indeamenprogramma havo nauurkunde amensof van cenraal eamen en schooleamen He eamenprogramma besaa ui de volgende domeinen/subdomeinen. De nummers ussen haakjes in ondersaande abel verwijzen naar de eindermen ui de publicaie van mei 98. In de laase kolommen is aangegeven of een domein/subdomein huis hoor in he C, S of in beide. Domein Subdomein C moe in S mag in S A1 Vaardigheden 1. Taalvaardigheden (1-8) 2. Reken-/wiskundige vaardigheden (9-14) 3. Informaievaardigheden (15-22, alsmede ui he vakinhoudelijk deel einderm 8) 4. Technisch-insrumenele vaardigheden 23-27) 5. Onwerpvaardigheden (28-34, alsmede ui he vakinhoudelijk deel einderm 11) 6. Onderzoeksvaardigheden (35-43, alsmede ui he vakinhoudelijk deel de eindermen 4, 6, 17, 45 en 58) 7. Maaschappij, sudie en beroep (44-47) A2 ** B Analyse van en reflecie op nauurweenschap en echniek lekrische processen 1. Kennisvorming 2. Toepassing van kennis 3. De invloed van nauurweenschap en echniek 1. lekriciei (1-3 en 5) 2. Regelsysemen en signaalverwerking (7, 9 en 10) 3. lekromagneisme (13-16) 4. Opwekking en ranspor van elekrische energie (18-21) C Lich en geluid 1. Lich (22-27) 2. Trillingen en golven (28-33) D Krach en beweging 1. Beweging (39, 40, 41, 42, 50, delen van 47 en 48) 2. Krach, arbeid en energie (34, 35, 38, 39, 44, 46, delen van 47 en 48) Maerie en energie 1. nergie (54-57) 2. Sraling, gezondheid en kernenergie (60-65, 67 en 69) He cenraal eamen He cenraal eamen heef berekking op de subdomeinen B1, B2, C1, C2, D1, D2 en 2 in combinaie me de vaardigheden ui domein A1. De CVO sel he aanal en de ijdsduur van de ziingen van he cenraal eamen vas. De CVO maak indien nodig een specificaie bekend van de eamensof van he cenraal eamen. Voor oegesane hulpmiddelen en ICT-oesing: zie hoofdsuk 4 van deze syllabus. www.eamen-cd.nl - 1 -
indeamenprogramma havo nauurkunde He schooleamen He schooleamen heef berekking op domein A1 en: en minse de domeinen en subdomeinen waarop he cenraal eamen geen berekking heef; indien he bevoegd gezag daarvoor kies: een of meer domeinen of subdomeinen waarop he cenraal eamen berekking heef; indien he bevoegd gezag daarvoor kies: andere vakonderdelen, die per kandidaa kunnen verschillen. Algemeen De eamensof, zoals vermeld in bijlage 1, dien geheel e worden onderwezen. He is dus nie zo da he bevoegd gezag in de school vrij is een gedeele van de schooleamensof e laen vervallen, omda da nie cenraal geëamineerd word. www.eamen-cd.nl - 2 -
indeamenprogramma havo nauurkunde van de globale eindermen voor he C Domein A1: Vaardigheden Subdomein A1-1: Taalvaardigheden 1. adequaa schrifelijk en mondeling communiceren over nauurweenschappelijke onderwerpen. zowel mondeling als schrifelijk: 1.1 correc formuleren. 1.2 convenies haneren bij eks- en alineaopbouw, ekssoor en uierlijke presenaie. 1.3 beknop formuleren. 1.4 aalgebruik afsemmen op he doel en he publiek. 1.5 informaie inhoudelijk logisch preseneren. 1.6 op adequae wijze informaie overbrengen. 1.7 een sandpun beargumeneren en verdedigen. 1.8 verslag doen. Subdomein A1-2: Reken-/wiskundige vaardigheden 2. een aanal voor he vak relevane reken-/wiskundige vaardigheden oepassen om nauurweenschappelijke problemen op e lossen. 2.1 basisrekenvaardigheden uivoeren: een (grafische) rekenmachine gebruiken; rekenen me verhoudingen, procenen, machen, worels; omrek van een cirkel berekenen; de oppervlake berekenen van een driehoek en een cirkel; absolue waarde oepassen. 2.2 berekeningen uivoeren me bekende grooheden en relaies en daarbij de juise formules en eenheden haneren: formules zoals vermeld bij de vakinhoudelijke subdomeinen. 2.3 wiskundige echnieken oepassen: omwerken van eenvoudige wiskundige berekkingen; rekenen me evenredigheden (rech en omgekeerd); oplossen van lineaire en weedegraadsvergelijkingen; wee lineaire vergelijkingen me wee onbekenden oplossen; selling van Pyhagoras oepassen; sinus-, cosinus- en angensfuncie oepassen; vecoren opellen, afrekken, onbinden en vermenigvuldigen me een scalar; berekeningen bij onbinden alleen bij wee onderling loodreche richingen; berekeningen van grooe en riching bij samensellen van vecoren alleen bij wee onderling loodreche assen; grafieken ekenen me behulp van een funcievoorschrif; inerpoleren en erapoleren in grafieken, abellen en diagrammen; de grafiek ekenen en he funcievoorschrif opsellen bij rechevenredige verbanden; raaklijn ekenen aan een kromme en de richingscoëfficiën bepalen; de oppervlake onder een grafiek schaen, benaderen. 2.4 afgeleide eenheden herleiden o eenheden van he SI. 2.5 uikomsen schaen en beoordelen. 2.6 uikomsen van berekeningen weergeven in een aanvaardbaar aanal significane cijfers: een uikoms mag één significan cijfer meer of minder bevaen dan op grond van de nauwkeurigheid van de vermelde gegevens veranwoord is. www.eamen-cd.nl - 3 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Subdomein A1-3: Informaievaardigheden 3., mede me behulp van ICT, informaie seleceren, verwerken, beoordelen en preseneren. 3.1 informaie verwerven en seleceren ui schrifelijke, mondelinge en audiovisuele bronnen, mede me behulp van ICT. 3.2 informanen kiezen en informanen bevragen. 3.3 benodigde gegevens halen ui grafieken, ekeningen, simulaies, schema's, diagrammen en abellen en deze gegevens inerpreeren, mede me behulp van ICT: onder andere he in abellen opzoeken van grooheden, symbolen, eenheden en formules. 3.4 gegevens weergeven in grafieken, ekeningen, schema's, diagrammen en abellen, mede me behulp van ICT. 3.5 hoofd- en bijzaken onderscheiden. 3.6 feien me bronnen veranwoorden. 3.7 informaie en meeresulaen analyseren, schemaiseren en srucureren, mede me behulp van ICT. 3.8 de berouwbaarheid beoordelen van informaie en de waarde daarvan vassellen voor he op e lossen probleem of e maken onwerp. 3.9 nauurkundige grooheden via de compuer meen me een sensor. Subdomein A1-4: Technisch-insrumenele vaardigheden 4. op een veranwoorde manier omgaan me voor he vak relevane organismen en soffen, insrumenen, apparaen en ICT-oepassingen. 4.1 gebruik maken van soffen, insrumenen en apparaen: voor he in de prakijk uivoeren van eperimenen en echnische onwerpen me berekking o de in de domeinen genoemde vakinhoud, voorzover veiligheid, milieueisen, kosen en beschikbaar insrumenarium di oelaen. specificaie apparauur: krachmeer; semvork, oongeneraor, luidspreker, microfoon, oscilloscoop; prisma, filers, opische bank, opische schijf, brekingslichamen, posiieve lens, glasvezels, foooesel, diaprojecor, overheadprojecor; vloeisofhermomeer, meelin, maaglas, sopwach en weegschaal; elekroscoop, baerij, voedingsapparaa, schuifweersand, sroommeer, spanningsmeer, kwh-meer, ohmse weersand, LDR, NTC, LD; permanene magneen, sroomspoel, ransformaor; GM-eller. 4.2 bij he raadplegen, verwerken en preseneren van informaie en bij he inzichelijk maken van processen gebruik maken van oepassingen van ICT. 4.3 gebruik maken van micro-elekronicasysemen voor meen, suren en regelen. 4.4 aangeven me welke echnieken en apparaen de belangrijkse grooheden ui de nauurweenschappen worden gemeen. 4.5 veranwoord omgaan me soffen, insrumenen en organismen, zonder daarbij schade e berokkenen aan mensen, dieren en milieu. Toeliching A1-4 Vervallen: Bij A4.1 zijn Hefboom, karol, andwiel, en decibelmeer en dynamo weggelaen. permanene magneen, sroomspoel, ransformaor behoren nie o he C. Toegevoegd: Aan A4.1 zijn Meelin, maaglas, sopwach en weegschaal oegevoegd. Bij A4.3 is Suren oegevoegd ussen meen en regelen. www.eamen-cd.nl - 4 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Subdomein A1-5: Onwerpvaardigheden 5. een echnisch onwerp voorbereiden, uivoeren, esen en evalueren. 5.1 een echnisch probleem herkennen en specificeren. 5.2 een echnisch probleem herleiden o een onwerpopdrach. 5.3 priorieien, mogelijkheden en randvoorwaarden vassellen voor he uivoeren van een onwerp. 5.4 een werkplan maken voor he uivoeren van een onwerp. 5.5 een onwerp bouwen. 5.6 onwerpproces en -produc evalueren, rekening houdende me onwerpeisen en randvoorwaarden. 5.7 voorsellen doen voor verbeering van he onwerp. Toeliching A1-5 Ondersaande oude einderm B-11, die ui he vakinhoudelijk deel is weggehaald, behoor aandach e krijgen als cone voor onwerpvaardigheden: een deel van een geauomaiseerd mee-, suur- of regelsyseem onwerpen en bouwen: signalen verwerken me elekronische verwerkers; aansuren van acuaoren; blokschema van regelapparauur. Subdomein A1-6: Onderzoeksvaardigheden 6. een nauurweenschappelijk onderzoek voorbereiden, uivoeren, de verzamelde onderzoeksresulaen verwerken en hierui conclusie rekken. 6.1 een nauurweenschappelijk probleem herkennen en specificeren. 6.2 verbanden leggen ussen probleemsellingen, hypohesen, gegevens en aanwezige nauurweenschappelijke voorkennis. 6.3 een nauurweenschappelijk probleem herleiden o een onderzoeksvraag. 6.4 hypohesen opsellen en verwachingen formuleren. 6.5 priorieien, mogelijkheden en randvoorwaarden vassellen om een nauurweenschappelijk onderzoek ui e voeren. 6.6 een werkplan maken voor he uivoeren van een nauurweenschappelijk onderzoek er beanwoording van een onderzoeksvraag. 6.7 relevane waarnemingen verrichen en (mee)gegevens verzamelen. 6.8 conclusies rekken op grond van verzamelde gegevens van uigevoerd onderzoek. 6.9 oplossingen, onderzoeksgegevens, resulaen en conclusies evalueren. Toeliching A1-6 Verplaas: Ondersaande oude eindermen, die ui he vakinhoudelijk deel zijn weggelaen, behoren aandach e krijgen als coneen voor onderzoeksvaardigheden: B-4 Schakelingen bouwen me behulp van elekrische schema's. B-6 Proeven doen me eenvoudige schakelingen en componenen (kwaliaief onderzoek naar de invloed van lich, druk en van emperauur op componenen; meing van sroom, spanning en weersand; oepassing van eenvoudige schakelingen bij alarmsysemen en bij bewaking van he milieu). B-17 He rendemen onderzoeken van de energieomzeing van elekromooren. D-45 Onderzoek doen aan energieomzeingen en krachen bij werkuigen, fiesen, modellen van auo's of in siuaies van spor of condiieraining. -58 Onderzoeken op welke wijze he rendemen van energieomzeingen kan worden verhoogd. www.eamen-cd.nl - 5 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Subdomein A1-7: Maaschappij, sudie en beroep 7. oepassingen en effecen van nauurweenschappen en echniek in verschillende maaschappelijke siuaies herkennen en benoemen. Tevens kan hij een verband leggen ussen de prakijk van verschillende beroepen en de eigen kennis, vaardigheden en aiude. 7.1 oepassingen van de nauurweenschappen herkennen in verschillende maaschappelijke siuaies. 7.2 maaschappelijke effecen benoemen van nauurweenschappelijke en echnologische oepassingen in verschillende maaschappelijke siuaies. 7.3 een relaie leggen ussen nauurweenschappelijke kennis en vaardigheden en de prakijk van verschillende beroepen. 7.4 een relaie leggen ussen eigen vaardigheden, kennis en aiudes èn de eisen van opleidingen en beroepsuioefening. Domein B: lekrische processen Basiskennis B0 De kandidaa heef kennis van: posiieve en negaieve lading; krach ussen ladingen; geleiders en isolaoren; sroomgeleiding door vrije elekronen. Subdomein B1: lekriciei 11. oepassingen van he gebruik van elekriciei beschrijven, de bijbehorende schakelingen en de onderdelen daarvan analyseren. 11.1 oepassingen van he gebruik van elekriciei beschrijven in de gezondheidszorg en echniek: opwekking van warme; magneische werking. 11.2 eigenschappen, funcie en wijze van aansluiing beschrijven van onderdelen van een elekrische schakeling: spanningsbron; weersand, LDR, NTC; gloeilamp, verwarmingselemen, LD; sroommeer en spanningsmeer; zekering en aardlekschakelaar; kwh-meer. 11.3 schema s ekenen van elekrische schakelingen die opgebouwd of beschreven zijn. 11.4 problemen oplossen me behulp van formules: spanning, sroom, weersand, energie en/of vermogen; serie- en parallelschakeling; soorelijke weersand en draadvormige geleiders; omrekenen kwh naar J en omgekeerd. 11.5 de volgende formules oepassen: Q I =, U = IR, U = U1+ U2 +..., Rv = R1+ R2 +..., I = I1+ I2 +..., P =, P = UI, P = I R 2. 1 1 1 l = + +..., R = ρ, R R R A v 1 2 www.eamen-cd.nl - 6 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Subdomein B2: Regelsysemen en signaalverwerking 12. een geauomaiseerd syseem onwerpen en de werking van de componenen beschrijven. 12.1 he gebruik uileggen van geauomaiseerde mee-, suur- en regelsysemen in en om he huis, in de milieuechniek en in de gezondheidszorg: de funcie van sensor, verwerker en acuaor; bij een gegeven doel een keuze maken ui sensoren. 12.2 he bereik, de gevoeligheid en de nauwkeurigheid van een sensor eperimeneel of op grond van gegevens bepalen. 12.3 bij he doen van proeven de elekronische verwerkers bepalen die bij gegeven signalen de gewense acie uivoeren: omzeing van analoge in digiale signalen; N/OF-poor, inveror, comparaor; geheugenelemen, eller; gehele, decimale, geallen omzeen in binaire code en omgekeerd. Domein C: Lich en geluid Basiskennis C0 De kandidaa heef kennis van: divergene, convergene en evenwijdige lichbundels, schaduwvorming; spiegelende en diffuse erugkaasing; convergerende werking van een posiieve lens; geluidssnelheid, echo; regelen oonhooge snaarinsrumen: invloed lenge en spanning. Subdomein C1: Lich 15. de eigenschappen van lich analyseren en oepassen op echnieken om beelden vas e leggen. : 15.1 berekeningen maken me de brekingsween: ekenen van de lichweg; hoek van inval, hoek van breking, brekingsinde; grenshoek. 15.2 me de brekingsween he doorgeven van lich door een glasvezelkabel en de kleurschifing in een prisma beschrijven. 15.3 de plaas en de grooe van he reële beeld bepalen bij he gebruik van een posiieve lens door een ekening en een berekening: serke van een lens; lenzenformule en lineaire vergroing; menselijk oog, nabijheidspun, accommodaie; foooesel, overheadprojecor, diaprojecor. 15.4 uileggen op welke wijze een vergroo beeld word waargenomen bij he gebruik van een loep in de siuaie van een geaccommodeerd oog: in een ekening de vorming van he viruele beeld schemaisch weergeven. 15.5 aangeven welke echnieken en principes gebruik worden om beeld en geluid vas e leggen en over e brengen: digiale echniek; magneeband en compacdisc. 15.6 voorbeelden noemen van oepassingen van ulrasoon geluid en laserlich in de gezondheidszorg: echografie; glasvezelechniek. 15.7 de volgende formules oepassen: sini n, sin r = sin 1 g = n, 1 S = 1, = 1 + 1, f f b v b beeldgrooe N = =. v voorwerpgrooe www.eamen-cd.nl - 7 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Subdomein C2: Trillingen en golven (C) 16. he elekromagneisch specrum en de eigenschappen van rillingen en golven beschrijven en oepassen op resonanie- en inerferenieverschijnselen. 16.1 ui de uiwijking-ijd-grafiek van een mechanische of elekrische rilling de rillingsijd, frequenie, ampliude en he soor rilling (harmonisch of nie) bepalen: sinusvorm; cardiogram; oscillogram van semvork, rillende snaar, menselijke sem, zuivere oon. 16.2 he onsaan van een harmonische rilling me een vase eigenfrequenie uileggen als gevolg van een krachwerking in de riching van de evenwichssand, evenredig me de uiwijking: slinger en massaveersyseem; veerconsane. 16.3 de uibreiding van geluid en lich in de vorm van lopende golven beschrijven: golflenge, frequenie en golfsnelheid; faseverschil, afsand en golflenge. 16.4 verserking en verzwakking van geluid door inerferenie in verband brengen me faseverschillen. www.eamen-cd.nl - 8 -
indeamenprogramma havo nauurkunde 16.5 he verschijnsel resonanie verklaren: saande golfparonen in snaar- en blaasinsrumenen; knopen en buiken (nie he onsaan ervan); e nemen maaregelen egen ongewense resonanies. 16.6 een overzich geven van he elekromagneisch specrum me voorbeelden en oepassingen: golfsnelheid elekromagneische golven in vacuüm als nauurconsane; verband sralingssoor en frequenie; kleuren, infrarood en ulraviole; beekenis van frequenieafspraken bij radio, TV, elecommunicaie. 16.7 de volgende formules oepassen: 1 m f =, λ = vt, v = fλ, Fveer = Cu, T = 2π, T = 2π, T C g 1 l = (2n 1) λ ( n= 1, 2,... ). 4 l 1 l n 2 = λ ( n= 1, 2,... ), Domein D: Krach en beweging Subdomein D1: Beweging bewegingen beschrijven en analyseren. : 17.1 plaas-ijd-diagrammen inerpreeren: snelheid bepalen me behulp van raaklijn; gemiddelde snelheid; in een diagram van een valbeweging me wrijving de eindsnelheid bepalen. 17.2 snelheid-ijd-diagrammen inerpreeren: verplaasing bepalen me behulp van oppervlake; in een diagram van de vrije val de versnelling bepalen; in een diagram van een valbeweging me wrijving de eindsnelheid bepalen. 17.3 berekeningen maken bij een vrije val vanui rus: valversnelling, valijd, snelheid, hooge. 17.4 de begrippen baansnelheid, omloopijd en oerenal oepassen bij een eenparig ronddraaiend voorwerp. 17.5 de grooheden noemen die een rol spelen bij he eenparig versnellen van voeruigen en hiermee gegeven problemen oplossen: afgelegde weg, gemiddelde snelheid, snelheid en versnelling; versnellen vanui rus. 17.6 problemen over de veiligheid in he verkeer oplossen, gebruikmakend van nauurkundige begrippen en relaies: remweg, reacieijd, veilige snelheid en veilige afsand; 17.7 de volgende formules oepassen: Δs Δv 1 2 s() = v, vgem =, a =, s() = a, Δ Δ 2 2π r v =. T www.eamen-cd.nl - 9 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Subdomein D2: Krach, arbeid en energie 18. krachen weergeven als vecoren en bij sysemen in rus of eenparige beweging de eerse we van Newon oepassen. Tevens kan hij de weede en derde we van Newon, de relaies ussen de begrippen krach, arbeid en vermogen en de we van behoud van energie oepassen. : 18.1 de eerse we van Newon uileggen aan de hand van voorbeelden: evenwich van krachen; sysemen in rus of eenparige beweging; raagheid, massa en dichheid. 18.2 me de weede we van Newon de resulerende krach of de versnelling berekenen: zwaarekrach en valversnelling. 18.3 de derde we van Newon oepassen in eenvoudige siuaies. 18.4 krachen op een syseem weergeven als vecoren en hiermee krachen berekenen in siuaies van rus en consane snelheid: krachen op een voorwerp benoemen; schemaische vecorekening van krachen; in een ekening krachen samensellen en onbinden; de grooe berekenen; alleen bij wee onderling loodreche componenen; hellend vlak. 18.5 de grooheden noemen die een rol spelen bij he eenparig versnellen en verragen van voeruigen en hiermee gegeven problemen oplossen: arbeid en kineische energie; aandrijfkrach; wrijvingskrach: luch-, schuif- en rolweersand; normaalkrach; veiligheidsgordel, veiligheidshelm, hoofdseun, kreukelzone, kooiconsrucie, airbag en remsyseem. 18.6 de we van behoud van energie oepassen onder andere bij een vrije val, vericale worp omhoog: arbeid door de zwaarekrach, zwaare-energie; energieomzeing, bewegingsenergie; veerenergie, warmeonwikkeling bij he bereiken van de ondergrond; hooge, grooe van de beginsnelheid, grooe van de eindsnelheid. 18.7 berekeningen maken over krach, arbeid en vermogen in siuaies van voeruigen bij verschillende consane snelheden op een vlakke weg: snelheid, vermogen en energiegebruik in he verkeer; verbrandingswarme/sookwaarde van brandsoffen; rendemen van mooren; milieu-effecen van mooren. 18.8 de volgende formules oepassen: Fz = mg, m= ρv, 1 2 Fres = ma, z = mgh, k = mv, W = Fs, 2 W o = Δ k, Δ P =, W P =, Δ P = Fv, nuig η = 100%, in Pnuig η = 100%, P in Wui η = 100%. in www.eamen-cd.nl - 10 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Domein : Maerie en energie Subdomein 2: Sraling en gezondheid 22. eigenschappen en onsaan van ioniserende sraling beschrijven, oepassingen daarvan verklaren en de effecen beschrijven van ioniserende sraling op mens en milieu. Daarnaas kan hij de energieproducie in een kerncenrale beschrijven. 22.1 de verschillende sooren ioniserende sraling en hun eigenschappen beschrijven: achergrondsraling, röngensraling, α -, β - en γ -sraling; ioniserend en doordringend vermogen; deecie: GM-buis, badge. 22.2 eenvoudige berekeningen maken waarbij de halveringsijd een rol speel: alleen bij veelvouden van de halveringsijd; vervalkromme, aciviei. 22.3 een vervalvergelijking van een radioacieve kern opsellen als gegeven is welke sraling word uigezonden: aoomnummer, massageal, isooop. 22.4 de effecen bespreken van ioniserende sraling op de mens en he milieu: schema: bron, sraling, onvanger; besraling en besmeing; absorpie, sralingsdosis en dosisequivalen, omrekenen van ev in joule en omgekeerd; sralingsnormen; afwegen van risico's. 22.5 oepassing van ioniserende sraling verklaren in indusrie en echniek: doorsraling van voedsel; maeriaalonderzoek; meeechniek, halveringsdike; gebruik van racers. 22.6 oepassingen noemen van beschermingsmaaregelen bij he gebruik van ioniserende sraling in de gezondheidszorg en echniek: röngenfoo, in- en uiwendige besraling; afscherming, drach. 22.7 de werking van een kerncenrale verklaren: reacievergelijkingen; massadefec, aomaire massa-eenheid; keingreacie, kriiek zijn, verrijk uranium; veiligheidsvoorzieningen bij winning, ranspor, gebruik, opwerking en afval. 22.8 voor- en nadelen noemen van he gebruik van kernenergie op groe schaal en in de hele wereld: splijsofcyclus, afvalprobleem; beargumeneerde mening vormen; risico's beoordelen en afwegen. 22.9 de volgende formules oepassen: A = N + Z, H = QD, D = sr, m = mc 2. www.eamen-cd.nl - 11 -
indeamenprogramma havo nauurkunde He cenraal eamen Ziingen cenraal eamen He cenraal eamen word afgenomen in één ziing van drie uur. Vakspecifieke regels correcievoorschrif Voor nauurkunde zijn de volgende vakspecifieke regels vasgeseld: 1. en afwijking in de uikoms van een berekening door accepabel ussenijds afronden word de kandidaa nie aangerekend. 2. De uikoms van een berekening mag één significan cijfer meer of minder bevaen dan op grond van de nauwkeurigheid van de vermelde gegevens veranwoord is, enzij in de vraag is vermeld hoeveel significane cijfers de uikoms dien e bevaen. 3. He laase scorepun, aangeduid me compleeren van de berekening, word nie oegekend in de volgende gevallen:. een fou in de nauwkeurigheid van de uikoms. een of meer rekenfouen. he nie of verkeerd vermelden van de eenheid van een uikoms, enzij gezien de vraagselling he weergeven van de eenheid overbodig is. In zo n geval saa in he anwoordmodel de eenheid ussen haakjes. 4. He laase scorepun word evenmin oegekend als juise anwoordelemenen fouief me elkaar worden gecombineerd of als een onjuis anwoordelemen een subsaniële vereenvoudiging van de berekening o gevolg heef. 5. In he geval van een fouieve oplossingsmehode, waarbij geen of slechs een beperk aanal deelscorepunen kunnen worden oegekend, mag he laase scorepun nie worden oegekend. Hulpmiddelen In de nauurkunde-eamens is naas he sandaardpakke hulpmiddelen een grafische rekenmachine oegesaan. He BINAS- informaieboek zal op nader e bepalen daum nie meer als hulpmiddel zijn oegesaan. Compueroesing Vanaf 2003 is van he nauurkunde-eamen ook een versie geproduceerd waarbij he eamen voor een deel me behulp van een compuer word afgenomen. Me ingang van 2006 kunnen alle scholen aan deze eaminering meedoen. Handreiking schooleamen De SLO heef een handreiking voor he schooleamen o sand gebrach. Deze is e vinden op: hp://www.slo.nl/hemas/00158/00002/handreiking_nauurkun_dfinitif.pdf/ www.eamen-cd.nl - 12 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Bijlage 1. amenprogramma nauurkunde havo He eindeamen He eindeamen besaa ui he cenraal eamen en he schooleamen. He eamenprogramma besaa ui de volgende domeinen: Domein A1 Vaardigheden Domein A2 Analyse van en reflecie op nauurweenschap en echniek Domein B lekrische processen Domein C Lich en geluid Domein D Krach en beweging Domein Maerie en energie. He cenraal eamen He cenraal eamen heef berekking op de subdomeinen B1, B2, C1,C2, D1, D2 en 2, in combinaie me de vaardigheden ui domein A1. De CVO sel he aanal en de ijdsduur van de ziingen van he cenraal eamen vas. De CVO maak indien nodig een specificaie bekend van de eamensof van he cenraal eamen. He schooleamen He schooleamen heef berekking op domein A1 en: - en minse de domeinen en subdomeinen waarop he cenraal eamen geen berekking heef; - indien he bevoegd gezag daarvoor kies: een of meer domeinen of subdomeinen waarop he cenraal eamen berekking heef; - indien he bevoegd gezag daarvoor kies: andere vakonderdelen, die per kandidaa kunnen verschillen. De eamensof Domein A1: Vaardigheden Subdomein A1-1: Taalvaardigheden 1. adequaa schrifelijk en mondeling communiceren over nauurweenschappelijke onderwerpen. Subdomein A1-2: Reken-/wiskundige vaardigheden 2. een aanal voor he vak relevane reken-/wiskundige vaardigheden oepassen om nauurweenschappelijke problemen op e lossen. Subdomein A1-3: Informaievaardigheden 3., mede me behulp van ICT, informaie seleceren, verwerken, beoordelen en preseneren. Subdomein A1-4: Technisch-insrumenele vaardigheden 4. op een veranwoorde manier omgaan me voor he vak relevane organismen en soffen, insrumenen, apparaen en ICT-oepassingen. Subdomein A1-5: Onwerpvaardigheden 5. een echnisch onwerp voorbereiden, uivoeren, esen en evalueren. Subdomein A1-6: Onderzoeksvaardigheden 6. een nauurweenschappelijk onderzoek voorbereiden, uivoeren, de verzamelde onderzoeksresulaen verwerken en hierui conclusie rekken. www.eamen-cd.nl - 13 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Subdomein A1-7: Maaschappij, sudie en beroep 7. oepassingen en effecen van nauurweenschappen en echniek in verschillende maaschappelijke siuaies herkennen en benoemen. Tevens kan hij een verband leggen ussen de prakijk van verschillende beroepen en de eigen kennis, vaardigheden en aiude. Domein A2: Analyse van en reflecie op nauurweenschap en echniek Subdomein A2-1: Kennisvorming 8. weergeven hoe nauurweenschappelijke kennis onsaa, welke vragen nauurweenschappelijke onderzoekers kunnen sellen en hoe ze aan berouwbare anwoorden komen. Subdomein A2-2: Toepassing van kennis 9. analyseren hoe nauurweenschappelijke en echnische kennis word oegepas en kan refleceren op de wisselwerking ussen nauurweenschap, echniek en samenleving. Subdomein A2-3: De invloed van nauurweenschap en echniek 10. oordelen over de berouwbaarheid van oegepase nauurweenschappelijke kennis en een eigen mening over maaschappelijk-nauurweenschappelijke vraagsukken vormen. Domein B: lekrische processen Subdomein B1: lekriciei 11. oepassingen van he gebruik van elekriciei beschrijven, de bijbehorende schakelingen en de onderdelen daarvan analyseren en de volgende formules oepassen: Q 1 1 1 l I =, U = IR, U = U1+ U2 +..., Rv = R1+ R2 +..., I = I1+ I2 +..., = + +..., R = ρ, R R R A P =, P = UI, 2. P = I R v 1 2 Subdomein B2: Regelsysemen en signaalverwerking 12. een geauomaiseerd syseem onwerpen en de werking van de componenen beschrijven. Subdomein B3: lekromagneisme 13. elekromagneische verschijnselen verklaren en enminse de volgende formules oepassen: Pnuig FL = BIl, η = 100%. P in Subdomein B4: Opwekking en ranspor van elekrische energie 14. de opwekking en he ranspor van elekrische energie en de werking van de benodigde onderdelen uileggen en enminse de volgende formules oepassen: Up Np =, p s U N P = P. s s Domein C: Lich en geluid Subdomein C1: Lich 15. de eigenschappen van lich analyseren en oepassen op echnieken om beelden vas e leggen en de volgende formules oepassen: sini n, sin r = sin 1 g = n, 1 1 1 1 b beeldgrooe S =, = +, N = =. f f b v v voorwerpgrooe www.eamen-cd.nl - 14 -
indeamenprogramma havo nauurkunde Subdomein C2: Trillingen en golven 16. he elekromagneisch specrum en de eigenschappen van rillingen en golven beschrijven en oepassen op resonanie- en inerferenieverschijnselen en de volgende formules oepassen: 1 m l f, 1 = λ = vt, v = fλ, T = 2π, T = 2π, l = n λ ( n= 1, 2,... ), 2 T C g 1 l = (2n 1) λ ( n= 1, 2,... ). 4 Domein D: Krach en beweging Subdomein D1: Beweging 17. bewegingen beschrijven en analyseren en de volgende formules oepassen Δs Δv 1 2 2π r s() = v, vgem =, a =, s() = a, v =. Δ Δ 2 T Subdomein D2: Krach, arbeid en energie 18. krachen weergeven als vecoren en bij sysemen in rus of eenparige beweging de eerse we van Newon oepassen. Tevens kan hij de weede en derde we van Newon, de relaies ussen de begrippen krach, arbeid en vermogen, de we van behoud van energie en de volgende formules oepassen: Fz = mg, m= ρv, 1 2 Fres = ma, z = mgh, k = mv, W = Fs, 2 W o = Δ k, Δ P =, W P =, Δ P = Fv, η = nuig in 100%, Pnuig Wui η = 100%, η = 100%. P in in Domein : Maerie en energie Subdomein 1: Maerie en energie 21. eigenschappen van maerie en energie beschrijven en me behulp van modellen verklaren en enminse de volgende formules oepassen: Q= cmδ T, Q= CΔ T. Subdomein 2: Sraling en gezondheid 22. eigenschappen en onsaan van ioniserende sraling beschrijven, oepassingen daarvan verklaren en de effecen beschrijven van ioniserende sraling op mens en milieu. Daarnaas kan hij de energieproducie in een kerncenrale beschrijven en de volgende formule oepassen: A = N + Z, H = QD, D = s r, m = mc 2. wijzigingen voorbehouden www.eamen-cd.nl - 15 -