Agressie en geweld is een thema voor ondernemingsraden 4 Agressie en geweld is een thema voor ondernemingsraden Jo Scheeren Agressie en geweld komen veel voor op de werkvloer. Binnen de publieke sector heeft maar liefst één op de drie werknemers ermee te maken. Slachtoffers kampen met gezondheidsproblemen en verzuimen vaker. Die verzuimkosten zijn naar schatting 367 miljoen euro per jaar. Er een onmisbare rol voor uw or weggelegd bij het bespreekbaar maken van agressie en geweld en het stimuleren van beleid dat leidt tot een veilige werkomgeving. De inzet vanuit or s vergroot de kans van slagen, omdat die vanuit de werkvloer zelf komt. Gelukkig kunnen or s agressie en geweld op de agenda zetten en bijdragen aan het verminderen ervan in de eigen organisatie. Hoe doet u dat? In werkgerelateerde situaties bestaan er over het algemeen drie soorten geweld: 1. verbaal geweld: (uit)schelden, discrimineren, grof taalgebruik, buitengewoon hinderlijk gedrag; 2. psychisch geweld: dreigen met fysiek geweld, irriteren, voortdurend lastigvallen, binnendringen in de werkruimten, ander intimiderend gedrag; 3. fysiek geweld: duwen, slaan, schoppen, mishandeling, diefstal, vernieling of beschadiging. 45 papieren_tijger_v3.2.indd 45 16-12-2016 12:52:47
PaPieren tijger met Potentie Onderzoek Om na te gaan hoe ondernemingsraden omgaan met het thema agressie en geweld op de werkvloer is door het CAOP, in opdracht van het ministerie van BZK in juli 2015 een onderzoek (behoeften-inventarisatie) verricht onder ondernemingsraden in zowel de overheids- als de marktsector naar hun ervaring met het thema agressie en geweld en hun behoefte aan ondersteuning om dit thema op de agenda te krijgen en te houden. Uiteindelijk hebben 399 or-leden een enquête volledig ingevuld. Van deze 399 respondenten zijn 244 afkomstig uit de overheids- of semi-overheidssectoren en 155 afkomstig uit de marktsectoren. Ruim 60 procent van de leden van ondernemingsraden uit de overheidssector is van mening dat de werknemers in hun organisatie met regelmaat worden geconfronteerd met situaties van agressie en geweld. In de marktsector is dit slechts 19 procent. Het betreft zowel agressie en geweld intern in de organisatie door leidinggevenden en collega s als extern geweld door klanten. Volgens de leden van de ondernemingsraden spelen agressie en geweld door klanten een grotere rol bij de organisaties in de overheidssector dan in de marktsector. Ruim 70 procent van de leden van ondernemingsraden bij de overheid zegt dat agressie en geweld een belangrijke tot zeer belangrijke rol speelt in hun organisatie ten opzichte van 33 procent in de markt. Tabel 1 Agressie of geweld door klanten: in welke mate speelt het een belangrijke rol in de organisatie? In de marktsector wordt door leden van ondernemingsraden agressie en geweld door leidinggevenden en collega s binnen organisaties iets belangrijker geacht (ruim 35 procent) dan agressie en geweld door klanten (bijna 33 procent). Binnen de overheidssector geeft 55 procent van de leden van ondernemingsraden aan dat agressie en geweld tegen medewerkers door leidinggevenden en collega s in hun organisatie een belangrijke rol spelen. 46 papieren_tijger_v3.2.indd 46 16-12-2016 12:52:47
agressie en geweld is een thema voor ondernemingsraden Tabel 2 Agressie intern: in hoeverre speelt het een belangrijke rol in de organisatie? Medewerkers in de overheidssector komen vooral in aanraking met agressie en geweld door klanten in de vorm van intimidatie, verbale agressie in de vorm van spugen en lichamelijk geweld. Maar ook intimidatie door leidinggevenden en collega s scoort hoog. Tabel 3 Vormen van agressie en geweld: hoe vaak genoemd? Binnen de marktsector rapporteren de ondernemingsraden dat 36 procent van de organisaties medewerkers wordt geïntimideerd door leidinggevenden of collega s en dat 26 procent van de organisaties medewerkers wordt gepest door leidinggevenden of collega s. 47 papieren_tijger_v3.2.indd 47 16-12-2016 12:52:47
PaPieren tijger met Potentie Tabel 4 Vormen van agressie en geweld: hoe vaak genoemd? In de overheidssector wordt het thema agressie en geweld vaker besproken door ondernemingsraden dan in de marktsector. Rond 40 procent van de ondernemingsraden in de overheidssector bespreekt het thema twee tot vijf keer per jaar. Daarentegen heeft in een groot deel (ruim 40 procent) van de marktsector dit onderwerp het afgelopen jaar nooit op de agenda gestaan van ondernemingsraden. Tabel 5 Hoe vaak per jaar staat het thema agressie en geweld op de agenda van de or? Eerder bleek al dat veel ondernemingsraden, met name in de overheidssector, het thema agressie en geweld belangrijk vinden. Toch komt het sporadisch aan bod en is het meestal geen zelfstandig onderwerp op de agenda. Vaak wordt het thema pas actueel na een incident. Het onderzoek laat zien dat organisaties agressie 48 papieren_tijger_v3.2.indd 48 16-12-2016 12:52:47
Agressie en geweld is een thema voor ondernemingsraden en geweld vaak curatief aanpakken en niet zozeer preventief. Beleid en ondersteuning zouden dan ook meer gericht moeten zijn op het voorkomen van agressie en geweld. Rol van ondernemingsraden Met name de ondernemingsraden in de overheidssector hebben behoefte aan aanvullende maatregelen tegen agressie en geweld door klanten. Aanvullende maatregelen gewenst ten aanzien van agressie of geweld door klanten? Tabel 6 De ondernemingsraden in de marktsector hebben minder behoefte aan aanvullende maatregelen. Wel zou in deze sector 29 procent van de leden van ondernemingsraden graag extra maatregelen zien tegen agressie en geweld door leidinggevenden en collega s. 49 papieren_tijger_v3.2.indd 49 16-12-2016 12:52:47
PaPieren tijger met Potentie Aanvullende maatregelen gewenst ten aanzien van agressie of geweld door leidinggevenden en collega s? Tabel 7 Ondernemingsraden, die hebben aangegeven behoefte te hebben aan ondersteuning, is gevraagd hoe zij bij voorkeur ondersteund willen worden. Tabel 8 50 papieren_tijger_v3.2.indd 50 16-12-2016 12:52:48
agressie en geweld is een thema voor ondernemingsraden Ondernemingsraden geven bij alle hier weergegeven diensten aan dat hier behoefte aan is. Diensten waar met name behoefte aan is, zijn best practices, maatregelen tegen agressie en geweld en informatie over een veilige werksfeer (intimidatie) en tips en tools om aan de slag te gaan met agressie en geweld, informatie over wetgeving, kennisuitwisseling met andere medezeggenschapsraden en auditing en evaluatie van hun eigen beleid. De ondernemingsraden geven ook aan op welke manier ze ondersteuning willen ontvangen Tabel 9 Op welke wijze wil de or ondersteuning ontvangen? Ondernemingsraden willen bij voorkeur worden ondersteund door informatie te ontvangen. Ook hebben respondenten in de overheidssector interesse in deelname aan een workshop of netwerkbijeenkomst. Tabel 10 Op welke wijze wil de or ondersteuning ontvangen? Hoe kan de ondernemingsraad agressie en geweld in de organisatie tegengaan? Om het onderwerp agressie en geweld hoog op de agenda te krijgen, is er een boost nodig in de beleidsontwikkeling van veel organisaties. Daar is ook een grote betrokkenheid van ondernemingsraden bij nodig om dit goed vorm te geven. Het gaat om het bespreekbaar en transparant maken van de onderdelen van agressie en geweld en de wijze waarop de verantwoordelijkheid in de organisatie wordt opgepakt, zodat medewerkers hun 51 papieren_tijger_v3.2.indd 51 16-12-2016 12:52:48
Papieren tijger met potentie werk veilig kunnen doen. Veel gaat uit van preventie, weerbaarheid en voorlichting bij beleidsvorming. Zo zou het halfjaarlijks in de artikel 24 vergadering een vast punt op de agenda moeten zijn en een relatie moeten hebben met het voorkomen van verzuim. Samen met leiding van de organisatie kan beleid worden gevormd dat ook draagvlak onder de werknemers heeft en een relatie met het voorkomen van psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Om de strijd met agressie en geweld preventief aan te gaan, heeft de ondernemingsraad tal van mogelijkheden. De ondernemingsraad kan agressie en geweld bespreekbaar en transparant maken. De ondernemingsraad kan in het oog houden en monitoren hoe de organisatie agressie en geweld zowel door leidinggevenden en collega s als door klanten bestrijdt, zodat de werknemers hun werk veilig kunnen doen. Om de rol van de ondernemingsraad bij agressie en geweld binnen de organisatie te versterken, helpt het om op zoek te gaan naar goede praktijkvoorbeelden. Een aantal concrete aanbevelingen: er mag geen verwarring ontstaan over de vraag of iets wel of niet onder agressie en geweld valt. De gevolgen voor het slachtoffer moeten daarbij leidend zijn (zoals fysieke of psychologische schade); inventariseer wat de organisatie tegen agressie en geweld doet en of er voldoende inzet voor is; maak incidenten zichtbaar door te werken aan registratie. Een registratie op basis van objectieve gebeurtenissen geeft uw organisatie een betere kans om preventief beleid te ontwikkelen. Verbindt de registratie aan de ziektekosten, dan wordt duidelijk hoeveel zulke incidenten kosten; zet het onderwerp in overleg met de directie vast op de agenda en neem het op in een sociaal jaarverslag; neem agressie en geweld mee bij afspraken rondom de cultuur in de organisatie: communiceren over agressie en geweld hoort bij de dagelijkse gang van zaken in een organisatie; maak gebruik van concrete hulpmiddelen. Wil de ondernemingsraad weten wat anderen al hebben gedaan en hoe dit thema snel kan worden opgepakt, ga dan naar de website www.agressievrijwerk.nl voor concrete tools. Enkele voorbeelden van tools: een agressie-diagnosemodel, om zelf de mate van agressie op de werkvloer te analyseren; concrete aanpakken binnen organisaties, zoals het inrichten van een veilige werkplek; een agressiewijzer, om als team tot gezamenlijke normen te komen. Literatuur Jo Scheeren, Harry Hartmann, Ga de strijd aan tegen agressie en geweld. OR Rendement 7, juli 2016 52 papieren_tijger_v3.2.indd 52 16-12-2016 12:52:48