Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees

Professor dr. A van der Heide Dr. L van Zuylen Drs. E Geijteman Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees Professor dr. Zuurmond Dr. R Perez Drs. B Huisman

Medicatiemanagement in de laatste levensfase Een mixed methods onderzoek Dr. Marianne Dees, huisarts Drs. Eric Geijteman, oncoloog i.o. Drs. Bregje Huisman, anesthesioloog

Doel van het project Inzicht in de huidige praktijk van medicatiegebruik in de laatste levensfase, de besluitvorming daarover en het formuleren van aanbevelingen die bijdragen aan optimalisering

MEDILAST Fase 1 Retrospectief dossieronderzoek Fase 2 Kwalitatieve diepte-interviews Fase 3 Vragenlijstonderzoek huisartsen en specialisten ( fase 1 en 2) Fase 4 Delphi procedure ( fase 1, 2 en 3)

Normen en waarderingen bij medicatiemanagement in de laatste levensfase kwalitatief onderzoek onder patiënten, naasten, verpleegkundigen en artsen

Doel van het onderzoek Inzicht in de normen en waarderingen van de betrokken over medicatiemanagement in de laatste levensfase

Introductie Patiënten in de laatste levensfase lopen risico op polyfarmacie Gebruik van zinloze en/of potentieel schadelijk medicatie Besluitvorming over medicatie in de laatste levensfase is lastig Verwevenheid van medische, emotionele en ethische factoren Richtlijnen ontbreken Normen en waarderingen van betrokken?

Onderzoeksvraag fase 2 Welke wensen en verwachtingen, normen en waarden van patiënten, naasten, verpleegkundigen en artsen spelen een rol bij het medicatiegebruik en de besluitvorming daarover bij patiënten in de laatste levensfase en met welke morele problemen worden de betrokkenen geconfronteerd?

Opzet van het onderzoek Populatie: Patiënten levensverwachting < drie maanden, naasten, verpleegkundige, huisarts en specialist Setting: Verzorgingsgebieden Erasmus MC, VUmc, Radboudumc: thuissituatie, hospice, perifeer ziekenhuis, academisch ziekenhuis Design: Kwalitatief, diepte-interviews Analyse: Constant comparative method, software ATLAS-ti

Resultaten 17 patiënten 11 naasten 14 verpleegkundigen 16 specialisten 13 huisartsen

Patiënt kenmerken Geslacht 9 man, 8 vrouw Leeftijd 47 91 jaar Diagnose kanker, nierfalen, COPD, ileus, hartfalen, ALS, ouderdom Opleidingsniveau 1 universitair, 4 HBO, 4 MBO, 6 LBO, 2 geen Achtergrond 12 Nederlands, 2 Duits, 2 Frans, 1 Turks, 1 Surinaams Religie 7 geen, 6 katholiek, 2 protestant, 1 boedhisme, 1 islam, Setting 7 thuis, 4 high-care hospice, 6 ziekenhuis Overleving 5-96 dagen, mediaan 35 dagen, 3 nog in leven

Thema s normen en waarderingen 1. Prioriteiten in de laatste levensfase 2. Het goede doen bij medicijngebruik in de laatste levensfase 3. Visies op de rollen in de besluitvorming over medicatie 4. Organisatie en communicatie bij medicatie management: processen 5. Kennis, gegevensuitwisseling en geld: randvoorwaarden

Prioriteiten laatste levensfase Awareness medicatie beoordeling ontbreekt Comfort is belangrijk H: Of ik overwogen heb de medicatie te stoppen? Ja, dat is een goede vraag. Ik denk niet dat ik dat heb gedaan maar dat zou ik misschien wel hebben kunnen doen als ik terug denk maar Symptoom bestrijding heeft prioriteit Hoop mag patiënten niet ontnomen worden 1

Het goede doen Patiënten behoren geen overbodige medicatie te gebruiken Ontbreken duidelijkheid over goed medicatiemanagement S: Nee een cholesterolpilletje stoppen is geen optie, nee is onduidelijk, wordt ook het ook grijs voor die patiënt. Vind ik niet handig in de communicatie, terwijl het wellicht zou kunnen. Maakt het en/of nodeloos stoppen ingewikkeld met preventieve/chronische en discutabel. Er is al zoveel medicatie onrust en onzekerheid en daar ga je ook nog rommelen aan de medicatie, nee dat vind ik niet nodig. Angst voor psycho-emotionele en/of somatische schade door gesprek over 2

Visies rollen besluitvorming Keuzen van de patiënt behoren gerespecteerd te worden Besluitvorming over medicatie is het domein van de arts S: Tja de apotheker heeft een soort plan om medebehandelaar te worden en zelf invloed te hebben op het besluitvormingsproces. Dat lijkt me geen positieve ontwikkeling. De apotheker denkt dat hij een behandelrelatie heeft..maar dat heeft hij niet hij is alleen maar de leverancier van de medicijnen. Verpleegkundigen zijn spil tussen arts en patiënt Apotheker behoort geen rol te hebben in de besluitvorming Visie op rol naasten loopt uiteen van behoren wel tot geen rol te hebben 3

Organisatie en communicatie Medicatiemanagement in de laatste levensfase behoort maatwerk te zijn Kennis/bewustzijn van de levensfase is voorwaarde voor gesprek over V: Nou ik denk de bewoner zelf die heeft daar denk ik een heel belangrijke rol medicatie in, want er afbouw zijn mensen patiënten die heel duidelijk participatie aangeven: en ik wil geen andere medicijnen meer hebben. Als verpleegkundige heb je daar een belangrijke rol in want het is wel de bedoeling wat een bewoner aangeeft dat je dat goed overbrengt naar de arts. Aandacht voor communicatie en relatie tussen enerzijds arts, verpleegkundige en anderzijds patiënt, naaste is nodig voor goed. Helderheid over regie, samenwerking en communicatie tussen professionals is belangrijk 4

Randvoorwaarden Deskundig en bereikbaarheid professionals Toegankelijkheid en kwaliteit dossiers P: Omdat ik geen lange verwachting meer heb dan maakt het in mijn geval niet uit als ik hem zou slikken. Dat is dan alleen maar gunstig voor mij, denk ik. Ja en het kost allemaal gewoon gruwelijk veel geld. Want op een gegeven moment patiëntenparticipatie stond de prijs erop, en samenwerking daar ben ik toen zo van geschrokken.. hoe duur het allemaal is ICT kan een belangrijke rol spelen bij verbetering medicatieoverdracht, Visies op kosten lopen uiteen van behoren wel tot geen rol te hebben 5

Normen en waarderingen Patiënten behoren geen overbodige medicatie te gebruiken Hoop houden is belangrijk Patiënten willen wensen over participeren besluitvorming bespreken Kennis over de levensfase is voorwaarde voor gesprek over medicatiestop Het moet duidelijk zijn wie regie heeft bij medicatiemanagement Goed medicatiemanagement is geen duidelijk gedefinieerd begrip

Op de agenda Afspraken over regie en taken professionals Gesprek patiënt en naasten over wensen participatie besluitvorming Medicatie beoordeling

Vragen?