REGIO OOST-VLAANDEREN Marialand 31 9000 GENT +32 9 223 11 25 www.katholiekonderwijs.vlaanderen TAALDREMPELS OP SCHOOL Themagroep taal voor leraren zaak- en praktijkvakken, leraren talen, coördinatoren, technisch adviseurs, directieteams 1 Taalprikkels: korte activiteiten voor elke taalles Vita Olijhoek, Anja Valk Elke taaldocent krijgt ermee te maken: die momenten in de les dat de aandacht van de groep inzakt, ondanks alle goede voorbereidingen. Dan is het tijd om de boel even wakker te schudden! Taalprikkels biedt een handige verzameling van 60 prikkelende taalactiviteiten die kunnen worden ingezet om de groep snel op te frissen. De activiteiten duren vijf tot vijftien minuten en zijn methodeonafhankelijk. Ze vergen geen of zeer weinig voorbereiding. Elke twee pagina s bevat een activiteit: een omschrijving in één zin, gevolgd door welke voorbereiding je moet doen, een stapsgewijze beschrijving met een illustratie en één of meer tips. Met symbolen wordt aangegeven welke vaardigheid je oefent, vanaf welk ERK-niveau in de doeltaal de activiteit mogelijk is, bij welke groepsgrootte deze past en of hij geschikt is als kennismakingsspel. De lijst voor in het boek maakt het gemakkelijk om een passende activiteit uit te zoeken. Taalprikkels is een kant-en-klare voorraad aan korte lesactiviteiten voor elke taalleraar, ongeacht voor welke taal, in welk type onderwijs en/of in welk leerjaar hij lesgeeft. isbn: 9789046905173 2016, 1ste druk paperback 140 p. prijs: 19,50 uitgeverij: Coutinho 2 Samen werk maken van taalbeleid op school Op 21 september geeft professor Kris Van den Branden een boeiende lezing over taalbeleid. Wie de lezing op 17 februari bijwoonde, was enthousiast en keerde geïnspireerd terug naar school. Sint-Baafshuis, Biezekapelstraat 2, 9000 Gent op woensdag 21 september van 14 tot 17 uur. Inschrijven kan via deze link, het codenummer is PN001NI/1617. RN so september 2016 Taaldrempels op school 1
3 Meertaligheid als talent, niet als probleem Als de school de thuistaal van meertalige leerlingen positief benadert, verhogen hun schoolprestaties. Naar de televisie kijken in het Nederlands helpt dan weer niet. Dat blijkt uit het onderzoek Meertaligheid als realiteit op school. Meertalige leerlingen spreken vaker Nederlands dan gedacht Meertalige leerlingen gebruiken verschillende talen door elkaar, afhankelijk van de context of de gesprekpartners. Bijgevolg is er geen strikt onderscheid tussen thuistaal en schooltaal. Meertalige leerlingen spreken met ouders, broers en zussen vaker Nederlands dan op school wordt gedacht. Ze gebruiken ook regelmatig Nederlandstalige media en kiezen ervoor om te rekenen, te lezen of te schrijven in het Nederlands. Anderzijds spreken ze op school vaak andere talen dan het Nederlands. Thuistaal positief benaderen verhoogt schoolprestaties Als meertalige leerlingen gemotiveerd zijn, verhogen net zoals bij eentalige leerlingen hun schoolprestaties. Als de school hun thuista(a)len positief benadert, voelen ze zich beter en hebben ze een positief zelfbeeld. Dat verhoogt hun motivatie. Taal en identiteit hangen immers sterk samen. Televisie kijken in het Nederlands helpt niet Enkele factoren waarvan vaak gedacht wordt dat ze samenhangen met schoolprestaties, spelen een beperkte rol: Meer televisie kijken in het Nederlands hangt niet noodzakelijk samen met betere onderwijsprestaties. De taal die kinderen met hun vader spreken, zou bepalender zijn voor hun onderwijsprestaties dan de taal die ze met hun moeder spreken. Leesvaardigheid Nederlands, begrip in de andere taal en in beperkte mate taalgebruik op de speelplaats bepalen meer de schoolprestaties van meertalige leerlingen. Vooral de leerlingen die altijd een andere taal op de speelplaats spreken, presteren zwakker dan zij die altijd Nederlands spreken. RN so september 2016 Taaldrempels op school 2
Wat kunnen scholen doen? De onderzoekers formuleren enkele aanbevelingen. Bekijk meertaligheid anders. Beschouw de meertaligheid van leerlingen als een talent of handig hulpmiddel en niet als een probleem. Meet nauwkeurig hoeveel en welke leerlingen meertalig zijn. Op die manier kun je een efficiënt talenbeleid uitbouwen en je leraren professionaliseren om om te gaan met meertaligheid. Schuif de discussie over taalbaden Nederlands versus meertalig onderwijs aan de kant en kies voor functioneel veeltalig leren waarbij je de talenkennis van je leerlingen benut om hun taalvaardigheid Nederlands te ontwikkelen. De thuistaal erkennen en een plaats geven, is daarbij al een eerste stap in de goede richting. Bied leraren nascholing en concrete didactische instrumenten aan, zoals het taalpaspoort. Dat is een tool waarmee leerlingen visueel kunnen aangeven welke talen ze met wie spreken in welke context. Op die manier krijgen leraren een gedetailleerd en genuanceerd beeld van het taalgebruik van hun leerlingen. Het MARS-onderzoek liep van 1 juli 2013 tot en met 30 juni 2015 en werd gevoerd onder leiding van prof. dr. Piet Van Avermaet van de Universiteit Gent in samenwerking met de Vrije Universiteit Brussel. Ze bestudeerden de verbanden tussen meertaligheid en onderwijsprestaties en de ideeën die daarover leven op school. Daarvoor onderzochten ze de prestaties van vierdejaars uit 212 basisscholen uit Brussel, Gent en de Limburgse mijngemeenten en vroegen ze naar de ervaringen en overtuigingen van leerlingen, leraren en schoolleiders uit basis- en secundair onderwijs. Je kunt de volledige studie gratis downloaden. Of je leest de samenvatting (10 p.). Bron: Klasse, april 2016 4 Toelichting bij de taaltips Tijdens het schooljaar 2009-2010 publiceerden we in de vakoverschrijdende rubriek voor het eerst een maandelijkse taaltip. RN so september 2016 Taaldrempels op school 3
Met deze tips wilden we de leraren mogelijkheden aanreiken om de taalvaardigheid van leerlingen te verhogen. Uit een bevraging van alle scholen binnen ons bisdom blijkt dat leraren deze tips op prijs stellen. Aangezien scholen deze tips soms afficheren, proberen we ook om de info op een A4-formaat te krijgen. Voor het schooljaar 2013-2014 focusten we op de opvolging van anderstalige nieuwkomers en taalzwakke leerlingen, in 2014-2015 lag het accent op de verplichte taalscreening en de opvolging ervan, in 2015-2016 baseerden we ons op de vaststellingen en aanbevelingen van de inspectie in Onderwijsspiegel 2015. Je kunt deze tips nog altijd terugvinden in de Mededelingen via deze link. In 2016-2017 willen we de aandacht vestigen op meertaligheid: in Vlaanderen groeien steeds meer kinderen op in een meertalige context. Verschillende onderzoeken in binnen- en buitenland naar meertaligheid en meertalig onderwijs bevestigen dat de kans op een optimale verwerving van de tweede taal vergroot door de eerste taal goed te onderhouden en door positief om te gaan met de thuistalen binnen het onderwijs. De erkenning en de valorisatie van de thuistaal binnen het onderwijs wordt als een vernieuwende didactische aanpak voorgesteld om het welbevinden en de betrokkenheid van (anderstalige) kinderen te verhogen, meertaligheid als een talent te laten ervaren en daardoor de leerprestaties te verhogen. De Canadese hoogleraar Cummins is een sterke verdediger van meertalig onderwijs. De ijsbergen die boven het water uitsteken, stellen elk een taal voor. Beide talen zijn verschillend van elkaar (wat we zien). Onder het water staan de twee talen niet afzonderlijk, maar hebben ze een gemeenschappelijke basis. Als we naar een inhoudsopgave in het Engels kijken, herkennen we die evengoed als een inhoudsopgave in het Nederlands: we kunnen op dezelfde onderliggende basiskennis terugvallen. Volgens Cummins gebeurt de transfer in twee richtingen. Wanneer kinderen de kans krijgen om hun moedertaal op een hoog niveau te verwerven, kunnen ze de verworven taal gebruiken om ingewikkelde, wetenschappelijke, schoolse begrippen te ontcijferen, te begrijpen en toe te passen bij het verwerven van complexe schoolse vaardigheden in de eerste en tweede taal. De hypothese van Cummins wordt ook bevestigd door verschillende ervaringen in het Vlaamse onderwijs: bij anderstalige nieuwkomers die eerst in hun land en in de eigen taal naar school zijn gegaan, zien we dat ze de draad veel sneller oppikken om de schoolse taalvaardigheid Nederlands te ontwikkelen. Dit in tegenstelling tot anderstalige nieuwkomers die nauwelijks naar school zijn RN so september 2016 Taaldrempels op school 4
gegaan in hun herkomstland en ook hun moedertaal niet tot op hoog niveau hebben ontwikkeld. (uit Meertaligheid: een troef!) Als we streven naar een optimaal gelijkeonderwijskansenbeleid is het cruciaal dat we de meertaligheid van de thuistaal van leerlingen meenemen in het verhaal van diversiteit. Meertaligheid dus als talent en niet als probleem zien! RN so september 2016 Taaldrempels op school 5