978 90 8659 665 2 Jan Hallebeek (m.m.v. Harry Dondorp en Hylkje de Jong) Lijf ende Goedt. De juridische bescherming van de menselijke persoon en diens vermogen. Een schets van de continentale rechtsgeschiedenis 3de druk 2017 465 pgs. Hb (genaaid gebonden) S-boek 39,95 Over het boek: Lijf ende Goedt is een beproefd handboek dat een kloek overzicht biedt van de continentale rechtsgeschiedenis. Veel aandacht is er daarbij voor een centrale vraag uit het vermogensrecht, namelijk die naar de aansprakelijkheid voor buitencontractueel toegebrachte schade. De hoofdstukken die daarover gaan centreren zich rond de hoofdmomenten uit de rechtsgeschiedenis: het Corpus iuris civilis, de rechtswetenschap en het ius proprium van de Middeleeuwen, de receptie van het Romeinse recht in de vroeg moderne tijd en de codificatie en internationalisering van het recht. Over de auteur: Dr. Jan Hallebeek (1954) doceert rechtsgeschiedenis aan de Vrije Universiteit. Bij VU UP publiceerde hij Fons et origo iuris (2006). Lijf ende Goedt schreef hij samen met Harry Dondorp (1956) en Hylkje de Jong (1971). Ook verscheen van zijn hand het handboek van de Belgische rechtsgeschiednis: Fons et origo iuris Belgica. INHOUD: Voorwoord Gebruikte afkortingen Deel I Uitwendige rechtsgeschiedenis Hoofdstuk I Inleiding; het Corpus Iuris Civilis 1.1 Rechtsgeschiedenis 1.2 Periodisering 1.3 De gescheiden wegen van de civilian en common law tradition 1.4. Het Corpus iuris als fundament van de continentale rechtscultuur 1.4.1 Inleiding 1.4.2 De voorgeschiedenis van het Corpus iuris in vogelvlucht De voorklassieke periode De klassieke periode
1.4.3 Justinianus en zijn tijd Eerdere pogingen het recht te ordenen De rechtsscholen 1.4.4 De uitgangspunten van het wetgevingsproject 1.4.5 De onderdelen van het wetgevingsproject De Codex Vetus De Digesten of Pandekten De Instituten of Elementa De Codex Justinianus De Novellen 1.4.6 Het Corpus iuris als rechtsbron Hoofdstuk II Het Corpus Iuris in de Middeleeuwen 2.1 De overlevering van het Romeinse recht in de vroege Middeleeuwen 2.2 Het ontstaan van een Europese rechtswetenschap 2.3 Het Corpus iuris in zijn middeleeuwse vorm 2.3.1 Inleiding 2.3.2 Digestum Vetus Infortiatum en Digestum Novum 2.3.3 De Codex 2.3.4 Volumen of Volumen parvum 2.4 De glossatoren 2.5 Wetenschappelijke genres bij de glossatoren 2.6 De Glosse van Accursius 2.7 Interpretatie van het Corpus iuris 2.7.1 Inleiding 2.7.2 Harmoniseren 2.7.3 Aanpassen 2.7.4 Systematiseren 2.8 Vroege receptie van Romeins recht: begin van het ius commune 2.9. De commentatoren 2.9.1 De commentatoren en hun geschriften 2.9.2 De School van Orléans en Bartolus de Saxoferrato Hoofdstuk III Canoniek recht en ius proprium 3.1 Rechtstradities buiten het Corpus iuris civilis 3.2 Canoniek recht 3.2.1 Het ontstaan van recht binnen de kerk 3.2.2 Kerkelijke competentie 3.2.3 De Gregoriaanse kerkhervorming 3.2.4 Het Corpus iuris canonici Het Decreet van Gratianus Het Liber Extra 3.2.5 De Romano canonieke procedure 3.3 Gewoonterecht 3.3.1 Inleiding 3.3.2 Usatges van Barcelona (twaalfde eeuw) 3.3.3 Saksenspiegel (tussen 1220 en 1235) 3.3.4 Coutumes de Beauvaisies (1283) 3.3.5 Rechtspraak en rechterschap in oude zin 3.4 Godsvredes en landvredes 3.4.1 Inleiding 3.4.2 De godsvrede van Laprade (ca. 975 980) 3.4.3 De godsvrede van Le Puy (ca. 993/994) 3.4.4 De godsvrede van Limoges (994) 3.4.5 Landvredes 3.5. Wetgeving 3.5.1 Inleiding 3.5.2 Keuren in de Nederlanden
3.5.3 Wetgeving van lagere vorsten en van de Italiaanse communes De Constituties van Rogier II (ca. 1140) Stedelijke Statuten in Italië Het Liber Augustalis (1231) De Siete Partidas 3.5.4 Rechterschap in moderne zin 3.6 Wereldlijk recht versus kerkelijk recht Hoofdstuk IV Natuurrecht, humanisme en receptie 4.1 Inleiding 4.2 Natuurrecht 4.2.1 De voorlopers: Francisco de Vitoria en de School van Salamanca 4.2.2 De Summa Theologiae en de restitutieleer 4.2.3 Het natuurrecht van de vroegmoderne scholastiek 4.2.4 Natuurrecht in de Noordelijke Nederlanden: Hugo de Groot 4.2.5 Natuurrecht in de Duitse gebieden 4.3 De Hollandse Elegante School en het neo humanisme 4.4 Receptie van Romeins recht in Noord Europa 4.4.1 Inleiding 4.4.2 Receptie door middel van appelrechtspraak Het Parlement van Parijs en de receptie in Noord-Frankrijk De Grote Raad van Mechelen en de receptie in de Nederlanden Het Reichskammergericht en de receptie in het Duitse Rijk 4.4.3 Wetenschap: verspreiding van het Bartolisme 4.4.4 Nieuwe systematisering en de rol van de Instituten 4.5 De Noordelijke Nederlanden 4.5.1 De rechtsbronnen 4.5.2 De rechterlijke organisatie 4.5.3 Rooms Hollands recht: de gezaghebbende schrijvers 4.6 De verspreiding van het Rooms Hollandse recht buiten Europa 4.6.1 De VOC en WIC 4.6.2 Zuidelijk Afrika 4.6.3 Sri Lanka en andere gebieden 4.7 Het ius hodiernum Hoofdstuk V Codificatie 5.1 Codificatie als verschijnsel 5.2 De voorgeschiedenis 5.2.1 Inleiding 5.2.2 Vroege codificaties 5.3 Kenmerken van de nieuwe wetboeken 5.4 De Code civil (1804) 5.4.1 Inleiding 5.4.2 De Franse rechtswetenschap ten tijde van het Ancien Régime 5.4.3 De totstandkoming van de Code civil 5.4.4 Invloed van de Code civil in Europa en daarbuiten 5.5 Het Burgerlijk Wetboek (1838) 5.6 Het Bürgerliche Gesetzbuch (1900) 5.6.1 Inleiding 5.6.2 Duitse rechtswetenschap: de Historische School 5.6.3 Duitse rechtswetenschap: het Pandectisme 5.6.4 Totstandkoming van het Bürgerliche Gesetzbuch(1900) 5.6.5 Invloed van het Bürgerliche Gesetzbuch in Europa en daarbuiten 5.7 De Codex iuris canonici(1917, herzien 1983) 5.8 Het Burgerlijk Wetboek (1992) 5.9 Internationaal privaatrecht Hoofdstuk VI Het huidige recht in context 6.1 Inleiding
6.2 De rechtstradities van de huidige tijd 6.2.1 Rechtstradities 6.2.2 De continentaal Europese rechtstradities 6.2.3 De Anglo Amerikaanse rechtstraditie 6.2.4 Mixed legal systems 6.2.5 De traditie van het ius commune 6.2.6 Islamitisch recht 6.3 Rechtswetenschap: rechtsvergelijking 6.4 Internationalisering en Europeanisering van het privaatrecht 6.4.1 Inleiding 6.4.2 De opkomst van het internationale recht 6.4.3 Internationalisering: internationale verdragen 6.4.4 Internationalisering: de rol van vreemd recht 6.4.5 Internationalisering: de komst van Europees recht 6.5 Initiatieven om tot harmonisatie te komen 6.6 De rol van het ius commune in de eenentwintigste eeuw 6.7 Rechtsgeschiedenis: wetenschapsgeschiedenis en meer Deel II Geschiedenis aansprakelijkheidsrecht Hoofdstuk VII Delicten in het Corpus iuris civilis 7.1 Inleiding 7.1.1 Twee benaderingen van buitencontractuele aansprakelijkheid 7.1.2 Verbintenissen uit delict in het Corpus iuris 7.2 Verbintenissen uit delict en diefstal Inst. 4.1 7.2.1 Verbintenissen uit delict 7.2.2 Diefstal (furtum) 1 7.2.3 Diefstal bij heterdaad en buiten heterdaad 7.2.4 Diefstal (furtum) is een ruim begrip 7.2.5 Medeplichtigen 7.2.6 Wie kan de diefstalsvordering instellen? 7.2.7 De diefstalsvordering is zuiver poenaal 7.3 Vorderingen wegens met geweld geroofde zaken Inst. 4.2 7.4 De lex Aquilia Inst. 4.3 7.4.1 Inleiding 7.4.2 Caput I van de lex Aquilia: onrechtmatig doden van slaven of vee 7.4.3 Doden ten gevolge van schuld (culpa) 7.4.4 De boete van Caput I 7.4.5 Caput II van de lex Aquilia 7.4.6 Caput III van de lex Aquilia: andere schade aan slaven en zaken 7.4.7 Het verwonden van vrije personen 7.4.8 Onrechtmatigheid en schuld bij Caput III 7.4.9 De boete van Caput III 7.4.10 Causaliteit (Caput I en III) 7.4.11 Verlies zonder beschadiging (Caput I en III) 7.5 Krenkingen Inst. 4.4 7.5.1 Iniuria of krenking 7.5.2 Wie kan de krenkingsvordering instellen? 7.5.3 Berekening van de boete bij de krenkingsvordering 7.5.4 Lex Aquilia en iniuria 7.6 Verbintenissen die als het ware uit delict ontstaan Inst. 4.5 7.7 Vorderingen Inst. 4.6. 7.8 Noxale vorderingen Inst. 4.8 7.9 Als een viervoeter wordt gezegd schade te veroorzaken Inst. 4.9 Hoofdstuk VIII Het delictenrecht volgens de glossatoren en commentatoren 8.1 Inleiding 8.1.1 Dezelfde teksten in een andere cont ext
8.1.2 De Summa Iustiniani est in hoc opere 8.2 Verbintenissen uit delict en diefstal Inst. 4.1 8.2.1 Wat is diefstal? 8.2.2 Berekening van de boete 8.3 Vorderingen wegens met geweld geroofde zaken Inst. 4.2 8.3.1 Wat is roof? 8.3.2 Komt de rover er beter van af dan de dief? 8.3.3 Een dissidente mening: er wordt alleen boete gevorderd 8.3.4 Geoorloofde eigenrichting 8.3.5 Cumulatie met de diefstalsactie? 8.4 De lex Aquilia Inst. 4.3 8.4.1 Caput I: het doden van slaven of vee 8.4.2 Caput I: extensieve toepassing op doden van vrije persoenen 8.4.3 Caput III: het verwonden van slaven, vee en andere schade 8.4.4 Berekening van de boete volgens Caput III 8.4.5 De vordering bij indirect toegebrachte schade 8.4.6 Verlies zonder beschadiging 8.4.7 Zuivere vermogensschade 8.4.8 Het verwonden van vrije persoenen 8.4.9 Schade ten gevolge van schuld 8.5 Krenkingen Inst. 4.4 8.5.1 Wat is krenking? 8.5.2 Verjaring van de vordering? 8.5.3 Private vervolging of strafklacht? 8.6 Verbintenissen die als het ware uit delict ontstaan Inst. 4.5 8.7 Vorderingen Inst. 4.6. 8.8 Noxale vorderingen Inst. 4.8 8.9 Als een viervoeter wordt gezegd schade te veroorzaken Inst. 4.9 8.10 Een wettekst uit de Oudheid in een middeleeuwse context Hoofdstuk IX Middeleeuws delictenrecht 9.1 Inleiding 9.2 Canoniek recht 9.2.1 Inleiding 9.2.2 De restitutieleer 9.2.3 Schuld (culpa) in de zin van fout 9.2.4 De hoofdregel van Si culpa tua (X 5.36.9) 9.2.5 Zijn de verplichtingen van de laedens overerfelijk 9.2.6 Het afdwingen van godsvredes 9.3 Ius proprium van continentaal Europa 9.3.1 De oude verzoeningsprocedure 9.3.2 Het accusatoire strafproces; tarieflijsten 9.3.3 Per geval bepaalde geldbedragen in plaats van tarieflijsten 9.3.4 Zoenovereenkomsten en opgelegde zoenen 9.3.5 Het vorderen van eerherstel of emenda honorabilis 9.3.6 Naast zoengeld ook nog schadevergoeding? 9.3.7 Handhaving van landvredes 9.3.8 Handhaving van keuren en stedelijke verordeningen 9.4 Bestraffing afgescheiden van schadevergoeding Hoofdstuk X De wortels van de onrechtmatige daad 10.1 Naar een algemene leer voor het aansprakelijkheidsrecht 10.2 Het natuurrechtelijke systeem van Hugo de Groot 10.2.1 Misdaed en wetduiding als bronnen van verbintenis (Inl. III.1.14) 10.2.2 Misdaed en delict 10.2.3 Van verbintenisse uit misdaed (Inl. III.32) 10.2.4 Van misdaed tegen t leven (Inl. III.33) 10.2.5 Van misdaed tegen t lichaem (Inl. III.34) 10.2.6 Hoon en laster (Inl. III.35 36)
10.2.7 Van misdaed tegens goed (Inl. III.37) 10.2.8 Van misdaed door wetduiding (Inl. III.38) 10.3 Het Romeinsrechtelijke systeem van Vinnius 10.3.1 Het commentaar van Vinnius op de Instituten 10.3.2 Verbintenissen uit delict en diefstal Inst. 4.1 10.3.3 Vorderingen wegens met geweld geroofde zaken Inst. 4.2 10.3.4 De lex Aquilia Inst. 4.3 Doden van een vrij persoon Aansprakelijkheid voor nalaten (niet doen) Het vereiste van schuld Overerfelijkheid van de aansprakelijkheid Verwonden van een vrij persoon Smartengeld Zuivere vermogensschade 10.3.5 Krenkingen Inst. 4.4 10.3.6 Verbintenissen die als het ware uit delict ontstaan Inst. 4.5 De quasi delicten als categorie De rechter die een verkeerd vonnis wijst Iets wordt naar beneden gegooid of gegoten. Aansprakelijkheid van herbergier, schipper en stalhouder 10.3.7 Noxale vorderingen Inst. 4.8 10.3.8 Als een viervoeter wordt gezegd schade te veroorzaken Inst. 4.9 10.4 Het vroegmoderne aansprakelijkheidsrecht 10.4.1 Is de private boete geheel verdwenen? 10.4.2 Het schuldbeginsel of Verschuldensprinzip 10.4.3 Is de actio legis Aquiliae gerecipieerd? Hoofdstuk XI De onrechtmatige daad 11.1 Inleiding; schuldbeginsel of risicoaansprakelijkheid 11.2 De Code civil (1804) 11.2.1 De grondslag van de onrechtmatige daad 11.2.2 Onwetmatigheid 11.2.3 Kwalitatieve aansprakelijkheid? 11.3 Het Burgerlijk Wetboek van 1838 11.3.1 De voorgeschiedenis De ontwerpen Farjon (1800) en Van der Linden (1807) Het Wetboek Napoleon ingerigt voor het Koningrijk Holland De Ontwerpen Kemper (1816 en 1820) 11.3.2 De grondslag van de onrechtmatige daad 11.3.3 De interpretatie van schuld in artikel 1401 OBW 11.3.4 Onrechtmatigheid Vroege jurisprudentie Het standpunt van de Hoge Raad De leer van Willem Molengraaff (1887) De leer van Molengraaff verworpen door de Hoge Raad (1905) Het Ontwerp Regout (1911) en het Ontwerp Heemskerk (1913) Het arrest Lindenbaum/Cohen (1919) 11.3.5 Bijzondere vormen van aansprakelijkheid 11.3.6 Kwalitatieve aansprakelijkheden 11.3.7 Aansprakelijkheid voor dieren 11.3.8 Immateriële schade Immateriële schade bij belediging Immateriële schade bij pijn, ongemak en letsel 11.4 Het Bürgerliche Gesetzbuch (1900) 11.4.1 De drie grondslagen voor buitencontractuele aansprakelijkheid 11.4.2 Aansprakelijkheid voor werknemers en dieren 11.4.3 Immateriële schade (Schmerzensgeld) Hoofdstuk XII Aansprakelijkheidsrecht; recente ontwikkelingen en epiloog
12.1 Inleiding 12.2 Aansprakelijkheidsrecht in het huidige Burgerlijk Wetboek 12.2.1 De grondslag voor buitencontractuele aansprakelijkheid 12.2.2 Aansprakelijkheidsrecht en verzekering 12.2.3 Risicoaansprakelijkheid en productaansprakelijkheid Inleiding Kinderen Ondergeschikten Niet ondergeschikten en vertegenwoordiger De overheid als toezichthouder Roerende zaken en opstallen Gevaarlijke stoffen Dieren Productaansprakelijkheid Rechtsvergelijking 12.2.4 Immateriële schade Inleiding Shock en affectieschade Rechtsvergelijking 12.3 Harmonisatie van het aansprakelijkheidsrecht 12.4 Oude remedies in de huidige tijd 12.4.1 Inleiding 12.4.2 Qisas als wedervergelding 12.4.3 Volksgericht als eigenrichting 12.4.4 Täter Opfer Ausgleich als compositio 12.4.5 Punitive damages als private boete 12.4.6 Verontschuldiging als amende honorable Tijdlijn Bronnen en literatuur voor verdere studie Index van zaken Index van persoonsnamen