in de wijk gemist? Een meerderheid van de panelleden toont zich tevreden met het aanbod aan inzameivoorzieningen in de wijk. Ruim een derde (37 0 Zo) geeft aan (toch nog) bepaalde inzameivoorzieningen in de wijk te missen. * Mist geen inzameivoorzieningen " Mist bepaalde inzameivoorzieningen Kunststofverpakking ook thuis aan de weg aanbieden? 49"/. De inwoners kunnen hun kunststof verpakkingsafval nu alleen gescheiden aanbieden in de oranje ondergrondse containers in de milieuparkjes. Hoe kijkt men aan tegen de mogelijkheid plastic verpakkingsafval eventueel ook thuis aan de straat te kunnen aanbieden (zoals in het verleden ook mogelijk was met papierafval)? De helft van de panelleden vindt het geen (goede) aanvulling om kunststof verpakkingsafval ook thuis aan de straat aan te kunnen bieden. De overige helft van de panelleden vindt het wel een goede aanvulling op de nu beschikbare voorziening, maar een deel van hen zou er zelf niet of nauwelijks gebruik van gaan maken. J Prima aanvulling, zou er gebruik van maken i Goede aanvulling, maar zou er niet (of nauwelijks) gebruik van maken w Geen (goede) aanvulling
Aanbieden grof huisvuil, de Milieustraat Aantal tikken voor (achterste deel van) de Mlieustraat toereikend? m 1 J ü Tegelijk met de invoering van diftar is ook het aantal 'tikken' voor (het achterste deel van) de Milieustraat aan de Van Konijnenburgweg teruggebracht van 12 naar 6. Voor het overgrote deel van de panelleden blijkt dit aantal toereikend te zijn. Bijna een vijfde deel van de panelleden geeft echter aan niet voldoende te hebben aan 6 'tikken'. n Heeft voldoende aan max. 6 tikken -J Heeft niet voldoende aan 6 tikken " Maakt nooit gebruik van de Milieustraat Hoeveel tikken voor Milieustraat voldoende? 2'/» Vk Van de panelleden voor wie het aantal van 6 'tikken' voor (toegang tot) de Milieustraat volstaat, denkt 30 0 7o nog wel met minder 'tikken' toe te kunnen. Voor de overige 70 o 7o is 6 'tikken' voldoende maar moet het ook niet minder worden. 70\ ^ Eén tik voldoende " Drie tikken voldoende J Vijf tikken voldoende i Twee tikken voldoende J Vier tikken voldoende ' Zes tikken voldoende Betalen voor ophalen grofvuil aan huis reden om geen grofvuil meer aan te bieden? Vanaf 2013 is het ophalen van grofvuil aan huis niet meer gratis en moet ervoor betaald worden. De helft van de panelleden geeft aan dat dit gegeven reden is om geen grof vuil meer aan huis te laten ophalen. 51 0 /. mo " Biedt grofvuil niet meer aan J Biedt grofvuil nog steeds aan
Informatievoorziening Saver Gebruik papieren afvalkalender van Saver Alle huishoudens ontvangen jaarlijks van Saver een papieren afvalkalender waarop de ophaaldata van het huisvuil zijn aangegeven. Driekwart van de panelleden geeft aan de papieren afvalkalender ook te gebruiken, een kwart gebruikt de afvalkalender niet. i Gebuikt papieren afvalkalender i Gebuikt papieren afvalkalender niet Voorkeur voor afvalkalender van Saver in een andere vorm? De helft van de panelleden blijft de afvalkalender van Saver graag ontvangen zoals die nu is, in papieren vorm. Een iets kleiner deel van de panelleden opteert voor een afvalkalender in een andere vorm. Hun voorkeur gaat voornamelijk uit naar een digitale vorm, waarbij raadplegen via internet meer belangstelling oproept dan raadplegen via een app op de smartphone. Voor een kleine groep hoeft de afvalkalender, in welke vorm dan ook, niet. 49 0 /. u Ja, te raadplegen via internet ' Ja, te raadplegen via een app op de smartphone Ja, alleen de papieren versie van de inzameldata J Nee, ontvangt de kalender graag zoals die nu is J Heeft geen behoefte aan een afvalkalender Bekendheid mogelijkheid eigen (aanbied)gegevens in te zien vla website van Saver leder huishouden heeft de mogelijkheid om via de website van Saver de eigen (aanbied)gegevens in te zien. Een vrij groot deel van de panelleden (bijna tweederde) is er niet van op de hoogte dat deze mogelijkheid bestaat. 39»A 61 "/o i Weet dat men eigen gegevens kan inzien I Weet niet dat men eigen gegevens kan inzien
Zwerfafval
Zwerfafval in de woonomgeving Meer of minder zwerfafval in de woonomgeving? De afgelopen tijd is er in toenemende mate geklaagd over de aanwezigheid van zwerfafval in de woonomgeving. Bijna tweederde van de panelleden ervaart thans dat er meer zwerfafval in de woonomgeving aanwezig is dan in voorgaande jaren. 30 0 7o van de panelleden heeft deze ervaring niet. 30 o í Meer J Gelijk of minder J Weet niet Plekken met meeste zwerfafval Op straat In bermen In plantsoenen Bij scholen In de buurt van horeca Anders ^ ^ ^ 1 2514 o 0 /» 5oy 0 IŨO.% Meest voorkomende soorten zwerfafval Blikjes en flesjes Verpakkingsmateriaal Papier B B H B 14"* Huisvuil Vuurwerkafval - \'k Anders O'/a 50X IOC.% Straat, bermen en plantsoenen zijn de plekken die met name door de panelleden worden genoemd als plekken waar het meeste zwerfafval voorkomt. Blikjes en flesjes vormen met verpakkingsmateriaal het veruit meest voorkomende zwerfafval.
0 Zwerfafval in de woonomgeving Voornaamste oorzaken aanwezigheid zwerfafval Mentaliteit van de burgers Onvoldoende inzamelvoorzieningen in de openbare ruimte Minder vaak vegen en reinigen door de gemeente dan voorheen Minimale inspanning van horeca om eigen afval te ruimen - 31 0 /. Invoering Diftar Gebrek aan betrokkenheid van bewoners bij hun leefomgeving Anders B 33 0 /» 0 o 7o 5ũ 0 7o 100^0 De panelleden wijzen vooral naar de burgers zelf als hen wordt gevraagd naar wat zij zien als de belangrijkste oorzaak van de aanwezigheid van zwerfafval. Het overgrote deel van de panelleden (bijna 90 0 7o) is van mening dat de aanwezigheid van zwerfafval alles te maken heeft met de mentaliteit van de burgers. Een derde van de panelleden noemt gebrek aan betrokkenheid met de woonomgeving als oorzaak. Ongeveer ICľyo van de panelleden wijt de aanwezigheid van (meer) zwerfafval aan de invoering van diftar. Ruimt zelf wel eens zwerfafval op? Een ruime meerderheid van de panelleden (80 o /^ laat weten zelf wel eens zwerfafval op te ruimen door het in de daarvoor bestemde afvalbakken of in de eigen afvalcontainer te gooien. 20 0 7o geeft aan dit nooit te doen. B Gooit wel eens zwerfafval in de afvalbakken of eigen container m Gooit nooit zwerfafval in de afvalbakken of eigen container
Afvalbakken voor zwerfafval Weet in directe woonomgeving afvalbakken voor zwerfafval te staan Om zwerfafval te voorkomen zijn er in alle delen van de gemeente groene afvalbakken voor zwerfafval geplaatst. Een ruime meerderheid van de panelleden (86 0 7o) weet in de directe woonomgeving één of meer afvalbakken te staan. i Weet één of meer afvalbakken te staan i Weet geen afvalbakken te staan Voldoende afvalbakken voor zwerfafval aanwezig in de buurt waar men woont? De panelleden zijn verdeeld over de vraag of er in de buurt waar men woont wel voldoende afvalbakken voor zwerfafval te vinden zijn. Iets meer dan de helft is van mening dat er onvoldoende afvalbakken aanwezig zijn. 1 Voldoende afvalbakken aanwezig B Onvoldoende afvalbakken aanwezg Vallen afvalbakken voor zwerfafval voldoende op? De afvalbakken, die er nu staan, zijn doorgaans donkergroen van kleur. De vraag is of ze daarmee voldoende opvallen. Een kleine meerderheid (58 0 7o) van de panelleden vindt dat de afvalbakken nu voldoende opvallen. Iets meer dan 40 o 7o van de panelleden is van mening dat de afvalbakken een andere kleur zouden mogen (moeten) hebben om beter op te vallen. ' Afvalbakken vallen voldoende op i Afvalbakken zouden een andere kleur mogen hebben om beter op te vallen