Professionele dilemma s van basisschoolleraren VELON-Congres. Amsterdam, 17 maart 2017 Jos Castelijns & Bas van den Berg Hogeschool de Kempel Helmond Marnix Academie Utrecht
Aspecten van professionaliteit Onderwijsraad (2013). Verkenning Leraar zijn. Den Haag: Ministerie OC&W.
Professionele dilemma s (Kelchtermans, 2012) 1. Externe visies versus persoonlijke opvattingen 2. Ontwikkeling van de persoon versus extern gedefinieerde output 3. Interne versus externe causale attributies van leerlingensucces (of het uitblijven ervan) 4. Individuele versus collectieve verantwoordelijkheid 5. Het curriculum versus de leefwereld van leerlingen 6. Doelgericht handelen versus ruimte laten.
Onderzoeksvragen In welk opzicht ervaren basisschoolleraren de door Kelchtermans onderscheiden dilemma s? In welk opzicht zijn de dilemma s kenmerkend voor bepaalde loopbaanfasen? 1. In welk opzicht ervaren basisschoolleraren de dilemma s zoals onderscheiden door Kelchtermans? 2. In welk opzicht verschillen de dilemma s van basisschoolleraren in verschillende fasen van hun loopbaan?
Methode Sample (N=27) 8 startende leraren 14 ervaren leraren 5 schoolleiders van 6 basisscholen Dataverzameling Biografisch narratieve interviewmethode (Wengraf, 2001; Kelchtermans, 2008) Procedure Opnemen, transcriberen; metanarrative schrijven Analyse Kwalitatieve datanalyse (MaxQDA)
(1) Externe visies versus persoonlijke opvattingen (Kelchtermans) Enthousiasme versus realiteitszin Meegaan met versus kritisch zijn over vernieuwingen Sturen van versus ruimte geven aan leerlingen Administratieve versus pedagogische rol
Er begonnen me steeds meer dingen tegen te staan. Dan waren het met name de dingen buiten de klas om: handelingsplannen schrijven, groepsplannen maken. Met name het alles vastleggen en registreren en veel minder bezig zijn met je lessen voorbereiden en de kinderen zelf. Dat stond mij heel erg tegen. Ook als je in de klas zelf keek; je was zo druk bezig met je lessen, je methode. Ik miste de éénop-één-tijd met de kinderen. Het echt bij de kinderen gaan zitten en erachter proberen te komen waar de schoen wringt. Ik merkte dat ik vastliep. Anna
(2) Ontwikkeling van de persoon versus extern gedefinieerde output (Kelchtermans) Brede ontwikkeling versus leeropbrengsten
3. Interne versus externe causale attributies (Kelchtermans) Betrokkenheid versus ontmoediging Gediplomeerd zijn versus nog veel moeten leren
Je wordt in het diepe gegooid, je moet heel veel zelf uitzoeken en uitvinden en een goeie manier hebben om daarmee om te kunnen gaan. Dan heb je ook nog oudergesprekken en rapporten en de vergaderingen die er bij komen kijken. Dat zijn heel veel randzaken die dan echt nieuw zijn. Je hebt er wel eens van gehoord tijdens je studie, maar op het moment dat je zelf een klas hebt en in een team functioneert dat is dan toch heel anders. Er komt heel veel op je af en daar moet je wel op een goede manier mee om kunnen gaan, want je wordt anders snel overvraagd. ris
(4) Individuele versus collectieve verantwoordelijkheid (Kelchtermans) Loyaal zijn aan individuele collega s versus loyaal zijn aan de organisatie Eigen ambities nastreven versus rekening houden met concerns van leraren Je eigen weg volgen versus het schoolbelang dienen Anderen naar de zin willen maken versus kritisch durven zijn
Ouders leven mee met hun kinderen. Ik spreek ze aan op school als ze hun kinderen brengen of op het schoolplein. Als er iets speelt met een kind ga ik naar de ouders toe. Toch heb ik ook wel tegen bepaalde gesprekken met ouders opgezien. Ik vergeet nooit die ene, grote, lange, brede, boze vader die naar mij toekwam met opgeheven vinger: En jij gaat daar wat aan doen! Jij zorgt ervoor dat mijn zoontje niet meer geplaagd wordt! Ik was bang, maar dacht wel bij mezelf: Ja, maar ik heb wel 30 kinderen in de klas, hoor, en ben niet de privé-oppas van uw zoontje. Het is gelukkig goed gekomen. Natuurlijk, ouders nemen het op voor hun kind, maar het moet wel redelijk blijven! Dergelijke gesprekken lekken wel veel energie! ris
(5) Het curriculum versus de leefwereld van leerlingen (Kelchtermans) Het programma volgen versus afstemmen op behoeften van leerlingen
Ik had een kind dat gewoon helemaal vastliep in het leesonderwijs, qua gedrag en qua thuissituatie. Het werd een heel ongelukkig kind. Wat deed ik? Kijken waar de behoefte van het kind lag. Verder kijken dan alleen zijn onderwijsbehoeften. Het kind wilde gewoon heel graag gehoord worden. Hij werd thuis niet gehoord namelijk. Alleen al doordat hij zijn verhaal kon doen, werd er al veel opgelost voor hem. We hebben even het onderwijsproces losgelaten en op een gegeven moment werd het wel duidelijk dat hij het niet zou redden in groep 3. Toen hebben we hem op een andere leerlijn gezet. Ik had meer ruimte om met hem zelf aan de slag te gaan. Dat was heel fijn. aartje
(6) Doelgericht handelen versus ruimte laten (Kelchtermans) Open aanpak versus methodisch werken
(7) Dilemma s met betrekking tot het toekomstperspectief van leraren Met kinderen werken versus een rol in de willen organisatie spelen Carrière versus ideaal Professional versus persoon Streven naar beheersing versus zoeken naar uitdaging Goed werk willen doen versus goed voor jezelf zorgen
Soms sjouw ik kratten met werkboeken en schriften van leerlingen mee naar huis, alleen al om mijn werk klaar te krijgen. Ik heb dan gewerkt van 8 uur s morgens tot 6 uur s avonds, vaak zonder een moment pauze. Er zijn dagen dat er geen tijd is voor pauze of voor reflectie. Op die momenten denk ik wel eens dat ik een zwaar beroep heb. Afgelopen jaar was voor mij een week vakantie zelfs niet meer genoeg om de batterij op te laden. Het is niet zo dat je, als je om half 3 klaar bent je dan om 4 uur al naar huis kan. Heel vaak ga ik pas om 6 of 7 uur naar huis. aura
Conclusies. Leraren ervaren in hun beroepsuitoefening de onderscheiden dilemma s. Leraren ervaren daarnaast ook dilemma s ten aanzien van hun toekomstperspectief. Sommige dilemma s lijken kenmerkend voor een bepaalde fase in de loopbaan, voor andere geldt dat ze gedurende de hele loopbaan spelen.
Betekenis van verhalen vertellen We hebben eigenlijk nooit tijd of gelegenheid om het hierover met elkaar te hebben en ik vind dat jammer. We zouden echt tijd moeten nemen voor reflectie. Anne
Narratief Reflexief Dialogisch
Jos Castelijns & Bas van den Berg Hogeschool de Kempel Helmond Marnix Academie Utrecht j.castelijns@kempel.nl nformatie