Openbaar. Energieaanpak Nijmegen: stand van zaken en wijzigingen

Transcriptie

1 Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Energieaanpak Nijmegen: stand van zaken en wijzigingen Programma / Programmanummer Klimaat & Energie / 1022 BW-nummer Portefeuillehouder H. Tiemens Samenvatting Op 15 oktober jl. informeerden wij de raad over onze verkenning naar alternatieve financieringsconstructies bij investeringen in duurzame maatregelen, waaronder die in de particuliere woningvoorraad. Tot het moment dat het nieuwe beleid geïmplementeerd is continueren we de huidige Energieaanpak, inclusief de bijbehorende subsidieregelingen, in ieder geval gedurende het jaar Vanwege de aanpassing van de provinciale subsidie Klimaataanpak Eigen Woningen zijn technische wijzigingen noodzakelijk. Tevens willen we de raad informeren over de tussentijdse resultaten van de Energieaanpak en de veranderingen, die we in de aanpak doorvoeren. Ook delen we de resultaten van het onderzoek naar welke rol subsidies hebben als mensen een afweging maken om te investeren in het verduurzamen van hun woning. Ter besluitvorming door het college 1. De beleidsregels Subsidieregeling Klimaataanpak Eigen Woningen per 1 januari 2015 in te trekken; 2. De beleidsregels Subsidieregeling Klimaataanpak Eigen Woningen 2015 per 1 januari 2015 in te laten gaan; 3. Het Loket Duurzaam Wonen in 2015 te continueren; 4. Het onderzoeksrapport Afwegingen rond energiebesparende maatregelen aan woningen vast te stellen; 5. De brief aan de raad over de stand van zaken Energieaanpak Nijmegen vast te stellen. Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr. ML10, Kim Kerckhoffs, 2878 Datum ambtelijk voorstel 20 november 2014 Registratienummer Steller Kim Kerckhoffs Paraaf akkoord Datum Alleen ter besluitvorming door het College Actief informeren van de Raad Besluit B&W d.d. 9 december 2014 nummer: 3.7 X Conform advies Aanhouden Anders, nl. Bestuursagenda Paraaf akkoord Datum Portefeuillehouder Collegevoorstel

2 Collegevoorstel 1 Probleemstelling Op 15 oktober jl. informeerden wij de raad over onze verkenning naar alternatieve financieringsconstructies bij investeringen in duurzame maatregelen, waaronder die in de particuliere woningvoorraad. Momenteel zijn we in gesprek met (vertegenwoordigers van) de diverse doelgroepen om na te gaan waar hun behoeften liggen. Op basis hiervan werken we de constructies uit en besluiten we in het eerste kwartaal van 2015 welke constructies we implementeren en per wanneer dit mogelijk is. Tot het moment dat het nieuwe beleid geïmplementeerd is continueren we de huidige Energieaanpak. Vanwege de continuïteit van de regeling doen we dit in ieder geval gedurende het jaar Vanwege de aanpassing van de provinciale subsidie voor het isoleren van woningen, Klimaataanpak Eigen Woningen zijn technische wijzigingen noodzakelijk. Tevens komen wij de toezegging aan de raad na om te informeren over de tussentijdse resultaten van de Energieaanpak en de resultaten van het onderzoek naar de rol van subsidies bij het verduurzamen van hun woning. 2 Juridische aspecten De subsidieregeling Klimaataanpak Eigen Woningen zijn uitvoeringsbesluiten als bedoeld in de Nijmeegse Kaderverordening Subsidieverstrekking (NKS). Ons college is bevoegd de beleidsregels te wijzigen en vast te stellen. 3 Doelstelling Het doel van de Energieaanpak is het stimuleren van particuliere woningeigenaren om hun woningen energiezuiniger te maken door het toepassen van energiebesparende maatregelen. 4 Argumenten Wijziging provinciale subsidieregeling Klimaataanpak Eigen Woningen Volgens de huidige beleidsregels heeft de provinciale isolatiesubsidie 31 december 2014 als einddatum. De provincie Gelderland heeft de regeling echter verlengd tot 31 december Dan moeten alle subsidies zijn uitbetaald. Om hiervan gebruik te maken moeten we de wijzigingen verankeren in onze beleidsregels. Die wijziging moet dan op 1 januari 2015 ingaan, zodat de regeling zonder onderbreking door kan gaan. We weten nog niet of de provincie Gelderland de subsidieregeling zal continueren. Als de provinciale regeling wegvalt, dan overwegen wij de onze premieregeling zo aanpassen, dat particuliere woningeigenaren die hun woning met een bouwjaar tot 1980 toch in aanmerking komen voor een subsidie. Bij deze woningen is immers veel energiewinst te behalen. Continueren Het Loket Duurzaam Wonen in 2015 Het Loket Duurzaam Wonen is nu bijna een jaar in functie. Uit de cijfers blijkt dat bewoners goed gebruik van de diensten van het Loket. We zetten het Loket Duurzaam Wonen in 2015 voort, aangezien het een bijdrage levert aan het behalen van onze doelstellingen op het gebied van energiebesparing, duurzame energie, duurzame stedelijke ontwikkeling en klimaatadaptatie. Wij willen bewoners, die enthousiast aan de slag willen met het nemen van duurzaamheidsmaatregelen aan hun woningen, adequaat faciliteren. Daarnaast kunnen burgers en bedrijven hier terecht met vragen over waterzaken en voor advies. Deze gemeentelijke loketfunctie is bij de invoering van de Wet bekostiging en verankering gemeentelijke watertaken (2007) vastgelegd in landelijke bestuurlijke afspraken. Het Loket

3 Collegevoorstel Vervolgvel 2 verzorgt, effectief en efficiënt, een groot deel van de voorlichtingsdoelen zoals die zijn vastgelegd in ons Gemeentelijk Rioleringsplan Nijmegen Na 2015 kan de opzet van het loket mogelijk wijzigen. Het SER Energieakkoord heeft de ambitie om regionale energieloketten te realiseren. Ook op het gebied van afvalwater, regenwaterinzameling en verwerking moeten en willen we regionaal meer samenwerken. Verdere verbreding en versterking van de regionale samenwerking in de afvalwaterketen is in voorbereiding en is bedoeld om begin 2015 van kracht te worden. Samen met de buurgemeenten werken we de ambities uit en kijken hoe de initiatieven elkaar kunnen versterken. Continueren Premieregeling Tot het moment dat het nieuwe beleid omtrent financieringsconstructies voor duurzame maatregelen is geïmplementeerd, continueren we de huidige Energieaanpak en de Premieregeling Energiebesparende Maatregelen Particulieren en Huurders. Vanwege de continuïteit van de regeling doen we dit in ieder geval gedurende het jaar Abrupt stopzetten van de regeling is niet gewenst. Dit veroorzaakt teleurstellingen bij woningeigenaren, die op de regeling anticiperen. Vaststellen onderzoeksrapport Door het onderzoeksrapport Afwegingen rond energiebesparende maatregelen aan woningen vast te stellen, maken we de resultaten openbaar en komen we de toezegging aan de raad van 9 mei 2012 na om de werking van subsidies te onderzoeken. 5 Klimaat Ruim woningeigenaren hebben al gebruikt gemaakt van de premieregeling en van de provinciale isolatieregeling. Ook hebben 134 gebruik gemaakt van de Duurzaamheidslening. Bij al deze de woningen zijn energiebesparende maatregelen getroffen. Dat is 8,4 % van particuliere woningen. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan de aan de gemeentelijke, landelijke en Europese klimaat- en energiebesparingsdoelstellingen gericht op bestaande woningen. 6 Financiën Het plafond van de provinciale regeling Klimaataanpak Eigen Woningen is door de provincie bepaald. Voor de jaren 2013 en 2014 hebben we ,- budget gekregen, waarvan ca aan subsidie inmiddels is aangevraagd en/of uitbetaald (stand medio november 2014). We kunnen in 2015 het restant van beschikken. Wat betreft de overige onderdelen van de Nijmeegse Energieaanpak: De budgetten van Premieregeling Energiebesparende Maatregelen Particulieren en Huurders en de Duurzaamheidslening blijven ongewijzigd. De financiering van het Loket Duurzaam Wonen is gedekt binnen de programma s Klimaat & Energie ( ) en Groen & Water ( ,-). Hiervoor zijn er dus geen financiële consequenties. De kosten voor Energieplein Nijmegen a ,- zijn voor 50% gefinancierd binnen bestaand budget van het programma Klimaat en Energie. De stadsregio financiert de overige 50% in het kader van het project Meters Maken / Buurten over Energie.

4 Collegevoorstel Vervolgvel 3 7 Participatie en Communicatie De aanpassingen van de provinciale isolatiesubsidie kondigen we aan via het persbericht, de gemeentelijke website en de digitale balie. Ook het Loket Duurzaam Wonen en Energieplein Nijmegen promoten de Energieaanpak inclusief de regelingen. Regelmatig communiceren we hoeveel aanvragen zijn gedaan en hoeveel zijn toegekend. Op het moment dat de beschikbare budgeten voor de regelingen vergeven zijn, treedt er een subsidiestop op, die we ook bekend maken. 8 Uitvoering en evaluatie De uitvoering van de regelingen blijft zoals die is: bewoners kunnen voor advies over energiezuinig wonen en voor hulp bij het aanvragen van regelingen terecht het Loket Duurzaam Wonen. Energieplein Nijmegen ondersteunt groepen mensen om samen maatregelen te treffen. De subsidieafwikkeling en het afgeven van beschikkingen verzorgt ons bureau Wonen. 9 Risico Aan dit voorstel zijn geen risico s verbonden. Bijlage(n): 1. Beleidsregels Subsidieregeling Klimaataanpak Eigen Woningen 2015; 2. Onderzoeksrapport Afwegingen rond energiebesparende maatregelen aan woningen ; 3. Brief aan de raad over de stand van zaken Energieaanpak Nijmegen.

5 Milieu Klimaat & Groen & Wonen Aan de gemeenteraad van Nijmegen Korte Nieuwstraat PP Nijmegen Telefoon Telefax (024) gemeente@nijmegen.nl Postbus HG Nijmegen Datum 9 december 2014 Ons kenmerk ML10/ Contactpersoon Kim Kerckhoffs Onderwerp Stand van zaken Energieaanpak Nijmegen Geachte leden van de raad, Datum uw brief Doorkiesnummer (024) Op 15 oktober jl. informeerden wij u over onze verkenning naar alternatieve financieringsconstructies bij investeringen in duurzame maatregelen, waaronder die in de particuliere woningvoorraad. Momenteel zijn we in gesprek met (vertegenwoordigers van) diverse doelgroepen om na te gaan waar hun behoeften liggen. Op basis hiervan werken we de constructies uit en besluiten we in het eerste kwartaal van 2015 welke constructies we implementeren en per wanneer dit mogelijk is. Tot het moment dat het nieuwe beleid geïmplementeerd is continueren we de huidige Energieaanpak, inclusief de bijbehorende subsidieregelingen, in ieder geval gedurende het jaar Via deze brief informeren wij u over de stand van zaken van deze aanpak, de tot nu toe bereikte resultaten en de plannen voor de nabije toekomst. Ook delen wij met u de resultaten van een onderzoek, dat wij dit jaar hebben uitgevoerd naar de rol van subsidie bij het investeren in het verduurzamen van de woning. Hiermee komen we toezegging na, die we tijdens de Kamerbespreking van 9 mei 2012 inzake Stadsrekening 2011, Programma Klimaat en Energie hebben gedaan om een dergelijk onderzoek uit te voeren. De Energieaanpak in het kort De Energieaanpak Nijmegen bestaat uit de een aantal onderdelen, zoals financiële middelen voor woningeigenaren, waaronder de gemeentelijke premieregeling Energiebesparende Maatregelen Particulieren, de gemeentelijke Duurzaamheidslening en de provinciale Isolatiesubsidie. Wij voeren al deze regelingen zelf uit. Ook hebben we het loket Duurzaam Wonen waar mensen gratis informatie en advies kunnen krijgen over het energiezuiniger maken van hun woning. Tot slot is er de wijkaanpak via Energieplein Nijmegen en vindt er regelmatig communicatie plaats over deze aanpak en de mogelijkheden voor bewoners om gebruik te maken van de diensten en middelen. We sluiten daarbij aan bij landelijke acties, zoals de Dag van de Duurzaamheid en de Klimaatstraatfeesten en lokale nieuwsmomenten, zoals de duurzame Estafette en Green Capital. De in deze brief gepresenteerde resultaten hebben betrekking op de periode oktober 2011 tot 1 november 2014, tenzij anders aangegeven. Aan de gemeenteraad van Nijmegen Energieaanpak Nijmegen def

6 Gemeente Nijmegen Milieu Klimaat & Groen & Wonen Vervolgvel 1 De resultaten tot nu toe De aanpak is nog steeds een succes! We zijn eind 2011 met de aanpak begonnen en hadden als doel gesteld per jaar minimaal 450 woningen van particuliere eigenaren energiezuiniger te maken. Die doelstelling hebben we ruimschoots gehaald. Ruim Nijmegenaren profiteren van Nijmeegse Energieaanpak. Dat is 8,4 % van particuliere woningeigenaren. Premieregeling Vanaf het begin van de regeling tot nu zijn er 1641 subsidieaanvragen helemaal afgehandeld, wat betekent dat er bij deze woningen de duurzame maatregelen daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Denk hierbij aan isolatie van daken, muren en gevels, maar ook aan het plaatsen van zonnepanelen, zonneboilers en pellet kachels. Ook zitten op dit moment nog 160 aanvragen in de procedure en dagelijks komen er nieuwe aanvragen binnen. Bij de start van de regeling kregen we veel aanvragen van woningeigenaren uit Nijmegen-Oost (34.1% in 2012). Dat is nu wat minder geworden, ongeveer 30% terwijl het aantal aanvragen uit Nijmegen Noord toeneemt (ruim 10% nu versus 7,5% in 2012). Ook in Zuid en Nieuw West komen meer aanvragen. Uit de eerste evaluatie bleek dat voor isolatiemaatregelen het vaakst subsidie is aangevraagd (60,8%). Nu is dat voor zonnepanelen (79%), gevolgd door isolatie (16%). Voor isolatie zijn isolerende ramen in combinatie met nieuwe kozijnen favoriet (12,7%). De reden voor de verschuiving van isolatie naar zonnepanelen is omdat we de premieregeling medio 2013 hebben aangepast. We subsidiëren sindsdien niet meer wat de provincie Gelderland als subsidieert. Dat betekent dat particulieren die hun woning van voor 1980 willen isoleren, gebruikmaken van de provinciale isolatiesubsidie. Bij de ontwikkeling van de energieaanpak gingen we ervan uit, dat de gemeente 1/5 deel van de investering door de particuliere woningeigenaar subsidieert. De 1641 woningeigenaren hebben gezamenlijk voor in maatregelen geïnvesteerd. Wij hebben uitbetaald. Uit deze gegevens blijkt wij 1/6 deel van de investering subsidiëren. Isolatiesubsidie provincie Gelderland We zijn in 2010 gestart met de uitvoering van de provinciale isolatiesubsidie. Tot nu toe hebben particuliere woningeigenaren van deze regeling gebruik gemaakt om hun woning te isoleren. Duurzaamheidslening In 2009 hebben we de Duurzaamheidslening ingevoerd. Particuliere woningeigenaren kunnen tegen een aantrekkelijk rentepercentage geld lenen om de duurzame maatregelen te financieren. Dit jaar hebben we 30 aanvragen gekregen. Sinds de start hebben 134 particuliere woningeigenaren van deze lening gebruik gemaakt. Loket Duurzaam Wonen We hebben het Loket Duurzaam Wonen in de stadswinkel opgezet. Vanaf 7 februari 2014 kunnen bewoners van Nijmegen hier terecht voor vragen en informatie over duurzaam wonen en subsidieregelingen. Het (voormalig) Waterservicepunt is hier ook in opgegaan, waardoor mensen ook naar het loket gaan voor informatie over goed riool- en watergebruik, afkoppelen van hemelwater en groendaken. Aan de gemeenteraad van Nijmegen Energieaanpak Nijmegen def

7 Gemeente Nijmegen Milieu Klimaat & Groen & Wonen Vervolgvel 2 Mensen kunnen op afspraak een adviesgesprek krijgen, maar kunnen ook bellen en mailen. Bewoners maken goed gebruik van het loket. Voor wat betreft energiebesparing en duurzame energie zijn er 952 contactmomenten geweest, waarvan 184 adviesgesprekken op woensdag- of vrijdagmiddag in de Stadswinkel. Voor water gerelateerde zaken zijn er contactmomenten geweest. Overigens valt er niet altijd een strikte scheiding te maken tussen adviesgesprekken over energiebesparing en waterzaken. Veel mensen komen ook voor meerdere onderwerpen naar het loket. Het Loket is ook aanwezig bij activiteiten en events, waar duurzaamheid een thema is, bijvoorbeeld de Woonbeurs (30 maart) en de Energiemarkt (29 juli) en de kick off van het Energieplein Nijmegen. Energieplein Nijmegen Dit najaar is Energieplein Nijmegen gestart. Dit project heeft als doel om groepen bewoners te enthousiasmeren om gezamenlijk aan de slag te gaan met het verduurzamen van de woning. Een extern bureau voert dit project uit. Gekozen is om in de wijken Hees en Heseveld te starten. Tijdens de kick off hebben acht bewoners zich gemeld. Zij willen zich graag inzetten voor een wijkaanpak. Komende tijd wordt besteed om samen met deze bewoners een maatwerk aanpak te ontwikkelen om grote groepen mensen in deze wijken actie te laten ondernemen. Eerdere ervaringen met groepsaanpakken in Nijmegen en elders worden ingezet. In deze campagne wordt ook het Loket Duurzaam Wonen betrokken en gepromoot. Onderzoek naar de rol van subsidies Tijdens de Kamerbespreking (d.d. 9 mei 2012) inzake Stadsrekening 2011, Programma Klimaat en Energie bleek dat u behoefte had naar extra informatie over de werking van subsidies. De kernvraag: hadden mensen ook geïnvesteerd als de subsidieregeling niet zou bestaan? Onze afdeling Onderzoek en Statistiek heeft daarom dit jaar een onderzoek gedaan naar de beslissingen van huishoudens rond investeringen in energiebesparing, en de rol die subsidie daar bij speelt. Dit rapport hebben we als bijlage meegestuurd. Uit het literatuuronderzoek komt hierover het volgende beeld naar voren: a) dit soort subsidieregelingen werken zeker motiverend om te isoleren; b) veel (de meeste) deelnemers aan subsidieregelingen hadden al het idee om energiebesparende maatregelen aan te brengen, voordat ze op de hoogte waren van de regeling; c) ongeveer een derde tot de helft van subsidieontvangers zou ook zonder subsidie maatregelen genomen hebben; d) een groot deel geeft aan dat subsidie de keuze en uitvoering versneld heeft; e) door de subsidie worden vooral hogere (dan aanvankelijk geplande) investeringen gedaan. De nabije toekomst Wij gaan in 2015 nog door met de Energieaanpak in de huidige vorm, inclusief de Premieregeling Energiebesparende Maatregelen Particulieren. Abrupt stopzetten van de regeling is niet gewenst. Dit veroorzaakt teleurstellingen bij woningeigenaren, die op de regeling anticiperen. In de tussentijd werken we aan het nieuwe beleid, waarvan we nu samen met de (vertegenwoordigers van) de doelgroepen de mogelijkheden aan het verkennen en uitwerken zijn. Aan de gemeenteraad van Nijmegen Energieaanpak Nijmegen def

8 Gemeente Nijmegen Milieu Klimaat & Groen & Wonen Vervolgvel 3 Volgens de huidige beleidsregels heeft de provinciale isolatiesubsidie 31 december 2014 als einddatum. De provincie Gelderland heeft de regeling echter verlengd tot 31 december Om hiervan gebruik te maken hebben we de wijzigingen, die de provincie Gelderland aan de regeling heeft aangebracht verankerd in onze beleidsregels. Die wijziging gaat per 1 januari 2015 in, zodat de regeling zonder onderbreking door kan gaan. Op basis van de stand van medio november 2014 is er aan subsidie aangevraagd en/of uitbetaald. We kunnen in 2015 het restant van beschikken. We weten nog niet of de provincie Gelderland de subsidieregeling zal continueren. Als de provinciale regeling wegvalt, dan overwegen wij de onze premieregeling zo aanpassen, dat particuliere woningeigenaren die hun woning met een bouwjaar tot 1980 toch in aanmerking komen voor een subsidie. Bij deze woningen is immers veel energiewinst te behalen. Het Loket Duurzaam Wonen is nu bijna een jaar in functie. Uit de cijfers blijkt dat bewoners goed gebruik van de diensten van het Loket. We zetten het Loket Duurzaam Wonen in 2015 voort, aangezien het een bijdrage levert aan het behalen van onze doelstellingen op het gebied van energiebesparing, duurzame energie, duurzame stedelijke ontwikkeling, waterzaken en klimaatadaptatie. Wij willen bewoners, die enthousiast aan de slag willen met het nemen van duurzaamheids-maatregelen aan hun woningen, adequaat faciliteren. Na 2015 kan de opzet van het loket mogelijk wijzigen. Het SER Energieakkoord heeft de ambitie om regionale energieloketten te realiseren. Verdere verbreding en versterking van de regionale samenwerking in de afvalwaterketen is in voorbereiding en is bedoeld om begin 2015 van kracht te worden. Samen met de buurgemeenten werken we de ambities uit en kijken hoe de initiatieven elkaar kunnen versterken. Hoogachtend, college van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris, drs. H.M.F. Bruls drs. B. van der Ploeg Aan de gemeenteraad van Nijmegen Energieaanpak Nijmegen def

9 Gemeenteblad Nijmegen Jaartal / nummer 2014 / XX Naam Beleidsregels subsidie klimaataanpak eigen woningen (2015) Publicatiedatum Voor 1 januari 2015 Opmerkingen Vaststelling van de beleidsregels bij besluit van Burgemeester en Wethouders 9 december 2014 agendapuntnummer xxx registratienummer Deze regeling treedt in werking op 1 januari 2015.

10 BELEIDSREGELS SUBSIDIE KLIMAATAANPAK EIGEN WONINGEN 2015 Artikel 1. Definities In deze subsidieregeling wordt verstaan onder: a. college: college van burgemeester en wethouders van de gemeente Nijmegen; b. Rd-waarde: warmteweerstand van dichte constructies uitgedrukt in m²k/w; c. eigenaar-bewoner: eigenaar van een woning die deze zelf bewoont volgens de gemeentelijke basisadministratie van persoonsgegevens; d. gedeputeerde staten: het college van gedeputeerde staten van Gelderland. Artikel 2. Doelgroep Subsidie kan slechts worden verstrekt aan een eigenaar-bewoner van een woning in de gemeente Nijmegen. Artikel 3. Subsidiabele activiteit 1. Subsidie kan slechts worden verstrekt voor de uitvoering van isolatie maatregelen aan de bestaande eigen woning, die wordt bewoond door de eigenaar-bewoner. 2. De loonkosten van de maatregelen door de eigenaar-bewoner zelf worden uitgevoerd, zijn niet subsidiabel. Artikel 4. Weigeringsgronden 1. Subsidie wordt geweigerd voor maatregelen die gericht zijn op het voldoen aan wettelijke verplichtingen of gangbare minimum kwaliteitseisen; 2. Subsidie wordt geweigerd voor zover voor een woning meer dan een maal subsidie wordt gevraagd. 3. Subsidie wordt eveneens geweigerd indien reeds is begonnen met de uitvoering van de isolatiemaatregelen voordat er een positief besluit tot subsidieverlening door Burgemeester en Wethouders is genomen. 4. Subsidie wordt geweigerd indien verlening van de subsidie in strijd is met een bepaling van deze regeling. Artikel 5. Subsidievereisten Om voor subsidie als bedoeld in artikel 3 in aanmerking te komen wordt voldaan aan de volgende vereisten: 1. aan de woning wordt minimaal één van de volgende maatregelen uitgevoerd: a. Aanbrengen van vloerisolatie met een isolatiewaarde (Rd-waarde) van minimaal 2,5 m2 K/W. b. Aanbrengen van dakisolatie met een isolatiewaarde (Rd-waarde) van minimaal 2,5 m2 K/W, waarbij isolatie van de vloer van niet-verwarmde vliering wordt beschouwd als dakisolatie. c. Gevelisolatie door het isoleren van nog niet geïsoleerde muren van de woning: - door aanbrengen spouwmuurisolatie in bestaande spouw, of; - door het aanbrengen van andere gevelisolatie waarbij de isolatiewaarde minimaal (Rdwaarde) 2,5 m2 K/W is; d. Vervanging van glas door isolatieglas (HR ++ glas met Ugl-waarde die kleiner is dan 1,3 W/m2.K). Indien nieuwe kozijnen moeten worden geplaatst voor het nieuwe glas zijn de kozijnen ook onderdeel

11 van de maatregel. Indien nieuwe kozijnen van hout zijn, moeten deze zijn voorzien van een FSCkeurmerk om als onderdeel van de maatregelen te gelden. 2. de woning is opgeleverd vóór 1 januari 1980; 3. de woning heeft een woonbestemming volgens het bestemmingsplan; Artikel 6. Subsidieplafond en behandeling subsidieaanvragen 1. Het subsidieplafond voor 2013, 2014 en 2015 is samen Aanvragen worden op volgorde van binnenkomst behandeld. Later ingekomen aanvragen die tot overschrijding van het subsidieplafond zouden leiden worden geweigerd. 3. Indien een subsidieaanvraag nog niet volledig is wordt het tijdstip van binnenkomst bepaald door het moment waarop de subsidieaanvraag wel volledig is. 4. Een aanvraag wordt getoetst aan het subsidieplafond dat geldt voor het jaar waarin het tijdstip van binnenkomst van de aanvraag valt. 5. Burgemeester en wethouders beslissen binnen 8 weken na ontvangst op de aanvraag. Artikel 7. Hoogte van de subsidie 1. De hoogte van de subsidie bedraagt een derde van de subsidiabele kosten tot maximaal 500, - per woning. 2. In afwijking van lid 1 bedraagt de subsidie een derde van de subsidiabele kosten tot maximaal 750,- per woning, indien de subsidieaanvraag gezamenlijk en tegelijk wordt ingediend met minimaal 5 andere subsidieaanvragen voor 5 verschillende woningen in de gemeente Nijmegen. Artikel 8. Aanvraag subsidieverlening 1. Burgemeester en wethouders stellen een aanvraagformulier vast voor de aanvraag tot subsidieverlening. Op het aanvraagformulier is vermeld welke bijkomende stukken moeten worden verstrekt. 2. Burgemeester en wethouders beslissen binnen 8 weken na het tijdstip van binnenkomst op de aanvraag. 3. In afwijking van het tweede lid beslissen burgemeester en wethouders binnen 4 weken na de toekenning van het voor deze regeling bestemde bedrag, indien binnen 4 weken na het tijdstip van binnenkomst van een aanvraag het bedrag voor het betreffende jaar nog niet door gedeputeerde staten is toegekend. 4. Om in aanmerking te komen voor de subsidie volgens artikel 7, tweede lid, moeten minimaal 6 subsidieaanvragen voor 6 verschillende woningen in Nijmegen tegelijk en gezamenlijk worden ingediend. Artikel 9. Verplichtingen van de subsidieontvanger Aan de subsidieontvanger worden de volgende verplichtingen opgelegd: a. de maatregel of maatregelen worden uitgevoerd binnen zestien weken na het besluit tot subsidievertrekking; b. een door de gemeente aangestelde inspecteur wordt op zijn verzoek in de gelegenheid gesteld de uitgevoerde werkzaamheden ter plaatse te inspecteren; c. op verzoek wordt medewerking verleend aan publicitaire acties.

12 Artikel 10. Bij subsidieverlening te bepalen termijn voor subsidievaststelling 1. Burgemeester en wethouders kunnen bij de subsidieverlening bepalen dat de aanvrager binnen 6 maanden na het besluit tot subsidieverlening een aanvraag tot subsidievaststelling indient. 2. Burgemeester en wethouders kunnen bij de subsidieverlening bepalen dat de aanvrager uiterlijk 1 oktober 2015 een aanvraag tot subsidievaststelling indient. 3. Burgemeester en wethouders kunnen een andere dan de in het eerste lid genoemde termijn stellen indien daarvoor gegronde redenen zijn. Artikel 11. Subsidievaststelling 1. Burgemeester en wethouders stellen een aanvraagformulier vast voor de aanvraag tot subsidievaststelling. Op het aanvraagformulier is vermeld welke bijkomende stukken moeten worden verstrekt. 2. Burgemeester en wethouders beslissen binnen 8 weken na ontvangst op de aanvraag. Artikel 12. Betaling De betaling vindt plaats binnen 6 weken na de subsidievaststelling. Artikel 13. Hardheidsclausule Het college kan, in bijzondere gevallen, een artikel of artikelen van deze subsidieregeling buiten toepassing laten of daarvan afwijken voor zover de toepassing gelet op het belang van de aanvrager of subsidieontvanger leidt tot onbillijkheid van overwegende aard. Artikel 14. Inwerkingtreding Deze regeling treedt in werking op 1 januari Artikel 15. Citeertitel Deze subsidieregeling wordt aangehaald als: Beleidsregels subsidie Klimaataanpak eigen Woningen Aldus vastgesteld in de vergadering van het College van Burgemeesters en Wethouders van 9 december 2014, De Burgemeester, drs. H. Bruls De Gemeentesecretaris, drs. B. van der Ploeg

13 Afwegingen rond energiebesparende maatregelen aan woningen Welke rol speelt een subsidieregeling voor particuliere woningeigenaren? - juni 2014

14

15 Afwegingen rond energiebesparende maatregelen aan woningen Welke rol speelt een subsidieregeling voor particuliere woningeigenaren? - juni 2014 Datum: juni 2014 Colofon Gemeente Nijmegen Onderzoek en Statistiek contactpersoon: Klaas Pruijsen tel.: (024) adres: onderzoek.statistiek@nijmegen.nl Verkrijgbaar via (onderdeel gemeente > onderzoek en cijfers)

16

17 Inhoudsopgave Samenvatting en conclusies 3 1 Inleiding 5 2 Factoren keuze energiebesparende maatregelen 7 3 Rol subsidieregeling 12 4 Investeren zonder subsidie? 15

18

19 Samenvatting en conclusies Particuliere woningeigenaren kunnen in Nijmegen subsidie krijgen voor het energiezuiniger maken van hun woning. Bij de besluitvorming over de regeling bleek er bij de gemeenteraad behoefte aan extra informatie. De kernvraag: hadden mensen ook geïnvesteerd als de subsidieregeling niet zou bestaan? Dit onderzoek geeft hierover informatie, vanuit relevant en actueel onderzoek door externe partijen 1. Het gaat daarbij over beslissingen van huishoudens rond investeringen in energiebesparing, en de rol die subsidie daar bij speelt. Welke factoren spelen een rol bij de keuze van huishoudens om energiebesparende maatregelen aan de woning te nemen? Het literatuuronderzoek geeft het volgende beeld van houding en gedrag van woningeigenaren rond energiebesparende maatregelen: veel huiseigenaren hebben vage plannen hun woning (verder) te isoleren; bekwaamheden, motieven en omstandigheden bepalen samen het keuzeproces; in de afweging spelen rationele maar ook niet-rationele overwegingen een rol. Daarbij vertonen mensen naast beredeneerd gedrag ook gewoontegedrag en intuïtief gedrag; rationele factoren zijn vooral kostenbesparing en verbetering van het wooncomfort; niet-rationele factoren vormen vaak belemmeringen om in actie te komen (bijvoorbeeld het moeten opruimen van een zolder). Meer informatie en achtergronden over keuzefactoren in hoofdstuk 2. Welke rol speelt een (gemeentelijke) subsidieregeling daarbij? Er is veel potentiële belangstelling voor subsidieregelingen; subsidieregelingen rond woningisolatie fungeren als (een van de) prikkel(s); er zijn aanwijzingen dat gesubsidieerde isolatiemaatregelen (energetisch) effectiever zijn. Meer hierover in hoofdstuk 3. 1 De volgende bronnen zijn gebruikt: Energiebesparende maatregelen bij individuele woningeigenaren, Flowresulting, rapportage kwalitatief december 2012, rapportage kwantitatief december Evaluatie isolatieregeling voor woningen (vervolgmeting), Provincie Gelderland/Companen, november DOEN EN LATEN, effectiever milieubeleid door mensenkennis-raad voor de Leefomgeving en infrastructuur, maart Een analyse naar het stimuleren van particuliere huiseigenaren om energiebesparende maatregelen te treffen - Universiteit Twente TripelRAdvies, oktober Beïnvloeding mobiliteitskeuze, verkenning mogelijkheden gedragsbeïnvloeding, gemeente Nijmegen, januari De effecten van subsidies, een evaluatieonderzoek, artikel 213a-onderzoek, Audit&Control gemeente Nijmegen, oktober Quick scan subsidieregeling energiebesparende maatregelen voor particuliere woningeigenaren, afdeling Milieu gemeente Nijmegen, april Inleiding - 3

20 Figuur1: Energielabels maken de relatieve energiezuinigheid van woningen inzichtelijk. Bron: energievastgoed 2010 Investeren woningeigenaren ook als er geen subsidie beschikbaar is? Dit soort subsidieregelingen werken zeker motiverend om te isoleren; veel (de meeste) deelnemers aan subsidieregelingen hadden al het idee om energiebesparende maatregelen aan te brengen, voordat ze op de hoogte waren van de regeling; ongeveer de helft tot twee derde van subsidieontvangers zou ook zonder subsidie maatregelen genomen hebben. En daarmee investeerde een derde tot de helft dankzij de stimuleringsmaatregel in kwestie; een groot deel geeft aan dat subsidie de keuze en uitvoering versneld heeft; door de subsidie worden vooral hogere (dan aanvankelijk geplande) investeringen gedaan. Meer informatie en achtergronden over deze vraag in hoofdstuk Inleiding

21 1 Inleiding Achtergrond onderzoek Sinds oktober 2011 kent Nijmegen de premieregeling Energiebesparende Maatregelen Particuliere Woningen. Particuliere woningeigenaren kunnen voor het energiezuiniger maken van hun woning subsidie krijgen, tot een maximum van 1000,-. Daarvoor moeten zij minimaal 2.500,- investeren in energiebesparende maatregelen aan hun woning. Het betreft een pakket van ruim dertig energiebesparende maatregelen. Denk hierbij aan dak-, gevel- en vloerisolatie, maar ook isolerend glas, zonnepanelen of zonneboilers. In 1 mei 2013 is de regeling aangepast. De subsidie geldt sindsdien voor 2 pakketten van maatregelen. Pakket 1 gaat over diverse duurzame maatregelen zoals zonnepanelen, zonneboilers of een Energie Prestatie Advies. Pakket 2 gaat over isolatiemaatregelen bij muren, dak, vloer en bodem en (HR++) glas. De gemeente vergoedt 1/3 van de kosten voor de energiebesparende maatregelen per pakket. Het maximale subsidiebedrag per pakket bedraagt 500,-. Bij aanvraag met minimaal 5 anderen is het maximum 750,- per pakket. In het voorjaar van 2014 hadden zo n Nijmeegse huishoudens subsidie rond woningisolatie, zonnepanelen e.d. ontvangen. En nog eens huishoudens uit een Provinciale subsidiemogelijkheid. Een evaluatie van de afdeling Milieu (dd. mei 2013) geeft een beeld van de effecten van de premieregeling t/m april Naast inzicht in de investeringen komt daarbij ook de rol van de premieregeling bij de beslissingen van de woningbezitters (de aanvragers die tot uiterlijk april 2012 het gehele subsidietraject hebben doorlopen) aan de orde. Zo geven 22 van de 37 ondervraagden aan ook maatregelen te hebben genomen als de subsidieregeling niet zou bestaan. En vinden 17 van de 39 dat de subsidieregeling niet inkomensafhankelijk mag zijn. Deze resultaten zijn overigens niet volledig representatief voor de totale groep aanvragers. Bij de besluitvorming over de invoering van de Nijmeegse regeling bleek dat er bij de Raad behoefte aan informatie bestaat over de rol van (gemeentelijke) subsidieregelingen bij particuliere investeringen in energiebesparing. De kernvraag van raadsleden was daarbij: hadden mensen ook geïnvesteerd als de subsidieregeling niet zou bestaan? In het O&S-onderzoeksprogramma 2014 is ruimte opgenomen om hier nader op in te gaan. Inleiding - 5

22 Onderzoeksopzet Doel Dit onderzoek zal aanvullende informatie opleveren over de beslissingen van huishoudens rond mogelijke investeringen in energiebesparing. En de rol die (gemeentelijke) subsidieregelingen daarbij spelen. Om aan de informatiebehoefte tegemoet te komen kijken we naar het gedrag en keuzes van mensen rond investeren in duurzaamheid. Zo kan onze gemeenteraad worden voorzien van extra informatie over afwegingen rond energiebesparende maatregelen aan woningen. Vraagthema s en onderzoeksvragen 1. Welke factoren spelen een rol bij de keuze van huishoudens om energiebesparende maatregelen aan de woning te nemen? 2. Welke rol speelt een (gemeentelijke) subsidieregeling daarbij? 3. Investeren woningeigenaren ook als er geen subsidie beschikbaar is? Onderzoeksmethode: deskresearch De bovenstaande onderzoekvragen zijn beantwoord door het verzamelen van bestaande kennis. Er zijn relevante (en recente) onderzoeksresultaten beschikbaar over enerzijds menselijke (milieu)gedrag en anderzijds de effectiviteit van subsidiemaatregelen in dit beleidsveld. De volgende bronnen zijn gebruikt: Energiebesparende maatregelen bij individuele woningeigenaren, Flowresulting, rapportage kwalitatief december 2012, rapportage kwantitatief december Evaluatie isolatieregeling voor woningen (vervolgmeting), Provincie Gelderland/Companen, november DOEN EN LATEN, effectiever milieubeleid door mensenkennis-raad voor de Leefomgeving en infrastructuur, maart Een analyse naar het stimuleren van particuliere huiseigenaren om energiebesparende maatregelen te treffen - Universiteit Twente TripelRAdvies, oktober Beïnvloeding mobiliteitskeuze, verkenning mogelijkheden gedragsbeïnvloeding, gemeente Nijmegen, januari De effecten van subsidies, een evaluatieonderzoek, artikel 213a-onderzoek, Audit&Control gemeente Nijmegen, oktober Quick scan subsidieregeling energiebesparende maatregelen voor particuliere woningeigenaren, afdeling Milieu gemeente Nijmegen, april Bij dit advies horen ook het gedragsanalysekader Doen en laten, gedragsanalysekader voor de ontwikkeling van effectiever milieubeleid en De GedragsToets. 6 - Inleiding

23 2 Factoren keuze energiebesparende maatregelen In dit hoofdstuk gaan we in op de keuze van huishoudens om al dan niet energiebesparende maatregelen aan de woning te nemen. Later komt de rol van een (gemeentelijke) subsidieregeling aan de orde, en de vraag of woningeigenaren ook investeren als er geen subsidie beschikbaar is. Algemeen beeld Het volgende beeld komt uit literatuuronderzoek 3 naar voren van houding en gedrag van woningeigenaren rond energiebesparende maatregelen: a. veel huiseigenaren hebben vage plannen hun woning (verder) te isoleren; b. bekwaamheden, motieven en omstandigheden bepalen samen het keuzeproces; c. in de afweging spelen rationele maar ook niet-rationele overwegingen een rol. Daarbij vertonen mensen naast beredeneerd gedrag ook gewoontegedrag en intuïtief gedrag; d. rationele factoren zijn vooral kostenbesparing en verbetering van het wooncomfort; e. niet-rationele factoren vormen vaak belemmeringen om in actie te komen. Van vage plannen naar een nieuwe energierekening Voor veel mensen geldt dat de woning al geïsoleerd is. Zij zullen geen energiebesparende maatregelen nemen. Maar, veel huiseigenaren hebben ergens al wel vage plannen hun woning (verder) te isoleren. In de fase dat energiebesparende maatregelen nog niet op de agenda staan zijn daarbij het verbeteren van het wooncomfort en besparen van kosten besparen belangrijke drivers in het achterhoofd (bron: 3a). Als energiebesparing echt op de agenda komt kan er vervolgens een concreet traject gaan ontstaan. 3 De volgende bronnen zijn in dit hoofdstuk gebruikt: a. Energiebesparende maatregelen bij individuele woningeigenaren, Flowresulting, rapportage kwalitatief december 2012, rapportage kwantitatief december b. DOEN EN LATEN, effectiever milieubeleid door mensenkennis-raad voor de Leefomgeving en infrastructuur, maart c. Beïnvloeding mobiliteitskeuze, verkenning mogelijkheden gedragsbeïnvloeding, gemeente Nijmegen, januari d. Quick scan subsidieregeling energiebesparende maatregelen voor particuliere woningeigenaren, afdeling Milieu gemeente Nijmegen, april Factoren keuze energiebesparende maatregelen - 7

24 Figuur 2: Beleving van traject energiebesparende maatregelen. Bron: Energiebesparende maatregelen bij individuele woningeigenaren, Flowresulting, rapportage kwalitatief december 2012, rapportage kwantitatief dec Bekwaamheden en overwegingen In het brein van mensen spelen zich allerlei onbewuste en bewuste keuzeprocessen af, die intuïtief, beredeneerd of uit gewoonte tot een bepaalde gedragskeuze leiden. Bekwaamheden 4, motieven 5 en omstandigheden 6 zijn samen van invloed op het keuzeproces (bron: 3b). In de 4 Bekwaamheden refereren aan in hoeverre mensen het probleem en de handelingsopties kennen en in hoeverre zij in staat zijn om bepaald gedrag te vertonen. Bijvoorbeeld: weten mensen dat hun bijdrage aan de oplossing van milieuproblematiek zin heeft? Zijn ze in staat in zee te gaan met (de juiste) aannemer? (bron: 2b.). 5 Motieven zijn persoonlijke drijfveren van mensen die richting geven aan gedrag. Dat kan gaan om fysieke behoeften, waarden, wensen of voorkeuren, maar ook bijvoorbeeld om de perceptie die mensen hebben van wat van hen verwacht wordt. Hier wordt een scala aan achterliggende thema s bij beschreven, waaronder waarden, emoties, veronderstellingen, houding, persoonlijke én sociale normen en responseffectiviteit. Van invloed op persoonlijke normen zijn bijvoorbeeld 8 - Factoren keuze energiebesparende maatregelen

25 afweging van woningeigenaren spelen daarnaast rationele maar ook niet-rationele overwegingen een rol. Keuzeproces: gewoontegedrag, intuïtie en redenatie Het keuzeproces hangt zoals gezegd samen met de bekwaamheden, motieven en omstandigheden van de persoon of het huishouden. Daarnaast spelen gewoontegedrag, intuïtief gedrag en beredeneerd gedrag een rol. Het aanbrengen van energiebesparende maatregelen (of het laten opmaken van een energielabel voor de woning) is een incidentele keuze waarbij beredeneerde afwegingen een rol spelen. Maar de meeste mensen vertonen veel vaker gewoontegedrag en intuïtief gedrag (bron: 3b). Uit gewoonte blijven veel mensen passief. Daarom is het aansluiten bij levensgebeurtenissen als verhuizen of geboorte goede momenten om een milieuvriendelijk aanbod te doen. Intuïtief gedrag verwijst naar de snelle oplossingsstrategieën die mensen gebruiken om keuzes te vereenvoudigen. Bekend is bijvoorbeeld dat het vooraf moeten opruimen van een huis zwaarwegende mentale barrière kan zijn voor woningisolatie (bron: 3b). Soms is een verhuizing of grootschalige verbouwing een natuurlijke aanleiding om maatregelen uit te voeren (bron: 3a) Niet altijd vanuit de ratio In de afweging om al dan niet de eigen woning (verder) te isoleren spelen rationele 7 maar vooral ook niet-rationele overwegingen 8 een rol. Mensen investeren bijvoorbeeld niet in energiebesparende maatregelen als zij geen financiële mogelijkheden hebben of als er geen gerichte campagnes of het laten zien dat (relevante) anderen het gewenste gedrag vertonen (zonnepanelen buren). Sociale normen kunnen veranderen door de inzet van straatambassadeurs of voorbeeldhuizen met succesvolle maatregelen. De door feedback te geven over de effecten van gedragsverandering in de straat of de wijk (bron: 2b.). 6 De omstandigheden, de contexten waarin een persoon zich bevindt, bepalen of beïnvloeden zijn of haar gedrag. Omstandigheden kunnen gedrag mogelijk of juist onmogelijk maken, aantrekkelijk of onaantrekkelijk maken, stimuleren of ontmoedigen. Ook hier worden meerdere achterliggende thema s beschreven: de fysieke leefomgeving, technologische -, economische -, sociaal culturele omstandigheden en wet/regelgeving (bron: 2b.). 7 Vaak wordt er vanuit gegaan dat mensen vooral rationele, weloverwogen keuzes maken. Door bedrijven en overheden worden dan inzichten uit de (gedrags)psychologie en marketingleer ingezet om gedragsbeïnvloeding te bereiken. Het beïnvloeden van rationele afwegingen gebeurt o.a. door de houding van mensen te veranderen en de controle die men ervaart te wijzigen. Bekeken vanuit marketingperspectief gaat het hier vooral om product, price en place. Door middel van overtuigen, voorlichting, reclame en dialoog wordt getracht de attitude van mensen te beïnvloeden. De voordelen van gewenst gedrag worden uitgelegd en men waarschuwt voor de nadelige consequenties van het bestaande gedrag. Het beoogde mechanisme is als volgt: een veranderde attitude ( nu weet ik dat ik niet goed bezig ben ) zal de intentie beïnvloeden ( eigenlijk moet ik mij dus anders gaan gedragen ) en vervolgens zal het gedrag veranderen ( isolatiemaatregelen nemen ). Ook wordt ingezet op het makkelijker en goedkoper maken van het gewenste gedrag, zodat de keuze er op zal vallen. De gedachte is ook dat als het ongewenste gedrag op haar beurt minder makkelijk en duurder wordt, de intentie om in dit gedrag te volharden zal afnemen (bron: 2c.). Een subsidieregeling draagt dus duidelijk bij aan de rationele kant van de afweging van huishoudens. 8 Naast rationeel, weloverwogen gedrag vertonen mensen onbewust, irrationeel gedrag. Automatische en sociale factoren spelen een belangrijke rol in de keuzes die men maakt. Zo is bijvoorbeeld bekend dat (koop)beslissingen meestal, onbewust en intuïtief, al genomen zijn voordat de rationalisatie plaatsgevonden heeft. Het beïnvloeden van irrationeel gedrag blijft vaak onderbelicht. Als er acties gericht zijn op de consument gaan deze er vaak ten onrechte van uit dat deze zich rationeel gedraagt, terwijl uit de gedragspsychologie bekend is dat dit meestal niet het geval is. Passiviteit of gewoontegedrag blijven daardoor gemakkelijk in stand. Hierdoor worden alternatieven niet (meer) tegen elkaar afgewogen en is de gevoeligheid voor objectieve argumenten vaak gering (bron: 2c.). Factoren keuze energiebesparende maatregelen - 9

26 directe aanleiding voor is (verbouwing, onderhoud of verhuizing). Maar ook als de complexiteit van de uitvoering van de maatregelen niet overwonnen kan worden. Bijvoorbeeld als de motivatie of vaardigheden om aannemers te benaderen ontbreekt. Of als er te veel voorbereid moet worden zoals het opruimen van een zolder. Hoe mensen reageren (...) is lang niet altijd te voorspellen vanuit gangbare aannames over de rationaliteit van gedrag (bron: 3b). Rationele factoren vooral kostenbesparing en wooncomfort Zoals gezegd is een deel van de afweging een weloverwogen keuze. Uit de bestudeerde literatuur komen als rationele factoren vooral naar voren: vergroten van het wooncomfort; positieve effect op de energielasten / stookkosten (energiekosten spelen een grote rol in de totale woonlasten); is de woning reeds (voldoende) geïsoleerd; bouwperiode en bouwkundige staat van de woning; verhouding investering en terugverdientijd. Er zijn ook rationele overwegingen die in veel mindere mate spelen (die nauwelijks worden genoemd door ondervraagde respondenten als motief om te gaan isoleren): het leveren van positieve bijdrage aan het milieu; eventuele waardestijging van de woning; geluidsisolatie; verhuisplannen ( dus doe geen investeringen meer ); het verbeteren van het binnenklimaat (gezondheid). Niet-rationele factoren als belemmering Onbewust spelen er bij veel woningeigenaren beperkende factoren. Op basis van intuïtie, passiviteit of gewoontegedrag wordt het nemen van energiebesparende maatregelen uitgesteld of afgesteld. Veelgenoemde redenen waarom nog geen maatregelen zijn genomen zijn bijvoorbeeld de angst voor een te grote investering en het ontbreken van zicht op werkelijke kosten en baten. Ook vrezen velen overlast en ongemak tijdens de uitvoering (bron 3a). De complexiteit van de uitvoering van de maatregelen is vaak een drempel. Een belangrijke factor zijn de (positieve of negatieve) ervaringen van vrienden en bekenden. Uit een tussenevaluatie van de gemeente Nijmegen bleek bijvoorbeeld dat veel subsidieontvangers anderen hebben gestimuleerd om gebruik te maken van de subsidieregeling (bron: 3d). Uit de bestudeerde literatuur komen als niet-rationele factoren naar voren: geen prioriteit op dit moment; geen zicht op werkelijke kosten ( hoog ) en baten ( laag of onbekend ); vrees voor overlast en ongemak tijdens de uitvoering; er moet teveel voorbereid worden, zoals het opruimen van een zolder; 10 - Factoren keuze energiebesparende maatregelen

27 te weinig (onafhankelijke en betrouwbare) informatie beschikbaar; geen motivatie of vaardigheden om aannemers te benaderen; slechte berichtgeving (media); verwachting de investering niet (snel) terug te verdienen; verwachting dat subsidieaanvraag te ingewikkeld is. Factoren keuze energiebesparende maatregelen - 11

28 3 Rol subsidieregeling We hebben nu gezien welke (ir)rationele factoren meespelen bij de keuzes van woningeigenaren rond energiebesparing. In dit hoofdstuk gaan we in op de rol van een (gemeentelijke) subsidieregeling bij deze keuze. Daarna (in het laatste hoofdstuk) komt de vraag aan de orde of woningeigenaren ook investeren als er geen subsidie beschikbaar is. Algemeen beeld Er zijn in de loop van de tijd diverse alternatieven en mogelijkheden rond subsidiëring van isolatie en (duurzame) energieopwekking ontstaan. Er zijn naast de gemeente meerdere actoren, waaronder de Provincies, de bouw-, installatie- en energiebedrijven (gezamenlijk initiatief Meer met minder ) en de Vereniging Eigen Huis. Woningeigenaren kunnen soms een stapeling van meerdere financiële bijdragen bereiken. Uit de geraadpleegde literatuur 9 komt het volgende beeld naar voren van de rol van dergelijke subsidieregelingen bij de keuze van woningeigenaren: a. er is veel potentiële belangstelling voor subsidieregelingen; b. subsidieregelingen rond woningisolatie fungeren als (een van de) prikkel(s); c. er zijn aanwijzingen dat gesubsidieerde isolatiemaatregelen effectiever zijn. Subsidie is populair, investering vaak te hoog bevonden Dat er veel potentiële belangstelling bestaat voor subsidieregelingen zit wellicht in de Nederlandse volksaard. Zo geven veel woningeigenaren desgevraagd aan in de toekomst interesse te hebben om de woning te isoleren met behulp van de isolatieregeling 10. En dat ze de kosten te hoog vinden. Veruit de belangrijkste reden waarom men de voorgenomen maatregelen nog niet heeft uitgevoerd, is omdat men de investering te groot vindt. Met andere woorden: het kostenplaatje is op dit moment te hoog om de woning verder te isoleren. Zowel deelnemers (aan een 9 De volgende bronnen zijn hier gebruikt: a. Energiebesparende maatregelen bij individuele woningeigenaren, Flowresulting, rapportage kwalitatief december 2012, rapportage kwantitatief dec b. Evaluatie isolatieregeling voor woningen (vervolgmeting), Provincie Gelderland/Companen, november c. DOEN EN LATEN, effectiever milieubeleid door mensenkennis-raad voor de Leefomgeving en infrastructuur, maart d. Een analyse naar het stimuleren van particuliere huiseigenaren om energiebesparende maatregelen te treffen - Universiteit Twente TripelRAdvies, oktober Evaluatie isolatieregeling voor woningen (vervolgmeting), Provincie Gelderland/Companen, november 2013: Ruim 40% van de niet-deelnemers heeft (mogelijk) in de toekomst interesse om de woning te isoleren met behulp van de isolatieregeling. Bijna een kwart geeft aan zeker plannen te hebben om dit te gaan doen Rol subsidieregeling

29 subsidieregeling van de Provincie Gelderland t.b.v. woningisolatie) als niet-deelnemers geven dit als belangrijkste reden op (bron: 9b). Prikkels op (ir)rationeel gebied Eerder zagen we dat veel huiseigenaren vage plannen hebben hun woning (verder) te isoleren. De aanwezige bekwaamheden, motieven en omstandigheden bepalen of het betreffende huishouden wel of niet in beweging komt. Daarbij vertonen mensen naast beredeneerd gedrag ook gewoontegedrag en intuïtief gedrag. Een subsidieregeling is in deze afweging een factor die vooral op de rationele kant inspeelt (financiering, kostenbesparing). Maar ook raakvlakken heeft met de irrationele kant van de mens, als prikkel om passief gewoontegedrag te doorbreken. Of om de angst de investering niet (snel) terug te verdienen te verkleinen. Stimulans voor deelgroepen Uit de bestudeerde studies blijkt dat subsidie een duidelijke prikkel is voor bepaalde deelgroepen. De subsidieregelingen stimuleren met succes de mensen die een financiële prikkel nodig hebben om energiebesparende maatregelen te treffen (bron: 9d). Van de huishoudens, (...) die ook daadwerkelijk energiebesparende maatregelen hebben getroffen, geeft in alle drie de gemeenten ruim de helft aan die energiebesparende maatregelen te hebben getroffen vanwege de subsidie (bron: 9d). Tegelijkertijd is ook duidelijk dat voor veel investeerders met subsidie het idee om energiebesparende maatregelen aan te brengen al ontstond voordat ze op de hoogte waren van de regeling 11 (bron: 9b). Meer hierover in het volgende hoofdstuk (investeren woningeigenaren ook als er geen subsidie beschikbaar is?). Er zijn ook andere vormen van (al dan niet financiële) prikkels beschreven. Het beleidsinstrument subsidie is vooral gericht op de economische omstandigheden van woningeigenaren. Het gaat het om de aanwezigheid van voldoende financiële middelen en om risico-inschattingen die mensen maken (ontslagrisico, prijspeil). Daarbij zijn er naast het geven van subsidie op energiebesparende maatregelen ook andere opties. Bijvoorbeeld het gratis aanbieden van energielabels (in potentie kunnen energielabels een belangrijke factor worden in het duurzaam gedrag van Nederlanders), geven van garanties op terugverdientijden of het instellen van heffingen op niet-milieuvriendelijk gedrag. Wet- en regelgeving kan een rol spelen bij het aan laten slaan van het energielabel van woningen in Nederland: verplicht stellen bij huisoverdracht (bron: 9c). Het opwekken van nieuwsgierigheid door het verspreiden van zogenaamde warmtefoto s of het geven van inzicht in het eigen verbruik ten opzichte van de buren is ook als interessant aangeduid. Uit interviews blijkt dat een warmtefoto of het checken van de energierekening met 11 Evaluatie isolatieregeling voor woningen (vervolgmeting), Provincie Gelderland/Companen, november 2013: Ruim 70% van de deelnemers geeft aan dat het idee om energiebesparende maatregelen aan te brengen al ontstond voordat ze op de hoogte waren van de regeling. Ruim een kwart geeft aan dat ze pas op het idee zijn gekomen, nadat men bekend was geraakt met de regeling. Rol subsidieregeling - 13

30 die van buurtbewoners nieuwsgierigheid opwekt bij deelnemers. Het confronteren van deelnemers met hun gedrag en een persoonlijke boodschap bieden aanknopingspunten om in gesprek te komen (Bron: 9a). Gesubsidieerde maatregelen effectiever? In een studie in Twente (bron: 9d) is uitgebreid gerekend aan de effectiviteit van maatregelen. Hier is wellicht een aanwijzing te vinden dat gesubsidieerde maatregelen effectiever zijn. Elke uitgegeven euro van huishoudens die alleen gesubsidieerde maatregelen getroffen hebben levert verhoudingsgewijs meer energiebesparing op dan van huishoudens die óók niet-gesubsidieerde maatregelen hebben getroffen. Dit kan twee dingen betekenen: De gesubsidieerde energiebesparende maatregelen zijn (energetisch) effectiever dan de niet-gesubsidieerde energiebesparende maatregelen; Hoe meer energiebesparende maatregelen worden getroffen, hoe minder het effect is van de laatst toegepaste energiebesparende maatregel (bron: 9d) Rol subsidieregeling

31 4 Investeren zonder subsidie? We hebben nu gezien welke factoren meespelen bij de keuze van huishoudens om energiebesparende maatregelen aan de woning te nemen, en wat de rol van een (gemeentelijke) subsidieregeling daarbij is. Nu komt de vraag aan de orde of woningeigenaren ook investeren als er geen subsidie beschikbaar is. Uit het literatuuronderzoek 12 komt hierover het volgende beeld naar voren: a. dit soort subsidieregelingen werken zeker motiverend om te isoleren; b. veel (de meeste) deelnemers aan subsidieregelingen hadden al het idee om energiebesparende maatregelen aan te brengen, voordat ze op de hoogte waren van de regeling; c. ongeveer een derde tot de helft van subsidieontvangers zou ook zonder subsidie maatregelen genomen hebben; d. een groot deel geeft aan dat subsidie de keuze en uitvoering versneld heeft; e. door de subsidie worden vooral hogere (dan aanvankelijk geplande) investeringen gedaan. Motiverend bij bestaand voornemen Burgers geven desgevraagd aan subsidieregelingen belangrijk te vinden. Zo komt uit een representatieve meting (waaronder ook niet-isoleerders en niet-subsidiegebruikers) naar voren dat een grote meerderheid van Gelderse burgers een (in dit geval Provinciale) subsidieregeling motiverend te vinden (stelling regeling motiveert om te isoleren : 34% helemaal eens, 55% eens, 6% neutraal, 6% niet mee eens, bron: 12a). Daarbij bestonden er bij veel subsidie-ontvangers al plannen, de meeste deelnemers aan subsidieregelingen hebben al het idee om energiebesparende maatregelen aan te brengen, voordat ze op de hoogte zijn van de regeling. Ruim 70% van de deelnemers geeft aan dat het idee om energiebesparende maatregelen aan te brengen al ontstond voordat ze op de hoogte waren van de regeling. Ruim een kwart geeft aan dat ze pas op het idee zijn gekomen, nadat men bekend was geraakt met de regeling (bron: 12a). 12 De volgende bronnen zijn in dit hoofdstuk gebruikt: a. Evaluatie isolatieregeling voor woningen (vervolgmeting), Provincie Gelderland/Companen, november b. DOEN EN LATEN, effectiever milieubeleid door mensenkennis-raad voor de Leefomgeving en infrastructuur, maart c. Een analyse naar het stimuleren van particuliere huiseigenaren om energiebesparende maatregelen te treffen - Universiteit Twente TripelRAdvies, oktober d. De effecten van subsidies, een evaluatieonderzoek, artikel 213a-onderzoek, Audit&Control gemeente Nijmegen, oktober Investeren zonder subsidie? - 15

32 Helft tot twee derde ook zonder subsidieregeling; een derde tot de helft dankzij Vooraf is het goed te beseffen dat dit soort regelingen niet de gehele markt bereiken. Zo valt de sociale huurwoningensector erbuiten, en ook de particuliere huurmarkt. In Nijmegen wonen zo n onzelfstandige huishoudens, vaak studenten in verkamerde panden. Vraag is of de mensen die nu aanpassingen aan hun woning hebben gedaan (en daarvoor een aanvullende subsidie ontvingen) dat zonder subsidie misschien niet gewoon ook gedaan zouden hebben. Uit een tussenevaluatie van de gemeente Nijmegen 13 kwam in 2013 een indicatie naar voren dat subsidie niet doorslaggevend was. De meeste mensen antwoordden ( ) dat ze door de subsidie vooral hogere (dan aanvankelijk geplande) investeringen hebben gepleegd (bron: 12d). En dat ze de maatregel/maatregelen ook hadden genomen als de subsidieregeling niet bestond. De bestudeerde literatuur bevestigt dit beeld. De helft tot twee derde van respondenten uit extern onderzoek zou ook zonder subsidieregeling maatregelen genomen hebben. Een derde tot de helft investeerde juist dankzij de stimuleringsmaatregel in kwestie. Zo n subsidie blijkt als ongewenst effect te hebben dat juist mensen die ook zonder subsidie de investering in energiebesparende maatregelen al wilden doen, gebruikmaken van de subsidie (Bron: 12b.). Voor bijna een derde van de deelnemers geldt dat de isolatieregeling een pullfactor is geweest om te gaan isoleren. Deze groep geeft aan dat ze zonder de subsidie waarschijnlijk geen extra isolatiemaatregelen hadden aangebracht. Voor ruim twee derde geldt dat ze ook zonder de subsidie hun woning verder hadden geïsoleerd 14. Het zijn vooral huishoudens van 1 tot 1,5x modaal die deelnemen, en ook huishoudens boven de 1,5x of 2x modaal zijn oververtegenwoordigd. Deelnemers wonen over het algemeen in een grotere woning dan niet-deelnemers (tevens minder rijwoningen) (bron: 12a). Om succesvol energie te besparen moeten mensen bewust worden gemaakt van de gevolgen van energiegebruik. Dit kan worden gedaan door mensen op verschillende manieren te prikkelen. Deze prikkel moet voldoende sterk zijn om mensen te bewegen iets te ondernemen om onnodig energiegebruik te voorkomen. Een klein deel van de onderzochte huishoudens heeft energiebesparende maatregelen getroffen ná invoering van een financiële prikkel (in dit onderzoek 14,7%). De rest van de deelnemende huishoudens zou ook zonder subsidie energiebesparende maatregelen hebben getroffen ( ). Deze mensen ( ) hebben andere motieven om energiebesparende maatregelen te treffen (bron: 12c). Als aan woningeigenaren die daadwerkelijk energiebesparende maatregelen hebben getroffen rechtstreeks de vraag wordt gesteld welke rol de subsidie heeft gespeeld bij hun beslissing komt het belang sterker naar voren. Ruim de helft van de deelnemers geeft aan 13 De gemeente Nijmegen (afdeling Milieu) voerde medio 2013 een tussentijdse evaluatie uit (Quick scan premieregeling Energiebesparende Maatregelen). Daartoe behoorde een korte telefonische enquête onder 59 Nijmegenaren, die tot uiterlijk april 2012 het gehele subsidietraject hadden doorlopen (respons 37). Van de ondervraagden gaven 22 huishoudens aan de maatregelen ook te hebben genomen zonder subsidie (indicatief 60%), 8 huishoudens gaven aan de maatregelen later te hebben genomen als er geen subsidie was (indicatief 22%). En 3 huishoudens zouden de maatregel niet - of misschien (4 hh) hebben genomen (indicatief 19%). 14 Had men ook geïsoleerd als de regeling er niet was, en heeft regeling de keuze versneld? Ja: 71%, misschien 12%, nee 17% Investeren zonder subsidie?

33 vanwege het verkrijgen van subsidie maatregelen te hebben getroffen. Hieruit is op te maken dat, volgens de enquête, de helft van de energiereductie tot stand is gekomen door de subsidieregelingen (bron: 12c). Investeringen sneller en hoger Voor een aanzienlijk deel van woningeigenaren heeft subsidie de keuze en uitvoering van isolatie versneld. En zijn er aanwijzingen dat door de subsidie vooral hogere (dan aanvankelijk geplande) investeringen worden gedaan. Ondanks dat een relatief grote groep al van plan was om hun woning te isoleren, heeft de regeling wel degelijk de keuze versneld 15. Ruim de helft van de (Provinciale) subsidieontvangers geeft aan dat dit het geval is. En ruim 4 van de 10 geven aan dat de regeling de keuze enigszins heeft versneld (bron: 12a). In de eerder genoemde tussenevaluatie van de gemeente Nijmegen uit 2013 gaven zoals al gezegd de meeste ondervraagden aan dat ze door de subsidie vooral hogere (dan aanvankelijk geplande) investeringen hebben gepleegd (bron: 12d). 15 Evaluatie isolatieregeling voor woningen (vervolgmeting), Provincie Gelderland/Companen, november 2013: Heeft regeling de keuze versneld om te isoleren? Ja 55%, enigszins 41%, nee 4%. Investeren zonder subsidie? - 17

34 Communicatie en Representatie P E R S B E R I C H T Datum Nummer persbericht 9 december R Ruim Nijmegenaren profiteren van Nijmeegse Energieaanpak Het dak isoleren, zonnepanelen op de daken, vloerisolatie, isolerend glas. Ruim Nijmeegse woningeigenaren besloten afgelopen drie jaar maatregelen uit te voeren die goed zijn voor het milieu en op termijn geld schelen in de eigen portemonnee. Dat is 8,4 % van particuliere woningeigenaren. Ook is het Loket Duurzaam Wonen bijna keer benaderd voor advies en informatie. De gemeente en de provincie Gelderland stelden de subsidies beschikbaar voor de maatregelen. De subsidies zijn er ook nog in 2015, maar op is op. De energieaanpak is een succes. Tot nu toe hebben ruim particuliere woningeigenaren gebruik gemaakt van de gemeentelijke Premieregeling en is er 1,2 miljoen subsidie uitgekeerd. Zelf investeerden de ontvangers voor in maatregelen. Ook van de provinciale isolatiesubsidie is goed gebruik gemaakt. Sinds 2010 hebben particuliere woningeigenaren met hulp van de subsidie hun woning geïsoleerd. Mensen krijgen in beide regelingen eenderde van de investeringskosten vergoed tot een maximum van 500,-. Als ze met een groep van zes of meer mensen aanvragen kan het voordeel oplopen tot 750,- De provinciale subsidie, die de gemeente uitvoert, is verlengd tot 31 december De subsidiepot bedraagt euro. Voor de gemeentelijke premieregeling is in ,- beschikbaar. Voor beide regelingen geldt op= op. Behalve subsidie kunnen particuliere woningeigenaren tegen een aantrekkelijk rentepercentage geld lenen om de duurzame maatregelen te financieren. Dit jaar heeft de gemeente 30 aanvragen gekregen. Sinds de start in 2009 hebben 134 particuliere woningeigenaren van deze lening gebruik gemaakt. Voor meer informatie en contact met het Loket Duurzaam Wonen, het energieplein Nijmegen (gezamenlijk aanvragen) en andere financieringsconstructies: Noot voor de pers (niet voor publicatie): Voor meer informatie kunt u terecht bij de woordvoerder van wethouder Tiemens: Freico Amberg, tel of f.amberg@nijmegen.nl