Onderwijs en de transitie naar een Circulaire Samenleving Prof. dr. Derk Loorbach, Haarlemmermeer, 24-01-2018 loorbach@drift.eur.nl twitter: @drk75
Dutch Research Institute For Transitions Academisch onderzoek, advies, onderwijs en activisme 30+ onderzoekers en adviseurs Opgericht in 2004 missie Richtinggeven en versnellen duurzaamheidstransities
Transitiegebied Haarlemmermeer? Cruquius: visionair die het zelf niet meer meemaakte en blind eindigde het is aan ons om de transitie te zien en te maken Graanvoorvisch: verandering is van alle tijden en doet pijn werken aan een eerlijke transitie voor iedereen Vliegwiel: Haarlemmermeer als voortrekker in transitie naar circulaire samenleving onderwijs ook inzetten voor al doende leren en reflexiviteit
Persistente onduurzaamheid de lineare economie werkt alleen omdat we sociaal en ecologisch externaliseren
Transitieagendas Circulaire Economie In de kern draait de circulaire economie om een andere omgang met onze producten, onderdelen en grondstoffen. We proberen materialen zo lang mogelijk en zo hoogwaardig mogelijk te gebruiken. Dat betekent dat we minder materialen gebruiken (bijvoorbeeld voorkomen voedselverspilling), dat we andere materialen gebruiken (biomassa en recyclaat van kunststoffen, metalen en bouwmaterialen), dat we materialen optimaal gebruiken (o.a. door reparatie en refurbishment) en materialen intensief gebruiken (deel-, ruil-, verhuur en leenplatforms)
Transitieonderzoek Onderzoeksperspectieven Sturingsbenaderingen Socio-ecologisch Bosbouw Visserij Landbouw Biodiversiteit Niet-lineair Multi-level Co-evolutie Emergentie Regimes Niches Socioinstitutioneel Zorg Onderwijs Arbeidsmarkt Financieel Analytisch Governance Sociaal leren Instituties Actoren Macht Agency Discours Visies Experimenteren leren Evaluatief Sociale innovatie Experimenten Programmas Monitoring Socio-technisch Energie Mobiliteit Water Afval Experimenteel Transitiearenas Niche experimenten Actieonderzoek Scenario s
Transitiedynamiek loorbach@drift.eur.nl twitter: @drk75
Huidige transities
Transitie of nie? Cirkelredeneren? In cirkels ronddraaien? Crap Cycle?
Afvaltransitie? Circulair? Regimeontwikkeling Transitiebeweging Verbranding en nascheiding Restwarmte en downcycling Omgekeerd inzamelen en beprijzen Upcycling en preventie End-of-pipe Circulair en cradle-to-cradle
Transitie naar een circulaire samenleving? TA CE Eerste tekenen van destabiliseren, versnellen, chaos, nieuwe visies, praktijken en structuren. Anticiperen op uitfaseren en afbreken
Sturingsprobleem Overheid en regulier beleid zijn onderdeel van het regime: stabiliteit en geleidelijkheid Sturing en beleid zijn vormen van depolitisering: risico en conflict mijdend Transitiebeleid is politiek en politiek is management geworden: er is geen consensus Onzekerheid en onvoorspelbaarheid: we weten niet vooraf wat beste is We denken en werken vanuit bestaande kaders in plaats van ondernemend op zoek naar het nieuwe
Basis voor werken in transities Scherp en gedeeld inzicht in persistente onduurzaamheid waar willen of moeten we vanaf? Duidelijk idee van richting aan welke voorwaarden moet het op lange termijn voldoen? Pragmatisch experimentele aanpak wat kunnen we snel uitproberen en gewoon al doen? Kritisch reflexieve houding wat leren we van experimenteren en hoe institutionaliseren we dat?
Waar moeten we naar streven? Balans met de omgeving natuurlijk kapitaal, energieneutraal, effectief en op juiste schaal Genoeg is genoeg ecologische en economische grenzen Eerlijk inclusief, democratisch en delen Iedereen tevreden en gezond brede welvaart en andere waarden
Dat moet elke regio zelf uitvinden! Adviezen OIM: 1. Verhoog de urgentie 2. Verbeter kennisdeling 3. Maak regiovisies 4. Investeer in regionale samenwerking 5. Pas wet- en regelgeving aan op alle schaalniveaus 6. Experimenteer en leer veilig 7. Geef het goede voorbeeld 8. Focus op circulair ontwerp 9. Ontwikkel nieuwe financiele instrumenten 10. Besteed aandacht aan gevestigde partijen
Regimes bestaan uit wat we hebben aangeleerd Lineair (of) Centrale organisatie Specialisatie Technische innovatie Optimalisatie Eerste orde leren Implementatie Transitie (en/en) Koplopernetwerken Transdisciplinair Sociale innovatie Effectiviteit Reflexiviteit Experimenteren
De rol van leren in transitie Afleren Van vakken naar competenties Extrapoleren en hokjesdenken Aanleren Van passieve kennisoverdracht naar actief leren Van feiten naar kritische interpretatie Leren leren Al doende-leren en reflexiviteit Nieuwsgierigheid, stabiliteit en zelfvertrouwen samenleving Cirkellab Mijnfort.nl
herontwikkeling stadslandbouw Sociale cohesie Duurzame energie Publieke ruimte Lokale economie mobiliteitstransitie gebiedsontwikkeling
Wat is de rol van het onderwijs? Gebruik de maatschappelijke transitie als onderwijsomgeving Probleemgestuurd en praktijkleren voorop zetten samen met koplopers Ontwikkelen van competenties als verbinden, ondernemen en duiden Kritisch vermogen stimuleren, ter discussie stellen en kritisch analyseren Vereist een transitie in het onderwijs?
Tot slot: een blik vooruit zoals Cruquius Energietransitie jaagt de transitie naar circulariteit aan maar we hebben nog niet scherp waar het heen zou kunnen en moeten Het gaat nu nog om anticiperen en voorbereiden op mogelijke transitie: schepere visies, experimenteren en oefenen, transitiestrategie en -netwerken ontwikkelen Binnen een paar jaar gaan zich kansen voordoen om structurele veranderingen door te zetten: zijn we daar klaar voor? Hoe bouwen en bewaken we met elkaar de juiste voorwaarden voor een gewenste transitie?
Voor meer informatie en publicaties: loorbach@drift.eur.nl www.drift.eur.nl www.twitter.com/drk75