Dit artikel uit AdvoTip is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker. Afl september 2017

Transcriptie

1 Onder redactie van: Prof. mr. dr. B.M.E.M. Schols Prof. mr. dr. W. Burgerhart Prof. mr. dr. F.W.J.M. Schols Mr. F.M.H. Hoens Mr. dr. J.W.A. Rheinfeld Mr. G.A. Tuinstra Mr. J.Th.M. Diks Mr. M.J.P. Schipper Mr. dr. N.V.C.E. Bauduin Mr. E.C.E. Schnackers AdvoTip Erfrecht voor de advocaat Afl september 2017 Welke gemeenschap van goederen bedoelt u eigenlijk? Over boedelmenging in het nieuwe huwelijksvermogensrecht U weet, de wettelijke gemeenschap van goederen (artikel 1:94 BW) gaat per 1 januari 2018 drastisch op de schop (Stb. 2017/177 en Stb. 2017/178). Deze vierde tranche van het nieuwe huwelijksvermogensrecht laat aanbrengsten, giften en erfenissen erbuiten vallen. Per 1 januari 2012 is de wettelijke gemeenschap ook al ietsje beperkt (Stb. 2011/205 en Stb. 2011/335). Deze derde tranche bracht (onder andere) vruchten van privégoederen buiten de wettelijke gemeenschap. Al met al zijn straks drie wettelijke huwelijksgemeenschappen te onderscheiden, gebaseerd op artikel 1:94 BW in de periode: 1. voor 2012; 2. tussen 1 januari 2012 en 2018; 3. op of na 1 januari Op cruciale momenten, zoals faillissement, echtscheiding of overlijden van een echtgenoot, wilt u als advocaat weten welk huwelijksgoederenregime geldt. Dan is niet alleen relevant te weten wat in eventuele huwelijkse voorwaarden staat, maar ook ingeval van een huwelijksgemeenschap uit welke periode het huwelijk, of beter gezegd, de boedelmenging stamt. Het overgangsrecht helpt u de komende jaren bij het antwoord op de vraag welke huwelijksgemeenschap (uit periode 1, 2 of 3) aan de orde is. De hoofdregel van onmiddellijke werking (artikel 68a Overgangswet Nieuw BW) acht de wetgever bij artikel 1:94 BW in beginsel te ingrijpend (Kamerstukken II 2014/15, 33987, 6, p. 21): Uit een oogpunt van rechtszekerheid ligt het niet voor de hand om echtparen die wellicht reeds geruime tijd geleden gehuwd zijn onder het regime van een in principe algehele gemeenschap van goederen, te confronteren met een beperkte gemeenschap, waarvan verkrijgingen krachtens erfopvolging bij versterf, making, lastbevoordeling en gift zijn uitgezonderd. De rechtszekerheid dient hier te prevaleren. Het overgangsrecht bij de vierde tranche (2018) voorziet bij artikel 1:94 BW dan ook in eerbiedigende werking (artikel IV lid 1, Stb. 2017/177):

2 Op een gemeenschap van goederen, ontstaan vóór het tijdstip van inwerkingtreding van deze wet, blijft artikel 94 van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek van toepassing, zoals dat artikel luidde op de dag voorafgaand aan de inwerkingtreding van deze wet. Het overgangsrecht bij de derde tranche (2012) was ten aanzien van artikel 1:94 BW iets ingewikkelder (artikel V lid 2, Stb. 2011/205): Op een gemeenschap van goederen, ontstaan vóór de inwerkingtreding van deze wet, is artikel 94, tweede lid, onder c, en vijfde lid, onder b, van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek niet van toepassing. Welke vuistregels leveren deze overgangsbepalingen ons op? 1. De boedelmenging niet het huwelijk is het peilmoment. Bijvoorbeeld, een echtpaar dat in 1970 of in 2015 is gehuwd en in 2018 de huwelijkse voorwaarden opheft, haalt de nieuwe beperkte gemeenschap in huis. Willen de echtgenoten meer boedelmengen, dan kunnen ze in huwelijkse voorwaarden een grotere (algehele) gemeenschap creëren, maar dat terzijde. 2. De belangrijkste beperking van de wettelijke gemeenschap per 1 januari 2012 betrof het privé houden van: - vruchten van privégoederen (huidig artikel 1:94 lid 4 BW). Deze beperking is in 2012 met onmiddellijke werking ingevoerd (artikel 68a Overgangswet Nieuw BW). Sinds 1 januari 2012 vallen deze (nieuwe) vruchten dus ook in oudere gemeenschappen; - schulden uit bepaalde quasi-legaten (huidig artikel 1:94 lid 5 onder b BW). Deze beperking geldt alleen voor gemeenschappen die na 2011 zijn ontstaan. 3. De ingrijpende beperking van de wettelijke gemeenschap per 1 januari aanstaande geldt alleen voor gemeenschappen die op of na 1 januari 2018 ontstaan. Met ingang van 2018 houdt de wet kort gezegd privé: - (niet-gemeenschappelijke) aanbrengsten (goederen en schulden); - giften; en - erfrechtelijke verkrijgingen en schulden in ruime zin (ook die ingevolge andere wettelijke rechten en legitieme portie en bepaalde quasi-legaten, artikel 4:126 BW). In het onderstaande schema heb ik de omvang van de drie in de tijd te onderscheiden wettelijke gemeenschappen zo veel mogelijk inzichtelijk gemaakt. Echter, het recht laat zich niet altijd in schema s temmen. Ik geef een paar voorbeelden. Een echtpaar dat in 2018 zonder huwelijkse voorwaarden trouwt kan toch in de (huidige) klassieke, algehele gemeenschap van goederen belanden. Als u artikel 1:166 BW leest, begrijpt u waarom: Indien de gescheiden echtgenoten met elkander hertrouwen of een geregistreerd partnerschap aangaan, herleven alle gevolgen van het huwelijk van rechtswege, alsof er geen echtscheiding had plaats gehad. Nochtans wordt de geldigheid van rechtshandelingen die tussen de ontbinding van het huwelijk en het nieuwe huwelijk of het geregistreerd partnerschap zijn verricht, beoordeeld naar het tijdstip der handeling. Ingeval van een zogeheten reparatiehuwelijk herleeft het regime van het vorige huwelijk alsof er geen echtscheiding had plaatsgehad (tenzij men in huwelijkse voorwaarden het

3 vorige regime wijzigt). Overigens wordt aangenomen dat artikel 1:166 BW alleen van toepassing is als de echtgenoten tussentijds niet met een ander zijn gehuwd (Rechtbank s-hertogenbosch, 19 oktober 2010, ECLI:NL:RBSHE:2010:BP1092, Asser/De Boer, Kolkman & Salomons, 1-II, 2016/685). Stel dat een echtpaar voor het eerst in 2018 huwt en na echtscheiding (2020) in 2025 met elkaar hertrouwt, zonder ooit huwelijkse voorwaarden te maken. Tijdens beide huwelijken geldt dan het aanstaande wettelijke regime, de beperkte gemeenschap van goederen. Maar wat is in 2025 dan het aangebrachte vermogen dat privé blijft? - het bij het eerste huwelijk (2018) aangebrachte vermogen? - het tijdens het eerste huwelijk ( ) verkregen vermogen? en/of - het tussen echtscheiding en het tweede huwelijk ( ) verkregen vermogen? Het in 2018 ten huwelijk aangebrachte vermogen is in 2025 nog steeds aangebracht en blijft als zodanig privé (met inachtneming van zaaksvervanging, artikel 1:95 lid 1 BW). Het ligt in de rede om aan te nemen dat het vermogen dat tijdens het eerste huwelijk ( ) in de gemeenschap valt, in 2025 wederom tot de gemeenschap gaat behoren (met inachtneming van zaaksvervanging, artikel 1:95 BW). Artikel 1:166 BW laat ons de echtscheiding immers als het ware wegdenken. Maar wat geldt ten aanzien van het vermogen dat tussen echtscheiding en hertrouwen ( ) is verkregen? In die periode ontbreekt de lotsverbondenheid, de grondslag voor boedelmenging. Het huwelijk, en dus de boedelmenging, staan als het ware on hold. Deze benadering alleen de huwelijkse perioden tellen mee, de tussenperiode wordt weggedacht ziet men bij de berekening van partneralimentatie (Hoge Raad 4 mei 2007, NJ 2007/405) en pensioenverevening (Hoge Raad 11 april 2003, NJ 2003/492). Maar boedelmenging en het stopzetten daarvan strekt verder dan een berekening, het raakt bijvoorbeeld ook het belang van derden, zoals schuldeisers. Vooralsnog zou ik willen aannemen dat het vermogen dat tussen beide huwelijken ( ) is verkregen (en niet is te herleiden tot de eerste huwelijksgemeenschap), bij hertrouwen als aangebracht en dus als privévermogen geldt. Bij een volgende gelegenheid werk ik de gedachten over artikel 1:166 BW graag nog eens uit. Ik verwijs voor de volledigheid nog op de bewijsregels in artikel 1:94 lid 8 BW nieuw en artikel 1:96 lid 6 BW nieuw, die ingeval van een reparatiehuwelijk ongetwijfeld goed dienst kunnen doen. Terug naar artikel 1:94 BW, een ander voorbeeld. Een echtpaar is in 1980 gehuwd in gemeenschap van woning. Na pensionering in 2020 stapt het echtpaar over op de algehele gemeenschap van goederen. Rekken zij de oude huwelijksgemeenschap dan op, met behoud van het oude karakter? Of beginnen ze met een schone lei, een gloednieuwe gemeenschap? Waarom is deze vraag relevant? De omvang van de boedelmenging in 2020 zal het punt niet zijn, die zal ongetwijfeld blijken uit de huwelijkse voorwaarden. De vraag is wel relevant voor toepassing van artikel 1:96 lid 3 BW nieuw: het beperkte verhaalsrecht van privé-schuldeisers en het overnamerecht van een echtgenoot. Volgens het overgangsrecht geldt dit artikel niet voor gemeenschappen ontstaan voor 2018 (artikel IV lid 2, Stb. 2017/177). Het antwoord op de vraag of de regimewijziging in 2020 een nieuwe gemeenschap doet ontstaan, hangt af van de inhoud van de huwelijkse voorwaarden. Hebben de echtgenoten daarin de bestaande, oude gemeenschap opgeheven (en laten ontbinden, artikel 1:99 lid 1 onder g BW) of laten voortduren en opgerekt?

4 Voor het omgekeerde geval het beperken van de gemeenschap zie ik bij Klaassen- Luijten-Meijer I (Huwelijksgoederenrecht, 2005, nr. 718) staan: Wordt de wettelijke gemeenschap omgezet in een gemeenschap van bepaalde aangeduide reeds aanwezige goederen, dan wordt zij ten aanzien van die goederen voortgezet doch overigens ontbonden. Dit handboek neemt kennelijk tot uitgangspunt dat de bestaande gemeenschap ononderbroken voortduurt, zij het beperkt. Tot slot: de drie in de tijd te onderscheiden wettelijke huwelijksgemeenschappen kunnen ook hun weerslag hebben op een verrekenbeding alsof. De echtgenoten hebben de techniek van artikel 1:94 BW dan slechts economisch, verbintenisrechtelijk omarmd. De vraag is dan door welke versie van artikel 1:94 BW zij zich hebben laten inspireren. Voor zover de tekst van het beding daarover geen uitsluitsel geeft, ligt het voor de hand dat de versie ten tijde van het contracteren de toon zet (Hoge Raad 13 april 1981, NJ 1981/635, Haviltex). Zie in dezelfde zin bij de invoering van de derde tranche (2012): EstateTip Review en Kortom, kennis van de verschillende versies van artikel 1:94 BW en het bijbehorende overgangsrecht blijft nog jaren relevant. Niet alleen ingeval van een huwelijksgemeenschap, maar ook bij de economische variant, het verrekenbeding alsof. Tot de volgende keer! Mr. G.A. Tuinstra Copyright 2017 AdvoTip Wilt u de AdvoTip niet meer ontvangen? Mail dan naar klantenservice@boomdenhaag.nl. Hoewel uiterste zorg is besteed aan de inhoud van AdvoTip Erfrecht voor de advocaat aanvaarden de uitgever en de redactie geen aansprakelijkheid voor onvolledigheid of onjuistheid.

5 Bijlage: schema overgangsrecht 1:94 BW, 3 e en 4 e tranche* Gemeenschap ontstaan < >2017 ** Vruchten van privégoederen Gemeenschappelijk, maar Privé (huidig 94 lid 4 BW) Privé (94 lid 6 BW m.i.v privé (huidig 94 lid 4 BW, 68a Ow NBW) onmiddellijke werking Verzorgingsvruchtgebruik 4:29/30 BW Privé (94 lid 1 BW oud) Privé (huidig 94 lid 2 onder c BW) Privé (94 lid 2 onder c BW Recht op vestiging verz. vgb. Inkorting 4:34 BW Gemeenschappelijk Privé (huidig 94 lid 2 onder c BW, n.v.t. op oude gvg, art. V Privé (94 lid 2 onder c BW Som ineens 4:35/36 Overdr. onderneming 4:38 BW Legitieme portie Goederen kr. 4:126 lid 1 en lid 2 onder a en c BW Aangebrachte goederen, erfenissen/giften Schulden betr. privégoederen Schulden kr. 4:126 lid 1 en lid 2 onder a en c BW Schulden behorend bij nalatenschap lid 2, Stb. 2011/205) Gemeenschappelijk Gemeenschappelijk Privé (94 lid 2 onder c BW Gemeenschappelijk Gemeenschappelijk Privé (94 lid 2 onder c BW Gemeenschappelijk Gemeenschappelijk Privé (94 lid 2 aanhef en onder a BW *** Privé als bijz. verknocht Privé (huidig 94 lid 5 onder a Privé (94 lid 7 onder a BW m.i.v privé (huidig 94 lid BW) 5 onder a BW, 68a Ow NBW) onmiddellijke werking Gemeenschappelijk Privé (huidig 94 lid 5 onder b Privé (94 lid 7 onder c BW) BW, n.v.t. op oude gvg, art. V lid 2, Stb. 2011/205) Gemeenschappelijk Gemeenschappelijk Privé (94 lid 7 onder b BW Aangebrachte schulden Gemeenschappelijk Gemeenschappelijk Privé (94 lid 7 aanhef BW **** * Behoudens in- en uitsluitingsclausules en behoudens reparatiehuwelijk (art. 1:166 BW). ** 1:94 BW nieuw geldt niet voor een huwelijksgemeenschap ontstaan voor 2018 (art. IV lid 1, Stb. 2017/177). *** Gemeenschappelijke aanbrengsten zijn gemeenschappelijk (94 lid 2 aanhef BW. Gift van gemeenschapsgoed tussen echtgenoten onderling valt ook in de gemeenschap (94 lid 3 onder a BW. **** Aangebrachte gemeenschappelijke schulden en aangebrachte schulden betreffende gemeenschappelijke goederen zijn gemeenschappelijk (94 lid 7 aanhef BW.