Noordelijke Hogeschool Leeuwarden

Transcriptie

1 Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Opleidingen: Lerarenopleidingen Algemene Vakken; hbo-bachelor Locatie: Leeuwarden, Groningen Varianten: voltijd/deeltijd Visitatiedata: 8, 9 en 10 september 2009 Netherlands Quality Agency (NQA) Utrecht, december 2009

2 2/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

3 Overzicht lerarenopleidingen Algemene Vakken Exacte vakken - hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in biologie, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in natuurkunde, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in scheikunde, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in wiskunde, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: Sociale vakken - hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in aardrijkskunde, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in algemene economie, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in bedrijfseconomie, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in geschiedenis, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in gezondheidszorg en welzijn, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in maatschappijleer, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in omgangskunde, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: Talen - hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Duits, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Engels, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Frans, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Fries, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: hbo-bacheloropleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Nederlands, voltijd/deeltijd, locaties Leeuwarden/Groningen. Croho: NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 3/136

4 4/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

5 Inhoud Inhoud 5 Deel A: Onderwerpen Voorwoord Inleiding Werkwijze Oordeelsvorming Oordelen per facet en onderwerp 15 Deel B: Facetten 21 Onderwerp 1 Doelstellingen van de opleiding 23 Onderwerp 2 Programma 26 Onderwerp 3 Inzet van personeel 39 Onderwerp 4 Voorzieningen 43 Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 47 Onderwerp 6 Resultaten 51 Deel C: Nadere onderbouwing per opleiding 57 Deel D: Bijlagen 92 Bijlage 1: Onafhankelijkheidsverklaring panelleden 93 Bijlage 2: Deskundigheden panelleden 114 Bijlage 3: Bezoekprogramma 115 Bijlage 4: Overzichtslijst van door de opleiding ter inzage gelegd materiaal 134 Bijlage 5: Domeinspecifieke referentiekader en opleidingscompetenties 136 NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 5/136

6 6/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

7 Deel A: Onderwerpen NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 7/136

8 8/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

9 1.1 Voorwoord Dit rapport is het verslag van het panel dat in opdracht van NQA de lerarenopleidingen Algemene Vakken van de NHL Hogeschool te Leeuwarden heeft onderzocht. Het beschrijft de werkwijze, de bevindingen en de conclusies. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in het kader van de accreditatie van hogere beroepsopleidingen. Het onderzoek is begonnen in juni 2009, toen het zelfevaluatierapport bij NQA is aangeleverd. Als onderdeel van het onderzoek heeft het panel de opleiding gevisiteerd op 8, 9 en 10 september Het panel bestond uit: De heer dr. J. Vedder (voorzitter, vakdeskundige Exacte vakken, domeinpanellid wiskunde) De heer drs. ir. M. Mittelmeijer RI (werkvelddeskundige) De heer drs. C.A.M.J. Bogaerts (vakdeskundige Sociale vakken, domeinpanellid geschiedenis) De heer drs. J.W. van Broeckhuijsen (vakdeskundige Sociale vakken, domeinpanellid economie) Mevrouw S. Collins-Fyfe MA (vakdeskundige Talen, domeinpanellid Engels) De heer F.J. Groeneweg (studentpanellid) Mevrouw M. Snel B HRM (NQA-auditor) Aan het panel zijn adviseurs toegevoegd op de onderscheiden opleidingsdomeinen en twee auditoren: Mevrouw drs. A. Herwig (adviseur biologie) De heer dr. H. Vos (adviseur natuurkunde) De heer E.H.M.H. de Kleijn (adviseur scheikunde) De heer F. Hooghuis MEd (adviseur aardrijkskunde) Mevrouw A.A. Schouten-Van den Tweel (adviseur gezondheidszorg & welzijn) Mevrouw drs. C.L.C.M. Meijs (adviseur maatschappijleer) Mevrouw C.A. Visser-de Vries (adviseur omgangskunde) De heer J.G. Bakkelo (adviseur Duits) Mevrouw drs. S.B.A.L.M. ter Horst (adviseur Frans) De heer dr. P. Breuker (adviseur Fries) De heer drs. L.J.A. Huisman (adviseur Nederlands) Mevrouw ing. I.J.M. de Jong (NQA-auditor) De heer drs. L. Koekebakker (NQA-auditor) Dit panel voldoet aan de eisen zoals gesteld in het document Protocol ter beoordeling van de werkwijze van visiterende en beoordelende instanties van de NVAO (oktober 2007). Het panel beschikt over relevante werkvelddeskundigheid en over vakdeskundigheid. Onder vakdeskundigheid wordt verstaan het vertrouwd zijn met de meest recente ontwikkelingen en vertrouwd met lesgeven en beoordeling en toetsing minstens op het niveau/oriëntatie van de te beoordelen opleiding. Daarnaast beschikt het panel over onderwijsdeskundigheid, studentgebonden deskundigheid en visitatiedeskundigheid (zie bijlage 2). Naar aanleiding van het verzoek van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de NVAO in november 2007 is bijzondere aandacht besteed aan de kwaliteit van de panels voor de visitaties van de lerarenopleidingen. In verband daarmee heeft voorafgaand aan de visitaties overleg plaatsgevonden met de NVAO over de NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 9/136

10 samenstelling van de panels voor deze visitaties. Tijdens dat overleg zijn de samenstelling van de panels en de kwaliteit van de panelleden besproken. Het rapport bestaat uit vier delen: Deel A: een hoofdrapport, het Onderwerprapport, waarin de oordelen van het panel over de basiskwaliteit van de opleidingen op onderwerpniveau worden uitgesproken met daarbij de overwegingen waarop die oordelen zijn gebaseerd. Het gaat hier om oordelen in de gradatie positief/negatief. Tevens wordt hier het eindoordeel geformuleerd. Deel B: een Facetrapport waarin op facetniveau door het panel oordelen en argumenten ter onderbouwing van dat oordeel worden gegeven. De oordelen gaan uit van de vierpuntsschaal (onvoldoende, voldoende, goed en excellent) conform het voorschrift van de NVAO. Uitzondering hierop is facet 2.6, als gevolg van aanvullende instructies van de NVAO wordt hier het oordeel voldaan of niet voldaan gegeven. Dit Facetrapport vormt de basis van het Onderwerprapport. Deel C: bevat een aanvullende onderbouwing voor de facetten 2.1, 2.2, 2.3, 2.7, 2.8, 6.1. Deel D: hierin zijn alle relevante bijlagen opgenomen. 1.2 Inleiding De NHL Hogeschool (verder: NHL) is in 1987 ontstaan na een fusie van twaalf instellingen voor hoger beroepsonderwijs in Leeuwarden. De NHL biedt momenteel 73 hbo-opleidingen aan, waaronder tien masteropleidingen, op meerdere locaties in Leeuwarden en Groningen. In het studiejaar studeren er bij de NHL circa studenten en zijn er bijna 950 personeelsleden werkzaam. In het strategisch plan Ontmoeting leidt tot ontplooiing, geldig voor de periode , is vastgelegd dat NHL zich wil ontwikkelen tot een Regional University of Applied Sciences met als centrale taken het verzorgen van competentiegericht onderwijs, het verrichten van toegepast en praktijkgericht onderzoek en het bieden van contractactiviteiten. In de realisatie van deze drie pijlers stelt de NHL de volgende activiteiten centraal: - studenten ondersteunen bij het ontwikkelen van hun talenten met op persoonlijke ambities afgestemde leerroutes; - bedrijven, instellingen en overheden in de beroepspraktijk ondersteunen bij het bereiken van groei en continuïteit; - bijdragen aan het creëren van een aantrekkelijk leef- en werkklimaat in de regio door een inspirerende ontmoetingsplaats te zijn. De NHL is georganiseerd in vier instituten: Economie en Management (ECMA), Techniek, Zorg en Welzijn en Educatie en Communicatie. 10/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

11 De zestien tweedegraads lerarenopleidingen worden aangeboden vanuit het Instituut voor Educatie en Communicatie: het IEC. Het IEC kent zeven afdelingen waar onderwijsactiviteiten zijn ondergebracht. Vijf afdelingen richten zich geheel of grotendeels op het verzorgen van lerarenopleidingen: - de afdeling c.q. opleiding leraar basisonderwijs (pabo); - de afdeling Exacte Vakken: lerarenopleidingen biologie, natuurkunde, scheikunde en wiskunde en de opleiding bedrijfswiskunde; - de afdeling Sociale Vakken: lerarenopleidingen aardrijkskunde, algemene economie, bedrijfseconomie, geschiedenis, gezondheidszorg en welzijn, maatschappijleer en omgangskunde; - de afdeling Talen: lerarenopleidingen Duits, Engels, Frans, Fries en Nederlands; - de afdeling Kunst en Educatie: leraaropleiding Beeldende Kunst en Vormgeving en leraaropleiding Drama. De andere twee afdelingen zijn: - de afdeling c.q. opleiding communicatie; - het Educatief Centrum Noord- en Oost-Nederland (ECNO), dat zich uitsluitend richt op contractactiviteiten. De instituutsdirecteuren dragen de integrale verantwoordelijkheid voor hun instituut. Per afdeling is er een afdelingshoofd eindverantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken. Een afdelingshoofd wordt ondersteund door een afdelingsbureau en een stafmedewerker organisatie en logistiek. Per afdeling wordt onderwijs ontwikkeld vanuit vakgroepen en drie faseteams (propedeuse, hoofdfase en het flexteam). Bij de afdeling Exacte Vakken is, gezien de geringe omvang, alleen sprake van een vakgroepenstructuur. De coördinatoren/kerndocenten van deze vakgroepen treden ook op als fasecoördinatoren. Per afdeling fungeert het afdelingsteam dat bestaat uit het afdelingshoofd, de coördinatoren van de propedeusefase, hoofdfase en het flexteam (bij Exacte Vakken zijn dit de coördinatoren van de vakgroepen) als beleidsbepalend orgaan op afdelingsniveau en adviesorgaan naar het afdelingshoofd en dat gemiddeld een keer per twee weken overleg voert. De vakgroepen zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de onderwijsinhoudelijke lijnen. Coördinatie vindt plaats vanuit de vakgroepcoördinatoren die onderling overleg voeren voor inhoudelijke afstemming (ca. een keer per zes weken). De afdelingen Exacte Vakken, Sociale Vakken en Talen kennen naast de tweedegraads lerarenopleidingen één of meer deeltijdse hbo-masteropleidingen van de eerste graad. Deze opleidingen zijn georganiseerd in een aparte eenheid en worden in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen op de locatie te Groningen aangeboden. Het IEC heeft ook een licentie voor het aanbieden van de tweedegraads lerarenopleidingen in Groningen. Een substantiële marktvraag kan aanleiding zijn om in Groningen ook de verwante tweedegraads lerarenopleidingen aan te bieden. Dit is vooralsnog niet aan de orde. Iedere tweedegraads lerarenopleiding wordt aangeboden in een voltijdse en een deeltijdse variant. Naast de reguliere vierjarige voltijdse opleiding zijn specifieke flexibele leerroutes mogelijk in zowel voltijd als deeltijd. Deze flexibele routes worden aangeduid als flexvariant. NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 11/136

12 Hiertoe behoort onder meer de kopstudie van een jaar die studenten, die in het bezit zijn van een diploma van een hbo- of wo-vakopleiding, kunnen volgen om hun didactische en pedagogische competenties te verwerven. Bij het IEC is 99,9 fte personeel werkzaam. Het onderwijs voor de tweedegraads lerarenopleidingen Exacte Vakken, Sociale Vakken en Talen wordt verzorgd door 100 docenten (64,1fte). 1.3 Werkwijze De beoordeling van de zestien lerarenopleidingen door het panel verliep volgens de werkwijze zoals die is neergelegd in het Beoordelingsprotocol van NQA. Deze werkwijze wordt hieronder beschreven. Het onderzoek vond plaats op basis van het domeinspecifieke referentiekader dat voor de opleidingen geldt (zie deel B, facet 1.1). NQA onderscheidt drie fasen in het visiteren: de voorbereidingsfase, het eigenlijke bezoek door het panel en de rapportagefase. Hieronder volgt een korte toelichting per fase. De voorbereidingsfase Allereerst heeft een NQA-auditor het zelfevaluatierapport gecontroleerd op kwaliteit en compleetheid (de validatie) en daarmee op bruikbaarheid voor de visitatie. Vervolgens bereidden de panelleden zich in de periode juli-augustus-september 2009 inhoudelijk voor op het bezoek d.d. 8, 9 en 10 september Zij bestudeerden het zelfevaluatierapport (en bijlagen), formuleerden hun voorlopige oordelen op basis van argumenten en zij formuleerden vraagpunten. Zij gaven hun bevindingen door aan de NQA-auditor. Op basis van een overzicht van voorlopige oordelen inventariseerde de NQA-auditor tenslotte kernpunten en prioriteiten voor materialenonderzoek en gesprekken. Tijdens een voorbereidende vergadering is het bezoek door het panel voorbereid. De opleidingen hebben in het zelfevaluatierapport kenbaar gemaakt voor welk domeinspecifiek referentiekader zij kiezen. De NQA-auditor heeft met de domeindeskundigen in het panel bekeken of sprake is van adequate domeinspecifieke doelstellingen, of dat nadere aanvulling dan wel nadere specificatie nodig is. In het facetrapport is aangegeven op welke landelijke beroeps- en opleidingsprofielen het domeinspecifieke kader (en het opleidingsprogramma) is gebaseerd. Het bezoek door het panel NQA heeft een programma ontwikkeld voor de (dag-)indeling van het bezoek door het panel, dat is aangepast aan de specifieke situatie van de opleiding (bijlage 3). Er vonden gesprekken plaats met het opleidingsmanagement, docenten, studenten, afgestudeerden en met werkveldvertegenwoordigers. Aan het begin en tijdens het bezoek heeft het panel ter inzage gevraagd materiaal bestudeerd. Tussen de gesprekken door heeft het panel ruimte ingelast om de bevindingen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke en meer definitieve (tussen-)oordelen. De bevindingen zijn door de panelleden beargumenteerd. 12/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

13 Aan het einde van het bezoek heeft de voorzitter een mondelinge terugkoppeling gegeven van enkele indrukken en ervaringen van het panel, zonder expliciete oordelen uit te spreken. Specifieke werkwijze visitaties lerarenopleidingen 2009 Naar aanleiding van het verzoek van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de NVAO in november 2007 is de visitatie uitgebreid met een extra bezoekdag. Tijdens deze extra dag is dieper ingegaan op het hbo-niveau, door middel van intensieve bestudering en bespreking van door studenten gemaakte werkstukken, toetsen, portfolio s et cetera. Bovendien zijn er extra gesprekken gevoerd met (derde- en vierdejaars) studenten, docenten/externe begeleiders/beoordelaars over de borging van het gewenste afstudeerniveau (bijlage 3). Bij de bestudering van het studiemateriaal en tijdens de gevoerde gesprekken op beide dagen is bijzondere aandacht besteed aan de verhouding tussen de vakinhoud (kennisbasis) en de meer algemene didactiek. Tenslotte heeft het panel, zoals gebruikelijk, aandacht besteed aan de docent-studentratio, het aantal contacturen, het aantal door studenten bestede uren, het opleidingsniveau van de docenten en aan de verbeteringen sinds de vorige visitatie. Over de inrichting van de visitaties voor de lerarenopleidingen is vooraf overleg gevoerd met de NVAO. De fase van rapporteren Door NQA is, op basis van de bevindingen van het panel, een tweeledige rapportage opgesteld, bestaande uit een facetrapport en een onderwerprapport, waarin de kwaliteit van de opleiding is beoordeeld. Met dit rapport kan de opleiding accreditatie aanvragen bij de NVAO. De opleiding heeft in november 2009 een concept van het totaalrapport ontvangen voor een controle op feitelijke onjuistheden. Naar aanleiding daarvan zijn wijzigingen aangebracht. Het definitieve rapport is door het panel vastgesteld in december Het visitatierapport is uiteindelijk in december 2009 ter beschikking gesteld aan de opleiding, die het samen met de accreditatieaanvraag kan indienen bij de NVAO. 1.4 Oordeelsvorming In dit hoofdstuk wordt per onderwerp een oordeel uitgesproken op basis van weging van de facetten die van dat onderwerp deel uitmaken. Bij deze weging spelen de beslisregels zoals die door NQA in het Beoordelingsprotocol zijn geformuleerd en nader uitgewerkt in de notitie Handreiking voor oordeelsvorming een belangrijke rol. Tevens is bij de beoordeling rekening gehouden met accenten die de opleiding eventueel legt, het domeinspecifieke kader en een vergelijking met andere relevante opleidingen op een aantal aspecten. Het eindoordeel is voorzien van een aanvullende tekst als sprake is van: weging van de oordelen op facetniveau; benchmarking; generieke bevindingen die het facetniveau overschrijden; bepaalde accenten respectievelijk best practices. NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 13/136

14 In de oordelen per onderwerp wordt steeds een herhaling gegeven van de oordelen op de facetten gevolgd door een weging die leidt tot het eindoordeel. De (uitgebreide) argumentatie is te vinden in het facetrapport. Daar waar een argumentatie/beoordeling voor de deeltijd afwijkt van de voltijd, is dit expliciet vermeld. Indien niet vermeld, gelden voor de deeltijdopleidingen dezelfde argumentatie/oordelen als voor de voltijdopleidingen, aangezien de deeltijdopleidingen inhoudelijk volledig overeenkomen met de voltijdopleidingen. Alleen de organisatie van het onderwijs verschilt. Beoordeling van de afzonderlijke opleidingen Deel B van het rapport bevat de beoordeling van de zestien opleidingen op alle facetten van het accreditatiekader. Deel C bevat de bevindingen van de adviseurs voor de verschillende opleidingen op de facetten 2.1, 2.2, 2.3, 2.7, 2.8 en 6.1. Deze bevindingen dienen als aanvullende onderbouwing van de oordeelsvorming door het kernpanel. Het IEC voert centraal beleid ten aanzien van de uitvoering van de lerarenopleidingen. Dat neemt niet weg dat de opleidingen daarbinnen de nodige ruimte hebben met betrekking tot de specifieke invulling. Wanneer dit van toepassing is, heeft het panel dit in de oordeelsvorming betrokken en getracht dit zo goed mogelijk in de rapportage tot uiting te brengen. 14/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

15 1.5 Oordelen per facet en onderwerp Totaaloverzicht van oordelen op facet- en onderwerpniveau G = goed V = voldoende Vo = voldaan O = onvoldoende P = positief N = negatief Exacte vakken Onderwerp/ Facet biologie natuurkunde scheikunde wiskunde vt dt vt dt vt dt vt dt Onderwerp 1 Doelstellingen van de opleiding 1.1 Domeinspecifieke eisen G G G G G G G G 1.2 Niveau bachelor G G G G G G G G 1.3 Oriëntatie HBO bachelor G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen HBO V V V V V V V V 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma V V V V V V V V 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma G G G G G G G G 2.4 Studielast G G G G G G G G 2.5 Instroom V V V V V V V V 2.6 Duur Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud G G G G G G G G 2.8 Beoordeling en toetsing V V V V V V V V Totaaloordeel P P P P P P P P Onderwerp 3 Inzet van personeel 3.1 Eisen HBO G G G G G G G G 3.2 Kwantiteit personeel G G G G G G G G 3.3 Kwaliteit personeel G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen G G G G G G G G 4.2 Studiebegeleiding G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 5.1 Evaluatie resultaten G G G G G G G G 5.2 Maatregelen tot verbetering V V V V V V V V 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerd niveau V V V V V V V V 6.2 Onderwijsrendement V V V V V V O O Totaaloordeel P P P P P P P P NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 15/136

16 Sociale vakken Onderwerp/ Facet aardrijkskunde Onderwerp 1 Doelstellingen van de opleiding bedrijfs econo mie geschie denis GZW alg. economie maatschappij leer omgangskunde vt dt vt dt vt dt vt dt vt dt vt dt vt dt 1.1 Domeinspecifieke eisen G G G G G G G G G G G G G G 1.2 Niveau bachelor G G G G G G G G G G G G G G 1.3 Oriëntatie HBO bachelor G G G G G G G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P P P P P P P Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen HBO V V V V V V V V V V V V V V 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma V V V V V V V V V V V V V V 2.3 Samenhang in G G G G G G G G G G G G G G opleidingsprogramma 2.4 Studielast G G G G G G G G G G G G G G 2.5 Instroom V V V V V V V V V V V V V V 2.6 Duur Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud G G G G G G G G G G G G G G 2.8 Beoordeling en toetsing V V V V V V V V V V V V V V Totaaloordeel P P P P P P P P P P P P P P Onderwerp 3 Inzet van personeel 3.1 Eisen HBO G G G G G G G G G G G G G G 3.2 Kwantiteit personeel G G G G G G G G G G G G G G 3.3 Kwaliteit personeel G G G G G G G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P P P P P P P Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen G G G G G G G G G G G G G G 4.2 Studiebegeleiding G G G G G G G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P P P P P P P Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 5.1 Evaluatie resultaten G G G G G G G G G G G G G G 5.2 Maatregelen tot verbetering V V V V V V V V V V V V V V 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld G G G G G G G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P P P P P P P Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerd niveau V V V V V V V V V V V V V V 6.2 Onderwijsrendement O O V V V V V V V V O O V V Totaaloordeel P P P P P P P P P P P P P P 16/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

17 Talen Onderwerp/ Facet Duits Engels Frans Fries Nederlands vt dt vt dt vt dt vt dt vt dt Onderwerp 1 Doelstellingen van de opleiding 1.1 Domeinspecifieke eisen G G G G G G G G G G 1.2 Niveau bachelor G G G G G G G G G G 1.3 Oriëntatie HBO bachelor G G G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P P P Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen HBO V V V V V V V V V V 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud V V V V V V V V V V programma 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma G G G G G G G G G G 2.4 Studielast G G G G G G G G G G 2.5 Instroom V V V V V V V V V V 2.6 Duur Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo Vo 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud G G G G G G G G G G 2.8 Beoordeling en toetsing V V V V V V V V V V Totaaloordeel P P P P P P P P P P Onderwerp 3 Inzet van personeel 3.1 Eisen HBO G G G G G G G G G G 3.2 Kwantiteit personeel G G G G G G G G G G 3.3 Kwaliteit personeel G G G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P P P Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen G G G G G G G G G G 4.2 Studiebegeleiding G G G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P P P Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 5.1 Evaluatie resultaten G G G G G G G G G G 5.2 Maatregelen tot verbetering V V V V V V V V V V 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld G G G G G G G G G G Totaaloordeel P P P P P P P P P P Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerd niveau V V V V V V V V V V 6.2 Onderwijsrendement V V O O V V V V V V Totaaloordeel P P P P P P P P P P NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 17/136

18 Doelstellingen van de opleiding Aan de zestien lerarenopleidingen is aan de drie facetten behorend bij het onderwerp Doelstellingen van de opleiding het oordeel goed toegekend. Het oordeel op het onderwerp Doelstellingen van de opleiding is derhalve voor de zestien lerarenopleidingen positief. Programma Aan de zestien lerarenopleidingen is aan de facetten 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma, 2.4 Studielast, 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud het oordeel goed toegekend en aan de facetten 2.1 Eisen HBO, 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma, 2.5 Instroom en 2.8 Beoordeling en toetsing het oordeel voldoende. Aan het facet 2.6 Duur wordt voldaan. Het oordeel op het onderwerp Programma is derhalve voor de zestien lerarenopleidingen positief. Inzet van personeel Aan de zestien lerarenopleidingen is aan de drie facetten behorend bij het onderwerp Inzet van personeel het oordeel goed toegekend. Het oordeel op het onderwerp Inzet van Personeel is derhalve voor de zestien lerarenopleidingen positief. Voorzieningen Aan de zestien lerarenopleidingen is aan de twee facetten behorend bij het onderwerp Voorzieningen het oordeel goed toegekend. Het oordeel op het onderwerp Voorzieningen is derhalve voor de zestien lerarenopleidingen positief. Interne kwaliteitszorg Aan de zestien lerarenopleidingen is aan de facetten 5.1 Evaluatie resultaten en 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld het oordeel goed toegekend en aan het facet 5.3 Maatregelen tot verbetering het oordeel voldoende. Het oordeel op het onderwerp Interne kwaliteitszorg is derhalve voor de zestien lerarenopleidingen positief. Resultaten Aan de zestien lerarenopleidingen is aan het facet 6.1 Gerealiseerd niveau het oordeel voldoende toegekend. Het facet 6.2 Onderwijsrendement is voor de opleidingen algemene economie, bedrijfseconomie, biologie, Duits, Frans, Fries, geschiedenis, gezondheidszorg & welzijn, natuurkunde, Nederlands, omgangskunde en scheikunde eveneens beoordeeld als voldoende. Bij de opleidingen aardrijkskunde, Engels, maatschappijleer en wiskunde is dit facet op grond van onvoldoende kwantitatieve resultaten beoordeeld als onvoldoende. Dit werkt niet door op het totaaloordeel van het panel over de resultaten van de opleidingen. Op grond van de aangetroffen kwalitatieve resultaten is het oordeel op het onderwerp Resultaten voor de zestien lerarenopleidingen positief. 18/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

19 Totaaloordeel Op grond van voorgaande schema s en de inhoudelijke onderbouwing daarvan blijkt dat de zestien lerarenopleidingen op de zes onderwerpen positief scoren. De conclusie is dat het totaaloordeel over deze opleidingen positief is. NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 19/136

20 20/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

21 Deel B: Facetten NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 21/136

22 22/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

23 Onderwerp 1 Doelstellingen van de opleiding Facet 1.1 Domeinspecifieke eisen Biologie Goed Aardrijkskunde Goed Duits Goed Natuurkunde Goed Alg. Economie Goed Engels Goed Scheikunde Goed Bedrijfseconomie Goed Frans Goed Wiskunde Goed Geschiedenis Goed Fries Goed Maatschappijleer Goed Nederlands Goed Gezondheidszorg Goed & Welzijn Omgangskunde Goed Criterium - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De eindkwalificaties van de zestien lerarenopleidingen van het IEC (voltijd, deeltijd en kopopleiding) zijn uitgewerkt in handelings- of gedragsindicatoren. Ze zijn vastgelegd in de competentiebibliotheek (Competentiebibliotheek tweedegraads lerarenopleidingen, IEC/Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, 2008). Het panel stelt vast dat de gehanteerde eindkwalificaties van de opleidingen zijn ontleend aan de bekwaamheidseisen van de Stichting Beroepskwaliteit Leraren, zoals opgenomen in de Wet Beroepen in het Onderwijs (wet BIO) welke per 1 augustus 2006 in werking is getreden (Staatsblad 460, Besluit Bekwaamheidseisen Onderwijspersoneel). De SBL-bekwaamheidseisen voor het voortgezet- en beroepsonderwijs zijn landelijk geformuleerd met de beroepsgroep en via een veldraadpleging gevalideerd. Naast deelname van de NHL lerarenopleidingen in landelijke overlegorganen nemen de opleidingen deel aan diverse landelijke en regionale congressen en bijeenkomsten. Ook raadplegen de lerarenopleidingen het regionale werkveld via de werkveldadviescommissie (WAC) en via het congres in Eernewoude (Earnewâld). Het panel heeft notulen van de commissie ingezien evenals de achtergronden van de leden en beoordeelt de samenstelling van de commissie als goed. De lerarenopleidingen brengen accenten aan in de curricula via uitstroomprofielen en minoren die voortbouwen op de landelijk geformuleerde kennisbasis (afspraken ADEF 1 in notitie 2009 en Bestuurscharter Lerarenopleidingen 2006). Per kunnen studenten bijvoorbeeld kiezen voor een profiel zorg. Hiervoor volgen zij basiscursussen in de major op het gebied van zorg en een minor zorg die start in het derde jaar en voor een deel is gerelateerd aan de LiO-stage (vierde jaar). Het profiel zorg is in samenwerking met de Pabo van het IEC ontwikkeld. Daarnaast besteedt het IEC 1 ADEF: Algemeen Directeurenoverleg Educatieve Faculteiten NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 23/136

24 aandacht aan de rol van de leraar als onderzoeker van het eigen professionele handelen via de uitwerking van beroepsrol 7: door reflectie en onderzoek op het eigen beroepshandelen te richten. (Competentiebibliotheek, 2008) De competenties binnen deze beroepsrol krijgen aandacht binnen de onderzoeksleerlijn die, als onderdeel van het generieke deel van het leerplan, voor iedere opleiding gelijk is. Een meer nadrukkelijke profilering van de lerarenopleidingen zit in de aandacht voor de inhoud door in de curricula het grootste deel van de studielast toe te bedelen aan de verwerving van de competenties van de beroepsrollen 2 (pedagogisch competent), 3 (vak- en didactisch competent) en 4 (organisatorisch competent): het handelen van de docent op microniveau (zie verder facet 2.1). Het Instituut heeft de domeincompetenties (SBL) vergeleken met kwalificaties die binnen de Europese Unie van docenten voor de leeftijdsgroep van tien tot achttien jaar gevraagd wordt. Bestudering van Common European Principles for Teacher Competences and Qualifications (European Commission, Brussel, 2007) laat zien dat de bekwaamheidseisen op hoofdlijnen overeen komen. Facet 1.2 Niveau bachelor Biologie Goed Aardrijkskunde Goed Duits Goed Natuurkunde Goed Alg. Economie Goed Engels Goed Scheikunde Goed Bedrijfseconomie Goed Frans Goed Wiskunde Goed Geschiedenis Goed Fries Goed Maatschappijleer Goed Nederlands Goed Gezondheidszorg Goed & Welzijn Omgangskunde Goed Criterium - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleidingen zijn geënt op de landelijk ontwikkelde SBL-bekwaamheidseisen. In de Matrix Domeincompetenties (Evaluatierapport deel A, 2009) zijn de SBLbekwaamheidseisen per eis uitgewerkt naar eigen uitgangspunten voor het hbobachelorniveau. Deze uitwerkingen zijn gerelateerd aan de Dublin descriptoren en dienen, naar eigen zeggen van docenten van enkele opleidingen met wie het panel heeft gesproken, als uitgangspunten voor de ontwikkeling en uitvoering van het onderwijs op hbo-bachelorniveau. De SBL-bekwaamheidseisen zijn uitgewerkt in handelings- of gedragsindicatoren voor de drie onderscheiden opleidingsfasen (Competentiebibliotheek tweedegraads lerarenopleidingen, IEC/Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, 2008). De drie fasen weerspiegelen drie niveaus in de opleiding: hoofdfasebekwaam, LiO-bekwaam en startbekwaam. Het panel vindt wel dat de opleidingen de handelings- of 24/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

25 gedragsindicatoren explicieter kunnen koppelen aan de fasen. Uit het bestudeerde materiaal leidt het panel af dat de indicatoren als concreet uitgangspunt gelden bij de ontwikkeling en uitvoering van de drie (fase)assessments. Bestudering van het materiaal laat verder zien dat het verwerven van de Dublin descriptoren kennis en inzicht en het toepassen van kennis en inzicht plaatsvindt binnen de zeven SBL-bekwaamheidseisen. Concrete kennisverwerving en toepassen daarvan vindt plaats binnen de SBL-bekwaamheidseisen 2, 3 en 4. Aan de descriptor oordeelsvorming wordt gewerkt vanuit verschillende invalshoeken: vanuit het verwerven van de interpersoonlijke bekwaamheidseis (1), wanneer studenten beredeneerd keuzes moeten maken voor interactiepatronen en interventiemogelijkheden en via het verwerven van bekwaamheidseis 7 via reflectie en onderzoek op het eigen beroepshandelen (zie 1.1). De competentie reflectie en ontwikkeling (7) en hangt het meest nauw samen met de Dublin descriptor leervaardigheden. Voorts volgt het IEC voor de lerarenopleidingen de landelijke eisen voor de kennisbasis (zie ook 1.1) als uitgangspunt voor het minimum niveau kennis dat in de opleidingen aanwezig moet zijn. Facet 1.3 Oriëntatie HBO bachelor Biologie Goed Aardrijkskunde Goed Duits Goed Natuurkunde Goed Alg. Economie Goed Engels Goed Scheikunde Goed Bedrijfseconomie Goed Frans Goed Wiskunde Goed Geschiedenis Goed Fries Goed Maatschappijleer Goed Nederlands Goed Gezondheidszorg Goed & Welzijn Omgangskunde Goed Criteria - De eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties. - De eindkwalificaties weerspiegelen het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De gehanteerde eindkwalificaties zijn ontleend aan het landelijke beroepsprofiel voor leraren en de daaraan ontleende bekwaamheidseisen welke zijn ontwikkeld door de beroepsgroep van leraren en zijn vastgelegd in de wet BIO (zie 1.1), zoals opgenomen in bijlage 5. De eindkwalificaties zijn voor de opleidingen uitgewerkt in indicatoren en vastgelegd in de competentiebibliotheek (zie 1.1). De uitwerkingen zijn mede tot stand gekomen in overleg met scholen voor voortgezet onderwijs en regionale opleidingscentra en studenten. Het bestudeerde materiaal en de gevoerde gesprekken onderbouwen dit. NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 25/136

26 Via raadpleging van het beroepenveld vindt concretisering van het begrip startbekwaamheid plaats. Het panel stelt vast dat de opleidingen met relevante personen uit het werkveld overleggen over de opleiding. De samenstelling van de WAC beoordeelt het panel positief. Daarnaast voeren docenten verschillende activiteiten uit in het veld, zoals deelname aan symposia en congressen op basis waarvan inzichten over de ontwikkeling van de lerarenopleidingen wordt verkregen. De lerarenopleidingen leiden op tot leraar in het voortgezet onderwijs en de bve-sector (beroeps- en volwasseneneducatie): leraar met de tweedegraads bevoegdheid. De zeven SBL-bekwaamheidseisen weerspiegelen het beroep leraar. In de curricula wordt via de handelings- of gedragsindicatoren gewerkt aan de SBLbekwaamheidseisen. De handelings- of gedragsindicatoren zijn per opleidingsfase (niveau) uitgewerkt en staan zichtbaar centraal in de fase-assessments. Op die manier wordt onder andere gefaseerd gewerkt aan de eisen van het beroepsprofiel. De wijze waarop de opleidingen het werkveld om feedback vragen, ten behoeve van de positionering en ten behoeve van de kwaliteitsborging van de doelstellingen, beoordeelt het panel als goed. Onderwerp 2 Programma Facet 2.1 Eisen HBO Biologie Voldoende Aardrijkskunde Voldoende Duits Voldoende Natuurkunde Voldoende Alg. Economie Voldoende Engels Voldoende Scheikunde Voldoende Bedrijfseconomie Voldoende Frans Voldoende Wiskunde Voldoende Geschiedenis Voldoende Fries Voldoende Maatschappijleer Voldoende Nederlands Voldoende Gezondheidszorg Voldoende & Welzijn Omgangskunde Voldoende Criteria - Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek. - Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline. - Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Zie voor een onderbouwing per opleiding deel C van dit rapport. 26/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

27 Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleidingen (voltijd en deeltijd) nemen deel aan het landelijke project Kennisbasis (K3), dat onder regie van het ADEF wordt uitgevoerd (Project Kennisbasis, Kennistoetsen en Kennisbank, ADEF, 2008). Dit project dient als uitgangspunt voor de borging van de actualiteit, het niveau van het studiemateriaal en de gehanteerde literatuur binnen de opleidingen. Kennisontwikkeling vindt geïntegreerd plaats binnen de professionaliseringstaken (p-taken) waarin studenten aan opdrachten werken die direct zijn verbonden aan de beroepspraktijk. Daarnaast wordt kennis aangeboden vanuit flankerend onderwijs. Het panel stelt vast dat de opleidingen aansluiten bij de kennisbasis die door het ADEF is geformuleerd en die eind 2009 opnieuw wordt vastgesteld. Voor een deel laat het studiemateriaal zien dat het gewenste kennisniveau na het derde leerjaar, voorafgaand aan de LiO-fase, wordt getoetst. Docenten en docententeams zijn verantwoordelijk voor de borging van de actualiteit en het niveau van het gehanteerde studiemateriaal. Wijzigingen vinden plaats op grond van nieuwe landelijke of internationale ontwikkelingen in het vakgebied. Docenten geven aan dat zij hiertoe contacten onderhouden met vakcollega s via onder meer studiedagen. Interactie met de beroepspraktijk vindt plaats via opdrachten voor studenten die deels uit de praktijk zijn afgeleid of direct van scholen afkomstig zijn. Deze opdrachten vinden plaats in de vorm van p-taken waarin studenten individueel of in groepen werken aan een set gedragsindicatoren, zo verwerven studenten een deel van de SBLbekwaamheidseisen op integrale wijze. Daarnaast vindt interactie met de beroepspraktijk plaats binnen het werkplekleren (stages) waarin studenten elk studiejaar via leerwerkplekken op verschillende scholen in aanraking komen met de beroepspraktijk en de diversiteit daarin (voortgezet onderwijs, vmbo en mbo). Voor de deeltijdse variant geldt dat studenten ofwel stages lopen op verschillende scholen ofwel reeds werkzaam zijn op een school. In het laatste geval hebben zij een vaste stageplek voor het werkplekleren. De verschillen hangen samen met de invulling van het flextraject, hetgeen wordt bepaald bij de instroom tot de opleiding en is gebaseerd op de vooropleiding van de student (zie verder 2.5). De opzet van de curricula (voltijd en deeltijd) laat zien dat per 2009 een onderzoekslijn in de programma s is opgenomen vanaf het eerste jaar tot en met het vierde jaar, die wordt afgesloten met een actieonderzoek: een onderzoeksopdracht van 5 EC, gerelateerd aan de schoolpraktijk van de student. Via actieonderzoek wenst de opleiding studenten te stimuleren om hun eigen professionele handelen te ontwikkelen. In de huidige uitwerking van de p-taken ( ) voeren studenten opdrachten uit die onderzoekend van aard zijn. De integrale invoering van de onderzoekslijn in de curricula beschouwt het panel als een gewenste ontwikkeling om onderzoek meer te verankeren in de lerarenopleidingen en om daarmee een onderzoekshouding bij studenten op gerichte wijze te ontwikkelen. Het panel vraagt aandacht voor de doorvoering van het zogeheten actieonderzoek als slotstuk van de opleiding. Dit dient aldus het panel ingebed te zijn in het programma en de programma s dienen daarvoor aandacht te besteden aan methodologische werkwijzen. Voor een nuancering, van de mate waarin per opleiding aandacht wordt besteed aan componenten van toegepast onderzoek, wordt verwezen naar deel C van dit rapport. NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 27/136

28 Per 2009 geeft het lectoraat Werkplekleren en ICT verder invulling aan werkplekleren (voltijd en deeltijd) via evidence based practices en praktijkonderzoek, zo blijkt uit het plan van aanpak en het gesprek met de lector. Het panel stelt vast dat de ontwikkelingen op dit gebied actuele thematiek betreffen, maar dat invoering van de plannen zich in een beginstadium bevindt. In alle studiejaren van de curricula maakt werkplekleren deel uit van het curriculum (voltijd en deeltijd). Via deze programmaonderdelen komen studenten in aanraking met actuele ontwikkelingen in het vakgebied. Daarnaast worden actuele ontwikkelingen in het vakgebied ingebracht via gastcolleges en workshops verzorgd door docenten uit het veld, universitaire lerarenopleiders, internationale gasten en vertegenwoordigers van vakbonden, uitgeverijen en pedagogische centra. De mate waarin dit plaatsvindt, verschilt per opleiding. De ontwikkeling van de vereiste beroepsvaardigheden vindt vanuit de opleidingen concreet plaats binnen de p-taken en in de scholen. De opleidingen onderhouden contacten met het afnemende werkveld in het kader van werkplekleren en de gezamenlijke rolinvulling bij de begeleiding van de student. Veldassessoren zijn in verschillende studiejaren betrokken bij de beoordeling van de professionele ontwikkeling van de student. Op grond van de mate waarin in de verschillende curricula aandacht is voor toegepast onderzoek en de wijze waarop dit in onderdelen binnen de programma s verder doorgevoerd kan worden, komt het panel tot het oordeel voldoende voor de zestien opleidingen. Voor een nuancering per opleiding wordt verwezen naar deel C. Facet 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma Biologie Voldoende Aardrijkskunde Voldoende Duits Voldoende Natuurkunde Voldoende Alg. Economie Voldoende Engels Voldoende Scheikunde Voldoende Bedrijfseconomie Voldoende Frans Voldoende Wiskunde Voldoende Geschiedenis Voldoende Fries Voldoende Maatschappijleer Voldoende Nederlands Voldoende Gezondheidszorg Voldoende & Welzijn Omgangskunde Voldoende Criteria - Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties, qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. - De eindkwalificaties van de doelstellingen zijn adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma. - De inhoud van het programma biedt studenten de mogelijkheden om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken. Zie voor een onderbouwing per opleiding deel C van dit rapport. 28/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

29 Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Het Onderwijskader voor de tweedegraads lerarenopleidingen (IEC, 2009) beschrijft de gehanteerde uitgangspunten voor de inrichting van de curricula (voltijd en deeltijd). Deze uitgangspunten weerspiegelen de onderwijsstandaarden van de NHL, de SBLbekwaamheidseisen en het Bestuurscharter Lerarenopleidingen. Hierin zijn twee pijlers herkenbaar. De eerste pijler zijn de SBL-bekwaamheidseisen die door de Stichting Beroepskwaliteit Leraren en ander onderwijspersoneel in samenspraak met de beroepsgroep zijn geformuleerd en in een veldraadpleging zijn gevalideerd. De bekwaamheidseisen zijn geordend in zeven competenties en vastgelegd in de Wet BIO (zie onderwerp 1 Doelstellingen van de opleiding). De opleidingen hebben de competenties en bekwaamheidseisen, zoals vermeld in de Wet BiO, vertaald in een eigen set handelings- en gedragsindicatoren (Competentiebibliotheek). Dit is gebeurd in samenspraak met de scholen voor voortgezet onderwijs, regionale opleidingencentra en studenten. De indicatoren worden door de opleidingen gebruikt als ijkpunten in de drie fase-assessments: het propedeuseassessment, het assessment LiO-bekwaam en het assessment startbekwaam. De competenties en indicatoren zijn vastgelegd in een competentiebibliotheek en opgenomen in het studentenstatuut. Op basis van het bestuderen van het materiaal, modulebeschrijvingen en courses stelt het panel vast dat de indicatoren nog verder kunnen worden doorgevoerd in het onderwijs (naast de fase-assessments) in termen van te gebruiken leerdoelen. De tweede pijler is de kennisbasis van het Bestuurscharter Lerarenopleidingen die integraal via projecten en rechtstreeks via flankerend onderwijs wordt aangeboden. De relatie tussen de doelstellingen van een opleiding en de inhoud van het onderwijsprogramma is schematisch weergegeven in de opleidingsstatuten. In de drie fase-assessments fungeren de indicatoren als leerdoelen welke in het studiemateriaal zijn terug te vinden, zoals in de Handleiding LiO en de Handleiding LiO en in de bijbehorende beoordelingsformulieren. De vertaling van de eindkwalificaties naar leerdoelen voor overige programmaonderdelen is vaak impliciet en niet eenduidig tussen de opleidingen. Studenten geven in het gesprek met het panel aan dat zij tevreden zijn over de helderheid van de leerdoelen voor programmaonderdelen. Docenten lichten deze naar hun mening voldoende toe bij de start van een onderwijseenheid. In deel C heeft het panel aangegeven in hoeverre de inhoud van de afzonderlijke programma s studenten de mogelijkheid biedt de eindkwalificaties te bereiken. Op grond van de doorwerking van de handelings- en gedragsindicatoren in het hele programma (zie voorgaande) de mate waarin de eindkwalificaties adequaat zijn vertaald naar leerdoelen komt het panel tot een oordeel voldoende voor de zestien lerarenopleidingen. NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 29/136

30 Facet 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma Biologie Goed Aardrijkskunde Goed Duits Goed Natuurkunde Goed Alg. Economie Goed Engels Goed Scheikunde Goed Bedrijfseconomie Goed Frans Goed Wiskunde Goed Geschiedenis Goed Fries Goed Maatschappijleer Goed Nederlands Goed Gezondheidszorg Goed & Welzijn Omgangskunde Goed Criterium - Studenten volgen een inhoudelijk samenhangend opleidingsprogramma. Zie voor een onderbouwing per opleiding deel C van dit rapport. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Zowel binnen de voltijdse als de deeltijdse opleidingsprogramma s wordt de inhoud samenhangend aangeboden vanuit de vier leerlijnen die per studiejaar in de onderwijseenheden terugkomen, te weten: de integrale leerlijn, de praktijklijn, de flankerende of ondersteunende leerlijn en de studieloopbaanlijn. De professionaliseringtaken vinden plaats in het kader van de integrale leerlijn en de praktijklijn tezamen. De keten van p-taken (en bij de biologie, natuur- en scheikunde de opdrachten Didactiek der Natuurwetenschappen) vormt (vormen) de rode draad in de programma s omdat daarbinnen de competenties (vakinhoud, didactiek en didactisering van vakinhoud) integraal worden ontwikkeld. Het aanbod van de p-taken wordt daarbij gekenmerkt door een toename in complexiteit. Om de competenties via de p-taken goed te kunnen ontwikkelen wordt ondersteunend de nodige vakkennis aangeboden vanuit de flankerende lijn. Zowel de p-taken als het flankerend onderwijs laten een concentrische opbouw zien. Het niveau neemt toe, naarmate programmaonderdelen elkaar opvolgen (verticale samenhang), zo stelt het panel vast. Vanuit de studieloopbaanlijn reflecteert de student onder begeleiding op zijn persoonlijke en professionele ontwikkeling. Hierbinnen neemt de mate van zelfsturing van de student toe naarmate het programma vordert. Tussen de leerlijnen is binnen een onderwijseenheid sprake van onderlinge (horizontale) samenhang. Studenten verwerven de nodige kennis en vaardigheden in de flankerende en ondersteunende lijn die zij vervolgens toepassen in de opdrachten in de integrale- en praktijklijn. Een relatie tussen het theoretisch- en praktijkonderwijs vindt plaats in de p-taken (de integrale- en praktijklijn). Studenten verwerven de nodige theoretische kennis en vaardigheden op de opleiding en passen deze toe via praktijkopdrachten, al dan niet authentieke opdrachten uit de schoolpraktijk. Studenten geven aan de relatie tussen theorie en praktijk in het praktijkleren en de P-taken te herkennen. 30/136 NQA - NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt)

31 De samenhang van het programma wordt geborgd door het jaar- of faseteam van de opleiding bestaande uit docenten van de opleiding. Op grond van evaluaties (midterm audit 2007) vindt harmonisatie tussen onderwijseenheden in de integrale en praktijklijn plaats in Het panel beoordeelt de inhoudelijke samenhang in de opleidingsprogramma s als goed voor de zestien lerarenopleidingen. Specifieke onderbouwingen per opleiding zijn verder in deel C uitgewerkt. Facet 2.4 Studielast Biologie Goed Aardrijkskunde Goed Duits Goed Natuurkunde Goed Alg. Economie Goed Engels Goed Scheikunde Goed Bedrijfseconomie Goed Frans Goed Wiskunde Goed Geschiedenis Goed Fries Goed Maatschappijleer Goed Nederlands Goed Gezondheidszorg Goed & Welzijn Omgangskunde Goed Criterium - Het programma is studeerbaar doordat factoren, die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleidingen gaan uit van een studielast die evenredig is aan 240 studiepunten evenwichtig verdeeld over de studiejaren: 60 studiepunten per jaar, waarvan 15 per periode (kwartaal). Dit komt neer op 40 uur per week. De verdeling van de studielast is voor studenten opgenomen in het studentstatuut van de opleiding en per course terug te vinden in coursebeschrijvingen ( De lerarenopleidingen kennen per jaar een verschillend gemiddeld aantal contacturen per week. In jaar 1 zijn er gemiddeld 17.4 contacturen per week, in jaar 2 gemiddeld 12.9, in jaar 3 gemiddeld 9.5 en in jaar 4 gemiddeld 5.9. Daarnaast wordt gedurende de opleiding oplopend gemiddeld meer tijd besteed aan werkplekleren: 5.7 uur per week in jaar 1, 7.4 uur per week in jaar 2, 9.1 uur per week in jaar 3 en 20 uur per week in jaar 4. De overige tijd besteden studenten aan zelfstudie en groepswerk. Op basis van gesprekken met studenten constateert het panel dat de feitelijke studielast rond de 30 uur per week ligt, met uitzondering van het vierde studiejaar dan werken studenten voltijd als leraar. Eveneens vormen flexstudenten hierop een uitzondering. Zij ervaren doorgaans een zwaardere studielast als gevolg van het combineren van werk, studie en privé. Het lesrooster wordt tenminste drie weken voorafgaand aan een onderwijsperiode bekend gemaakt. In de roosters zijn toetsmomenten opgenomen, alsmede de mogelijkheid voor studenten om eventuele onderdelen in te halen. Studenten oordelen NQA - visitatie NHL Hogeschool, hbo-bachelor Lerarenopleidingen Algemene Vakken (vt/dt) 31/136