www.uban-synegy.og JOINT ARCHITECTURAL NETWORK FOR URBAN SYNERGY Betee Buut Biotoop
Betee Buut Biotoop De Betee Buut Biotoop (BBB) is een multidisciplinai poject van de stichting JANUS (Joint Achitectual Netwok fo Uban Synegy). In dit poject wodt gezocht naa gaadmetes voo de kwaliteit van een buut en naa instumentaium om die kwaliteit te vebeteen. Het poject moet esulteen in een opeationele Buutindex, een gaadmete voo de integale kwaliteit van een buut. Deze gaadmete komt tot stand doo ekening te houden met de volgende vaiabelen: De beleving van de buut doo de bewones: ijkheid aan histoie, uimtelijke kwaliteiten, veiligheid, spiitualiteit, vebazing en vedieping (bv kunst). Deze vaiabelen moeten ondegebacht woden in een Belevingsindex of Geluksindex. Het voozieningenniveau. Wat is e allemaal in de wijk te vinden en voldoet dat aan de vaag van de bewones? Deze dukken we uit in een Voozieningen index. Milieubelasting van de wijk (o.a. CO 2 uitstoot en mate van zelfvooziening), uit te dukken in een Milieu index. Samenhang in de wijk (de staat als sociale bouwsteen). Wat is het zelfvezogende én zelfeinigende vemogen van een wijk? Hoe houden we de boel bij elkaa? Hoe staat het met het bestuu van de wijk? Dit esulteet in een Cohesie index. Economische pestatie van een wijk. De wijk (en de staten) gezien als economische bouwstenen (business to steet en steet to city in plaats van business to business of business to client). Een pesoon kan wat betekenen voo een staat, een staat wat voo een wijk en een wijk wat voo een stad. Een Economische index dus.
WAAROM AL DEZE ZAKEN BIJ ELKAAR? We zijn gewend om zaken uit elkaa te tekken, en ons in deelgebieden te specialiseen. Het dagelijkse (buut-)leven kenmekt zich echte doo een gelaagdheid waain veschillende aspecten met elkaa veweven zijn. Een goede buutindex houdt dan ook ekening met de veschillende kanten van het leven. We hebben moeite om in de samenleving de boel bij elkaa te houden. Komt dat misschien omdat we te ve doogeschoten zijn in het isoleen van poblemen? De BBB is te zien als een vingeoefening voo een heuse samenlevingstechnologie. Waaom kunnen we al een jaa of 40 naa de maan, maa weten we nog steeds niet wat bepalende geluksfactoen zijn voo een mens? Laten we daa eens de schoudes onde zetten. De belangijkste voodelen op een ij: Recht doen aan de gelaagdheid van het Wae Leven Vookomen van tunnelvisie en beoepsdefomatie Doobeken van de klassieke hokjesgeest Inspiatie opdoen uit andee vakgebieden (economische modellen om geluk te voospellen, bouwfysische modellen om de cohesie te vebeteen etc.) Instumentaium uit het ene vakgebied kan helpen om de index op een ande teein op te kikken. Zo kan bijvoobeeld een economisch instument als fiscaal voodeel voo een hele staat ingezet woden om de milieu index en de cohesie index te vebeteen. Cohesie in de wijk (bijvoobeeld een dienstenmakelaa) als middel om de economie index op te kikken. Economie als middel om de geluksindex op te kikken. WAAROM WERKEN MET INDEXEN? Deze vaag is natuulijk legitiem. Waaom zouden we bijvoobeeld geluk uitdukken in een cijfe? Dat kan toch eigenlijk helemaal niet? Steke nog, als dat zou kunnen, wil je dat dan wel? Als ik doogond waaom ik zo gek ben op m n vouw, gaat de lol e dan niet een beetje van af? Laten we beginnen met de vaag of het mogelijk is om enigszins zinnige indexen te ontwikkelen op het teein van de beleving en de sociale cohesie. Natuulijk kan dat. Als we maa willen. Het is ons gelukt om economische modellen te ontwikkelen die kunnen voospellen wat bijvoobeeld de goei van de binnenlandse economie volgend jaa wodt. Als ze e een pocentje naast zitten, zeggen ze: Soy. We kunnen tegenwoodig van een gebouw pecies voospellen wat het enegiegebuik zal gaan woden. We dukken dat uit in een Enegie Pestatie Coëfficiënt (EPC). Een EPC van 0,90 betekent: bouwvegunning, een EPC van 0,91: jamme dan. De methode om die te beekenen is ingewikkeld, het maakt bijvoobeeld gebuik van Rc-waaden, U-waaden en nog een heleboel andee waaden die alleen voo bouwkundigen inteessant zijn. Als u een uit ingooit, zult u tussen de scheven vegeefs op zoek gaan naa bijvoobeeld de ZTA- en de U- waade van de uit. Deze waaden bestaan namelijk niet echt, maa mensen hebben ze bedacht om het enegievelies te kunnen bepalen. Waaom hebben ze die bedacht? Omdat ze dat belangijk vonden. In dat licht is het toch gek dat e nog geen geluksindex is? Onze samenleving moet eens investeen in de zachte (lees: onontgonnen) waaden van het bestaan. We moeten een stap zetten naa een heuse samenlevingstechnologie. Gelukswetenschap. Dat moet ons expotpoduct woden. Nedeland numme 1 op de samenlevingstechnologie index. Ook al woden we numme 2 of 3, dan zijn we e met z n allen toch een stuk gelukkige van gewoden. O, ja, hoe zit dat nu eigenlijk met die doo en doo begepen vouw? Waaschijnlijk gaat het ons niet lukken om alle geheimen van het leven bloot te leggen. Mocht dat wel zo zijn, dan kies je gewoon een andee, je ekent dan gewoon uit welke pecies bij je past! UITKOMST VAN HET PROJECT Je zou dit poject kunnen vegelijken met Kennedy s Apollo poject: Mensen op de Maan. We fomuleen een doel wat onmogelijk lijkt, en zien wel waa het schip standt. Een doel als moto om een gezamenlijk pad af te gaan. Ook al komen we e niet helemaal (of helemaal niet), de kennis en ideeën die we ondeweg opdoen zullen we altijd wel egens voo kunnen gebuiken. Het belangijkste esultaat van Apollo 11 was niet de mooie foto die Neil Amstong van de aade vanaf de maan maakte. Dat was natuulijk mooi als symbool voo de kunde van de mensheid in het algemeen en de supeioiteit van de Ameikaan in het bijzonde. Belangijke waen de talloze uitvindingen die als spin-off uit het poject vootkwamen (wasmachine, hittebestendige mateialen, supevezels etc.). We beogen pimai een methodiek om de vitaliteit, leefbaaheid en duuzaamheid van een wijk te bepalen, en een bijbehoende geeedschapskist om de pestaties van de wijk te vehogen, maa vewachten minstens net zo veel van de veassingen die we ondeweg tegenkomen. OPZET VAN HET PROJECT We vallen deze kluif vanuit veschillende kanten aan. Een stoom van ideeën, theoieën, modellen, geeedschappen en veldexpeimenten moeten zogen voo aanscheping van de indexen en het instumentaium. 1 Ideeën vezamelen en toetsen ideeën We beginnen met een onde langs een aantal aanspekende (cica 30-50) pominenten, en leggen die een aantal vagen voo die betekking hebben op één van de indexen. Gevaagd wodt wat in hun ogen bepalend is voo een hoge scoe op de beteffende schaal. De antwooden op al deze vagen woden bij elkaa gebacht in een bundel columns en eventueel een DVD. We denken aan: Belevings/Geluksindex: histoie, spiitualiteit, veiligheid, vedieping, veveemding, schoonheid Kunstenaas Achitecten Religieuzen/filosofen Schijves/histoici Psychologen Antopologen/sociologen Juisten/ciminologen Volkshuisvestes Voozieningen index Monniken Gedetineeden Winkelies 2 3
Spotes Ondewijsdeskundigen Het Nibud Beoemde bejaaden, kleutes etc. Milieu index: Biologen Uitvindes: uitvinde enegie zuinig wagentje Futuologen Milieu deskundigen Cohesie index Componisten/diigenten Bindende steen Taines teambuildes Regisseus Chemici Economische index Economen Ondenemes Naast de pominenten komen ook gewone Nedelandes aan het wood. Deze zullen gevaagd woden ideeën te spuien in een aantal bainstomsessies van de Ceatieve Piamide (zie vedeop). 2 Ontwikkeling van instumentaium en modellen Om de veschillende indexen te kunnen ontwikkelen zullen een aantal geeedschappen moeten woden ontwikkeld. Een digitaal wijkmodel: een infomatiemodel waa buuten, staten, pleinen en gebouwen aan elkaa gekoppeld kunnen woden. Dit is de basis waa alle infomatie, instumenten en indexen aan elkaa woden geknoopt. Voo dit model zijn binnen JANUS al enige vingeoefeningen gedaan (Het Digitale Huis (www.digitalehuis.nl), De Digitale Dakkapel (www.digitaledakkapel.com) en de Belevingsatlas). Voo de veschillende indexen zullen ekenmodellen moeten woden gemaakt. Voo een milieu index is al een pomotievoostel in de maak. In dit pomotieondezoek wodt m.n. gekeken naa enegie (CO2-uitstoot). Milieu is echte veel bede (vezuing, uitdoging, afval, etc.), daaom sluiten zich staks nog een aantal ondezoekspojecten aan. E zal een begippenset, een taal moeten woden ontwikkeld waamee de veschillende stedelijke bouwstenen kunnen woden bescheven en die doo alle patijen begepen wodt. Als basis kunnen we gebuik maken van het DNA van de Stad (www.uban-synegy.og/wensplan). In dit poject ging JANUS op zoek naa de kenbegippen waamee we staten, gebouwen, staten, pleinen, buuten en steden kunnen beschijven. We kunnen tegenwoodig met computepogamma s met een bepekt aantal vaiabelen het ene gezicht in het andee laten veandeen. Schuiven met een paa knoppen, en je veandet in een mooie Adonis. Voo gezichten weten we het, van de openbae uimte nog niet. De Ceatieve Piamide: een instument om veschillende bevolkingsgoepen in gote getale te betekken bij ideeontwikkeling en plantoetsing (www.ceatievepiamide.nl). Klaagmuu/Speuneus/Buutdetective voo open zenuwen: zo snel mogelijk de belangijkste poblemen in de wijk boven wate halen. Pogamma van Beleving: wat willen we gaan beleven? Wensen van mensen in kaat bengen. Buutatlas: lagenkaat voo vehalen, anekdotes, feiten, vezinsels, foto s, geschiedenis, aansluitend aan Google Eath of het in de stad of voo de egio aanwezige Geo Infomatie Systeem. Een BBB Instument/methode om een totale index te bepalen. 3 Veldexpeimenten Hoewel we vewachten veel buikbae ideeën voo pojecten uit de bainstomonde te kunnen halen, willen we diect bij de stat van het poject in de wijken aan de slag. We beginnen ook niet op punt nul. E is al veel buikbae evaing binnen pojecten opgedaan, en een aantal staan nu op stapel. We expeimenteen al een tijdje in de omgeving van Eindhoven en s-hetogenbosch. De expeimenten zijn telkens veschillend, maa hebben de volgende volgode gemeen: 1 vaststellen doelen van het expeiment (welke indexen) 2 analyse van de buut 3 benodigd geeedschap te hand nemen of ontwikkelen 4 geeedschap inzetten 5 pesenteen van de esultaten 6 teugkoppeling naa het model en het geeedschap Nu volgen een aantal voobeeldenpojecten pe index. 4 5
Belevingsindex Mogelijk expeimenten zijn: DNA van de buut Is e een elementaie taal waamee een buut kan woden bescheven? We gaan op zoek naa de definitie van de objecten en een bijpassend kwalificatiesysteem van de kwaliteit en het belang van deze objecten. We kunnen in een aantal pojecten vede zoeken naa: t Beschijving van de fysieke omgeving t Beschijving van de bewones t Beschijving van de invloeden van buiten af (passanten, vekee) t Open zenuwen in de wijk Vebazing en beveemding in de wijk Kunnen kunstenaas en theatemakes een bijdage leveen aan de belevingsindex in een wijk? Het beteft hie niet alleen kunst in de openbae uimte, maa ook ceatieve enegie om een exta belevingslaag in de buut te geneeen. Doo bizae objecten en gebeutenissen (bv met acteus) willen we pobeen om de beleving in een wijk ijke te maken. Ook eligie kan hie een ol spelen. Haal kunst uit de lijsten en van de sokkels, theate van het podium en eligie uit de kek of de moskee, en gebuik het om de buut te inspieen. De geschiedenis van de wijk Maak op veschillende manieen de geschiedenis van de wijk zichtbaa. Hiedoo valt e mee te beleven. Geschiedenis bindt en veanket. Laat op staat de geschiedenis tastbaa woden en doe dat ook via intenet of via een buutatlas. De buutvehalen Laat liteaie auteus en scenaioschijves helende en pikkelende vehalen voo de buut schijven. Laat de mensen zelf aan het wood. Zet een netwek op met een stuctuu waa de vehalen ingepast kunnen woden. Belevingsatlas Een poject waain de veschillende belevingsfacetten van een bepaalde wijk in beeld gebacht woden. De achitectonische impuls In hoevee kunnen oude wijken een achitectonische impuls kijgen, die exemplaisch is voo sootgelijke buuten. Stokenbouw (jaen 60, de veloedebuuten van de komende decennia) kan d.m.v. achitectonische en stedenbouwkundige ingepen een impuls kijgen (bijvoobeeld het ombouwen van stokenbouw tot kastelen ). Voozieningenindex Wat hebben we nu écht nodig, en wat niet? Je zou dat kunnen bepalen doo het volgende veldwek: Bainstomondes via de Ceatieve Piamide Homogene teams bedenken wat ze écht nodig hebben: elftallen gegoepeed naa leeftijd, sekse, afkomst, beoep of hobby stellen lijsten samen en geven pioiteiten. Geef ze een (vitueel) budget en laat ze inkopen. Multifunctionele staten, pleinen, paken en gebouwen Hoe kun je een plek geschikt maken voo meedee activiteiten? Ovedag een spotplek, s avonds een oase van ust. De staat als wisselend deco. Schijf pijsvagen uit, laat ontwepes op specifieke plekken expeimenteen. Wek met mobiele voozieningen. Het buut spel Veschillende patijen spelen een bodspel of intenetgame met buutbewones. Het doel is op een speelse en tactische manie de plus- en minpunten te achtehalen. Kansen en bepekingen in de wijk, ideeën en wensen zijn bekend op het einde van het spel. Vooal de gamende jeugd wodt zo beeikt. Gaag mee of betee ideeën 6 7
Milieu index of duuzaamheidindex In Nedeland is de gebouwde omgeving voo 40% veantwoodelijk voo de enegieconsumptie. Elk jaa woden ongevee 70.000 huizen gebouwd, maa zet dat uit tegen de bestaande woningvooaad en we hebben het ove 6.7 miljoen! In oude buuten woden miljoenen kilotonnen aan CO 2 gepoduceed, vele malen mee dan in de nieuwbouw. Hie kunnen twee gote vliegen in een klap woden geslagen: mee samenhang doo enegiebespaing. Stedenbouwfysica: enegie bespaen op staat, plein en wijkniveau Met welke technieken kun je de CO 2 poductie in een wijk teugbengen? Updaten van de oude vooaad, met daabij een financieingsmodel voo de ingepen. Deze systematiek kan in veschillende wijken uitgetest woden. De autakische wijk Op welke manie kun je in de buut bete in de eigen behoefte voozien. Op enegieniveau, maa ook op afvalveweking en voedselbehoefte. Kunnen bijvoobeeld collectieve volkstuinen op de plaats komen van estgoen en veel te bede wegen (jaen 60 wijken met veel te bede pofielen). Is e uimte voo bijvoobeeld een klein schapenfokkeijtje annex kindeboedeij e.d. Het kan ook in het klein, samen een composthoop ondehouden, meet bomen aanplanten e.d. De natuulijke wijk Mee uimte voo plant en die in de wijken. Kuddes om de veldjes af te gazen. Jaag eens een kameel doo de buut, of loslopende koeien. Fleut de buut van op. De cohesie-index, samenhangindex of de balans Samenhang in een wijk wodt steeds belangijke. Wat is het absoptievemogen van een wijk? Welke goepen zijn welkom? Bij het bepalen van deze index wodt gezocht naa samenhang van veschillende identiteiten. Bij monocultuen is makkelijk spake van samenhang, maa niet van toleantie. Kan ik e teecht met een dikke potemonnee, met een klein beusje, met iedee huidskleu, in iedee levensfase, met iedee fysieke of mentale gesteldheid. Hoe gote het absobeend vemogen, hoe mee punten. In veschillende pojecten wodt gezocht naa stekee samenhang, gote absoptievemogen en het teugbengen van de balans. De levensloopbestendige buut Ontwikkel een buut waain je van de wieg tot het gaf kunt veblijven. De speciale buut of de buut met de speciale staten Ontwikkel ondedelen van buuten voo pecies één doelgoep, bijvoobeeld jongeen, bejaaden, tuken, muzikanten, of deel de buut op in een aantal veschillende staten voo specifieke doelgoepen. Jongeen kunnen voetballen zonde mensen lastig te vallen en bejaaden kijgen een vewamde stoep met leuning. De collectieve wijk Laat de bewones als collectieve opdachtgeves fungeen voo de econstuctie van een wijk. Via bainstomen (Ceatieve Piamide) wodt gezocht naa uitgangspunten, een pogamma van beleving waa het poject aan moet voldoen. Laat bewones (ook huudes) een eigen identiteit toekennen aan hun eigen woning (nieuwbouw of opgeknapt). Buutacteus en egisseus Laat gewenst gedag initiëen doo acteus en egisseus. Een bijzondee balans Een buut kan uit balans zijn. Laat bijzondee oplossingen bedenken om zaken in balans te bengen. De oplossing ligt niet alleen in het weghalen van hetgeen e teveel is of het opvoeen van hetgeen waa een tekot aan is, balans kun je ook op andee manieen tot stand laten komen. We komen hie op het domein van kunstenaas, filosofen en uitvindes. Laan hen bijzondee oplossingen bedenken om de zaak wee in balans te bengen. De stedelijke huiskame Een goot pleinenpoject waa op veschillende manieen vebindende kacht van de stedelijke buitenuimte wodt benut. Economische index Economie is geen doel op zich maa een middel. We gaan binnen een aantal pojecten ondezoeken of we economische wetmatigheden buikbaa zijn om de buut bete te laten floeen. We gaan de geijkte business to business en business to consume makten uitbeiden met een aantal nieuwe. De bewone als klant (City-to-Consume) Op welke manie kan de het stadsbestuu zogen voo een hogee buutindex? Wat wil de bewone aangeboden kijgen doo het bestuu, en wat niet? In een aantal ondezoeken (o.a. Ceatieve Piamide) gaan we op zoek naa wat de bewone nodig heeft en wat niet. Wat zijn gaten in de makt, wat zijn ovebodige poducten? Maktondezoek is in het zakenleven heel nomaal, bij het bestuu minde. Ga eens gestuctueed aan de bewones vagen wat zij zelf willen egelen, en wat ze gaag aan het bestuu willen ovelaten. Niet zelf iets bedenken, zelf egels schappen, maa seieus vagen waa behoefte aan is. Expeimentee daamee. Mijn bijdage aan de stad of buut (Consume-to-City) Hoe til je de makt van buge tot wijk boven het niveau van vijwilligeswek? Miniatuubudgetjes en na 25 jaa een lintje. Het echte wek wodt ovegelaten aan het bestuu en het ambtenaenappaaat. Ontwikkel een dooi- 8 9
appaaat dat gaten boot in de ambtelijke pemafost. Richt loketten in waa mensen hun enegie kwijt kunnen, en stel mandaat, echte budgetten en facilitaie ondesteuning te beschikking. Maak gebuik van het stedelijke potentieel. Contacten met bewones ove het opkikken van de indexen van de buut. Minde belasting of subsidie (in geld of voozieningen) bij pesteen. Zeke weten dat gote goepen mensen s avonds voo hun buut in de wee gaan i.p.v. gaan hangen voo de tv. De staat of de wijk als klant (Business to Steet) Hie slaan we twee vliegen in een klap. Voo het bedijfsleven ontstaan nieuwe kansen, wannee zij gotee doelgoepen ineens kunnen beeiken, tegelijketijd smeden we mee samenhang. Met de komst van intenetontwikkelingen als Google Eath is de staat, het plein, de buut en de stad een ovezichtelijk makt gewoden. De melkboe kan wee teug: laat mensen maa op intenet aangeven dat ze melk willen, en e kan een oute woden uitgelegd. Enegievooziening voo staten, vevoe op buutniveau, met het plein gezamenlijk inkopen doen, domotica op stedelijk niveau, iedee banche kan e wat bij vezinnen. Zelfs de belastingen: hef 70% individueel en 30% op staat, buut of plein niveau. CO2 handel op buutniveau. Kotom, mogelijkheden te ove. Het is zelfs denkbaa dat bedijven op commeciële basis de buutindexen gaan opkikken. Het is wel een omslag in het denken: bedijven die nu iets willen doen voo de stad zijn nu vaak snel vedacht. Buutpestaties voo de stad (Neighbouhood to City) Een buut pesteet ook iets voo de est van de stad. Een villawijk met 10 woningen pe hectae is meestal eg ustig, en heeft pima belevingskwaliteiten. De bewones nemen wel een heleboel uimte in beslag. Een dichtbevolkte wijk pesteet op dat gebied duidelijk bete. Ook het huisvesten van doogaande wegen, scholen of een dugsopvang zou punten moeten scoen (zeg maa alle zaken die je niet diect in je achtetuin wil). Ontwikkel een model waabij subsidies of geeduceede belastingtaieven woden toegekend aan wijken die op die zaken scoen. De Buutindex Het is natuulijk eg belangijk dat niet alleen op ondedelen wodt geëxpeimenteed, maa ook op het weken met de integale buutindex. Maak van staten en pleinen wee de sociale bouwstenen die ze ooit geweest zijn. Stimulee het zelfeinigende en absobeende vemogen van de buut. De staat is vewoden tot een leeg begip. Neem eens je eigen staat in gedachten. Je woont e met een heleboel mensen, maa je hebt e met z n allen totaal en compleet helemaal niks ove te vetellen. Iedee week komt een volslagen onbekende de otzooi voo je deu weghalen, af en toe komt e een menee een kabeltje onde de gond stoppen of juist wee weghalen, de boel wodt af en toe doo een machine schoongeveegd, hoogtepunt van het jaa is de komst van het bandkaetje dat wedeom een poging ondeneemt die vetouwde faaie distel uit de gond te schoeien. De staat is vewoden tot een volslagen ongijpbae abstactie, en daa moet doo middel van veschillende instumenten en expeimenten wee de een vanzelfspekende sociale bouwsteen woden. Dat zal natuulijk nooit helemaal lukken middels de Betee Buut Biotoop. Dat hoeft ook niet. Een bizae maatschappij scoot immes hoog op een goede belevingsindex. Een gatis gang doo Kafka s Slot. 10 11
BETERE BUURT BIOTOOP WORDT GEDRAGEN DOOR... D. I. Nicole Seges Diecteu Stichting Janus Telefoon: +31 (0) 73 750 63 20 email: info@uban-synegy.og Website: www.uban-synegy.og Pof. d. i Bauke de Vies Technische Univesiteit Eindhoven Hoogleaa faculteit Bouwkunde Ontwep Systemen Vetigo 9.09 Postades: postbus 513, 5600 MB Eindhoven Telefoon: +31 (0) 40 247 22 62 Website: www.ds.ach.tue.nl Pof. D. Gead Rooijakkes Koonlid van de Raad voo Cultuu Univesiteit van Amstedam Hoogleaa Cultuugeschiedenis van Euopa Oude Tufmakt 141 1012 GC Amstedam Email: G.W.J. Rooijakkes@uva.nl Ing. Albet Moekeken Stichting Veificatiebueau Benchmaking Enegie-efficiency Cathaijnesingel 59 Postbus 8242 3503 RE Utecht telefoon: +31 (0) 30 239 37 99 I. Aat Wijnen Diecteu De Twee Snoeken Postelstaat 49, 5211 DX Postades: postbus 659, 5201 AR s-hetogenbosch Telefoon: +31 (0) 73 614 04 08 Website: www.tweesnoeken.nl; www.digitalehuis.nl 12