VRIJE UNIVERSITEIT De huwelijksgemeenschap bij echtscheiding De omvang, ontbinding en verdeling door de rechter ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad Doctor aan de Vrije Universiteit Amsterdam, op gezag van de rector magnificus prof.dr. L.M. Bouter, in het openbaar te verdedigen ten overstaan van de promotiecommissie van de faculteit der Rechtsgeleerdheìd op maandag 13 oktober 2008 om 15.45 uur in de aula van de universiteit, De Boelelaan 1105 door Barteld Breederveld geboren te Langedijk
Lijst van afkortingen 17 Lijst van verkort aangehaalde literatuur 19 Inleiding 23 HET WETSVOORSTEL WET AANPASSINC WETTELIJKE CEMEENSCHAP VAN COEDEREN 27 I De huwelijksgemeenschap 35 I 2 3 4 5 6 7 8 9 IO Het begrip huwelijksgemeenschap Het eigen karakter van de huwelijksgemeenschap Boedelmenging 3.1 Vermogensovergang 3.2 Goederen, schulden en rechtsbetrekkingen 3.3 Einde boedelmenging Rechtsopvolging onder algemene titel Afgescheiden vermogen 5.1 De huwelijksgemeenschap als afgescheiden vermogen 5.2 De ontbonden huwelijksgemeenschap als afgescheiden vermogen Privévermogen Beschikkingsbevoegdheid Gerechtigdheid 8.1 Deelgenoten zonder deelgerechtigdheid Objectieve lotsverbondenheid 9.1 Geen redelijkheid en billijkheid 9.2 Echtscheiding Condusie 36 38 38 39 41 44 44 45 47 49 49 51 53 54 57 58 58 59
II Erfrechtelijke verkrijgingen en giften Uitsluitingsdausule I.I De rechtsgrond 1.2 Reikwijdte 1.3 Voorwaarden aan uitsluiting? 1.4 Erfrechtelijke verkrijgingen 1.5 Giften 1.6 Materièle bevoordelìng 1.7 Voorhuwelijkse uitsluiringen Erfrechtelijke verkrijgingen en giften in het wetsvoorstel Wet aanpassing algehele gemeenschap van goederen 2.1 Rechtsgrond 2.2 Overgangsrecht Erfrechtelijke verkrijgingen 3.1 Versterferfrecht 3.2 Uiterste wilsbeschikking 3.3 Voorhuwelijkse erfrechtelijke verkrijgingen [ Giften 4.1 Gezamenlijke giften 4.2 Materièle bevoordelingen 4.3 Schenkingen tussen echtgenoten 4.4 Voorhuwelijkse giften 5 De omvang van het uitgezonderde vermogen 5.1 Rechtspraak 5.2 Verdeling 5.3 Pro rata aandeel 5.4 Verrekenbeding 5.5 Legaat tegen inbreng 6 Vruchten 7 De gemeenschapsdausule in het wetsvoorstel Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen 8 De bewijsregel in het wetsvoorstel Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen 8.1 Wettelijk bewijsvermoeden 8.2 Vaststellingsovereenkomst 9 De vergeten uitsluiting io Condusie 61 62 62 64 66 67 69 71 73 74 75 77 78 80 81 81 82 83 84 85 86 87 89 93 98 100 101 103 105 107 108 111 112 114
III Verknochte goederen 117 1 Verknochtheid 119 1.1 De aard van het goed 122 1.2 De maatschappelijke opvattingen 124 1.3 Strikt persoonlijk recht 126 2 Smartengeld 126 2.1 Smartengelduitkering verknocht? 133 2.2 Zaaksvervanging? 135 2.3 De inning van een verknochte vordering in het wetsvoorstel Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen 136 2.4 De wijze van betaling 137 2.5 Redelijkheid en billijkheid 138 3 Vergoeding van materièle (inkomens)schade 139 3.1 Echtscheiding 141 3.2 Redelijkheid en billijkheid 144 3.3 Ongerechtvaardigde verrijking 145 3.4 Omvang vergoedingsrecht 147 4 De reikwijdte van de verknochtheid 149 4.1 Redelijkheid en billijkheid 149 5 De personenvennootschap (titel 13 Boek 7) 154 5.1 Economische deelgerechtigdheid 157 6 Conclusie 162 IV Zaaksvervanging 165 1 Wettelijke regeling 167 1.1 De regeling in het wetsvoorstel Wet aanpassing wettelijke gemeensdiap van goederen 168 1.2 Geen prò rata zaaksvervanging 169 1.3 Bij de verkrijging 170 2 De verkrijging van het goed 171 2.1 Registergoederen en vorderingen op naam 172 2.2 Roerende zaken 175 2.3 Gezamenlijke verkrijging 177 3 De schuldeisers 181 4 De inning van een privévordering 183 5 Erfrechtelijke verkrijgingen en giften 185 5.1 Verdeling 186 5.2 Kwijtsdielding 186 5.3 Materièle bevoordeling 191
Verknochte goederen 6.1 Smartengeld Belegging en wederbelegging 7.1 Bankrekening en saldo 7.2 Natrekking Voorhuwelijks vermogen 8.1 Belegging en wederbelegging van geèrfde of geschonken goederen 8.2 Smartengeld Condusie VJL 193 194 195 200 202 202 206 206 V Schulden 209 1 Gemeenschapsschuld of privéschuld 1.1 Aansprakelijkheid en verhaal 1.2 Vergoedingsrecht 212 2 Verknochte schulden 2 13 2.1 Rechtspraak 215 2.2 Redelijkheid en billijkheid 216 2.3 De aard van de schuld 218 3 Afwijkende draagplicht op grond van redelijkheid en billijkheid 220 3.1 Draagplicht reeds voldane schulden 222 4 Schulden betreffende van de gemeenschap uitgezonderde goederen in het wetsvoorstel Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen 224 4.1 Einde verknochte schulden? 225 4.2 Enge uitleg 226 4.3 Schulden van de nalatenschap 227 4.4 Geldlening ter verkrijging van een goed 229 5 Condusie 230 VI Vergoedingsrechten 233 1 Het ontstaan van vergoedingsrechten 235 1.1 Een gift? 237 1.2 Opeisbaarheid 238 2 Vergoedingsrechten op de huwelijksgemeenschap 240 2.1 De huwelijksgemeenschap als schuldenaar 240 2.2 Vordering op de andere echtgenoot in prive? 242 2.3 Consumptieve bestedingen 243
3 Vergoedingsrechten ten gunste van de huwelijksgemeenschap 246 3.1 Aanwijzing privégoederen 246 3.2 De huwelijksgemeenschap als schuldeiser 247 3.3 Vordering in prive? 248 4 Zaaksvervanging 249 5 Vergoedingsrechten bij echtscheiding 250 5.1 Vermoeden van prive 251 6 De omvang van het vergoedingsrecht 256 6.1 Nominaliteit 256 6.2 Billijkheidscorrectie 258 6.3 Zaaksvervanging 266 7 De beleggingsleer in het wetsvoorstel Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen 267 7.1 De huwelijksgemeenschap 269 7.2 Nominale vergoeding 271 7.3 Vergoeding evenredig aan de waarde van het goed 272 7.4 Zaaksvervanging 273 7.5 Schulden aangegaan ter verkrijging, verbetering of tot behoud van een goed 276 7.6 Billijkheidscorrectie 280 7.7 Overgangsrecht 280 7.8 Uitvoerbaarheid van de regeling 281 7.9 Afwijking bij overeenkomst 283 8 Verjaring 284 9 De sommenverzekering in het wetsvoorstel Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen 287 9.1 Begunstiging als gift 288 9.2 Toestemmingsvereiste naast vergoedingsrecht 289 9.3 Vermogensverschuiving 290 9.4 Vergoedingsrecht bij echtscheiding 291 9.5 Schadevergoeding 294 10 Condusie 295 VII De huwelijksgemeenschap in het zicht van de echtscheiding 299 1 Bestuur 299 1.1 Wanbestuur 300 1.2 Bestuursoverschrijding 302 2 Rekening en verantwoording 303 3 Het verstrekken van informane 306
4 Schadevergoeding bij benadeling van de gemeenschap 309 4.1 Verspilling 310 4.2 Termijn 311 5 Bescherming andere echtgenoot 313 6 Condusie 319 Vili De ontbinding van de huwelijksgemeenschap 321 1 De ontbinding van de huwelijksgemeenschap bij echtscheiding naar huidig recht 321 2 Het einde van de huwelijksgemeenschap in het zicht van de echtscheiding 322 2.1 Opheffing bij huwelijkse voorwaarden 323 2.2 Opheffing bij beschikking van de rechter 326 3 De ontbinding van de huwelijksgemeenschap bij echtscheiding in het wetsvoorstel Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen 327 3.1 Een gewijzigd huwelijksgoederenregime 329 3.2 Ontbinding met terugwerkende kracht? 330 3.3 Het herleven van de huwelijksgemeenschap 332 3.4 Huwelijkse voorwaarden na ontbinding huwelijksgemeenschap? 334 4 Het tijdstip van de ontbinding 339 5 De huwelijksgemeenschap als hoofdstelsel tot het einde van het huwelijk 342 5.1 Opheffing van de huwelijksgemeenschap in het zicht van de echtscheiding 347 6 Condusie 350 IX De tussenkomst van de notaris bij de realisering van de verdeling 353 1 De zwarighedenprocedure 353 2 Het einde van de zwarighedenprocedure 356 2.1 Het notarieel proces-verbaal 357 2.2 De rol van de notaris 359 3 De rol van de notaris is uitgespeeld 362 4 De wenselijkheid van de tussenkomst van de notaris 364 5 Een nieuwe rol voor de notaris? 366 6 Condusie 369
X De boedelbeschrijving voorafgaande aan de verdeling 371 1 Boedelbeschrijving als onderdeel van de verdeling 372 1.1 Boedelbeschrijving vormvrij? 374 1.2 De elementen die een boedelbeschrijving moet bevatten 375 1.3 De boedelbeschrijving bij een ontbonden huwelijksgemeenschap 378 1.4 Beédiging van de verklaring 380 2 Het bevel tot boedelbeschrijving 382 2.1 Medewerking na een bevolen boedelbeschrijving 384 3 Boedelbeschrijving als afzonderlijke vordering 385 4 Boedelbeschrijving als nevenvoorziening 387 4.1 Andere vorderingen 388 5 Boedelbeschrijving ter bewaring van rechten 389 5.1 Artikel 768 Rv en echtscheiding 390 5.2 Verlof naast het bevel tot boedelbeschrijving? 393 5.3 De boedelbeschrijving als maritale maatregel 395 6 Een boedelbeschrijving bij verdelingsgeschillen 396 6.1 Een voorgeschreven boedelbeschrijving 398 7 Condusie 401 XI Het onttrekken van goederen aan de verdeling 403 1 Het verzwijgen, zoekmaken of verborgen houden van goederen 404 1.1 Ontbonden huwelijksgemeenschap 406 1.2 De sanctie 408 1.3 Opzettelijk handelen 412 2 Condusie 413 XII De verdeling door de rechter 415 1 De editgenoten verdelen 417 2 De vaststelling van de verdeling door de rechter 419 2.1 Gebrek aan overeenstemming 422 2.2 Het gelasten van de wijze van verdeling 424 2.3 De rechter verdeelt 427 3 De wijze van verdeling 431 3.1 Vergoeding wegens overbedeling 432 3.2 Wettelijke rente 434
4 Verdeling bij helfte 4.1 Afwijking 441 4.2 Schulden 445 4.3 De rechter verdeelt 447 5 Redelijkheid en billijkheid 449 5.1 Rekening houdend met de belangen van partijen en het algemeen belang 451 6 Waarderingsmaatstaven 453 6.1 De rechtssfeer 454 6.2 Uitgestelde prijsbepaling? 458 6.3 Meerwaardebeding 460 7 Waardepeildatum 462 7.1 Afwijking van hoofdregel 463 7.2 Redelijkheid en billijkheid 466 7.3 De aard van het goed 468 7.4 De dag van de uitspraak 472 7.5 De dag van de ontbinding als waardepeildatum 477 8 Schulden 482 9 Partiéle verdeling 485 9.1 Voorschot 487 10 Condusie 488 XIII De voltooiing van de verdeling 491 1 De voor overgang vereiste levering 492 1.1 De verdeling goederenrechtelijk van aard 494 1.2 De leveringshandeling 496 1.3 Vormvoorschriften 497 2 De levering indien de rechter verdeelt 500 3 Uitvoering van de levering door toedoen van de rechter 502 3.1 Reèle executie 503 3.2 Ambtshalve voltooien van de verdeling 505 3.3 Nadere voorwaarden 506 4 Het niet voltooien van de verdeling 507 4.1 Onduidelijkheid over de verdeling 510 5 De titel na de verdeling 511 6 Condusie 514 436
XIV Community property 517 Enige beschouwingen over het huwelijksvermogensrecht van de staat Californié (VS) 1 Community property als hoofdstelsel 518 I.I Door beider inspanning verkregen goederen 521 2 Zaaksvervanging 523 2.1 Financiering en aflossing van schulden 524 2.2 Bankrekeningen 526 3 Schulden 528 4 Uitzonderingen bij echtscheiding 530 5 Vergoedingsrechten 531 6 Einde community property 533 7 De verdeling door de rechter 535 8 Enige rechtsvergelijkende opmerkingen 539 8.1 Het dassificeren van de goederen 539 8.2 Verdeling en verrekening 540 9 Condusie 542 XV Slotbeschouwing 545 SAMENVATTINC 553 SUMMARY 559 Bij LAG E 1 565 BljLAGE 2 571 JURISPRUDENTIERECISTER 577