De overgang op SEPA door Nederlandse Vereniging van Banken De Nederlandsche Bank Currence Versie 3.5 mei 2008
Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 1.1 Uitgangspunten introductie en migratie... 7 1.2 Overzicht betaalinstrumenten... 7 1.3 Producten in Nederland... 9 1.3.1 Productontwikkeling... 9 1.3.2 Samenvatting... 10 2 Rekeningnummers, standaarden en interfaces... 10 2.1 BBAN-IBAN... 10 2.2 Interbancair verkeer: gebruik van de SEPA-subset van de ISO 20022-standaard... 11 2.3 Standaarden voor het cliënt-bankverkeer en het bank-cliëntverkeer... 11 3 Overschrijvingen... 12 3.1 Bereikbaarheid... 12 3.2 Reikwijdte van introductie en migratie vanaf 2008... 12 4 Incasso's... 12 4.1 Bereikbaarheid... 12 4.2 Reikwijdte van introductie en migratie vanaf 2009... 12 4.3 Gebruik van bestaande incassocontracten... 13 4.4 Gebruik van bestaande machtigingen... 13 4.5 Geschillenafhandeling... 13 4.6 Overig... 13 5 Betaalpassen... 13 5.1 Creditcards... 13 5.1.1 Uitgifte... 13 5.1.2 Toonbankbetalingen... 13 5.1.3 Geldopnamen... 14 5.2 Debitcards... 14 5.2.1 Uitgifte... 14 5.2.2 Toonbankbetalingen... 14 5.2.3 Geldopnames... 15 5.3 SEPA-migratie vanaf 2008... 15 5.4 Migratie naar EMV... 15 5.5 Bewaking migratieproces... 15 6 Migratie tijdlijnen... 15 6.1 Mijlpalen overschrijving... 16 6.2 Mijlpalen incasso... 17 6.3 Mijlpalen cards... 17 7 Clearing & settlement infrastructuur... 18 8 Sleutelfactoren voor succes... 18 8.1 In nationale wetgeving omgezette Payment Services Directive... 18 8.2 Consultatie belanghebbende partijen... 18 8.3 Juiste prijs-kwaliteitverhouding... 18 8.4 Inzet van de publieke en private sector... 18 8.5 Bestuurlijk overleg SEPA op nationaal niveau... 18 8.6 Communicatie... 19 9 Communicatie... 19 9.1 Communicatie naar belanghebbenden... 19 9.2 Interbancaire communicatie... 19 10 Organisatiestructuur... 20 10.1 SEPA-NL: interne organisatie van het Nederlandse bankwezen... 20 10.2 Externe organisatiestructuur... 21 11 Bijlagen... 22 11.1 Feitelijke migratie van de overschrijving vanaf 28 januari 2008... 22 11.2 Feitelijke migratie incasso s vanaf eind 2009... 26 11.3 Zorgpuntenmatrix (officiële versie mei 2007)... 31 11.4 Statusrapportage follow up zorgpunten... 33 11.5 Lijst van afkortingen... 36 2
1 Inleiding 1 SEPA: de uniforme betaalruimte voor Europa In het betalingsverkeer staan en hun klanten voor een grote uitdaging. In 2008 is een nieuwe mijlpaal bereikt in de Europese integratie. Op 28 januari 2008 werd een begin gemaakt met de uniforme eurobetaalruimte (Single Euro Payments Area, kortweg SEPA) met voor klanten nieuwe, nationaal én internationaal bruikbare betaalinstrumenten. In de jaren daarop zal de harmonisatie van de Europese betaalmarkt geleidelijk voltooid worden, zodat er uiteindelijk binnen de Europese Unie geen verschil meer bestaat tussen binnenlandse en grensoverschrijdende eurobetalingen. Kenmerkend voor de uniforme betaalruimte is dat het wat betreft gemak, snelheid, veiligheid en kosten niet uitmaakt of een eurotransactie binnenlands of grensoverschrijdend is. Via één betaalrekening kan eenvoudig het hele eurogebied worden bereikt. Dit geldt voor zowel bedrijven, winkeliers en andere toonbankinstellingen als consumenten. De introductie van betaalinstrumenten met groot Europees bereik is een vervolg op de introductie van de euromunten- en biljetten in 2002. Daarmee kregen de burgers van het eurogebied al contante betaalmiddelen met Europees bereik. SEPA: uitdrukkelijke wens Europese politiek en autoriteiten Bij de onafgebroken inspanningen voor de modernisering van het betalingsverkeer in Europa geldt de Lissabon-agenda van de Europese Commissie als toetssteen. Volgens de Commissie vereist het vrije verkeer van personen, diensten en goederen in Europa ook een uniforme betaalruimte, ofwel betalen zonder grenzen. De Europese politiek (Raad en Parlement), overheid (Commissie) en de Europese Centrale Bank hebben het Europese bankwezen in duidelijke bewoordingen aangespoord de nationale markten open te breken en de voorwaarden te scheppen voor de vorming van één uniforme betaalmarkt voor Europa, zoals dat ook met de chartale euro is gebeurd. De grote Europese hebben deze uitdaging via de European Payments Council (EPC) vorm gegeven door het ontwerpen van gemeenschappelijke regels en standaarden voor producten die in alle eurolanden gebruikt gaan worden. De (nationale) bankgemeenschappen en hun directe leveranciers zijn inmiddels aan de slag om de invoering van die producten mogelijk te maken. Tegelijkertijd werkt men aan plannen om de vervanging/migratie van nationale producten door Europese te organiseren. Vanaf begin 2008 komen er Europese betaalproducten op de markt, in eerste instantie in de eurolanden. Gedurende een overgangsperiode bestaan in de meeste landen de oude nationale en de nieuwe Europese producten nog naast elkaar. Er komt echter een moment waarop dat niet langer het geval zal zijn. Dat zal ook spelen voor het gebruik van het huidige nationale bankrekeningnummer. SEPA: hoe komt het tot stand? Er lopen twee trajecten om vanaf 2008 een geïntegreerde Europese betaalmarkt te bewerkstelligen. De Europese zorgen voor gezamenlijke uitgangspunten en standaarden op basis waarvan zij Europese producten kunnen ontwikkelen. De Europese politiek (Commissie, Raad en Parlement) is verantwoordelijk voor harmonisatie van regelgeving die op betalingsverkeer van toepassing is, een proces dat van groot belang is voor het goed kunnen functioneren van de Europese betaalmarkt. De circa 8.000 Europese, verenigd in de EPC, hebben in maart 2006 de uitgangspunten (rulebooks) vastgesteld op basis waarvan zij concrete Europese betaalproducten ontwikkelen, met name de SEPA-overschrijving en de SEPA-incasso. Verder hebben zij het raamwerk vastgesteld waaraan card schemes (merken en systemen van betaalpassen en creditcards) en de uitgevers van betaalpassen () moeten voldoen. Om interoperabiliteit tussen Europese infrastructuren te bewerkstelligen, heeft de EPC ook een raamwerk voor verrekening en verevening (clearing en settlement) vastgesteld. 1 Disclaimer Dit document beoogt uitsluitend de inzichten van de Nederlandse, de Nederlandsche Bank en Currence weer te geven over de implementatie van en migratie naar de Single Euro Payments Area (SEPA) vanaf januari 2008. Deze inzichten hebben de vorm van voorstellen die ter consultatie aan de leden van het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB) worden voorgelegd. Na de consultatie van het MOB zal dit plan met de Nederlandse Mededingingsautoriteit worden besproken met als bedoeling vast te stellen of en zo ja op welke onderdelen een nadere mededingingsrechtelijke analyse wenselijk zou kunnen zijn. De uitkomsten van dat overleg kunnen van invloed zijn op de uiteindelijke invoeringsen/of migratiescenario s. 3
Nu bestaan er per lidstaat nog aanzienlijke verschillen in nationale wetgeving, waardoor de inwoners van de Europese Unie niet op een vergelijkbare wijze kunnen betalen. In december 2005 publiceerde de Europese Commissie een richtlijnvoorstel om het juridische kader voor betalingen binnen de Europese Unie te harmoniseren. De ministers van Financiën van de EU hebben in maart 2007 een zogeheten politieke oriëntatie bereikt over de Payment Services Directive (PSD), de Europese richtlijn voor betaaldiensten in de interne markt. Het Europees Parlement heeft het voorstel eind april 2007 aangenomen. De richtlijn moet uiterlijk op 1 november 2009 in de nationale wetgeving van de lidstaten zijn getransponeerd. De richtlijnonderhandelingen hebben veel langer geduurd dan aanvankelijk verwacht. Die vertraging maakt het lastig voor de om Europese betaalproducten tijdig te introduceren en raakt vooral de invoering van de SEPA-incasso. De verwachting is daarom dat die niet eerder dan eind 2009 zal worden ingevoerd. De PSD heeft overigens niet alleen gevolgen voor de nieuwe SEPA-producten, maar ook voor alle bestaande betaalproducten. SEPA: introductie en migratie in Nederland Grote gevolgen voor en hun klanten SEPA heeft grote gevolgen voor de inrichting van het betalingsverkeer Banken moeten hun productaanbod en processen ingrijpend aanpassen. Consumenten maken straks gebruik van nieuwe varianten van betaalinstrumenten, zoals Europese overschrijvingen, incasso s (met andere voorwaarden) en betaalpassen die in het hele gebied op dezelfde manier werken. Winkeliers kunnen te maken krijgen met verschillende (nieuwe) merken op de betaalpassen, en moeten besluiten welke zij accepteren. Betalingen en ontvangsten van grootzakelijke gebruikers tot slot zullen steeds meer via Europese betaalproducten gaan verlopen. Op de langere termijn levert integratie van de Europese betaalmarkt ook Nederland voordeel op. Niet alleen standaardisatie, maar ook schaalvoordelen en een toename van de concurrentie moeten op termijn leiden tot meer efficiëntie en daarmee tot lagere prijzen. De vergroting van de afzetmarkt prikkelt verder te innoveren en nieuwe producten op de markt te brengen. Voor gebruikers maakt het niet meer uit of zij een transactie binnen Nederland of naar een ander land in SEPA verrichten: de handeling is exact dezelfde. Om de voordelen van een grote interne betaalmarkt optimaal te kunnen benutten, is een open dialoog tussen, gebruikers en autoriteiten van essentieel belang. Goede samenwerking binnen het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB) draagt ertoe bij dat partijen rekening kunnen houden met wederzijdse wensen, ervaringen en ontwikkelingen. Stuurgroep SEPA De Nederlandse hebben begin 2007 samen met de Nederlandsche Bank en Currence de Stuurgroep SEPA ingericht. Deze Stuurgroep heeft als taak de invoering van en migratie naar de nieuwe Europese betaalproducten in Nederland voor te bereiden en in goede banen te leiden. Vanaf 2008 worden die nieuwe betaalproducten (overschrijving, incasso en cardbetalingen) geïntroduceerd. Daarbij wordt een overgangsperiode in acht genomen waarin de oude Nederlandse naast de nieuwe Europese betaalproducten zullen bestaan. Geleidelijk zullen de Europese de bestaande Nederlandse producten vervangen. Dit omvat zo n 92% van het totale girale betalingverkeer. Voor de resterende 8% is niet direct een Europees product voorhanden en zal per product en situatie worden bezien of (op termijn) migratie naar een SEPA-betaalproduct mogelijk is. Dat is mede afhankelijk van verdere ontwikkelingen in EPC-verband. Ofschoon nog steeds sprake is van een aantal onzekerheden in het SEPA-programma geeft het voorliggende plan een zo goed mogelijk inzicht in hoe de Stuurgroep SEPA denkt dat het migratieproces kan verlopen. Het biedt daarmee naar de mening van de Stuurgroep een goede basis voor het maatschappelijk overleg. In het vervolg van deze nota wordt de volgende terminologie aangehouden: - SEPA-overschrijving voor de nieuwe pan-europese overschrijving, gebaseerd op het SEPA Credit Transfer Scheme Rulebook van de EPC; - SEPA-incasso voor het nieuwe pan-europese incassoproduct, gebaseerd op het SEPA Direct Debit Scheme Rulebook van de EPC; - SEPA-betaalpas voor debitcards die compliant zijn met het SEPA Cards Framework (SCF) van de EPC Bij dit alles moet bedacht worden dat de overgang naar SEPA voor Nederland extra lastig is, omdat het Nederlandse betalingsverkeer zeer efficiënt georganiseerd is, met lage kosten en tarieven ten 4
opzichte van andere Europese landen. Met andere woorden, het zal voor de meeste andere Europese landen waarschijnlijk eenvoudiger zijn om op korte termijn de voordelen van de migratie naar SEPA voor alle belanghebbenden zichtbaar te maken. De keerzijde van de in Nederland bereikte efficiency is dat gebruikers zich zorgen maken over het behoud daarvan in de SEPA-omgeving, Kort samengevat zijn de belangrijkste onderdelen van het plan als volgt. Op de nog vast te stellen migratie einddatum: zijn alle bestaande Nederlandse overschrijvings- en incassoproducten gemigreerd naar hun Europese vervangers; zijn de bestaande Nederlandse rekeningnummers vervangen door internationale rekeningnummers (zogeheten International Bank Account Numbers, kortweg IBAN s); is de infrastructuur voor cardbetalingen volledig gemigreerd naar de Europees overeengekomen standaard (EMV) en SCF compliant. Marktgedreven proces: gebruikers bepalen mede tempo en mate succes migratie De overgang in Nederland zal een marktgedreven proces zijn, dat zo kort als mogelijk en zo lang als wenselijk zal duren. Voor alle betrokken partijen is de migratie echter uiteindelijk gebonden aan nog nader te bepalen definitieve einddata. Het naast elkaar laten bestaan van oude en nieuwe betaalproducten en infrastructuren werkt immers kostenverhogend. Het is in het belang van alle betrokkenen om gezamenlijke doelstellingen voor de afronding van de overgangsperiode te bepalen. De Stuurgroep SEPA voorziet dat de migratie naar de SEPA-producten geleidelijk op gang zal komen, vooral gedreven door grote zakelijke klanten die (ook) internationaal opereren en door overheidsinstanties die in deze een voortrekkersrol zouden moeten vervullen. Hoe de migratie feitelijk verloopt, is afhankelijk van vele factoren, niet in het minst van de prijs/kwaliteitverhouding van de nieuwe producten en het tempo van de acceptatie daarvan door de markt. Juist omdat de migratie marktgedreven zal zijn, hecht de Stuurgroep SEPA groot belang aan de afstemming en consultatie met de betalingsverkeeromgeving, zowel via het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer als met de andere belanghebbenden, inclusief overheidsinstanties, en niet in de laatste plaats met individuele klanten. Wat merken de klanten van SEPA? Zakelijke klanten zullen bij de overgang naar SEPA als gevolg van Europese standaardisatie en het gebruik van internationale rekeningnummers en bankcodes (BIC) in de bancaire informatieuitwisseling te maken krijgen met andere formaten en bestandsindelingen. Particuliere klanten merken de veranderingen ook aan het gebruik van IBAN en BIC en bijvoorbeeld aan gewijzigde formulieren en invoerschermen, maar zien straks ook dat ze voortaan een machtiging kunnen afgeven aan een buitenlandse leverancier. Voor het nieuwe incassoproduct gelden andere productvoorwaarden. En tot slot zal een ieder te maken krijgen met nieuwe Europese wetgeving en daarop aangepaste nationale wetgeving voor het betalingsverkeer. Deze nieuwe wetgeving moet de uniforme Europese betaalmarkt ondersteunen en faciliteren. Het streven van de Stuurgroep SEPA NL is om zowel de introductie als de uiteindelijke overgang zo soepel en zo efficiënt mogelijk te realiseren. Het massale gebruik van de nieuwe Europese betaalproducten bepaalt in belangrijke mate het tempo en het succes van de migratie. Tegelijkertijd zal (vooral de zakelijke) markt een realistische overgangstermijn moeten worden geboden die aansluit bij gangbare investeringscycli. Die periode zal klanten ook voldoende tijd moeten geven om te wennen aan de nieuwe producten, procedures, voorwaarden en wetgeving. Maatschappelijke consultatie Na consultatie van de Afstemgroep SEPA Nederland (ASN) van het MOB op basis van een eerder concept van dit Migratieplan, hebben de, DNB en Currence een nieuw migratievoorstel opgesteld. Thans is geen harde einddatum van de migratieperiode meer vermeld. Mede op basis van de input van de ASN zijn in plaats daarvan indicatieve einddata opgenomen die zijn gebaseerd op een normaal te achten investeringscyclus van 3 tot 5 jaar na de introductiedatum van het desbetreffende betaalinstrument. Definitieve einddata zullen in overleg worden bepaald op een moment dat de betaalinstrumenten zijn geïntroduceerd in Nederland en belanghebbenden voldoende inzicht hebben verkregen in het aanbod en de werking van deze producten. 5
Kortom: 2008-2009: introductie SEPA-producten en start marktgedreven vervanging van bestaande betaalproducten medio 2009: gezamenlijk besluit over definitief migratiescenario/timing. Zorgpunten en follow up Op 23 mei 2007 is de aangepaste versie van het migratieplan ter consultatie aan het MOB voorgelegd. Het MOB heeft in positieve zin van deze versie kennis genomen, maar heeft ook een aantal zorgpunten benoemd. Het MOB wacht verdere uitwerking af. De Stuurgroep is druk doende met het oppakken en oplossen van de zorgpunten. Bijlage 11.3 geeft in een matrix weer wat de zorgpunten zijn en beschrijft per zorgpunt wat de voorgenomen follow up is, wie de follow up zal verzorgen en wat de deadline is voor terugkoppeling naar het MOB. Bijlage 11.4 geeft de status van de voortgang die met het aanpakken van de zorgpunten tot dusver hebben gemaakt. Introductie van en migratie naar SEPA-producten: verschillend tempo In de kern beschrijft het migratieplan de introductie van SEPA-producten en hoe en wanneer de Nederlandse overschrijvingen, incasso s en betaalpassen kunnen worden vervangen door betaalproducten die in heel de Single Euro Payments Area zijn te gebruiken. De individuele betaalproducten hebben een eigen dynamiek en daarmee een verschillend migratietempo. Zo is de introductie en dus de migratie van overschrijvingen op 28.1.2008 gestart. Die van incasso s start later, omdat daar een grote mate van afhankelijkheid is van nog in Nederlandse wetgeving te implementeren Payment Services Directive (PSD). De PSD formuleert geharmoniseerde regels voor huidige en toekomstige binnenlandse en Europese betaaltransacties. De PSD is op 24 april 2007 definitief vastgesteld. De lidstaten hebben de verplichting om deze uiterlijk op 1 november 2009 te hebben omgezet in nationale regelgeving 2. De richtlijn bevat onder andere: - een toezichtregime voor sommige aanbieders van betaaldiensten, - gedetailleerde eisen over de informatievoorziening aan klanten, - een termijn van acht weken voor terugboekingen bij incasso, - nadere eisen omtrent maximale doorlooptijd van transacties, - een verbod op valutering, - een verdere regeling van de precieze aansprakelijkheid van klanten en aanbieders, - een recht voor bedrijven om aan de klant tarieven te rekenen voor de kosten van het gebruik van bepaalde betaalmiddelen. Voor het onderwerp cards zijn nog geen migratietijdlijnen aan te geven, anders dan die de migratie naar de nieuwe standaard EMV betreffen. Dat komt mede doordat de EPC voor overschrijvingen en incasso s een strikter kader heeft opgesteld (rulebooks) dan voor betaalpassen (een framework met uniforme voorwaarden). Dit document Dit migratieplan heeft tot doel alle bij het Nederlandse betalingsverkeer betrokken organisaties te informeren over de totale omvang en de fasering, inclusief indicatieve tijdpaden, van de start en de overgang naar SEPA in de Nederlandse betaalsector. Het plan fungeert als uitgangspunt voor de belanghebbende overlegpartijen, met name de Afstemgroep SEPA Nederland. Dit migratieplan is het vervolg op het Programmaplan SEPA NL van de NVB, dat op 18 november 2005 werd gepubliceerd. Het Nederlandse bankwezen, vertegenwoordigd door de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) samen met de Nederlandsche Bank en Currence, eigenaar van verschillende collectieve binnenlandse betaalproducten, heeft de Stuurgroep SEPA NL opgericht voor de coördinatie en het monitoren van de voortgang van de migratie naar SEPA in Nederland. Dit document bevat de gezamenlijke visie van deze Stuurgroep op het migratietraject van binnenlandse betaalinstrumenten naar SEPA betaalinstrumenten 3. Het zal zowel periodiek als naar behoefte en in afstemming met belanghebbenden worden bijgewerkt. Een majeure omschakeling als 2 De introductie van de SEPA-incasso zal daarom vermoedelijk vanaf 1 november 2009 plaatsvinden. 3 Waar van toepassing zal Currence, in verband met regelgeving, de voorgestelde wijzigingen in haar producten en productregels voorleggen aan haar stakeholders waarna Currence tot finale besluitvorming zal komen. 6
deze is altijd een dynamisch proces waarin nieuwe ontwikkelingen kunnen leiden tot nieuwe inzichten en verandering van aanpak. 1.1 Uitgangspunten introductie en migratie Het Nederlandse bankwezen steunt de overschakeling van het gebruik en de verwerking van Nederlandse binnenlandse betaalproducten op die van SEPA-betaalproducten volledig. Zij nemen deel in de EPC en hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de EPCbetaalinstrumenten. Met ingang van 28 januari 2008 kunnen Nederlandse inkomende SEPA-overschrijvingen verwerken en zijn daarmee in staat zijn de rol van begunstigde bank te vervullen. Vanaf dezelfde datum gaan de Europese overschrijvingen ook geleidelijk aan hun cliënten aanbieden. In 2008 kunnen SEPA-overschrijvingen al aan circa 90% van alle bankcliënten in Nederland worden aangeboden. Niet voor eind 2009, afhankelijk van het tempo waarin de PSD wordt geïmplementeerd in de nationale wetgeving van de eurolanden, zullen Nederlandse bereikbaar zijn voor SEPA- incasso s (en daarmee de rol van debiteurbank kunnen vervullen). Vervolgens zullen dan geleidelijk ook SEPA-incassoproducten aan hun cliënten gaan aanbieden. Het tempo van de overgang van betaalpassen is enerzijds afhankelijk van de snelheid waarmee Nederlandse uitgevers bestaande passen vervangen door passen die voldoen aan het SEPA Cards Framework en anderzijds van de snelheid waarmee betaalterminals in Nederland dergelijke passen accepteren. Een voldoende dekking van deze acceptatie is overigens een belangrijke verantwoordelijkheid van de Nederlandse acceptanten in overleg met hun bank. Medio 2009 zal in overleg met belanghebbenden op basis van het feitelijke gebruik van de nieuwe SEPA-overschrijving, de nieuwe SEPA-incasso en de status van uitgifte en acceptatie van SCFcompliant betaalpassen worden bezien welke definitieve einddata kunnen worden vastgesteld. Met andere woorden zullen dan data worden vastgesteld waarop de binnenlandse overschrijving en incasso uit de markt worden genomen en het PIN-product ophoudt te bestaan. Bij het vaststellen van de einddata wordt rekening gehouden met een normaal te achten natuurlijke investeringscyclus bij gebruikers van 3 tot 5 jaar. Dat wil zeggen dat het uit de markt nemen van het oude product in beginsel niet eerder dan 3 tot 5 jaar na introductie van het nieuwe product plaatsvindt. De in dit document genoemde data zijn daarom op dit moment vooralsnog indicatief en zijn gebaseerd op de aanname dat uitfasering van het oude product plaatsvindt binnen 3 tot 5 jaar na introductie van het nieuwe product. De PSD heeft tenslotte ingrijpende gevolgen voor alle huidige en toekomstige betaalinstrumenten en zowel voor binnenlandse, Europese als mondiale betaalinstrumenten. De impact analyse wordt uitgevoerd als een zelfstandig project en is afhankelijk van de (wijze van) omzetting van de PSD in nationale wetgeving. 1.2 Overzicht betaalinstrumenten Er is thans in Nederland een breed scala aan betaalinstrumenten 4 in gebruik voor binnenlandse en/of buitenlandse betalingen: - Chartaal geld o eurobiljetten en -munten - Overschrijving o binnenlands / internationaal: eenmalig, periodiek, verzamelgiro, elektronisch en schriftelijk - Spoedbetaling o binnenlands: eenmalig, periodiek - Acceptgiro o - Incasso o binnenlandse papieren overschrijving met gestandaardiseerde overboekingsinformatie en controlegetal welke automatisch wordt verwerkt (STP) binnenlands: eenmalige en doorlopende machtiging; particulier, zakelijk en voor bijzondere doeleinden zoals loterijen 4 Als betaalinstrumenten worden aangemerkt instrumenten, en in sommige gevallen standaarden, uitgegeven, aangeboden en/of verwerkt door of andere financiële instellingen. Betaalinstrumenten zoals loyalty cards, de OV-chipkaart enz. vallen buiten het onderhavige migratieplan. 7
- Money transfer o internationale geldtransactie, verricht via geldtransactiekantoren (in Nederland onder meer aangeboden door Western Union en MoneyGram) - Cheques en andere financiële documenten o internationaal, beperkt gebruik, voornamelijk in zakelijk verband - Digitale nota o Nederlandse toepassing voor elektronische facturering van bedrijf naar consument. Deze gestandaardiseerde toepassing wordt thans gebruikt door de grote(re). Naar verwachting volgen andere later. De toepassing is zelf geen betaling, maar biedt toegang tot de internetbankieromgeving van de klant, die zo betalingen kan verrichten. - ideal o Nederlandse toepassing voor internetbetalingen. Aangeboden door grote(re). Maakt gebruik van de beveiligde internetbankieromgeving en een gestandaardiseerd berichtenprotocol voor betalingen aan internetwinkels. - PIN o Binnenlands betaalmerk voor elektronisch betalen aan de toonbank in Nederland - Maestro o Internationaal betaalmerk dat naast PIN op bijna alle Nederlandse betaalpassen (cobranding) staat en wereldwijd te gebruiken is in betaal- en geldautomaten. (Vooralsnog wordt PIN als eerste geselecteerd bij gebruik in betaalautomaten in Nederland.) - Chipknip o Binnenlandse elektronische portemonnee - Creditcard o Creditcards van de merken MasterCard, Visa, American Express, Diners Club en JCB zijn de meest gangbare die Nederlandse financiële instellingen uitgeven en die in heel Nederland en daarbuiten worden geaccepteerd in betaal- en geldautomaten. Chipknip 4% Creditcard 1% Overige 0% Overschrijving 28% Betaalpas 36% Acceptgiro 4% Incasso 27% Nederlandse consumenten en bedrijven deden in 2007 4,4 miljard betalingen in binnen en buitenland. De betaalpas was het meest gebruikte betaalinstrument. Elektronisch betalen met de merken PIN (binnenland) en Maestro (buitenland) was goed voor 36% van het totale aantal girale ( cashless ) betalingen door Nederlandse rekeninghouders. Hierna volgen overschrijvingen (28%) en incasso s (27%). De acceptgiro werd gebruikt voor 4% van de girale betalingen, evenals de Chipknip. De overige betaalinstrumenten waren samen goed voor 1%. Slechts circa 1,5 % van dat totaal aantal is grensoverschrijdend. Van deze circa 70 miljoen grensoverschrijdende betalingen gaat rond 85% naar rekeningen binnen de Europese Unie. De 8
grensoverschrijdende betalingen bestaan voor 15 % uit overschrijvingen en voor 85% uit betalingen met betaalpas- of creditcard. Grensoverschrijdende incasso s bestaan op dit moment nog niet. Omdat de meeste instrumenten alleen binnenlands worden gebruikt, zijn er geen Europese of wereldwijde specificaties voor vastgesteld. De volgende instrumenten kunnen worden vervangen door SEPA-compliant producten: - overschrijving - incasso - betaalpas (debitcard) Met deze producten wordt meer dan 92% van alle girale betalingen van Nederlandse rekening- en kaarthouders in Nederland verricht. 1.3 Producten in Nederland 1.3.1 Productontwikkeling Het denken binnen het Nederlandse bankwezen over de toekomst van bovengenoemde binnenlandse producten is als volgt samen te vatten. Voor spoedbetalingen heeft het Nederlandse bankwezen in 2005 besloten de binnenlandse telegirostandaard te migreren naar Europese infrastructuren en deze daarmee al voor te bereiden op een overgang naar een geschikt pan-europees 5 instrument voor spoedbetalingen. De migratie naar de Europese infrastructuren is in juni 2007 gerealiseerd. De (papieren) acceptgiro zal niet aan SEPA worden aangepast. Het product nadert het eind van zijn levenscyclus (het aantal verwerkte acceptgiro s neemt gestaag af). Er is voorzien in een geleidelijke vervanging van de acceptgiro door andere (bestaande en nieuwe) producten. Te zijner tijd, afhankelijk van de vraag uit de markt, zal tussen de betrokken partijen nader overleg worden gepleegd over mogelijke scenario s voor de migratie van acceptgirobetalingen naar andere standaarden of betaalinstrumenten. Uiteraard zal daarbij de bruikbaarheid voor mensen met een functiebeperking een belangrijk aandachtspunt vormen. Dit overleg zal naar thans wordt voorzien niet voor eind 2009 plaatsvinden. De huidige, relatief nieuwe, binnenlandse internetproducten Digitale Nota en ideal blijven als binnenlandse standaarden bestaan of worden SEPA-compliant gemaakt.(zie paragraaf 3.2) Deze standaarden geven de klant toegang tot de internetbankieromgeving, van waaruit dan de betaling (als een overschrijving) kan worden verricht. De betaling zelf zal uiteraard migreren naar een SEPAcompliant betaling. De EPC voorziet een voortgaande ontwikkeling van standaarden, op het gebied van e(lektronische)- en m(obiele)-betalingen en e(lektronische)-facturering waarbij facturering en betaling via internet of mobiele telefoon worden afgehandeld. Zo heeft de EPC het voornemen voor internetbetalingen, zogeheten epayments, een (niet verplichtend) raamwerk te ontwikkelen, gebaseerd op internetbankieren. Money transfers, cheques en documentair betalingsverkeer worden gewoonlijk gebruikt als internationale betaalinstrumenten. De introductie van SEPA is niet van invloed op deze producten. Voor de binnenlandse Chipknip geldt dat het Nederlandse bankwezen dit product zal blijven aanbieden totdat alternatieve laagwaardige betaalmechanismen (gebaseerd op een SEPA-standaard of een internationale standaard) verdere migratie mogelijk maken. Currence, de producteigenaar van Chipknip, heeft de Chipknip in de markt geherpositioneerd. De Chipknip is een relatief succes in de automatenbranche, de catering en de parkeerbranche, maar het gebruik van de Chipknip aan de toonbank, waar hij weinig of niets toevoegt aan de mogelijkheden van de betaalpas (debitcard), zal het gebruik niet verder worden gestimuleerd. Overstapservice Het Nederlandse bankwezen heeft een zogeheten Overstapservice ontwikkeld waarmee cliënten gemakkelijk van bank kunnen wisselen. Overschrijvingen en incasso s worden gedurende 13 maanden automatisch doorgeleid naar de nieuwe bankrekening. Dit omleiden van girale betalingen van de ene bankrekening naar een rekening bij een andere bank valt buiten de werkingssfeer van de EPC Rulebooks. 5 Reikwijdte: alle in SEPA. 9
De Overstapservice is gebaseerd op het collectieve gebruik door van een centrale processor die een centrale databank van alle betaalrekeningen in Nederland beheert en tevens alle interbancaire transacties uitvoert. Het is dus nog maar de vraag of de hun cliënten deze service in de nieuwe SEPA-omgeving zullen kunnen blijven aanbieden. De onderzoeken of en zo ja op welke manier de Overstapservice in SEPA in stand kan blijven. 1.3.2 Samenvatting Onderstaande tabel vat de mogelijkheden van migratie naar SEPA samen. Huidige betaalinstrumenten Nederland SEPA-betaalinstrument Overschrijving eenmalig, doorlopend en verzamelgiro (zie paragraaf 3.2) Incasso eenmalig, voor consument, telefonische en papieren machtiging. doorlopend, voor consument, telefonische en papieren machtiging. eenmalig voor zakelijke cliënten, papieren machtiging. doorlopend, voor zakelijke cliënten, papieren machtiging (zie paragraaf 4.2) Nederlandse spoedbetaling Acceptgiro ideal (zie paragraaf 3.2) Digitale Nota Cheques & andere financiële documenten Money transfers Chipknip Overstapservice Debitcard (PIN-pas) (zie paragraaf 5.2) Creditcard (zie paragraaf 5.1) SEPA-overschrijving SEPA-incasso Nog geen SEPA-standaard beschikbaar Zal niet migreren naar een SEPA-product Wordt SEPA-compliant gemaakt Nog geen SEPA-standaard beschikbaar Zullen niet migreren naar SEPA-product Zullen niet migreren naar SEPA-product Geen SEPA-standaard voorzien Wordt SEPA-compliant gemaakt SEPA Cards Framework SEPA Cards Framework De migratie richt zich in de eerste plaats op de invoering van EPC-standaarden voor SEPAoverschrijvingen, -incasso s, en compatibiliteit met het SEPA Cards Framework (SCF). 2 Rekeningnummers, standaarden en interfaces 2.1 BBAN-IBAN Een aantal jaren geleden is in het grensoverschrijdende betalingsverkeer in de EU het International Bank Account Number (IBAN) ingevoerd. Alle rekeninghouders hebben zo n IBAN, dat is gebaseerd op het binnenlandse rekeningnummer. De laatste noemen we wel de BBAN: het Basic Bank Account Number. Voorbeeld van een IBAN: rekeningnummer 123456789 wordt NL 02 ABNA 0123456789. Het IBAN maakt het, in combinatie met de Bank Identifier Code (BIC), mogelijk betalingen efficiënter en daarmee goedkoop te verrichten. De gegevenselementen IBAN en BIC zijn verplicht bij gebruik van de ISO 20022 standaard in de interbancaire SEPA-omgeving. Ofwel: bij de SEPA-incasso en de 10
SEPA-overschrijving is het gebruik van IBAN en BIC tussen voorgeschreven, ook als het straks na migratie om binnenlandse betalingen gaat. Het Nederlandse bankwezen wil daarom, conform de Europese standaarden, het gebruik van IBAN en BIC graag introduceren als algemene regel bij het geven van betaalopdrachten. Banken kunnen dan ter ondersteuning gedurende een bepaalde periode aanvullende dienstverlening aanbieden, zoals conversie van BBAN naar IBAN. In het cliënt-bankverkeer van zowel zakelijke als particuliere cliënten is het gebruik van IBAN alleen verplicht bij SEPA-overschrijvingen en -incasso s en bij bepaalde internationale overboekingen. Het Nederlandse bankwezen heeft besloten het gebruik van het huidige binnenlandse rekeningnummer in het clíënt-bankverkeer vanaf het einde van de migratieperiode af te schaffen. De Nederlandse zullen de impact van het afschaffen van het BBAN vanaf het einde van de migratieperiode nog nader onderzoeken. De Nederlandse zullen zoveel mogelijk zorg dragen voor een gebruiksvriendelijke migratie naar IBAN en BIC. Via internet, telefonische navraag of via bestandsaanlevering van rekeningnummers door bedrijven, wordt het mogelijk om van Nederlandse rekeningnummers de bijhorende IBAN en BIC te achterhalen. De toegankelijkheid voor senioren en mensen met een handicap is hierbij een aandachtspunt 2.2 Interbancair verkeer: gebruik van de SEPA-subset van de ISO 20022-standaard Het Nederlandse bankwezen is voorstander van de toepassing van ISO 20022 en de voor SEPA ontwikkelde subset zoals uiteengezet in de Implementation Guidelines van de EPC. Klanten zullen hier weinig van merken. 2.3 Standaarden voor het cliënt-bankverkeer en het bank-cliëntverkeer Binnen de huidige Nederlandse standaarden voor het cliënt-bankverkeer kan niet aan alle SEPAvereisten worden voldaan. Zo kunnen IBAN en BIC niet worden gebruikt. Daarom zullen de cliëntbankstandaarden, als ook de bank-cliëntstandaarden (CtoB/BtoC) moeten worden vervangen. Het Nederlandse bankwezen steunt de invoering van de UNIFI XML-standaard voor het cliëntbankverkeer. In de implementatierichtlijnen voor CtoB/BtoC wordt echter ruimte gelaten voor bankspecifieke implementaties en interpretaties van de standaard. Om wildgroei hiervan te voorkomen heeft het Nederlandse bankwezen de EPC verzocht de UNIFI XML implementatierichtlijnen voor het cliënt-bankverkeer te ontwikkelen. In de visie van het Nederlandse bankwezen creëert zo n standaard een level playing field voor zowel zakelijke cliënten en softwareleveranciers die actief zijn op de Nederlandse markt als voor degenen die actief zijn in andere SEPA-landen. Collectieve aanpak Voor de SEPA Credit Transfer heeft het Nederlandse bankwezen inmiddels een UNIFI XML standaard beschikbaar gesteld. Met deze SCT XML NL Implementation Guidelines (versie 1.0) kunnen zakelijke klanten en IT- en/of ERP-dienstverleners een generiek en correct SCT UNIFI/XML bericht opstellen dat de Nederlandse ondersteunen. In de loop van 2008 wordt de EPC-versie van deze Implementation Guidelines verwacht. Voor de SEPA Direct Debit zal de EPC eveneens in 2008 een cliënt-bank UNIFI XML standaard beschikbaar stellen. Het Nederlandse bankwezen legt zich hierbij vast op de handhaving van deze Nederlandse collectieve standaard gedurende een (nog te bepalen) aantal jaren, gerelateerd aan de gemiddelde economische levensduur van een dergelijke standaard. Rapportage De informatievoorziening aan zakelijke cliënten over de verwerking van betaaltransacties is binnen de huidige BtoC-omgeving sterk gestandaardiseerd. Zo bestaat er een gemeenschappelijke standaard ( VerwInfo ) voor elektronische (management)informatie in terugmeldingen over: - geweigerde en ingetrokken overschrijvingen en incasso s - gestorneerde incasso s - verwerkte acceptgiro s (inclusief aanvullende gegevens zoals namen en rekeningnummers) - namen en adressen van begunstigdenrekeningen 11
De EPC is bezig voor de zakelijke markt een Europese standaard te ontwikkelen voor dit soort statusformatie over aangeboden transacties in de bank-cliëntomgeving. Op basis van de huidige verwachting zal deze standaard in de loop van 2009 beschikbaar komen. 3 Overschrijvingen 3.1 Bereikbaarheid Met ingang van 28 januari 2008 kunnen Nederlandse inkomende SEPA-overschrijvingen verwerken en biedt een aantal deze producten ook actief aan hun cliënten aan. In de periode vanaf 2008 zullen steeds meer cliënten SEPA-overschrijvingen gaan gebruiken, ook omdat steeds meer in Europa deze actief in de markt zetten. 3.2 Reikwijdte van introductie en migratie vanaf 2008 Voor migratie naar de SEPA-overschrijving komen de volgende bestaande binnenlandse betaalinstrumenten in aanmerking: - eenmalige overschrijvingen (binnenlands en Europees) - periodieke overschrijvingen - verzamelgiro s en - ideal Ofschoon de EPC voor ideal geen gestandaardiseerd SEPA-alternatief zal ontwikkelen, wordt het wel SEPA-compliant gemaakt. ideal zal namelijk aan SEPA.-standaarden worden aangepast, zoals de SEPA Credit Transfer en de UNIFI (ISO 200022) XML standaard voor het berichtenverkeer. De toekomstvastheid van dit instrument wordt gewaarborgd door het relevante deel van de Nederlandse idealstandaard bij de EPC als additionele dienstverlening aan te melden, Hiermee kunnen ook in andere landen de ideal-standaard introduceren als online betaalinstrument. De EPC heeft overigens wel het voornemen voor internetbetalingen, zogeheten epayments, een (niet verplichtend) raamwerk te ontwikkelen, gebaseerd op internetbankieren. Niet in aanmerking voor migratie naar de SEPA-overschrijving komen de volgende bestaande binnenlandse betaalinstrumenten en internettoepassingen: - Acceptgiro - Digitale Nota - spoedbetaling (telegiro nieuwe stijl) Zie voor indicatieve migratietijdlijnen voor SEPA-overschrijvingen paragraaf 6.1. 4 Incasso's 4.1 Bereikbaarheid De start van de invoering van het SEPA-incassobetaalinstrument in Nederland zal niet eerder plaatsvinden dan eind 2009, in verband met onzekerheid over het tijdstip waarop de PSD zal zijn omgezet in de nationale wetgeving van de individuele EU-landen. Niet eerder dan eind 2009 zullen Nederlandse inkomende SEPA incasso s kunnen verwerken en zullen deze producten ook actief aan hun cliënten aanbieden. In de periode vanaf eind 2009 zullen steeds meer cliënten de op EPC-afspraken gebaseerde incasso s gaan gebruiken, ook omdat steeds meer in Europa ze actief in de markt zullen zetten. Mocht de startdatum van invoering van de SEPA-incasso later worden dan eind 2009, dan schuiven ook de einddata voor de algehele migratie van zowel overschrijving als incasso op. 4.2 Reikwijdte van introductie en migratie vanaf 2009 In aanmerking voor de migratie naar het SEPA-incassobetaalinstrument komen de volgende bestaande binnenlandse betaalinstrumenten: - eenmalige incasso voor particulieren, telefonische en papieren machtiging 12
- doorlopende incasso voor particulieren 6, telefonische en papieren machtiging - eenmalige incasso voor zakelijke cliënten met papieren machtiging - doorlopende incasso voor zakelijke cliënten met papieren machtiging. Zie voor indicatieve migratietijdlijnen voor SEPA-incasso s paragraaf 6.2. 4.3 Gebruik van bestaande incassocontracten De Nederlandse willen om de migratie van zakelijke klanten naar de SEPA-incasso te faciliteren zoveel mogelijk de bestaande contracten voor het gebruik van het Nederlandse product incasso blijven hanteren. Als onderdeel van de uitwerking van dit migratieplan zal deze optie in 2008 nader worden onderzocht op juridische en andere aspecten. In de loop van 2008 zal het Nederlandse bankwezen alle betrokkenen informatie over de uitkomst van dit onderzoek ter beschikking stellen. 4.4 Gebruik van bestaande machtigingen Nederlandse willen om de migratie van consumenten naar SEPA-incasso te faciliteren ook zoveel mogelijk de bestaande machtigingen die zijn afgegeven aan Nederlandse incassanten kunnen gebruiken voor de SEPA-incasso. Als onderdeel van de uitwerking van dit migratieplan zal deze optie nader worden onderzocht op juridische en andere aspecten. In de loop van 2008 zal het Nederlandse bankwezen alle betrokkenen de uitkomst van dit onderzoek ter beschikking stellen. 4.5 Geschillenafhandeling Het afhandelen van geschillen over pan-europese incasso s is tot op heden niet afdoende geregeld. Er moeten echter wel procedures komen voor het afhandelen van geschillen tussen debiteur- en crediteur. Ook is er behoefte aan een juridisch instituut voor de afhandeling van klachten van particuliere klanten. Particulieren dienen hun klachten te kunnen indienen op de inmiddels vertrouwde manier. In Nederlands is sinds 1 april 2007 het Klachteninstituut Financiële Dienstverlening (Kifid) de bevoegde instantie in plaats van de Geschillencommissie Bankzaken. Verwacht mag worden dat bij de Nederlandse implementatie van de PSD het Kifid als bevoegde geschilleninstantie wordt aangewezen. 4.6 Overig De start van de invoering van SEPA-incassobetaalinstrumenten is haalbaar mits bepaalde aspecten zoals de bovengenoemde tijdig worden opgelost. Zo zullen om een voldoende acceptatie van de SEPA-incasso door consumenten te waarborgen bijvoorbeeld ook de nodige aandacht besteden aan de veiligheidsaspecten. 5 Betaalpassen 5.1 Creditcards 5.1.1 Uitgifte Al voordat het SEPA Cards Framework tot stand kwam, hadden Nederlands uitgevers van creditcards besloten op EMV-technologie over te gaan. Deze migratie wordt voor het eind van 2009 voltooid Hiermee gaan deze creditcards aan de SCF-eisen voldoen. Voor de migratie naar SEPA hoeven Nederlandse uitgevers van creditcards verder niets te ondernemen. 5.1.2 Toonbankbetalingen Van Nederlandse creditcard-acquirers (de bankrelaties van creditcardacceptanten) wordt verwacht dat zij hun aangesloten acceptanten stimuleren over te gaan op de EMV-standaard voor toonbankbetalingen (zie ook paragraaf 6.3). Deze acquirers zijn niet verplicht hun aangesloten acceptanten te stimuleren tot acceptatie van alle in SEPA gangbare creditcardmerken. 6 Een bijzondere vorm van doorlopende incasso (zonder storno mogelijkheid voor de cliënt) wordt gebruikt door loterijen in Nederland. De voorwaarden voor toepassing van deze bijzondere vorm binnen het concept van de SEPA-incasso moet nader worden bestudeerd. Medio 2008 wordt informatie over de uitkomst van dit onderzoek aan alle betrokkenen ter beschikking gesteld. 13
5.1.3 Geldopnamen geldautomaten worden aangepast aan de EMV-standaard. Deze migratie zal zijn voltooid in het tweede kwartaal van 2008. geldautomaten accepteren nu al de voornaamste creditcardmerken. Verdere migratie-activiteiten zijn niet nodig. 5.2 Debitcards 5.2.1 Uitgifte Het grootste deel van de huidige debitcards combineert PIN- met Maestrofunctionaliteit. De uitgevers van deze betaalpassen zullen nieuw uit te geven passen laten voldoen aan het SCF, door één of meerdere merken op de betaalpas SCF-compliant te maken. Currence heeft besloten dat het product PIN SCF-compliant zal worden gemaakt. Uitgevers van betaalpassen zullen echter zelf kunnen uitmaken welke SCF-compliant merken zij op hun betaalpassen willen plaatsen. PIN zal niet uitgroeien tot een pan-europees product, daarvoor is de Nederlandse betaalmarkt te gering van omvang. PIN zal als debitcardproduct in de markt worden aangeboden totdat er voldoende concurrerende (Europese) alternatieven beschikbaar zijn, die in Nederland breed worden geaccepteerd en die het gebruik van het nationale merk debitcard overbodig maken. In deze situatie zal elke bank voor zich kunnen besluiten tot hoelang de PIN-licentie wordt gecontinueerd. Het merk PIN zal blijven voortbestaan totdat alle hun licenties hebben opgezegd. 5.2.2 Toonbankbetalingen Van Nederlandse debitcardacquirers ( die contracten sluiten voor de acceptatie van PIN en eventueel andere merken) wordt verwacht dat zij hun aangesloten acceptanten: - stimuleren over te gaan op de EMV-standaard voor toonbankbetalingen - een breed scala aan SCF-compliant merken aanbieden om voldoende dekking te garanderen. Het is aan de acquirer zelf om zijn aangesloten acceptanten een breed scala aan SCF-compliant merken aan te bieden. Voor het welslagen van SEPA is het echter nodig dat de acceptatie in Nederland van SCF-compliant merken aanzienlijk wordt verbreed en in feite op het niveau komt dat thans geldt voor de acceptatie van PIN. Hoe dit te bereiken, is de komende jaren de belangrijkste uitdaging voor debitcard-acquirers en hun acceptanten. De Nederlandse acquirers hebben toegezegd hun uiterste best te zullen doen om dit acceptatieniveau te verwezenlijken voor alle grote SCFcompliant merken. De hierbij geboekte voortgang zal worden gemonitord binnen het kader van het migratieplan. Introductie terminals op basis van EMV technologie 300000 aantal terminals (per 1/10/07) 250000 200000 150000 100000 50000 Natuurlijk e vervanging versnellen EMV download 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 jaar Op grond van een bij de euro-introductie gemaakte afspraak tussen en toonbankinstellingen verloopt de migratie naar de EMV-technologie in een tempo dat aansluit bij de economische levensduur van betaalautomaten. Volgens dit migratietraject moet de migratie van betaalautomaten 14
naar de EMV-standaard in 2013 voltooid kunnen zijn Zie voor indicatieve migratietijdlijnen voor cards ook paragraaf 6.3. De grafiek geeft aan in welk tempo, op basis van de vervalkalender van verleende veiligheidscertificaten, bestaande automaten zullen worden vervangen door EMV-betaalautomaten (blauwe lijn). In 2006 en 2007 zijn 66.000 betaalautomaten verkocht, die hardwarematig wel, maar softwarematig nog niet aan de EMV-eisen voldoen. Currence heeft met de leveranciers van deze automaten afgesproken deze in 2008 en 2009 softwarematig op te waarderen ( downloaden ). Dit betekent dat eind 2008 circa 100.000 automaten (circa 45%) EMV geschikt kunnen zijn (rode stippellijn). 5.2.3 Geldopnames Nederlandse geldautomaten worden aangepast aan de EMV-standaard. Deze aanpassing zal in Nederland zijn voltooid in het tweede kwartaal van 2008. die geldautomaten exploiteren accepteren nu al de grote internationale debitcardmerken. Verdere migratieactiviteiten zijn niet nodig. Het merk PIN is uitsluitend een toonbankbetaalproduct en valt daarom buiten dit onderdeel van het migratieplan. De acceptatie van Nederlandse betaalpassen in Nederlandse geldautomaten is op dit moment geregeld door een interbancaire overeenkomst ( GEA Gastgebruik ). Ook deze overeenkomst valt buiten het bestek van het migratieplan. 5.3 SEPA-migratie vanaf 2008 De Nederlandse die debitcards uitgeven zullen individueel moeten besluiten hoe zij dit vanaf 2008 gaan doen. Zij kunnen kiezen voor verschillende varianten zoals een co-branded pas met zowel PIN als een internationaal merk, of voor uitgifte van een pas van een internationaal merk die ook op de Nederlandse markt kan worden gebruikt. 5.4 Migratie naar EMV Eén van de vereisten voor SCF-compatibiliteit is dat passen, betaalautomaten, geldautomaten en de achterliggende betaalinfrastructuren bij en processors worden uitgerust met de EMVchiptechnologie. De migratie naar EMV-technologie is in Nederland begonnen in 2005. De huidige en voorziene planning bij de migratie naar EMV-technologie in Nederland is als volgt: Product Huidige status (Q1 2008) Verwachte einddatum uitrol Debitcards 28% gerealiseerd Q4 2010 Creditcards 80 % gerealiseerd Q4 2009 Geldautomaten 100 % gerealiseerd Betaalautomaten 12% gerealiseerd Afhankelijkheid met acceptanten en betaalautomaatleveranciers: 100% migratie niet verwacht vóór 2013 5.5 Bewaking migratieproces Het Nederlandse bankwezen gaat de voortgang van het migratieproces naar SEPA- en EMVstandaarden bewaken. Voortgangsrapporten worden beschikbaar gesteld aan alle belanghebbende partijen in de Nederlandse samenleving. 6 Migratie tijdlijnen De migratie van Nederlandse betaalinstrumenten verloopt volgens verschillende tijdlijnen. De migratieperioden voor overschrijvingen en incasso s zijn gebaseerd op de volgende uitgangspunten. - De migratieperiode voor in het interbancaire circuit zal zo kort mogelijk zijn. 15
- De migratieperiode voor zakelijke cliënten, kleine ondernemingen en softwareleveranciers moet zoveel mogelijk aansluiten bij natuurlijke investeringscycli. Daarom geldt in de CtoB/BtoC omgeving een migratieperiode van in beginsel drie tot vijf jaar. - Op basis van de voortgang van de migratie zal in 2009 voor overschrijvingen de definitieve einddatum voor de migratie worden bepaald. Voor incasso s zal dit later zijn. - Voor particulieren wordt de overgang zo eenvoudig mogelijk gehouden. - Collectieve productvereisten en/of -specificaties worden zo spoedig mogelijk bekendgemaakt ten behoeve van systeemontwikkeling. - De indicatieve einddata voor de migratie van overschrijving en incasso hangen onderling samen gezien het feit dat de geleidelijke afschaffing van de huidige standaarden pas kan worden voltooid als beide migratietrajecten naar SEPA geheel zijn afgerond. De uitgangspunten voor de migratie van kaartproducten staan vermeld in paragraaf 5. 6.1 Mijlpalen overschrijving 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 betaalrekeningen zijn bereikbaar voor overschrijvingen stellen de elektronische overschrijving aan hun cliënten beschikbaar stellen de papieren overschrijving aan bepaalde cliënten beschikbaar gebruiken uitsluitend nog SEPA bank-bank standaarden Alle zakelijke cliënten, softwareleveranciers en kleine ondernemingen kunnen beginnen met de ontwikkeling en toepassing van SEPA-compliant elektronische cliënt-bank/bank-cliënt standaarden Alle zakelijke cliënten, softwareleveranciers en kleine ondernemingen gebruiken SEPA-compliant elektronische cliënt-bank/bank-cliënt standaarden Gebruik van niet-sepacompliant elektronische cliënt-bank/bank-cliënt standaarden is niet langer toegestaan 16
6.2 Mijlpalen incasso 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 betaalrekeningen zijn bereikbaar voor SEPA- incasso s hebben papieren storno formulieren beschikbaar voor hun cliënten Alle Nederlandse bieden cliënten SEPAincasso producten aan gebruiken uitsluitend nog SEPA bank-bank standaarden Alle zakelijke cliënten, softwareleveranciers en kleine ondernemingen kunnen beginnen met de ontwikkeling en toepassing van SEPA-compliant elektronische cliëntbank/bank-cliënt standaarden. Alle zakelijke cliënten, softwareleveranciers en kleine ondernemingen gebruiken SEPA-compliant elektronische cliëntbank/bank-cliënt standaarden. Gebruik van niet-sepacompliant machtigingen niet langer toegestaan Gebruik van niet- SEPA-compliant elektronische cliënt-bank/bankcliënt standaarden is niet langer toegestaan 6.3 Mijlpalen cards 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 bieden hun cliënten SCFcompliant debitcards aan, op basis van de reguliere vervangingscyclus geldautomaten voldoen aan de SCF-eisen Alle in Nederland uitgegeven debitcards voldoen aan de SCF-eisen acceptanten moeten zorgdragen voor EMV-compliant betaalautomaten aan de toonbank (door aanpassing of vervanging), volgens de natuurlijke vervangingscyclus Uitgaande van een gemiddelde levensduur van 5 jaar voldoen alle betaalautomaten aan de EMVstandaard 17
7 Clearing & settlement infrastructuur Conform het SEPA Clearing and Settlement Framework (CSF) kiezen de Nederlandse zelf één of meer Clearing and Settlement Mechanisms (CSM) voor de afhandeling van SEPA-transacties. Zo kunnen zij bijvoorbeeld per betaalproduct of per bancaire wederpartij een aparte CSM kiezen. De overweging die een individuele bank daarbij maakt, is onder meer gebaseerd op het uitgaande en/of binnenkomende transactievolume van de bank en de prijs, kwaliteit en (aanvullende) functionaliteit van een CSM. Een aantal voorbeelden van mogelijkheden op een rijtje: Bilaterale clearing en settlement: Bank A - Bank B Clearing en settlement via 1 CSM. Bank A CSM 1 Bank B Clearing en settlement via 2 CSM s: Bank A CSM 1 CSM 2 Bank B Mix van verschillende mechanismen: o Bank A Bank B o Bank A CSM 1 Bank C o Bank A CSM 1 CSM 2 Bank D Banken in Nederland maken onder meer gebruik van de CSM Equens en van EBA Clearing. Volgens een overzicht van de EPC zijn beide in staat om op basis van Europese standaarden uitgaande en inkomende overschrijvingen te verwerken. 8 Sleutelfactoren voor succes 8.1 In nationale wetgeving omgezette Payment Services Directive Een sleutelfactor voor het welslagen van SEPA, in bijzonder voor de SEPA-incasso, is de voltooiing van de omzetting van de PSD in de nationale wetgeving van de SEPA-landen. De Nederlandse zijn van mening dat die omzetting een voorwaarde is om met de SEPA-incasso van start te kunnen gaan. Vertraging in Europa kan betekenen dat de SEPA-incasso later op de markt komt De richtlijn omvat - voor zowel nieuwe Europese als voor bestaande nationale betaalproducten- onder andere gedetailleerde eisen over de informatievoorziening aan klanten, nadere eisen omtrent maximale doorlooptijd van transacties, een verdere regeling van de aansprakelijkheid van klanten en aanbieders en een recht voor bedrijven om aan de klant tarieven te rekenen voor de kosten van het gebruik van bepaalde betaalmiddelen. 8.2 Consultatie belanghebbende partijen Het is belangrijk dat en hun cliënten het eens zijn over de mogelijke impact van SEPA voor zowel de particuliere als de zakelijke cliënt. Ook is het van belang dat er afspraken worden gemaakt over het migratieproces als geheel en over de verschillende trajecten van invoering van SEPAproducten en van afschaffing van binnenlandse producten, voor zover van toepassing. 8.3 Juiste prijs-kwaliteitverhouding Het gebruik van SEPA-betaalproducten zal door marktwerking van de grond komen. De acceptatie vindt daarom alleen plaats als die producten in de markt worden gezet met een juiste prijskwaliteitverhouding. Tegelijkertijd moeten alle betrokkenen er echter terdege van doordrongen zijn dat de bestaande binnenlandse producten waarvoor een SEPA-alternatief bestaat op een zeker moment zullen moeten worden afgeschaft. Een duidelijke einddatum is volgens de Stuurgroep SEPA in het belang van alle betrokkenen. 8.4 Inzet van de publieke en private sector Een sleutelfactor zal zijn de vlotte acceptatie van SEPA-betaalproducten door zowel de publieke als de private sector. Vooral overheidsinstanties hebben een sleutelrol te vervullen in de migratie door zich wat betreft SEPA-overschrijvingen en -incasso s op te werpen als gebruikers van het eerste uur. 8.5 Bestuurlijk overleg SEPA op nationaal niveau Een geslaagde overgang op SEPA is een zaak van nationaal belang. Een vlot verloop van de overgang vereist een gezamenlijke inzet op het hoogste niveau van zowel de openbare sector als de 18
particuliere sector en het bankwezen. Het is noodzakelijk dat een bestuurlijk overleg op adequaat niveau de integrale uitvoering van het in dit document beschreven migratieproject bewaakt. 8.6 Communicatie Ook een consistente, tijdige en overtuigende communicatie over SEPA en de gevolgen door alle betrokken partijen aan particulieren, zakelijke cliënten en anderen is een belangrijke sleutel tot het welslagen van SEPA. 9 Communicatie Een consistente, tijdige en overtuigende communicatie over SEPA is één van de sleutels tot het welslagen van het migratieproces. Daarom zullen de zoveel mogelijk gezamenlijk optreden op het gebied van communicatie aan alle belanghebbenden op interbancair en op marktniveau. Hiertoe is een interbancaire communicatiewerkgroep met communicatiedeskundigen, ingesteld, die coördinerend optreedt en borg staat voor naar inhoud en woordkeus uniforme boodschappen over de migratie naar SEPA. De werkgroep voert deze taak in samenwerking en in overleg met de communicatiedeskundigen van de belanghebbenden uit. De werkgroep komt in de loop van 2008 met een communicatieplan voor zowel het bankwezen als de markt, dat aan alle betrokken partijen ter beschikking zal worden gesteld. De algemene communicatie over SEPA is gericht zowel op het bankwezen zelf (interne communicatie) als op de overige belanghebbenden (externe communicatie). In de volgende paragrafen worden aspecten van enkele communicatiekanalen uitgelicht. Een volledig overzicht van communicatieactiviteiten komt beschikbaar met het communicatieplan. 9.1 Communicatie naar belanghebbenden De algemene communicatie naar alle belanghebbenden is in 2006 op nationaal niveau van start gegaan via het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB), een overlegorgaan over het betalingsverkeer onder voorzitterschap van de Nederlandsche Bank (DNB). Om een soepele overgang naar SEPA te bevorderen heeft het MOB de Afstemgroep SEPA Nederland (ASN) opgericht, waarin organisaties van consumenten, detailhandel, belangengroepen, en de ministeries van Financiën en Economische Zaken zijn vertegenwoordigd. De ASN heeft al in 2006 een eerste analyse opgesteld van de mogelijke gevolgen van de invoering van SEPA-betaalproducten voor eindgebruikers. Verder heeft de ASN een ad hoc Communicatie werkgroep ingericht om te bezien in welke mate gemeenschappelijke communicatie van nut kan zijn. Daarnaast worden conferenties en workshops georganiseerd, worden speeches gehouden om belangengroepen, softwareleveranciers, consulenten, eindgebruikers enz. te informeren over politieke en technische kwesties inzake SEPA. De SEPA website www.sepanl.nl is bedoeld voor algemeen gebruik als het medium bij uitstek voor de meest actuele informatie voor alle belanghebbenden. Het meest actuele migratieplan is op die website beschikbaar. In 2008 zal de communicatie richting overheid, publieke sector en alle overige belanghebbenden worden geïntensiveerd. Naast bovengenoemde collectieve communicatiestroom zullen de individuele hun eigen cliënten eveneens inlichten over de gevolgen van SEPA en over hun eigen productassortiment. 9.2 Interbancaire communicatie Alle relevante interne EPC-documenten worden gedistribueerd via en beschikbaar gesteld op het interbancaire extranet van de NVB. Regelmatig worden workshops gehouden waarvoor alle Nederlandse worden uitgenodigd. De workshops hebben tot doel het bewustzijn bij alle Nederlandse te scherpen en hen uitvoerig te informeren over implementatie- en migratiekwesties. Daarnaast is er een e-mailadres waar kwesties aan de orde kunnen stellen en vragen kunnen stellen over achtergronden, communicatie, technische aangelegenheden enzovoort. Veel gestelde vragen zullen zo mogelijk worden opgenomen in een vraag- en antwoordrubriek op de website van de NVB. Deze interbancaire communicatiekanalen zijn uitsluitend bestemd voor (intern) gebruik door. 19
10 Organisatiestructuur 10.1 SEPA-NL: interne organisatie van het Nederlandse bankwezen De interne structuur van de SEPA-NL organisatie binnen het Nederlandse bankwezen (zie Figuur 1) is zo opgezet dat taken en verantwoordelijkheden zoveel mogelijk zijn belegd bij al langer bestaande interbancaire werkgroepen en commissies. De Commissie Betalingsverkeer van de NVB (voorheen Adviescommissie Betalingsverkeer, ACBV ) fungeert als het overlegorgaan voor de besluitvorming over interbancaire aangelegenheden en collectieve communicatie, en treedt op als stuurgroep voor het SEPA-NL-programma. In januari 2007 heeft de voormalige ACBV samen met DNB en Currence een Stuurgroep SEPA Migratie NL, kortweg Stuurgroep SEPA, opgericht die tijdens de inleidende en migratiefase de coördinatie en procesbewaking op zich neemt. De Stuurgroep concentreert zich op twee afzonderlijke gebieden: SEPA Migratie voor collectieve migratiekwesties, en SEPA Reachability voor collectieve werkzaamheden inzake de bereikbaarheid voor SEPA-producten. De Nederlandsche Bank Currence Stuurgroep SEPA Bestuur NVB Commissie Betalingsverkeer NVB (CBV) EPC Plenary & PMF Raad van Licentiehouders Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) SEPA Programmabureau Secretariaat EPC NL werkgroepen: - Giraal - Cards - Chartaal - Juridische zaken - Informatiebeveiliging EPC-werkgroepen: Cards Cash SPS SSG Legal Support Security Payments Figuur 1 Interbancaire structuur van de SEPA-NL-organisatie Op het niveau van de NVB is de interbancaire communicatie en discussie inzake SEPA-NL activiteiten al georganiseerd, zoals blijkt uit de bestaande werkgroepen, waarvan vertegenwoordigers zijn afgevaardigd voor consultatie binnen de werkgroepen en commissies op EPC-niveau. Om een stapsgewijze en marktgedreven overgang op SEPA te garanderen overleggen de Nederlandse met hun cliënten en overlegt de NVB op maatschappelijk niveau met belangengroeperingen. Een algemeen platform voor overleg tussen belanghebbenden is het MOB, 20