Eiwit en zoutbeperkt = gewoon gezond 1
Even voorstellen Marjolein Bense 2003-2007 Voeding en Dietetiek Sinds 2009 diëtist Ziekenhuis Gelderse Vallei Ede Voedingsziekenhuis Alliantie met Wageningen Universiteit, afdeling Humane Voeding Lid van de Diëtisten Nierziekten Nederland (DNN): 2
Disclosure belangen spreker (potentiele) belangenverstrengeling geen In dia s kunnen op plaatjes merknamen voorkomen, deze zijn volstrekt willekeurig gekozen. 3
Wat komt er aan bod... Wat is gewoon gezond Relatie tussen voeding en nierziekten De praktijk... Tips en trics 4
Stellingen en vragen 1. Een persoon met chronische nierschade mag net zo veel eiwit eten als iemand met goed werkende nieren. 2. Medicatie werkt slechter door zout. 3. Gezond zout is niet schadelijk. 4. Natriumarm zout kan onbeperkt gebruikt worden. 5. Als het kalium te hoog is mag je geen fruit. 6. De meeste frisdranken bevatten fosfaat. 7. Eten van sterfruit is gevaarlijk voor mensen met nierschade. 8. Sterrenmixthee en zoethoutthee beïnvloeden de bloeddruk. 5
Wat is gewoon gezond? Gezond eten en drinken volgens de schijf van vijf https://youtu.be/yex64_w5jsy 6
Schijf van vijf Wetenschappelijk advies van de Gezondheidsraad Door Voedingscentrum vertaalt naar de praktijk Vijf vakken: 7
Aanbevolen hoeveelheden 8
Eet gevarieerd Veel groente en fruit Vooral volkoren, zoals volkorenbrood, pasta, couscous en zilvervliesrijst Minder vlees (max 500 gram p/wk (300 gr rood vlees)), meer plantaardig, 1x per week (vette) vis Een handje ongezouten noten, elke week peulvruchten Zachte of vloeibare smeer- en bereidingsvetten Voldoende vocht zoals kraanwater, thee en koffie Voeg aan je eten en drinken zo min mogelijk suiker en/of zout toe 9
Wat zit er in? Groente en fruit: Vitamines (C), vezels, kalium. Smeer en bereidingsvetten: essentiële vetzuren, vitamines (A, D en E). Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel: eiwit, calcium, fosfaat, ijzer, vitamines (B), visvetzuren. Brood, graanproducten, en aardappelen: koolhydraten, eiwit, vezels, vitamines (B en C), ijzer, fosfaat Dranken: water 10
Eet niet te veel en beweeg Zorg voor een goede energiebalans / goed gewicht Drie hoofdmaaltijden en 3-5 keer iets kleins tussendoor (dagkeuze) en max 3 x per week iets groters (weekkeuze) Wees zuinig met zout Drink geen alcohol of niet meer dan een glas per dag. Beweeg zo veel mogelijk 11
Voeding en nierziekten Persoonlijk advies gebaseerd op: Oorzaak verminderde nierfunctie (bijv. cystenieren, diabetes) Niveau van de nierfunctie Bloedwaarden Ureum, kreatinine Kalium, calcium, fosfaat Cholesterol, LDL-cholesterol Hb (bloedarmoede) Urinezuur Wel / geen eiwitlek Uitslagen uit 24 uurs urine (natrium, ureum) Gewicht, BMI, middelomtrek 12
Belangrijke voedingsstoffen Voedingsstoffen in relatie met nierschade: Eiwit Zout (natrium) Kalium Calcium Fosfaat Vocht Vitamine D Energie Urinezuur Sterfruit 13
Eiwit Afkomstig uit de vakken: Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, aardappelvervangingen en peulvruchten Afbeelding: Nierstichting 14
Eiwit Advies: Gezonde Nederlander: 0,8 g/kg 1,0-1,2 g/kg bij ouderen ( 65 jaar) Nierschade: egfr <30 ml/min/1,73m 2 : 0,8 g/kg 1,0-1,2 g/kg bij ouderen Dialyse: 1,0-1,2 g/kg Transplantatie: Direct na operatie 1,2 1,5 /kg Lange termijn: 0.8 1,0 g/kg Gecorrigeerd bij fors overgewicht Doel: minder afvalstoffen Neveneffect: minder fosfaat, verzadigd vet, kalium, zout en energie. 15
Zout (natrium) Waar komt het zout in onze voeding vandaan? Bron nierstichting 16
Zout (natrium) Advies: Gezonde Nederlander: max. 6 gram zout (= 2400 mg natrium) Alle vormen van nierschade: 6 gram zout (= 2400 mg natrium) Bij nefrotisch syndroom een enkele keer een strengere beperking Doel: verlaging bloeddruk, minder vasthouden van vocht en verminderen eiwitlek, medicatie werkt beter Neveneffect: minder dorst 17
Zout (natrium) Hoeveel zout eet de gemiddelde Nederlander? Bron nierstichting 18
Kalium Geleverd door producten uit vak: Groente en fruit Brood, graanproducten en aardappelen Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel: Dranken (koffie) 19
Kalium Advies: Gezonde volwassen Nederlander: 3500 mg Nierschade: alleen beperken (2000-3000 mg) als kaliumwaarde in het bloed te hoog is (>5,5 mmol/l) Doel: verlaging bloeddruk, maar schadelijk als de waarde in het bloed te hoog of te laag is 20
Calcium Geleverd door producten uit het vak: Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel Advies: Gezonde Nederlander - afhankelijk van leeftijd: 1000-1200 mg Nierschade: Verhoogd bij langdurig gebruik van hoge dosering prednison (na transplantatie of bij nefrotisch syndroom) De calciuminname kan hoger zijn door gebruik calcium houdende fosfaatbinders. Totaal mag niet te hoog worden Doel: behoud stevige botten en voorkomen van verkalkingen 21
Fosfaat Geleverd door producten uit het vak: Zuivel, vlees(waren), vis, ei of peulvruchten Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, aardappelvervangingen en peulvruchten Advies: Gezonde Nederlander afhankelijk van leeftijd: 19-50 jaar: 700-1400 mg vanaf 51 jaar: 700-1150 mg Nierschade: beperken als fosfaatwaarde in het bloed te hoog is en afstemmen fosfaatbindende medicatie op hoeveelheid fosfaat in de (tussen)maaltijden Doel: behoud stevige botten en voorkomen van verkalkingen 22
Verschil fosfaatopname Plantaardige eiwitrijke producten opname 40-50% Dierlijke eiwitrijke producten opname ±60% Fosfaat uit E- nummers opname 90-100% Conclusie: eet meer plantaardig beperk gebruik kant en klare producten 23
Vocht Geleverd door producten uit het vak: Dranken Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel Advies: Gezonde Nederlander: 1,5-2l drinkvocht Nierschade: Chronische nierschade: normale hoeveelheden Dialyse: afhankelijk van urineproductie, dialyseschema en hoeveelheid vocht onttrokken kan worden. Hartfalen: beperken als vocht wordt vastgehouden Extra vocht bij nierstenen, cystenieren, jicht en grote verliezen 24
Vitamine D Geleverd door producten uit het vak Smeer, en bereidingsvetten Vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel Advies: Gezonde Nederlander en bij nierschade Afhankelijk van leeftijd en blootstelling aan zonlicht: 10 µg, >70 jaar: 20 µg Suppletie bij zwangere vrouwen, kinderen t/m 3 jaar vrouwen >50 jaar en mannen > 70 jaar Doel: behoud stevige botten, goede invloed op weerstand en bloeddruk 25
Energie Geleverd door producten uit alle vakken Advies: Gezonde Nederlander en bij nierschade: Afhankelijk van gewicht en activiteitenpatroon Gemiddeld: mannen max. 2500 kcal, vrouwen max. 2000 kcal Doel: gezond gewicht BMI (gewicht / lengte x lengte) tussen de 18½ en 25, ouderen tussen 22 en 28 Middelomtrek mannen < 94 cm en vrouwen < 80 cm Bij overgewicht streven naar minimaal 5-10% gewichtsverlies Wachtend op transplantatie: BMI < 30 Na transplantatie: voorkom overgewicht! 26
Urinezuur Beperken bij verhoogd serum urinezuur Ontstaat uit purine en fructose. De Schijf van vijf draagt bij aan verlagen urinezuur: Beperk alcohol Beperk rood vlees Beperk toegevoegde suikers, honing en andere suikerrijke producten 27
Sterfruit Andere namen: Stervrucht Carambola Belimbing manis (Maleisië) Balimbing manis (Indonesië) Ongeïdentificeerd neurotoxine Gebruik het niet! 28
Glycyrrhizinezuur Drop Producten met dropextract Producten met zoethout 29
Conclusie: Voedingsstoffen in relatie met nierschade: Eiwit gewoon gezond, bij dialyse wat extra Zout (natrium) gewoon gezond Kalium (alleen afwijkend bij te hoge waarden) Calcium gewoon gezond Fosfaat (alleen afwijkend bij te hoge waarden) Vitamine D gewoon gezond Energie gewoon gezond Urinezuur gewoon gezond 30
Volhouden en toch lekker eten Smaakmakers Bereidingswijze- kooktechnieken Maar vooral: wennen tijd geven Bonus: Gezond gewicht? Fitter? Minder medicatie? 31
Smaakmakers 1 ⅓ natriumzout ⅔ kaliumzout Hoe minder hoe beter! 32
Smaakmakers 2 100 % kaliumchloride smaakt naar salmiak 100 % KCl + kruiden 33
Vers maakt het verschil! 6,24 g zout ±2 g zout 34
Vers maakt het verschil! 3,6 g zout 3 g zout - 2 uien - Knoflook - Gehakt - Gepelde tomaten (blik) - kruiden - Vlb. margarine - Bloem - Halfvolle melk - Lasagnebladen - Geraspte zoutarme kaas 1-2 g zout Afbeelding jumbo Kant en klaar Bereid met Vers bereid een pakje 35
Maak het lekker! Gebruik smaakmakers: 36
Maak het makkelijk! 37
Maak het verschil! Bouillonblokjes met minder zout / zonder zout Bron: consumentenbond 38
Als je gaat voor gemak: Bron: hak diepvries Per 100 gram: 0,39 g zout 0,01 g zout 0,02 g zout 39
Vergelijk! Bron: consumentenbond 40
Vergelijk! Bron: consumentenbond 41
Vergelijk! Bron: consumentenbond 42
Terug naar de stellingen 1. Een persoon met nierschade mag net zo veel eiwit eten als iemand met goed werkende nieren. 2. Medicatie werkt slechter door zout. 3. Gezond zout is niet schadelijk. 4. Natriumarm zout kan onbeperkt gebruikt worden. 5. Als je kalium te hoog is mag je geen fruit. 6. De meeste frisdranken bevatten fosfaat. 7. Eten van sterfruit is gevaarlijk voor mensen met nierschade. 8. Sterrenmixthee en zoethoutthee beïnvloedt mijn bloeddruk. 43
Een persoon met nierschade mag net zo veel eiwit eten als iemand met goed werkende nieren Ja, de eiwitaanbeveling komt overeen met de richtlijnen goede voeding. Uitzonderingen: indien dialyse (meer eiwit nodig) 44
Medicatie werkt slechter door zout Feit Medicijnen tegen hoge bloeddruk en tegen vermindering van nierschade werken minder goed als je te veel zout eet. 45
Gezond zout is niet schadelijk Fabel. Zeezout, Keltisch zout, himalayazout bevatten een heel klein beetje andere mineralen (zoals jodium, magnesium en calcium). Het belangrijkste ingrediënt van deze producten blijft natriumchloride (NaCl), dat is keukenzout. 46
Natriumarm zout kan onbeperkt worden gebruikt Nee, het is niet altijd veilig! Natriumarm zout bevat 33 % NaCl en 66 % KCl Dieetzout bevat 100 % KCl 47
Als het kalium te hoog is mag je geen fruit Onjuist De mate waarin de kaliuminname beperkt moet worden is afhankelijk van de bloedwaarden, de kaliuminname en gebruik van eventuele kalium bindende medicatie. 48
De meeste frisdranken bevatten fosfaat Onjuist Alleen aan cola zijn E-nummers met fosfaat toegevoegd Taksi en Rivella bevatten kleine hoeveelheden fosfaat door de melkbestanddelen (Alcoholvrije) bieren- door de graanbestanddelen Zuiveldranken bevatten fosfaat 49
Eten van sterfruit is gevaarlijk voor mensen met nierschade Feit Sterfruit bevat een ongeïdentificeerd neurotoxine 50
Sterrenmixthee en zoethoutthee beïnvloedt mijn bloeddruk Feit Glycyrrhizinezuur verhoogt de bloeddruk 51
Vragen? 52