copyright commons.wikimedia.org VAKBONDSBETROKKENHEID IN ANDERE INITIATIEVEN ROND DUURZAME ONTWIKKELING Overheidsinitiatieven rond duurzame ontwikkeling, academische samenwerkingsplatformen, Europese en internationale initiatieven rond MVO,. Allemaal zaken waar werknemers opduiken als stakeholder, en vakbonden in meer of mindere mate betrokken worden in het proces. Maar ook lokale transitie -initiatieven steken steeds vaker de kop op: burgers en middenveldorganisaties verenigen zich om op hun eigen manier hun omgeving dat tikje duurzamer te maken. Een overzicht van een aantal initiatieven, en de rol van de vakbonden. 14 am magazine jaargang 2014 nr 4
DOSSIER SOCIAAL OVERLEG EN MILIEU dossier Transitie-initiatieven Transitienetwerk van het Middenveld Transitienetwerk Vlaanderen Van Oostende tot Hasselt: overal duiken lokale transitie-initiatieven op, verenigd in de ondersteunende vzw Transitienetwerk Vlaanderen. Het gaat om transitie-initiatieven die zijn opgestart door burgers die zelf het heft in handen willen nemen. De bedoeling van de initiatiefnemers achter Transitienetwerk Vlaanderen is om dit model van de Transition Towns ook in Vlaanderen voeten in de aarde te geven. Hier en daar worden ook vakbonden betrokken bij deze lokale transitie-initiatieven. Op www.transitie.be vind je alle bestaande initiatieven terug. Het Transitienetwerk van het Middenveld verenigt een aantal spelers uit het middenveld: vakbonden, wetenschappers, Noord-Zuidorganisaties, milieubeweging, sociale organisaties, de culturele sector en alternatieve media bundelen de krachten om de transitie naar een duurzame samenleving waar te maken. Het transitienetwerk vertrekt vanuit het concept van de sociaal rechtvaardige transitie, vanuit de vaststelling dat de klimaatcrisis gepaard gaat met een diepgaande sociaal-economische crisis, maar dat het sociale aspect te vaak vergeten wordt in het huidige debat. TNM probeert geslaagde transitie-experimenten op te schalen en verenigingen en organisaties met elkaar in contact te brengen om initiatieven op te zetten. www.transitienetwerkmiddenveld.be Toekomstfabriek Eén van die lokale initiatieven is de Toekomstfabriek, een van de intiatieven van Gent in transitie. De toekomstfabriek verenigt 8 spelers uit het middenveld, waaronder ook de vakbonden. Onder leiding van socioloog Fred Louckx gaan ze op zoek naar een manier om beter te kunnen inzetten op de behoeften en de belangen van de bevolking. Samen gaan ze op zoek naar nieuwe, hoopvolle toekomstprojecten en actiemethoden om die te verwezenlijken. Meer info over Gent in transitie vind je op www.gentintransitie.com am magazine jaargang 2014 nr 4 15
VAKBONDSBETROKKENHEID IN ANDERE INITIATIEVEN ROND DUURZAME ONTWIKKELING Sectorale transitie-initiatieven Plan C Plan C is het Vlaamse transitienetwerk voor duurzaam materialenbeheer. Individuen, bedrijven, consumenten, overheidsinstanties, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties werken er samen aan een economie en maatschappij die op duurzame wijze met materialen omgaat. Plan C is één van de drie pijlers van het Vlaams materialenprogramma. Het Vlaams materialenprogramma is één van de dertien doorbraakprojecten van Vlaanderen in Actie en heeft tot doel om Vlaanderen tegen 2020 naar de top 5 van Europese regio s te loodsen op het vlak van duurzaam materialenbeheer. De missie van Plan C is het versnellen van doorbraken in duurzaam materialenbeheer. De drie kernactiviteiten hiervoor zijn visievorming, het activeren van een lerend netwerk, en het ondersteunen en versterken van transitie-experimenten. Gezien de toenemende materialenschaarste en de bijhorende bedreiging voor tewerkstelling op lange termijn, voor vakbonden zeker een nuttig platform om van dichtbij op te volgen. Meer info op http://www.plan-c.eu/ Duwobo Sinds 2004 wordt er in opdracht van de Vlaamse overheid hard gewerkt om de principes van duurzame ontwikkeling door te trekken naar bouwen en wonen. Ruim 200 Vlaamse actoren trekken ondertussen mee aan de kar. Het gaat daarbij om kenniscentra, overheden en openbare instellingen, milieu- en natuurverenigingen, de academische wereld en tal van vak- en beroepsorganisaties. Samen stippelen ze een innovatieproject uit op het vlak van duurzaam wonen en bouwen voor de komende 20 jaar. Meer info op http://www.duwobo.be/ Klimaatneutrale steden en provincies Leuven, Gent, Antwerpen, Vlaams-Brabant, Limburg,... het lijstje steden en provincies met de ambitie om klimaatneutraal te worden dikt aan. Belangrijk verschil met de Transition Towns is dat de initiatieven niet vanuit de burgers, maar wel vanuit de lokale/provinciale overheden worden opgericht. De ambities en resultaten variëren, maar bij bepaalde (niet alle) initiatieven is ook inspraak voor de vakbonden (en het bredere middenveld) voorzien. 16 am magazine jaargang 2014 nr 4
DOSSIER SOCIAAL OVERLEG EN MILIEU dossier Samenwerking met wetenschappers Op de vakbondscongressen staat het duurzaamheidsthema steeds prominenter op de agenda en gaat men aan de slag met wetenschappers om bepaalde beleidskeuzes te onderbouwen of verder uit te diepen. Zo nam ABVV Metaal Prof. Dr. Bernard Mazijn (UGent en Centrum vóór Duurzame Ontwikkeling) onder de arm. Mazijn onderzocht de metaalsector in Vlaanderen op haar specifieke kwetsbaarheden. Uit de studie bleek dat heel wat bedrijven op korte of middellange termijn in de problemen kunnen komen door bepaalde schaarser wordende zeldzame aardmetalen die ze als grondstof gebruiken. Bedoeling is om aan de hand van de bevindingen uit het onderzoek in 2015 een kwetsbaarheidstool aan te bieden aan de werknemers, waardoor ze zelf de kwetsbaarheden in hun bedrijf kunnen detecteren, om zo hun directie te wijzen op de nijpende situatie. (zie ook artikel werknemersinspraak in het milieu-overleg ) Transities komen niet vanzelf en een noodzakelijke voorwaarde om ze toen slagen is uiteraard de creatie van draagvlak. Daarom bestelden de ACVcentrales METEA en BIE de studie Een vakbond in transitie - naar een versterkte werking rond duurzaamheidstransities in de ACV-centrales METEA en BIE. In de studie, uitgevoerd door het HIVA, ging men op zoek naar de attitudes die rond het transitiethema leven binnen de voornoemde centrales. Met de resultaten van de studie kan het ACV beter een strategie bepalen om hun achterban warm te maken voor het verhaal rond duurzaamheidstransities. Prof. Dr. Bernard Mazijn Vrijwillige initiatieven voor een MVO-beleid MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) In de EU 2020 Strategie is MVO één van de ondersteunende elementen voor slimme, duurzame en inclusieve groei. In 2011 publiceerde de EU commissie de mededeling Een vernieuwde EU-strategie 2011-2014 ter bevordering van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Volgende definitie wordt aan MVO gegeven: de verantwoordelijkheid van bedrijven voor het effect dat ze op de samenleving hebben. Die verantwoordelijkheid berust op respect voor de wetgeving en de collectieve arbeidsovereenkomsten tussen sociale partners en houdt in dat bedrijven aandacht voor mensenrechten, consumentenbelangen en sociale, ethische en milieukwesties in hun bedrijfsactiviteiten en kernstrategie integreren in nauwe samenwerking met hun interne en externe stakeholders. Het Europees kader is vooralsnog gericht op een volledige transparantie voor de aandeelhouders, maar niet voor werknemers. In 2013 bracht het EESC (Europees Economisch en Sociaal Comité) hierover een advies uit, dat participatie van werknemers als sleutelfactoren in de bedrijfsvoering naar voor schuift. Het EESC lanceerde hiervoor het begrip Sustainable Company, gericht op langetermijndoelstellingen op economisch, sociaal en milieugebied. De Sustainable Company volgt het concept dat ondernemingen sociale organisaties zijn waarin de stem van de werknemers moet worden gerespecteerd. am magazine jaargang 2014 nr 4 17
VAKBONDSBETROKKENHEID IN ANDERE INITIATIEVEN ROND DUURZAME ONTWIKKELING Managementsystemen en milieurapportering ISO 14001 ISO 26000 ISO 14001 is een standaard op het gebied van milieumanagement die werd ontwikkeld door de Internationale Organisatie voor Standaardisatie. Met behulp van een milieuzorgsysteem volgens de ISO 14001-norm kunnen de milieurisico s van de bedrijfsvoering beheerst en indien mogelijk verminderd worden. De certificatie vereist dat het bedrijf: de milieu-impact van zijn activiteiten, producten en diensten identificeert en controleert het milieubeheer continu verbetert een systematische aanpak implementeert om milieuobjectieven te stellen, ze te bereiken en ze kenbaar te maken wanneer ze gerealiseerd zijn. In het kader van de het algemene informatierecht over milieuzaken kun je hier als afgevaardigde zeker vragen over stellen op het CPBW. ISO 26000 is een internationale richtlijn voor het implementeren van MVO in een organisatie. Het geeft bedrijven een kader om hun maatschappelijke verantwoordelijkheden zelf te bepalen en geeft adviezen over het structureel invoeren van MVO. De ISO 26000-richtlijn is tot stand gekomen met medewerking van organisaties en experts uit 94 landen behorend tot de verschillende stakeholdergroepen: bedrijfsleven, overheid, vakbonden, consumenten, NGO s en andere. ISO 5001 De ISO 50001-norm is een internationale certificatie voor een energiemanagementsysteem, die het energiegebruik- en verbruik wil optimaliseren in industriële, commerciële en institutionele organisaties. Door een energiebeheersysteem dat voldoet aan de ISO 50001-norm te implementeren toont een bedrijf aan dat het aan energie-efficiëntie werkt en deze constant probeert te verbeteren. Op die manier verminderen ook de energiekosten en de uitstoot van broeikasgassen. Het is aan het bedrijf dat de norm wil halen om zelf doelstellingen te formuleren en een pad uit te zetten om deze te behalen. Wie rond energie wil werken in zijn bedrijf, kan hierover vragen stellen in het CPB. EMAS (Europees Milieumanagement- en Audit Schema) EMAS is het vrijwillig Europese milieubeheer- en auditsysteem voor bedrijven en organisaties. Het is een zogenaamd milieumanagementsysteem voor bedrijven en organisaties die hun milieuprestaties willen verbeteren. Een EMAS-registratie gebeurt volgens een aantal stappen: onder andere het uitvoeren van een milieu-analyse, het opstellen van een milieuverklaring, het uitwerken van een milieuprogramma, het invoeren van een milieubeheersysteem en het laten uitvoeren van een milieuaudit. Belangrijk bij EMAS is de betrokkenheid van werknemers. Eén van de doelstellingen is een gestage verbetering van de milieuprestaties, waarbij onder andere de werknemers actief in de organisatie betrokken worden. In de leidraad van EMAS voor werknemersparticipatie wordt de nadruk gelegd op het belang van engagement van alle stakeholders, maar ook en vooral van de werknemers en hun vertegenwoordigers. Onderzoek, audits van EMAS-organisaties en ervaring op het gebied van veranderingen in de arbeidsorganisatie in het algemeen hebben aangetoond dat de resultaten verbeteren wanneer alle werknemers voortdurend actief betrokken zijn en vooral wanneer hun vertegenwoordigers een actieve bijdrage leveren aan de werkzaamheden. 18 am magazine jaargang 2014 nr 4 > lees verder op p 23
> vervolg van p 18 DOSSIER SOCIAAL OVERLEG EN MILIEU dossier Moderniseringsrichtlijn en rapportering over MVO De moderniseringsrichtlijn maakte het voor lidstaten mogelijk om ondernemingen op te leggen ook niet-financiële informatie mee te delen. Alle lidstaten hebben deze richtlijn (zij het op verschillende manieren) geïmplementeerd. Niet alle ondernemingen zijn gevat door de richtlijn, zo mogen bv. KMO s worden uitgesloten. In april 2013 publiceerde de Europese Commissie een voorstel in verband met de bekendmaking van niet-financiële informatie en informatie inzake diversiteit van bepaalde ondernemingen, als bijlage van hun jaarverslag. In februari 2014 bereikten het Europees Parlement en de Europese Raad een akkoord om bepaalde bedrijven (vooral beursgenoteerde ondernemingen en financiële instellingen) te verplichten om meer MVO in hun jaarverslag op te nemen. De richtlijn zou van toepassing zijn op zo n 6000 ondernemingen binnen de EU. Global Reporting Initiative (GRI) Global Reporting Initiative (GRI) geeft wereldwijd richtsnoeren voor duurzaamheidsverslaggeving. Het Framework en de Global Reporting Guidelines zetten principes en indicatoren uiteen die bedrijven kunnen gebruiken bij het meten en rapporteren van hun economische, ecologische en sociale prestaties. De richtlijnen zijn gratis beschikbaar. De documenten die gebaseerd zijn op het GRI-verslaggevingsraamwerk komen tot stand via een proces van een dialoog en consensus tussen belanghebbenden uit het bedrijfsleven, de investeerders, werknemersorganisaties, de maatschappij, de accountancy-sector, de academische wereld en anderen. Gebaseerd op: Van Humbeek, P. (2014) Vakbeweging, 2014, nr.798, 10 februari 2014 bewerkt door: Thijs Calu, educatief medewerker Arbeid & Milieu De congresteksten kun je raadplegen op volgende websites: ACV Vlaams congres ACV 2013: http://bit.ly/1gnuucq Nationaal congres ACV 2010: http://bit.ly/13bkgam ABVV Statutair congres Vlaams ABVV 2014: http://bit.ly/1goh45e (Hoofdstuk 3 is het meest relevant wat betreft duurzaamheid en milieu) ACLVB ACLVB-congres 2008: http://bit.ly/1gnu6eq am magazine jaargang 2014 nr 4 23