De rijkdom van de Veda. "Breng me een vrucht hier van de Nyagrodha-boom." "Heel kleine zaden, heer!" "Splijt er éen open!'

Transcriptie

1 De piramide van On(voor)bewuste bronnen LJ/BH 2012 Uit het niets komt alles voort De rijkdom van de Veda. "Breng me een vrucht hier van de Nyagrodha-boom." "Hier is zij, heer." "Splijt haar open!" ' Zij is gespleten, heer." "Wat zie je daar?' "Heel kleine zaden, heer!" "Splijt er éen open!' "Zij is gespleten, heer!" "Wat zie je daar?" "Helemaal niets, heer!" Toen zei Oeddalaka Aroeni: "Waarlijk, mijn kind, dat ijle, wat je niet ziet, uit dat ijle rijst deze immense Nyagrodha-boom op. Geloof me, mijn kind, wat dat ijle is, dat heeft de hele wereld als haar ziel. Dat is werkelijkheid. Dat is atman. Dat ben jij, o Shveta!" Rabindranath Tagore 1 De vijfde piramide doordesemt de eerdere vier en maakt de zesde piramide toegankelijk. De spelende mens kan beseffen dat er veel on- en onderbewuste bronnen meespelen, ze hoort zichzelf hardop denken en ziet zich impulsief reageren. Ze kan deze spontane rijkdom voor lief nemen of ontdekken dat alles met alles samenhangt. Ze kan op haar strepen blijven staan of moeiteloos up and down the stair cases of status gaan. Waardoor ze hetgeen ze (nog niet) kan of beseft erkent en haar eigen (non) kwaliteiten accepteert. Vertrouwend op wat zich nog zal aandienen, gaat ze voort. Zij speelt op momenten eenvoudig de tweede viool als ondeskundige en herneemt vervolgens weer de leidende functie als het haar eigen terrein betreft. Interculturele ontmoetingen vragen van ieder deze grondhouding. Door inzicht groeit levenskunst om (on)verwachte gebeurtenissen, uitdagingen en confrontaties te hanteren en anderen erin te begeleiden. 1 Bron destijds is me niet meer bekend, tekst terug gevonden via Internet

2 De piramide van onbewuste bronnen (ten dienste van wereld- & zelfontplooiing) Initiatief (zelf beperking*) Intuïtie Inspiratie Inventiviteit (eigen ordening*) Imaginatie Interactiviteit (eigen creaties* - zelf realisatie) Charlotte Bühler Impuls Ideaal (eigen streven*) Instinct LuPe LJ 2013 De I s In het onbewuste - onderbewuste is Imaginatie de kwintessens, die de anderen tot leven roept. Als alle andere I s door haar gevoed worden, overstijgen ze het puur persoonlijke. In ruimte en tijd kunnen ze spelend geëxploreerd worden en de werkelijkheid hun diensten aanbieden. Door LuPe raken jongeren ermee vertrouwd en leren hen te onderscheiden. Iemand kan kwaliteit bieden in spel als ze vertrouwend op haar intuïtie haar impulsen kan selecteren en leiden, als ze haar ingevingen laat begeleiden door inspiratie en van haar invallen in gedachte een voorstelling kan maken. De I s zijn cruciaal voor ontwikkeling of het nu om wetenschap, kunstuitingen, rituelen, gewoonten of tradities gaat. Dankzij het ludieke, kan ieder spelen met mogelijkheden - is iemand creatief. Het begint vanuit een van de I bronnen en groeit al spelend uit tot concepten die vorm kunnen krijgen in cultuur. Ook dit vormgeven kenmerkt zich door speels experimenteren, iets nieuws laat zich niet eenvoudig realiseren. Het is belangrijk jongeren hiermee vertrouwd te maken en hen te laten ontdekken niet altijd voorrang te verlenen aan impulsen, tevreden te zijn met idealisme of met inventieve oplossingen zonder daadwerkelijke initiatieven. Deskundige begeleiding kan hen hierop bevragen, opdat hun initiatieven hen in staat stellen inventief hun idealen te realiseren. Imaginatie De kwintessens is even onnoembaar als deze piramide tastbaar is. Het onnoembare proberen we te benaderen met onze subjectieve I s die ons ter beschikking staan. We kunnen haar dromen, woordloos beseffen, ervaren in schoonheid. Imaginatie is en dat is alles wat we ervan kunnen zeggen. Sommigen benoemen haar als de oerknal, andere als God Jaweh - Allah etc, weer anderen doen er het zwijgen toe. Ieder beseft dat dit onnoembare het begrip of begrijpen ver te buiten gaat.

3 Instinct Instincten zijn soortspecifiek en erfelijk vastgelegd gedragspatronen, waarbij ervaring of leren geen rol speelt. We ervaren instincten als een onbewuste aandrang of een voorvoelen van gebeurtenissen. Dit aanvoelen dwingt tot actie (instinctief trok zij haar handje in, bij het aanraken van de hete ketel) en is anders dan intuïtief aanvoelen, dan is er sprake van een innerlijke gevoel. Instinct is daarmee een vreemde eend in deze context, omdat instinct niet de essentiële vrijheid biedt die spel nodig heeft. Het is dus geen kwaliteit om mee te spelen, maar ze staat garant voor instinctieve acties in gevaarlijke spelmomenten. James Mark Baldwin ( ) stelt dat de evolutie ingewikkelde instincten laat ontstaat, niet hier en nu in dit leven, maar in de loop der tijd in het DNA. Intelligentie zou dan in wezen een aantal aan elkaar gekoppelde subtiele instincten zijn. Impuls Impuls betekent drang, eerste stoot, opwelling, ja zeggen tegen iets wat opkomt of aankomt. Impulsief geven spelers vaak een goede reactie, zowel wat betreft handeling als timing. De speler betrapt zichzelf erop en medespelers pakken het enthousiast op. Het kan een wending in het verhaal tot gevolg hebben. Impulsen kunnen echter ook verkeerd getimed zijn of zelfs totaal de plank misslaan. Binnen spel is er dan niets aan de hand, want daar hanteren we de driedimensionale gum: in de lucht, op de vloer en op materiaal. Op deze manier worden grenzen verlegd en gaan spelers nieuwe gebieden binnen. Impulsen wellen op uit het onderbewuste en gaan vooraf aan het bewuste kunnen en kennen. Impulsief geven we vaak een goede reactie, die wendingen tot gevolg kan hebben in daginvulling, gesprek, onderzoek. Je beseft veelal erna pas de betekenis ervan. Het onbewuste voedt het bewustzijn met ideeën, beelden en ervaringen. Je bent ermee vertrouwd, maar vertrouwd er niet altijd op. Inspiratie Inspiratie betekent een gedachte of idee krijgen, die men vaak niet meteen in daden omzet. Een impuls ligt dichter bij de wil, met inspiratie is nog niet meteen duidelijk wat men ermee kan. Inspiratie moet nog ergens landen; dit vraagt tijd en ruimte. Het verschil met impuls is dat men inspiratie eerst onder woorden moet brengen, om greep erop te krijgen. Het vraagt jongeren en docenten elkaar hierin de ruimte geven, ook al weet een van beide partijen er niet meteen raad mee. De jongeren willen bijvoorbeeld de klas ombouwen tot een nederzetting op Mars. Dit lijkt onmogelijk, maar vaak hoeft de docent alleen te kijken, te luisteren en jongeren de ruimte te geven. Zij komen zelf met de meest fantastische oplossingen. Associaties zijn volgens van Dale onwillekeurige verbindingen van bewustzijnsinhouden en verwante voorstellingen. De jongeren associëren op aanwezig materiaal en zien de Mars mogelijkheden ontstaan. Doordat het hen bezighoudt, vallen hen praktische vormgevingsmogelijkheden te binnen. Het is wat men ook wel een aha-erlebnis noemt, ergens is er herkenning en toch is het nieuw in deze context. Een dergelijke inval of ingeving maakt het concretiseren van spel mogelijk, nadat het een plaats heeft gekregen in het totale plan. Een impuls zet meteen aan tot actie, inspiratie biedt ruimte ter overweging, is minder dringend. Je kunt er wat rondom heen dwalen, het laten uitkristalliseren tot een voorstelling of concept. Als de tijd rijp is en men het denkend heeft kunnen inbouwen, kan men ernaar handelen, ook zonder dat men weet waar het uiteindelijk toe leidt. Jongeren komen bijvoorbeeld in de voorbereiding van een spel met voorstellen. Zomaar uit de lucht gegrepen: doen we er iets mee of laten we het? Of in een spel komt een speler, het spel

4 observerend vanuit rol, ineens met een nieuw perspectief. Op deze manier worden grenzen uitgebreid en voert spel spelers binnen in nieuwe gebieden. Spelers zijn moedig, ze kunnen doorgaan zonder te weten waarheen een onderzoek hen zal leiden. Zoals Winnie the Pooh zegt: "Maak je geen zorgen om de weg, die komt wel achter je aan". Kunstenaars vertrouwen op de grote I's, begeleiders en jongeren kunnen van hen leren. Intuïtie Intuïtie kun je op verschillende manieren omschrijven. Volgens Benedetto Croce 2 is intuïtie een onmiddellijk begrijpen van het unieke in gebeurtenissen of personages, zonder tussenkomst van begrippen, waarnemingen of wat dan ook. Deze intuïtie word men zich vaak al doende/handelend bewust: intuïtie en uiting gebeuren gelijktijdig. Er is geen temporele of lineaire oorzaak gevolgrelatie; een speler wordt zich het onmiddellijk begrijpen bewust door zichzelf te betrappen of doordat toeschouwers haar wijzen op wat ze op de spelvloer deed. Dit weten a priori, hebben we allemaal wel eens ervaren. Je weet het wel, maar kunt het niet rationeel verklaren. Vertrouwend op intuïtie kun je op feiten vooruitlopen en dingen actief doen of laten gebeuren. 'Boven je wenkbrauwen' weet je er misschien geen raad mee. Je drijfveer is nieuwsgierigheid of simpelweg weten dat je er straks wel greep op krijgt, je het wel zult begrijpen. Intuïtief reageert een begeleider vaak adequaat, ook al kan ze het waarom van haar actie (nog) niet verklaren, laat staan structureren. Vanuit haar intuïtie geeft ze spelers de ruimte en vertrouwt ze erop alles na afloop te kunnen verantwoorden. Intuïtie is het rationeel weten vooruit. Toegang tot de I s Men weet nog niet zo best hoe men, bij diegenen die hier van nature minder ontvankelijk voor zijn, toegang tot ieders I s kan ontwikkelen. In het onderwijs is de aandacht meer gericht op vaktechniek, vaardigheden en kennis. Men verwacht daarbij impliciet dat jongeren al doende leren en langzamerhand zich durven laten verrassen door te gekke impulsen, invallen, ingevingen. LuPe accentueert deze noodzakelijke openheid voor het onbekende, het leren vertrouwen op het schemerduister en het durven erkennen iets niet te kunnen. LuPe erkent ieders eigen aanpak en anders zijn. Het pedagogisch klimaat op school kan zorgen voor: veiligheid, vertrouwen, geborgenheid en een positieve instelling ten aanzien van het met vallen en opstaan experimenteren. Hierdoor gaan jongeren uitdagingen aan en ervaren het uiteindelijk te kunnen en te weten. Dit bereidt hen voor op een toekomst die relativering, begrip, flexibiliteit en inventiviteit van hen vraagt. Het ludieke dient vrij te zijn, maar het pedagogische is minder vrij. De docent als pedagoog wil begeleiden vanuit haar kijk op het leven. Van daaruit schept ze wel/geen speelse voorwaarde en biedt ze bindende of soepele structuren. Er is sprake van een vice versa werking: de pedagogische structuur biedt mogelijkheid tot ordening door de spelers. Al (her)ordenend kunnen zij nieuwe structuren (her)scheppen in spel: Mag het ietsje anders? Zo kan het zo ook! Ja maar als we het nou eens zo bekijken? Het is een dynamiek tussen open - (het ludieke) en gesloten processen (het pedagogische), die uitmondt in bewustwording, in ontwikkeling ofwel groei en vorm (geest&lichaam). 2 in Esthetica 1902

5 De ontwikkelingsweg van de onbewust bronnen verloopt van Ideaal, via inventiviteit en initiatief naar interactie. Als men een ideaal heeft, weet men waarnaar men streven wil en is men open voor ideeën om het ideaal te realiseren. Dan komt het erop aan dat men werkelijk initiatieven neemt en niet in dagdromen blijft steken [eigen ordening]. In de beperking toont zich de meester, degene die zich zelf disciplineert en interactief [zelf creatie] met anderen haat ideaal realiseert, is meester in de levenskunst. [lees Interactie in iedere piramide] Wie wil weten hoe de ontwikkeling in iedere piramide functioneer, leze verder Ubbergen, winter 2013