Psychosociale aspecten Leo Gualthérie van Weezel psychiater NVvO 5-2-9
Gevecht tegen kanker van apoptose tot zingeving Kanker voorheen Ziek worden en doodgaan Betekenisgeving: magisch/ religieus Heldere rituelen van zwijgen en doodgaan Behandelbaarheid van kanker Iatrogeen probleem: aanpassen aan kanker kanker behandeling, late gevolgen (lang) overleven
Psychosociale aspecten vanuit patiënt 1 Hoop & Vrees Hoop: artsen en behandelingen systeem van de hoop 1974 De doodsangst wordt onzichtbaar gehouden Hoop wordt levend gehouden Tussen wetenschap en magie Curatief opgezette protocollaire behandelingen Psychologie rond kleine kans trials
Psychosociale aspecten vanuit patiënt 2 Coping patiënt gedurende ziekte traject Controle verlies, Angst Opeenvolgende aanpassingsklussen Fasen van de ziekte Afhankelijkheid Nieuwe verplichte kennissen Vertrouwen op eigen geestkracht
Psychosociale aspecten voor de dokter cs Vertegenwoordiger van Hoop op overleven Idealiseren, verguizen Gebonden aan wetenschap Patiënt een nummer,grenzen aan de Empathie Teambehandelingen Polarisatie invalshoeken bv trials in palliatieve fase & zorg Coping dokter gedurende loopbaan
Daarom PSO in cursus psycho-sociale oncologie Coping van patiënt met ziekte en behandeling Rol van naasten Coping van artsen in bestrijden/ behandelen/ begeleiden van ziekte en patiënt & naasten
inhoud Strijd tegen kanker: tussen hoop en vrees Iatrogene aanpassingsklussen (stressoren) Psychologische klussen en ziekte Uit de spreekkamer Bespreking Toekomst dromen
Normale beloop Meeste patiënten in staat tot goede coping Veerkracht van mensen indrukwekkend Valt er iets te optimaliseren? Meest dokters in staat tot goede begeleiding Valt er iets te optimaliseren?
Gradaties voorlichting Veerkracht van patiënten optimaliseren Algemene informatie over kanker bv intensieve en agressieve behandelingen lange overleving, palliatieve zorg en euthanasie Voorlichten specifieke ziekte & psychologische impact Aard en beloop ziekte, behandeling,revalidatie Stressoren in verschillende fasen van ziekte Acute fase : diagnose en behandeling Chronische fase Palliatief -Terminale fase
Gradaties voorlichting Veerkracht van patiënten optimaliseren 2 Educatie specifiek beloop en reacties unieke beloop van individuele ziekte bij unieke patiënt van educatie tot psychotherapie p Unieke ziekte kenmerken bv hoge dosis chemo, wait and see Unieke persoonlijkheid kenmerken bv verdragen controle verlies
Competentie van dokter optimaliseren Doe het voor contact met patiënt Contact met arts bepaalt mede QOL Team behandeling Klassieke weerzin tegen in communicatie training Kritische psychologen betweters, jargon,vaag, hebben we geen tijd voor De leermeester als rolmodel
Veranderingen Nacontrole & Nazorg gezondheidsraad effectiviteit nacontrole door oncologen Vaak geen oncologische evidentie Overleving & vroege opsporing recidief Angst beheersing en revalidatie? Nazorg evidence based Screening op late gevolgen, oa psychologisch, reïntegratie Revalidatie
Hoge verwachtingen tav dokters basale PSO zorg Nationaal Programma Kankerbestrijding 80% van patiënten voldoende aan begeleiding basale oncologische zorg Screening op PSO problemen Adequate doorverwijzing naar specialistische PSO zorg
Oncologie & psychologische symptomen Organisch:door ziekte of behandeling Delier, cognitieve stoornissen, persoonlijkheid verandering. Psychiatrische co-morbiditeit: pre morbide bestaande psychiatrische problematiek zoals Schizofrenie, angststoornis, persoonlijkheidsstoornissen Coping aanpassingsproblemen aan ziekte en behandeling Stepped care : Begeleiding basale PSO zorg Gespecialiseerde PSO zorg psycholoog, psychotherapeut,maatschappelijk werk, gv
Verwijzing van de oncoloog uit de spreekkamer van de psychiater Oncoloog: het gedrag g van patiënte is wel sterk veranderd na staken tumorgerichte therapie Mevrouw Boersma (40): ouderlijk gezag over de kinderen moet naar mijn zus Meneer Boersma (42) ik laat me mijn kinderen niet afnemen
Mevrouw Boersma Sinds 5 jaar uitgezaaid mammacarcinoom Behandeling: chemotherapie, hormonen gericht op afremming tumor Sinds 2 maanden: progressie; prognose enkele maanden; wil doorgaan met experimentele chemotherapie, ondanks vermoeidheid Gesprek met oncoloog: (tumorgerichte) behandelingsmogelijkheden uitgeput; tijd besteden aan gezin Hij heeft de handdoek in de ring gegooid!
Meneer Boersma (42) Betrokken bij zijn vrouw Houdt al langer rekening met naderend overlijden, wil de resterende tijd zo goed mogelijk samen doorbrengen
Dokter In de steek gelaten? Patiënte is in terminale fase gekomen Overgang van tumor gerichte behandeling naar symptoom gerichte beheersing bv pijn, benauwdheid,angst Veranderd contact Coöperatief, toegankelijk vriendelijk Verwijzing naar PSO
Reactie gespecialiseerde PSO psychiater,psycholoog, psychotherapeut, maatschappelijk werk Persoonlijke eerste reactie Schrik, pijn Dat huwelijk zal wel nooit gedeugd hebben Die man zal wel onbetrouwbaar zijn Wat een kreng van een vrouw Attitude S t d l h id d i t tiël Symptoom van radeloosheid rond existentiële bedreiging: de terminale ziekte
Partner/Gezin Nooit ideale balans gevonden tav werk en zorg taken. Vrouw migrant; geen gelijke kansen Carrière man voorspoedig Zorgtaken toenemend bij man door ziekte Verschil in opvoedingsstijl versterkt: verwenning van kinderen geef alle liefde aan kinderen Woede en jaloezie
opdracht Groep 1: mevrouw Boersma: hoe denkt u dat mevrouw Boersma zich in deze situatie voelt? Wat heeft zij nodig van de oncoloog? Groep 2: meneer Boersma: Hoe denkt u dat meneer Boersma zich in deze situatie voelt? Wat heeft hij nodig van de oncoloog? Groep 3: internist-oncoloog: Hoe denkt u dat de internist-oncoloog zich in deze situatie voelt? Hoe kan hij het echtpaar Boersma helpen? Groep 4 : psycholoog Coaching van de oncoloog: wat kunt u voor hem betekenen
Kolk van gevoelens bij alle betrokkenen Angst,Wanhoop Schuld, Machteloosheid Opstand,woede,jaloezie Verdriet Dankbaarheid, opluchting Hoe daar vat op krijgen?
Empatisch exploreren Open,niet veroordelend contact maken Draaglast Od Ordenend d Steunend: altijd positieve vraag: Veel mensen hebben in deze situatie. hoe is dat voor U? Erkenning van knelpunt/ stressor Veerkracht Hoe bent u door de eerder fasen van ziekte heen gekomen? Van de kracht moet je het hebben!
Patiënte, waar het specialistisch wordt Vroeg Vader aan kanker verloren Moeder daardoor ook kwijt geraakt aan werk als kostwinster De geschiedenis gaat zich herhalen; dat mag mijn kinderen niet overkomen
Meervoudige loyaliteit van de PSO Patiënt Partner (naasten) Dokter (medische wereld) Kanker:de gemeenschappelijke vijand Doel: minder pijn in de aanpassing van de verschillende betrokkenen individueel onderlinge relaties
Interventie 1 Psychoeducatie: voorlichten,normaliseren,exploreren algemene aspecten van terminale fase: een dramatische overgang in het beloop van de ziekte:vele jaren de hoop op overleven met behandelingen, en nu ineens de mededeling dat uw perspectief nog maar kort is. Bij veel mensen roept dat een kolk aan gevoelens en gedachten op. bijvoorbeeld de angst voor wat je in zo n laatste t levensfase nog te wachten staat. Hoe gaat dat bij u?
Interventie 2 Psychoeducatie: voorlichten,normaliseren,exploreren algemene reactie vanuit levensfase Patiënten in uw situatie, geven vaak aan dat hun grootste, bijna niet te verwoorden, pijn is de kinderen achter te moeten laten. Hoe gaat dat bij u?
Interventie 3 Psychoeducatie: voorlichten,normaliseren,exploreren Woede en jaloezie Veel mensen in uw situatie denken wel eens: Waarom ik? Ik mag het niet denken, maar toch gaat het door me heen: Zou het voor de kinderen niet beter geweest zijn wanneer mijn man ziek was geworden in plaats van mijzelf Hoe is dat voor u?
Resultaten n= 1 familie Boersma Communicatie hersteld Wederzijdse empathie, inclusief jaloezie Samen t o kwaadaardigheid ziekte Verdriet & zorg tav ouderschap Wensen,vertrouwen en bezorgdheid Relatie tot arts Kunnen we op hem vertrouwen in de stervensfase?
toekomstdroom die te verwezenlijken is Basis PSOzorg die zijn taak kan waarmaken op het gebied van de begeleiding van patiënten met kanker Gespecialiseerde PSOzorg Optimaal volume Biedt complexe zorg Coaching van de basiszorg
toekomstdroom die aan het uitkomen is Expert verpleegkundigen herkennen verschillende facetten van psychologische reacties binnen hun specialisatie kunnen normaliserend begeleiden Met coaching en intervisie door gespecialiseerde PSO