Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Transcriptie

1 50 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties > Retouradres Postbus EA Den Haag De raad van de gemeente Delft Postbus ME DELFT Datum 11 juni 2015 Betreft Aanbieding begrotingsscan Hierbij doe ik u in afschrift toekomen mijn brief van heden gericht aan het college van burgemeester en wethouders van uw gemeente, waarin de begrotingsscan van de gemeente Delft 2015 wordt aangeboden. Tevens heb ik een exemplaar van de desbetreffende begrotingsscan toegevoegd. Directoraat-Generaal Bestuur en Koninkrijksrelaties Bestuur, Democratie en Financiën Turfmarkt 147 Den Haag Postbus EA Den Haag Nederland wwwjacebook.com/minbzk Contactpersoon mr. T.P.M. van der Lelij T tom Ielij@mil Ken merk Uw kenmerk Bijlage(n) 2 Hoogachtend, De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, namens deze, hoofd en Informatiestelsel. Pagina 1 van 1

2 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties > Retouradres Postbus EA Den Haag Aan het college van Burgemeester en Wethouders DGBK/Bestuur, Democratie en Financiën van de gemeente Delft Financieel en Postbus 78 Informatiestelsel 2600 ME Delft Turfmarkt 147 Den Haag Postbus EA Den Haag Contactpersoon R. Nederpelt T Datum 11 juni 2015 Ron.Nederpelt@MinBZK.nl Betreft Aanbieding Begrotingsscan Naar aanleiding van uw verzoek van 29 september 2014 bied ik u hierbij, mede namens het hoofd van het bureau bestuurlijke zaken en toezicht van de provincie Zuid-Holland, de heer Lambregts, de rapportage over de begrotingsscan van uw gemeente aan. Over de begrotingsscan is contact geweest tussen de opstellers van de begrotingsscan en onder meer de heren R. Talsma en A. van der Heide, concerncontroller respectievelijk concernadviseur financiën van uw gemeente. Het concept van de begrotingsscan is ook voorgelegd voor een zo goed mogelijke controle op eventuele feitelijke onjuistheden of onduidelijkheden. Deze begrotingsscan beoogt Delft te ondersteunen bij de voorbereiding van de begroting Omdat Delft onder het preventieve toezicht van de provincie Zuid-Holland valt, zullen de conclusies en aanbevelingen tevens input zijn voor overleg tussen uw gemeente en de provincie. Als follow-up van deze begrotingsscan en invulling van de rol van gedeputeerde staten van de provincie Zuid-Holland als financieel toezichthouder bij de financieel preventieve status van Delft in het jaar 2015, wordt van de raad of het college een schriftelijke reactie verwacht waarin u aangeeft wat met de aanbevelingen wordt gedaan. Ik verzoek u deze schriftelijke reactie op de begrotingsscan v6ér 1 november 2015 te richten aan GS van Zuid-Holland en in afschrift aan mij. Het vervolgtraject en de betrokkenheid van de provincie en BZK is onder meer afhankelijk van de besluitvorming over het al dan niet aanvragen van een aanvullende uitkering voor het jaar 2016 op grond van artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet. Relevante informatie over het aanvragen van deze uitkering is te vinden in de artikel 12-handleiding. De handleiding biedt ook informatie over de procedure en de toetsingscriteria. In de scan zijn onder meer deze criteria toegepast op Delft om een indruk te geven wat er op de gemeente afkomt als geopteerd wordt voor het doen van een aanvraag. Indien het komt tot een aanvraag dan moet deze véâr 1 december 2015 bij de beheerders van het Gemeentefonds worden ingediend waarbij tevens een afschrift van dit verzoek gezonden moet worden aan GS van Zuid-Holland. Ken merk Uw kenmerk BiJlage(n) 1 Pagina 1 van 2

3 Aangezien de begrotingsscan een gezamenlijk product is van de directie Bestuur, Democratie en Financiën van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de provincie Zuid-Holland zend ik een afschrift van deze brief en het bijbehorende rapport aan het hoofd van het bureau bestuurlijke zaken en toezicht van de provincie Zuid-Holland. Datum 11juni 2015 Kenmerk Tevens is, in overeenstemming met de procedure zoals beschreven in de brochure De gemeentelijke financiële scan een afschrift gezonden aan de raad van uw gemeente. Hoogachtend, De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, namens deze, hoofd en In forma tiestelsel. Pagina 2 van 2

4 Begrotingsscan Delft 2015

5

6 MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES DIRECTORAAT-GENERAAL BESTUUR EN KONINKRIJKSRELATIES DIRECTIE BESTUUR, DEMOCRATIE EN FINANCIËN AFDELING FINANCIEEL EN INFORMATIESTELSEL en PROVINCIE ZUID-HOLLAND DIRECTIE LEEFOMGEVING EN BESTUUR AFDELING BESTUUR Rapportage over de begrotingsscan Delft 2015 Den Haag/Delft, 11 juni 2015

7 Samenstellers Provincie Zuid-Holland Afdeling Bestuur C. Megens MFC, coördinator team financieel toezicht H.F.M. van der Wel, adviseur gemeentefinanciën Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Afdeling Financieel en Informatiestelsel mr. T.P.M. van der Lelij, adviseur drs. R.W.M. Nederpelt, beleidsmedewerker 2

8 Inhoudsopgave Pagina Bestuurlijke samenvatting, conclusies en aanbevelingen 5 1 Inleiding Doel van de begrotingsscan Werkwijze Kenmerken Leeswijzer 34 2 De ontwikkeling van de financiële positie van de gemeente Delft Inleiding Financieel beleid Inrichting begroting en meerjarenraming en het BBV Cyclus voor het financiële beleid en de verplichte verordeningen Tijdige vaststelling en inzending van de begroting en jaarrekening Begroting en meerjarenraming Financiële positie in historisch perspectief Begroting 2015 en meerjarenraming Gerealiseerde en nog te realiseren bezuinigingen De flexibiliteit van de begroting Investeringen, afschrijvingen en financiering Het financieel beleid ten aanzien van de reserves Onderhoud kapitaalgoederen Tekortproblematiek grondexploitaties Tekortproblematiek Spoorzone De financiële relatie tussen gemeente Delft en OBS Toerekening apparaatskosten Balans en financiële ratio s Weerstandsvermogen (beleid, risico s en weerstandscapaciteit) De verplichte paragrafen 85 3 De eigen inkomsten vergeleken Inleiding De Financiële-verhoudingswet en belastingcapaciteit De opbrengsten van de belangrijkste heffingen in de gemeente Delft vergeleken met de normopbrengst ingeval van een artikel 12-aanvraag Gemeentelijke woonlastendruk Overige heffingen 91 4 De nettolasten vergeleken Inleiding Referentiekader De vergelijking met zichzelf Toelichting op verschillen per cluster 100 3

9 5 Personeelsomvang en -kosten Inleiding Uitwerking Conclusie 124 Bijlagen: 1 Hoe werkt artikel 12? De opbouw van de algemene uitkering 2015 van Delft en de selectiegroep Balansontwikkeling Delft Clustervergelijking 2010, 2014 en 2015 tussen de nettolasten van Delft volgens de vastgestelde begroting en de inkomsten van het gemeentefonds A Clustervergelijking 2015 tussen de nettolasten van Delft volgens vastgestelde begroting en de inkomsten uit gemeentefonds 137 5B Clustervergelijking 2015 tussen de nettolasten van de selectiegroep ten opzichte van de inkomsten uit gemeentefonds en van Delft ten opzichte van de inkomsten uit gemeentefonds 138 5C Clustervergelijking 2015 tussen de nettolasten van Delft en van de selectiegroep A Clustervergelijking 2014 tussen de nettolasten van Delft volgens vastgestelde begroting en de inkomsten uit gemeentefonds 141 6B Clustervergelijking 2014 tussen de nettolasten van de selectiegroep ten opzichte van de inkomsten uit gemeentefonds en van Delft ten opzichte van de inkomsten uit gemeentefonds 142 6C Clustervergelijking 2014 tussen de nettolasten van Delft en van de selectiegroep A Clustervergelijking 2010 tussen de nettolasten van Delft volgens vastgestelde begroting en de inkomsten uit gemeentefonds 145 7B Clustervergelijking 2010 tussen de nettolasten van de selectiegroep ten opzichte van de inkomsten uit gemeentefonds en van Delft ten opzichte van de inkomsten uit gemeentefonds 146 7C Clustervergelijking 2010 tussen de nettolasten van Delft en van de selectiegroep 147 Basisgegevens 8A Aangeleverde/geaccordeerde cijfers begroting 2015 gemeente Delft 149 8B Aangeleverde/geaccordeerde cijfers begroting 2014gemeente Delft 151 8C Aangeleverde/geaccordeerde cijfers begroting 2010gemeente Delft 153 4

10 Bestuurlijke samenvatting, conclusies en aanbevelingen Aanleiding voor de begrotingsscan Tekortbegroting 2015 vastgesteld Op 18 december 2014 heeft de gemeenteraad van Delft de meerjarenbegroting vastgesteld die eerder door het college van B&W was aangeboden en alle jaren met tekorten sloot. Ondanks de verwerking van een meerjarig bezuinigingspakket liet de vastgestelde meerjarenbegroting tekorten zien van 11,3 miljoen in 2015 tot aflopend 6,3 miljoen in Preventief toezicht ingesteld voor 2015 Doordat er sprake was van een begroting en meerjarenraming die over alle jaren een begrotingstekort vertoonde en tevens de indieningstermijn voor de begroting van 15 november was overschreden, was het onvermijdelijk voor de financieel toezichthouder, het college van gedeputeerde staten van Zuid-Holland, om de gemeente Delft onder preventief toezicht te stellen. Gevolg daarvan is dat de begroting 2015 en de begrotingswijzigingen daarop de goedkeuring van de provincie behoeven. De hierbij te volgen werkwijze is door de provincie tijdens een commissievergadering aan de gemeente toegelicht. Voorgeschiedenis Delft bezuinigt al een aantal jaren om de begroting sluitend te houden Het uitgavenniveau van de gemeente lag in 2010 nog hoger dan op grond van de algemene uitkering mocht worden verondersteld. Ondanks dat Delft, net als andere gemeenten, de gevolgen van de financiële crisis (zich onder meer uitend in nadelen bij de grondexploitaties, lagere opbrengsten bouwleges, lagere algemene uitkering en hogere bijstandslasten) voelt, is de gemeente er in geslaagd het lastenniveau in de afgelopen jaren terug te brengen. Om dat te bereiken heeft de gemeente tot en met 2014 een forse bezuinigingsopgave oplopend tot 56 miljoen in 2017, verwerkt. In de loop van 2014 zijn opnieuw financiële tekorten zichtbaar geworden, wat heeft geleid tot een extra bezuinigingspakket van 4,1 miljoen in 2015, oplopend naar 12 miljoen in Dit extra bezuinigingspakket is echter niet voldoende om te komen tot een structureel sluitende begroting. Na verwerking van het bezuinigingspakket resteert in 2015 een tekort van 11,3 miljoen, aflopend naar 6,3 miljoen in De weerstandcapaciteit van Delft loopt al enige tijd terug Naast de inspanningen om de exploitatiebegroting sluitend te houden, had de gemeente te maken met een teruglopende weerstandscapaciteit als gevolg van nadelige saldi op de grondexploitaties en het verhogen van de verliesvoorziening grondexploitaties (niet zijnde de Spoorzone). Op de afname van de weerstandscapaciteit is jaarlijks gereageerd door in eerste instantie de beklemde algemene reserve vrij besteedbaar te maken en vervolgens voornamelijk door gelden uit bestemmingsreserves over te hevelen naar de algemene reserve. Het gevolg daarvan is dat de bestemmingsreserves de afgelopen jaren met een groot bedrag zijn afgenomen. De beoogde dekking van Spoorzone valt weg Aan het begin van deze eeuw heeft de raad van de gemeente Delft het besluit genomen om mee te betalen aan de aanleg van een spoortunnel (project Spoorzone). Door de aanleg van de tunnel ontstond de mogelijkheid om het bovengrondse gebied te ontwikkelen. Uitgangspunt was dat de bijdrage in de spoortunnel zou kunnen worden betaald uit de opbrengst van de bovengrondse 5

11 gebiedsontwikkeling. In de loop van de jaren is gebleken dat deze dekking niet haalbaar is, waardoor de gemeente wordt geconfronteerd met een direct financieel nadeel van 81 miljoen en indirect met een extra nadeel van 30 miljoen in verband met de noodzaak een grote buffer voor onvoorziene uitgaven in het project Spoorzone aan te houden en de weerstandscapaciteit te versterken. Alternatieve dekking geregeld maar algemene reserve negatief De weerslag die de nadelen in de grondexploitaties de afgelopen jaren op de reservepositie hadden, heeft ertoe geleid dat voor het opvangen van nadelen en risico s van het project Spoorzone moest worden gekozen voor het ten laste van de exploitatie versterken van de weerstandscapaciteit (spaarmodel). Bij de controle van de jaarrekening 2014 heeft de accountant aangegeven dat voor het opvangen van het tekort op de business case Spoorzone in plaats van het spaarmodel een verliesvoorziening Spoorzone gevormd moet worden. Daardoor wordt het eigen vermogen van de gemeente per eind 2014 negatief. Gemeente investeert zelf ook in gebied Spoorzone Naast de bijdrage in de spoortunnel investeert de gemeente ook in de inrichting van de openbare ruimte. De investering van totaal 68 miljoen wilde de gemeente aanvankelijk terugverdienen door verwachte meeropbrengsten in de onroerende zaakbelasting en algemene uitkering. Daardoor waren de lasten en baten neutraal in de begroting verwerkt. Echter deze meeropbrengsten zullen zich nog niet op korte termijn voordoen, waardoor voor de korter termijn alsnog alternatieve dekking in de begroting moest worden gevonden. Andere gemeentelijke investeringen in het gebied zijn de bouw van een nieuw stadskantoor (HNK), fietsenstallingen, parkeergarage en scholen. Doel van de begrotingsscan Onderzoeken naar de (financiële) positie van Delft In de voorbereiding op de begroting 2015 was de gemeente al op zoek gegaan naar nieuwe bezuinigingsmogelijkheden. Dit resulteerde in het rapport De grens is nu wel bereikt. Daarnaast werd een stresstest op de business case van het project Spoorzone uitgevoerd, waarop door de Rebel Group een second opinion werd gegeven. Tevens werd door bureau Louter een sterkte-/zwakte analyse gedaan van de positie van Delft in de regio. Voor het noodzakelijke pakket aan extra bezuinigingen van 18,3 miljoen in 2018, bovenop het reeds door de gemeente doorgevoerde bezuinigingspakket van 57 miljoen vanaf 2009, kon voor 12 miljoen invulling gevonden worden. Verzoek om een begrotingsscan Gelet op de verslechterde financiële positie heeft het college van burgemeester en wethouders van Delft aan Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland eind september 2014 gevraagd in samenwerking met het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksreleaties (BZK) een begrotingsscan op te stellen. De uitkomsten van de begrotingsscan zullen mede als input worden gebruikt voor de te maken keuzes om tot een sluitende (meerjaren)begroting te komen. De begrotingsscan verschaft inzicht in de eigen financiële positie en hoe die positie zich verhoudt tot vergelijkbare gemeenten. Bovendien wordt inzicht gegeven in cijfermatige afwijkingen die zich op de verschillende taakgebieden voordoen. Ook wordt aandacht besteed aan een nadere analyse van de oorzaken van de verschillen in de uitgaven- en inkomstenclusters. Daarnaast wordt de financiële positie en het financiële beleid geanalyseerd vanaf 2009 tot heden. Begrotingsscan in twee fasen Omdat de gemeente de bevindingen en aanbevelingen die voorvloeien uit het provinciale deel van de begrotingsscan (hoofdstuk 2) mede waar mogelijk als input wilde gebruiken voor het herstelplan dat de gemeente in het kader van het 6

12 preventieve toezichtregime moet opstellen, is dat hoofdstuk al in de periode december 2014-februari 2015 vervaardigd. Op 5 maart 2015 zijn de bevindingen van dit concept hoofdstuk in een bestuurlijk overleg gedeeld met de wethouder financiën, jeugdzorg, onderwijs en dienstverlening, de wethouder verkeer en vervoer, grondzaken en vastgoed en Spoorzone, de gemeentecontroller en de controllerstaf van de gemeente Delft. De gemeente heeft een deel van deze aanbevelingen inmiddels opgepakt. Omdat het rapport De grens is nu wel bereikt uit 2014 reeds elementen van een begrotingsscan bevatte en de gemeente de analyse van de inkomsten- en uitgavenclusters (de hoofdstukken 3 tot en met 5 worden vervaardigd door BZK) uitgevoerd wilde zien op basis van de begrotingscijfers 2015, zijn deze hoofdstukken in april 2015 en de eerste helft van mei 2015 vervaardigd. Dit was, gelet op het tijdstip waarop deze cijfers en vooral de vergelijkingscijfers beschikbaar komen, het vroegst haalbare. Deze, ten opzichte van een reguliere begrotingsscan, afwijkende procedure is vooraf afgestemd met de gemeente. Gebruikte gegevens Het onderzoek voor deze begrotingsscan is uitgevoerd in de periode december 2014 tot en met mei Concreet betekent dit dat deze begrotingsscan in de eerste plaats is gebaseerd op de begroting 2015, de meerjarenraming en de jaarrekening Maar de scan maakt ook gebruik van eerdere begrotingen en jaarrekeningen vanaf 2009, in het bijzonder voor wat betreft het beeld dat daar uit naar voren komt van de ontwikkeling van de financiële positie en welke verschuivingen zich in de (netto)lasten tussen 2010, 2014 en 2015 hebben voorgedaan. Ook zijn de uitkomsten op hoofdlijnen van de door B&W van Delft vastgestelde jaarrekening 2014 in de afrondingsfase nog bij de scan betrokken. In deze samenvatting komen op hoofdlijnen de resultaten van het onderzoek aan de orde. In de afzonderlijke hoofdstukken van de begrotingsscan is alle informatie evenals de conclusies en aanbevelingen van het onderzoek terug te vinden. Ondersteuning bij begrotingsvoorbereiding en besluit over artikel 12-aanvraag Parallel aan de samenstelling van deze begrotingsscan is de gemeente verschillende scenario s aan het ontwikkelen voor de aanpak van de financiële situatie. Hierbij worden drie scenario s uitgewerkt, te weten: Wat kunnen we zelf doen?, Wat kunnen we met anderen doen? en Wat kunnen we uit handen geven. Dat laatste scenario heeft betrekking op een aanvraag op grond van artikel 12 van de van de Financiële verhoudingswet (Fvw). De uitkomsten en aanbevelingen van deze begrotingsscan moeten de gemeente Delft ondersteunen in de keuzes die te maken zijn bij de opstelling van de begroting Eén van die keuzes zou dan kunnen zijn het doen van een aanvraag op grond van artikel 12 van de Financiële verhoudingswet (Fvw). Het perspectief van een mogelijke artikel 12-aanvraag heeft ertoe geleid dat er in deze scan meer aandacht is voor aspecten die bij de beoordeling van een artikel 12-aanvraag van belang zijn. Behalve aspecten van een eventuele artikel 12-aanvraag biedt de scan ook inzicht in de mogelijkheden die Delft heeft om op eigen kracht de begrotingstekorten af te dekken. Dit komt onder meer naar voren bij de vergelijking van de (netto)lasten van Delft met de over de clusters verdeelde gemeentefondsuitkering en de (netto)lasten van (een groep van) vergelijkbare gemeenten. Zelf oplossen of aanvraag artikel 12? Deze begrotingsscan biedt dus hulp bij het beantwoorden van de vraag welke mogelijkheden Delft heeft om voldoende dekkingsmiddelen te realiseren. Als dat niet lukt, is het alternatief het doen van een verzoek voor een aanvullende uitkering voor het jaar 2016 vóór 1 december Er wordt daarom in deze begrotingsscan uitvoeriger dan normaal het geval zou zijn, stilgestaan bij de toetsingscriteria die bij een artikel 12-aanvraag worden gehanteerd. De gemeenteraad van Delft krijgt zo een indruk van de consequenties van een 7

13 artikel 12-aanvraag en het onderzoek dat de artikel 12-inspecteur zal doen. Gedetailleerde informatie is daarover te vinden in de handleiding artikel 12 Fvw op de site 1. In bijlage 1 van deze scan is kort beschreven wat de eisen zijn van artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet (Fvw) om in aanmerking te komen voor een aanvullende bijdrage uit het gemeentefonds. Niet vrijblijvend en openbaar Deze begrotingsscan moet Delft zoals gezegd ondersteunen bij de totstandkoming van de begroting 2016 en de meerjarenraming en de daaraan voorafgaande Kadernota Omdat Delft onder het preventieve toezicht van de provincie Zuid-Holland valt, zullen de conclusies en aanbevelingen tevens input zijn voor overleg tussen de gemeente en de provincie. Als follow-up van de begrotingsscan wordt straks van de raad of het college een schriftelijke reactie richting de provincie, te weten GS, gevraagd (in afschrift aan BZK). Daarbij verwachten zowel de provincie als BZK dat de gemeente aangeeft wat met de conclusies en aanbevelingen wordt gedaan. In deze begrotingsscan zijn de conclusies en aanbevelingen waar mogelijk gericht op het bijdragen ofwel realiseren van een structureel sluitend meerjarenperspectief bij een passend te achten reservepositie. De provincie is de aangewezene om de daadwerkelijke realisatie daarvan te monitoren en daarover te rapporteren aan BZK. Het vervolgtraject en de intensiteit van de betrokkenheid van provincie en BZK hierbij hangt af van het succesvol realiseren van het structureel sluitende meerjarenperspectief door de gemeente. Ontbreekt dat structureel sluitende perspectief overduidelijk in de begroting evenals de meerjarenraming dan resulteert dat in continuering van het preventief financieel toezicht door de provincie. Besluit de raad van de gemeente Delft tot het aanvragen van een artikel 12-uitkering omdat zij geen mogelijkheden ziet om bij een uiterste maximale eigen inspanning de financiële problemen op eigen kracht op te lossen, dan zal de betrokkenheid van BZK een andere vorm krijgen, vanwege het uit te voeren artikel 12-onderzoek. De begrotingsscan is in principe een openbaar document en zal, tenzij de gemeente daar bezwaren tegen inbrengt, op de internetsite van BZK worden geplaatst. Belangrijkste bevindingen Uitgangspunt voor de begrotingsscan is de volgende centrale probleemstelling: Geef in de begrotingsscan inzicht in de financiële positie van Delft, zodat de uitkomsten kunnen worden gebruikt als ondersteuning bij het maken van prioriterings- en beleidskeuzes. Doel van deze scan is een oordeel te vormen over de financiële situatie van Delft en te inventariseren welke mogelijkheden de gemeente heeft om de financiële situatie te verbeteren. Meer in het bijzonder geeft de gemeente Delft in haar aanvraag van de begrotingsscan van 29 september 2014 aan dat om verder te komen in de analyse van oorzaken en mogelijke oplossingen de gemeente behoefte heeft aan een uitgebreide begrotingsscan. Aandachtspunten daarbij zijn de effecten van: spaarmodel en overige bijdragen aan de Spoorzone de sociale structuur van Delft op de uitkering van het gemeentefonds de stapeling van bezuinigingen in de afgelopen jaren op exploitatie en reserves. Burgemeester en wethouders van Delft zien deze begrotingsscan als een noodzakelijke stap om het proces voor de komende maanden verder uit te kunnen lijnen. De maatschappelijke urgentie is groot. 1 Google op handleiding artikel 12. In de meicirculaire 2015 is een beperkte actualisatie van de handleiding artikel 12 medegedeeld. 8

14 Om deze centrale probleemstelling te behandelen zijn er drie onderzoeksvragen geformuleerd. Deze luiden als volgt: 1. Wat kan over de financiële positie van de gemeente Delft worden gezegd aan de hand van de (meerjaren)begrotingen en jaarrekeningen vanaf 2009? 2. Doen zich tussen de gemeente Delft en de selectiegroep verschillen voor ten aanzien van de belastingen en rechten en zo ja, in welke mate zijn deze verschillen te verklaren? 3. Hoe verhouden de eigen inkomsten (OZB en overige heffingen) en de nettolasten van de gemeente Delft zich in 2015 ten opzichte van de clusters van de algemene uitkering en hoe is dat beeld ten opzichte van de (gemeenten in de) selectiegroep? Daar waar mogelijk en relevant wordt tevens de ontwikkeling ten opzichte van 2010 en 2014 betrokken. Uitgangspunt bij dit onderzoek zijn de primaire begrotingen 2010, 2014 en 2015 zoals die zijn vastgesteld door de gemeente Delft. Er wordt voornamelijk gebruik gemaakt van de begrotingscijfers van de gemeente Delft zoals die door het CBS aan BZK zijn aangeleverd. Selectiegemeenten Voor deze begrotingsscan zijn in overleg met de gemeente Delft zes gemeenten geselecteerd die qua inwoneraantal en uitkering uit het gemeentefonds overeenkomen en gemiddeld genomen qua structuurkenmerken vergelijkbaar zijn met de gemeente Delft (sociale structuur: matig, centrumfunctie: redelijk). Dit zijn gemeenten Dordrecht, Gouda, Leiden, Schiedam, Vlaardingen en Zoetermeer, hierna genoemd de selectiegroep. Dit zijn gemeenten met een matige sociale structuur en een redelijke tot sterke centrumfunctie. 1. Wat kan over de financiële positie van de gemeente Delft worden gezegd aan de hand van de (meerjaren)begrotingen en jaarrekeningen vanaf 2009 tot op heden? Om deze vraag te beantwoorden wordt aandacht besteed aan de volgende onderdelen: financieel beleid (paragraaf 2.2) en begroting en meerjarenraming (paragraaf 2.3). Bij het onderdeel begroting en meerjarenraming wordt een groot aantal onderwerpen behandeld: financiële positie in historisch perspectief, begroting 2015 en meerjarenraming , gerealiseerde en nog te realiseren bezuinigingen, flexibiliteit van de begroting, het financieel beleid ten aanzien van investeringen, afschrijvingen en financiering, het financieel beleid ten aanzien van reserves, onderhoud kapitaalgoederen, tekortproblematiek grondexploitaties, tekortproblematiek Spoorzone, de financiële relatie tussen gemeente Delft en OBS, toerekening apparaatskosten, balans en financiële ratio s, weerstandsvermogen (beleid, risico s weerstandscapaciteit) en de verplichte paragrafen. Elke onderdeel wordt afgesloten met conclusies en eventueel aanbevelingen. Hieronder wordt een samenvatting per paragraaf gegeven. De verdieping van de onderwerpen vindt u in de betreffende paragrafen van hoofdstuk 2. Financiële positie in historisch perspectief (2009 t/m 2013) Jaarlijks is in de begroting sprake van tekorten en noodzakelijke bezuinigingsmaatregelen. De jaarrekeningen sluiten de laatste jaren door de inzet van reserves met overschotten, waardoor de reserves zijn afgenomen. Het risicoprofiel is hoog en de weerstandscapaciteit is in veel van de begrotingsjaren niet toereikend. De weerstandscapaciteit is ingezet voor verliesnemingen in de grondexploitatie Harnaschpolder, het spaarmodel en budgetoverhevelingen. Hierdoor worden de gelden die nodig zijn om het tekort van de exploitatie Spoorzone op te vangen bij elkaar gespaard ten laste van de exploitatierekening. 9

15 De boekwaarde van de investeringen die eind 2013 op de balans staan zijn in vergelijking met de selectiegroep niet als hoog of afwijkend te kwalificeren. Wel investeert Delft vooral de laatste en komende jaren veel. De toezichthouder en de accountant zijn kritisch over de ontwikkeling van het risicoprofiel en de ontoereikendheid van de onderhoudsvoorzieningen. Daarnaast wijst de toezichthouder jaarlijks op de noodzaak om voorgenomen bezuinigingen op programmaniveau daadwerkelijk in te vullen. In de conceptjaarrekening 2014 wordt een nadelig resultaat over 2014 gepresenteerd van 46 miljoen. Dit wordt vooral veroorzaakt door het vormen van een verliesvoorziening Spoorzone (ter vervanging van het spaarmodel) en het vormen van een voorziening voor onvoorziene nadelen Spoorzone. Ook is er in 2014 sprake van een nadeel van circa 11 miljoen op de grondexploitatie Harnaschpolder. Dit nadeel is in de jaarrekening al verrekend met de algemene reserve gebiedsontwikkeling en vormt daarom als zodanig geen onderdeel van het gepresenteerde tekort van 46 miljoen. Als gevolg van het tekort en de hiervoor opgenomen voorziening wordt de algemene reserve per eind 2014 negatief. Begroting Als gevolg van nieuwe financiële tegenvallers, laat de meerjarenbegroting 2015 tot en met 2018 oplopende tekorten zien. Omdat de bestemmingsreserves bedoeld ter dekking van kapitaallasten uitgeput raken, neemt de druk op de exploitatierekening verder toe. Om dit te kunnen bekostigen, wordt bestaand beleid geschrapt. De volgende zaken leggen een groot beslag op de financiële ruimte in de begroting: de voor het spaarmodel Spoorzone benodigde bedragen (in 2015 ten opzichte van ,5 miljoen meer ten laste van de exploitatie); het versterken van het eigen vermogen ten laste van de exploitatie ( 2,3 miljoen vanaf 2015); rentelasten verliesvoorziening Harnaschpolder ( 2,2 miljoen vanaf 2014); de door de gemeente geraamde risicobuffers besparingsverliezen en flankerend beleid ( 8,25 miljoen, waarvan in de programmabegroting ,75 miljoen is geraamd). Als gevolg van de in de conceptjaarrekening 2014 gevormde verliesvoorziening voor de Spoorzone, kunnen de in de begroting opgenomen spaarbedragen (spaarmodel) vervallen. De gemeente zal dit in de kadernota 2015 en de meerjarenbegroting verwerken. Gerealiseerde en nog te realiseren bezuinigingen De gemeente heeft in de afgelopen jaren een forse bezuinigingsopgave oplopend tot 56 miljoen in 2017, verwerkt. Een deel van de tot en met 2014 vastgestelde bezuinigingen moet vanaf 2015 nog worden geëffectueerd. In 2015 is dit 11% ( 5,8 miljoen), wat oploopt naar 19% in 2018 ( 10,5 miljoen). Daarnaast is vanaf 2015 sprake van nieuwe bezuinigingen van 4,1 miljoen in 2015, oplopend naar 12 miljoen in Het pakket van 56 miljoen wordt daardoor dus verhoogd tot 68 miljoen structureel. Omdat het tijd (en geld) kost om bezuinigingen volledig structureel te kunnen realiseren heeft de gemeente twee stelposten (lasten) gevormd. De stelpost besparingsverliezen en flankerend beleid ten bedrage van totaal 8,25 miljoen in 2015, oplopend naar 13 miljoen in Deze posten vallen naar verwachting in 2019 deels weg, zodat er vanaf dat jaar een bedrag aan ruimte in de begroting vrijkomt. De bezuinigingen zijn dan volledig gerealiseerd. Vastgestelde bezuinigingen die volgens de gemeente niet of niet volledig kunnen worden gerealiseerd worden tijdens het jaar of bij de jaarrekening afgeboekt van de stelpost besparingsverliezen. In 2015 is een bedrag aan bezuinigingen van 4,5 miljoen niet gerealiseerd en gecompenseerd door een verlaging van de stelpost 10

16 besparingsverliezen van 1,7 miljoen. Dat wil zeggen dat er 2,8 miljoen niet bespaard noch afgedekt is door de stelpost besparingsverliezen, wat leidt tot een stijging van het begrotingstekort. De niet gerealiseerde bezuinigingen moeten nu in het volgend (begrotings)jaar worden gerealiseerd. Onder voorwaarden is het budgethouders toegestaan om incidentele voordelen in te zetten vooruitlopend op het structureel invullen van bezuinigingstaakstellingen. De structurele verwerking van de bezuinigingen is door deze twee factoren lastig te volgen in de programmabegroting. Investeringen, afschrijvingen en financiering De kaderstellende functie van de nota reserves, voorzieningen en investeringen kan worden versterkt als daarin, bijvoorbeeld bij een volgende herziening, het gemeentelijk beleid op het gebied van investeringen uitgebreider wordt belicht. Er is sprake van een relatief groot volume aan in uitvoering zijnde- en voorgenomen investeringen, wat de komende jaren zal leiden tot stijging van de boekwaarde van materiële vaste activa. Voor sommige projecten worden lange afschrijvingstermijnen in combinatie met afschrijving op basis van annuïteiten gehanteerd (Sebastiaansbrug, Kapelsbrug, HNK). Het nadeel van een keuze voor annuïteiten is dat er jaarlijks betrekkelijk weinig ruimte in de begroting ontstaat doordat de kapitaallasten constant blijven. Ook daalt de boekwaarde minder snel door de aanvankelijk lagere afschrijvingslasten. Hierdoor zijn de rentelasten op dergelijke investeringen relatief hoog. Het financieel beleid ten aanzien van reserves De gemeente analyseert elke begrotingsronde de stand van de reserves en bepaalt de wijze waarop de reserves ingezet worden. Het is een vast onderdeel van het begrotingsproces. In de nota reserves, voorzieningen en investeringen is echter weinig beleidsmatige informatie opgenomen over bijvoorbeeld het bestedingsdoel van de reserves. Door in deze nota nadrukkelijker beleid te formuleren op onder andere het bestedingsdoel van de reserves en de noodzaak om bepaalde reserves in stand te houden kan structurele sturing op de reserves plaatsvinden binnen de vooraf bepaalde kaders. Niet voor alle reserves kan een sluitend bestedingsplan worden overgelegd, waardoor niet duidelijk is of de (bestemming)reserves toereikend zijn om de beoogde exploitatielasten structureel te dekken. De bestemmingsreserve Spoorzone zal vanaf 2028 (tot einde looptijd 2055) een negatieve stand kennen wat volgens het BBV niet is toegestaan. Uit de door de gemeente verstrekte prognose van de ontwikkeling reserve Spoorzone komt naar voren dat zowel de afschrijvingslasten als de rentelasten van de investeringen openbare ruimte ten laste van de reserve worden gebracht. In zijn algemeenheid is het echter niet aan te raden om naast de afschrijvingslasten ook rentelasten ten laste van reserves te brengen. Reservemutaties zijn lastig te volgen en er is jaarlijks sprake van een groot volume aan toevoegingen en onttrekkingen in de begroting en jaarrekening. Onderhoud kapitaalgoederen Voor het onderhoud van kapitaalgoederen zijn beheerplannen vastgesteld. De gemeente heeft ervoor gekozen om voor de belangrijkste kapitaalgoederen (wegen, riolering, gebouwen) niet met onderhoudsvoorzieningen te werken. Indien er sprake is van fluctuaties in onderhoudslasten zullen deze ten laste van de exploitatiebegroting komen. Als gevolg van areaaluitbreiding (Harnaschpolder, Spoorzone) zullen de onderhoudskosten nog verder gaan stijgen. Dit zal duidelijk worden op basis van nieuwe geactualiseerde beheerplannen. Aan de hand daarvan zal de gemeente de budgetten in de begroting aanpassen. Voor gebouwen is een taakstellende bezuiniging opgelegd aan het vastgoedbedrijf, die gevolgen kan hebben voor het onderhoud (niveau wordt dan: waarborgen van veiligheid). 11

17 Tekortproblematiek grondexploitaties De boekwaarde van de actieve grondexploitaties wordt vooral veroorzaakt door grondexploitatie Harnaschpolder, hetgeen ook geldt voor de verliesvoorziening voor grondexploitaties. De verliesvoorziening wordt berekend op basis van netto contante waarde. De rente kwam tot en met 2013 ten laste van de algemene reserve gebiedsontwikkeling. Omdat de stand van deze reserve dit niet meer toelaat, komen de rentelasten van de voorziening ad 2,2 miljoen vanaf 2014 ten laste van de exploitatiebegroting van de algemene dienst. De stand van de algemene reserve gebiedsontwikkeling bedroeg eind ,1 miljoen. Dit betekent dat eventuele verdere verliesnemingen niet meer door deze reserve kunnen worden opgevangen. De stand van deze reserves is per eind 2014 door het nadeel op de grondexploitatie in 2014 (Harnaschpolder) 7 miljoen negatief. Het risicoprofiel van de projecten en het meerjarige overzicht van deze reserve wordt geactualiseerd in het MPG De gemeente merkt de business case Spoorzone niet aan als actieve grondexploitatie, maar als samenwerkingsverband. De kosten voor rekening van de gemeente komen tot uitdrukking op diverse begrotings- en balansposten. De beschrijving van de uit de Spoorzone voortkomende financiële ontwikkelingen en risico s hebben, gelet op de financiële impact daarvan, een relatief bescheiden plek in de programmabegroting en de jaarrekening van Delft. Tekortproblematiek Spoorzone De jaarlijkse lasten van de direct aan de Spoorzone gerelateerde investeringen en bijdragen bedragen in de begroting 2015 (dus voor opheffing spaarmodel) circa 13,2 miljoen. De aanvullende projectonderdelen voor rekening van de gemeente betreffen investeringen van circa 131 miljoen met een extra jaarlast (ten opzichte van de al in de begroting opgenomen budgetten) van 2,2 miljoen. Er zijn daarnaast diverse p.m. posten die een financieel effect hebben en tot een last in de begroting gaan leiden. De keuze om tot en met 2014 een deel van de doorbetaling aan het spaarmodel niet ten laste van de exploitatie maar ten laste van de reserve gebiedsontwikkeling te dekken, heeft vanaf 2015 hogere lasten voor de exploitatie tot gevolg. Omdat OBS de eindopbrengst van het (voormalige) spaarmodel al volledig als baat in de business case inboekt, wordt deze baat niet meer meegerekend bij het tekort dat wordt gepresenteerd. Dit kan tot verwarring leiden. Het tekort per eind 2013 op de business case Spoorzone ad 8,7 miljoen, zou zonder de al ingeboekte gemeentelijke bijdrage hoger zijn, te weten 8,7 miljoen plus 42 miljoen uit het spaarmodel. Juist omdat de OBS Spoorzone zeer complex is, zou het inzicht verhogend zijn om het tekort zo te presenteren dat in een oogopslag duidelijk is wat dit project de gemeente kost. De raad heeft aanvankelijk besloten om de jaarlijkse toevoeging aan de reserve Spoorzone ad 3 miljoen (ter dekking van de kapitaallasten openbare ruimte) te dekken uit opbrengsten van het door de gemeente beoogde gesloten systeem (toename van opbrengsten OZB, bouwleges en algemene uitkering). Deze dekkingsvorm bleek niet realistisch, waardoor deze last met ingang van de programmabegroting 2012 binnen bestaande budgetten is afgedekt. In de begroting is dit niet nader toegelicht. De gemeentelijke bijdrage van 80 miljoen in de aanleg van de spoortunnel is een vast bedrag. Het is aanvankelijk wel gebaseerd op verwachte grondopbrengsten, maar vervolgens is het gefixeerd en neemt het niet af bij het realiseren van lagere grondopbrengsten. Het projectrisico van de spoortunnel ligt bij het Rijk. De risico s met betrekking tot hogere rentekosten, aanvullende wensen inrichting openbare 12

18 ruimte (ofwel grondexploitatierisico), Spoorsingelgarage, tekort Grotiuscollege en niet sluitende business case liggen bij de gemeente. De financiële relatie tussen gemeente Delft en OBS In de jaarstukken van OBS zijn de deelprojecten niet terug te vinden (boekwaarde, kosten, opbrengsten). De business case Spoorzone is een rekenmodel, dat niet direct is terug te leiden naar de balans van OBS. Dit vergt een goede toelichting op projectonderdelen. De aansluiting van de corresponderende balansposten van de OBS en de gemeente is niet direct zichtbaar. Een integrale benadering over financiële verwevenheid tussen OBS en gemeente ontbrak tot voor kort: beide redeneerden vanuit hun eigen positie, terwijl OBS wel voor rekening en risico van de gemeente handelt. De gemeente heeft aangegeven van mening te zijn, dat inmiddels voldoende afspraken zijn gemaakt om te borgen dat de afstemming volledig is. Toerekening apparaatskosten De gemeente heeft de aan de verliesvoorziening grondexploitaties en de boekwaarde grondexploitaties (exclusief Spoorzone) toe te rekenen rente verlaagd van 5% naar 4%. Dit is, gelet op de huidige marktrente, een realistischer percentage. Wel heeft dit tot gevolg dat het voordeel dat de gemeentebegroting had op het doorbelasten van externe rente aan de grondexploitaties lager wordt, waarvoor dus binnen de begroting alternatieve dekking moet worden gevonden. De rentebijschrijving op de verliesvoorziening werd tot en met 2013 ten laste van de algemene reserve gebiedsontwikkeling gebracht en vanaf 2014 ten laste van de begroting. Balans en financiële ratio s Een conclusie over de hoogte van de nettoschuld van de gemeente Delft moet met de nodige voorzichtigheid worden geformuleerd. In 2013 stond Delft op plaats 371 (van de 403 gemeenten) in het door de VNG gepubliceerde overzicht kengetallen schulden Nederlandse gemeenten per Dit kengetal is geheel conform de definitie die daarvoor landelijk wordt gehanteerd, maar wel vertekend als gevolg van de specifieke eigenschappen van de balans van de gemeente door de financiële geldstromen tussen gemeente en OBS. Als dit aspect wordt meegenomen in de berekening van de nettoschuld komt naar voren dat er eind 2013 in vergelijking met de selectiegroep geen sprake is van een zeer hoge netto schuld. De langlopende schuld per inwoner ligt ook dicht tegen het gemiddelde van de selectiegroep. Op 31 december 2013 was circa 82% van het gemeentelijk bezit belast met schulden. De gemeente is hierdoor in sterke mate gevoelig voor renteontwikkelingen en loopt daarmee een renterisico. In de periode 2009 tot en met 2013 is de schuldpositie vooral toegenomen door investeringen. Sinds 2008 is de boekwaarde van de investeringen met economisch- en maatschappelijk nut (niet zijnde financiële vaste activa) toegenomen met 103 miljoen. Desondanks is de boekwaarde van de investeringen met economisch- en maatschappelijk nut per ten opzichte van de selectiegroep relatief laag. De boekwaarde zal, bij ongewijzigd beleid, door voorgenomen investeringen de komende jaren met circa 150 miljoen toenemen (begroting , blz. 39). Vooral daardoor is het EMU saldo voor Delft 3x hoger dan de norm die daarvoor staat. Weerstandsvermogen (beleid, risico s, weerstandscapaciteit) De weerstandscapaciteit is structureel te laag, terwijl de risico s, vooral door het project Spoorzone, toenemen. Het op peil brengen van het weerstandvermogen heeft de laatste jaren prioriteit gehad, maar heeft niet geleid tot het structureel verbeteren van de financiële positie van de gemeente. De gemeente heeft de weerstandscapaciteit tot nu toe vooral op peil gebracht door de inzet van de bestemmingsreserves. 13

19 De verplichte paragrafen Naar aanleiding van de beoordeling van de verplichte paragrafen komt naar voren dat de paragraaf financiering meer inzicht zou kunnen geven in de oorzaken van de meerjarige financieringsbehoefte. 2. Doen zich tussen de gemeente Delft en de selectiegroep verschillen voor ten aanzien van de belastingen en rechten en zo ja, in welke mate zijn deze verschillen te verklaren? OZB en gemeentefonds: aftrekpost en meeropbrengst De algemene uitkering hangt mede af van hoeveel OZB een gemeente kan heffen. Als een gemeente meer OZB kan heffen, is er minder geld uit het gemeentefonds nodig. De waarde van de onroerende zaken en de voor alle gemeenten gelijke rekentarieven bepalen de OZB-aftrekpost in de algemene uitkering. Het gemeentefonds gaat bij de rekentarieven in Delft uit van een OZB-opbrengst van 16,1 miljoen, terwijl de opbrengst via de door de raad vastgestelde tarieven 24,0 miljoen is. Dat betekent dat Delft in ,0 miljoen (bijna 50%) meer OZB heft dan waar het gemeentefonds van uitgaat. Deze meeropbrengst is voor 5,5 miljoen (=69%) afkomstig van de niet-woningen en voor 2,5 miljoen(=31%) van de woningen. Delft int een relatief groot deel van de OZB via de niet-woningen. Wat betreft de niet-woningen zijn er in gemeenten (van de 393) in Nederland waar het OZB-gebruikerstarief hoger is dan het Delftse tarief van 0,2187, en 72 gemeenten waar het OZB-eigenarentarief hoger is dan het Delftse tarief van 0,2731. Verder zijn er 109 gemeenten waar het OZB-tarief voor eigenaren van woningen hoger ligt dan het Delftse tarief van 0,1438. Voldoet Delft aan het redelijk peil? Om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering in geval van een artikel 12-aanvraag dienen de eigen heffingen uit het belastingpakket tenminste te voldoen aan het redelijk peil. Het belastingpakket bestaat uit de OZB, het rioolrecht en de afvalstoffenheffing. Jaarlijks stellen de beheerders van het gemeentefonds via de meicirculaire het redelijk peil vast. Op basis van de door de gemeente opgestelde berekening, is, indien rekening wordt gehouden met de onttrekkingen aan de reserves riolering en afvalverwijdering, sprake van volledige lastendekkendheid. In deze berekening zijn de gemeentelijke kwijtscheldingen betrokken, waarmee conform het uitgangspunt van artikel 12 álle exploitatie- en kapitaallasten inclusief BTW worden betrokken in het tarief. Bij het onderdeel OZB wordt voor 2015 een percentage van 0,1790 van de WOZwaarde gehanteerd. Het normtarief OZB voor toelating tot artikel 12 wordt bepaald door een opslag van 20% toe te passen op het werkelijk gewogen landelijk gemiddelde OZB-tarief in het jaar t-1. In Delft bedraagt het gemiddelde tarief 0,1827. Dat is 22% boven dit gemiddelde en 2% boven het normtarief OZB voor toelating tot artikel 12. Daarmee voldoet Delft in 2015 aan het redelijk peil, de (minimale) toelatingseis in artikel 12 voor de belastingen. Onderdeel van dit gemiddelde tarief is de opslag van 0,9 miljoen voor het Ondernemersfonds. Omdat dit bedrag niet kan worden gebruikt om de financiële problematiek van Delft op te lossen, draagt dit bij aan de rechtvaardiging van een extra opslag op het OZB-tarief. Woonlasten 2015 voor meerpersoonshuishoudens De gemeentelijke woonlasten (OZB, reiniging en riolering) bedragen voor een 14

20 meerpersoonshuishouden in Delft 777. In de selectiegroep liggen de gemiddelde woonlasten 5,0% ofwel 39 lager dan in Delft. De woonlasten zijn in Delft hoger door de hogere tarieven voor de afvalstoffenheffing en de rioolrechten. Het OZBtarief zorgt voor een matigend effect. In Delft zijn de woonlasten bijna 6% hoger dan de gemiddelde woonlasten in Nederland van 731. Deze bovengemiddelde (maar in geval van een artikel 12-gemeente) acceptabele woonlastendruk, biedt ruimte voor een OZB-verhoging. Delft wordt daarom geadviseerd, ingeval een artikel 12-aanvraag wordt overwogen, de OZB zelf te verhogen tot 150% van het gemiddelde landelijke OZB-tarief (meeropbrengst 5,4 miljoen). Dit kan worden gezien als een van de maatregelen om bij te dragen aan het sluitend maken van de begroting en daarmee de versterking van de weerstandscapaciteit alsmede aanzuivering van de algemene reserve. Indien het gemiddelde OZB-tarief van Delft nu wordt verhoogd tot 150%, wat neerkomt op een stijging met 22,5% van 0,1827 naar 0,22375, dan zijn er 23 gemeenten met een gemiddeld OZB-tarief dat hoger is dan in Delft. Bij circa 9 gemeenten is dat hoge OZB-tarief een compensatie voor niet kostendekkende rioolrechten en afvalstofffenheffing. Op welke wijze de verhoging tot 150% van het gemiddelde landelijke tarief uiteindelijk wordt verdeeld over de verschillende OZB-tarieven, is aan de gemeente. In geval van een artikel 12-aanvraag is een OZB-stijging tot 150% van het gemiddelde landelijke tarief voor uitzonderingsgevallen volgens de artikel 12- handleiding namelijk niet uitgesloten. De grond hiervoor is het feit dat in de artikel 12-handleiding grondexploitatierisico s als risico-aansprakelijkheid bij de gemeente liggen waardoor terughoudendheid past om dergelijke verliezen te betrekken in de artikel 12-procedure. Op grond van hetgeen in paragraaf over de Delftse grondexploitaties is beschreven, ligt het in de rede dat de grondexploitatieverliezen in geval van een artikel 12-aanvraag als (voorname) oorzaak voor de financiële problemen van Delft worden aangewezen. In dat geval is er voor de artikel 12- inspecteur voldoende aanleiding om, Delft, via een bijzonder voorschrift een OZBverhoging tot 150% voor te stellen. Naar aanleiding van de voorgestelde tariefstijging OZB, wordt in overweging gegeven gezien de hogere tarieven voor de afvalstoffenheffing en rioolrechten ten opzichte van de selectiegroep op het cluster Riolering en reiniging te streven naar bezuinigingen met als doel via een daling van de afvalstoffenheffing en/of de rioolrechten een stijging van de woonlastendruk waar mogelijk te beperken. Delft merkt wel op reeds aan taakstellingen op riolering en afvalverwijdering in de meerjarenbegroting te hebben verwerkt. Bovendien acht de gemeente extra taakstellingen niet realistisch gezien de extra kosten voor DSM, de vervangingspiek en een duur samenwerkingsverband. Overige gemeentelijke heffingen vergeleken met selectiegemeenten De overige belastingen en heffingen liggen op eenzelfde niveau als het gemiddelde van de selectiegroep (- 1 euro per inwoner). Delft heft minder precariobelasting en compenseert dit vooral door een hogere parkeerheffing. 3. Hoe verhouden de eigen inkomsten (OZB en overige heffingen) en de nettolasten van de gemeente Delft zich in 2010, 2014 en 2015 ten opzichte van de clusters van de algemene uitkering en hoe is dat beeld ten opzichte van de (gemeenten in de) selectiegroep? Daar waar mogelijk en relevant wordt tevens de ontwikkeling ten opzichte van 2010 en 2014 betrokken. De vergelijking met zichzelf Om inzicht te kunnen krijgen in de begrotingspositie van Delft zijn de inkomsten van het gemeentefonds over 2010, 2014 en 2015 vergeleken met de geraamde 15

21 nettolasten (=lasten minus de baten) van de gemeente. De vergelijkingen van de nettolasten van Delft worden gemaakt op een hoger aggregatieniveau, namelijk op dat van de clusters (=gemeentelijk taakgebied). Op deze wijze is vastgesteld welke positieve en negatieve afwijkingen zich voordoen in het budget van Delft. Dit wordt de gemeente vergeleken met zichzelf genoemd. Binnen de clusters is op functieniveau gekeken naar de ontwikkeling van de nettolasten over deze jaren. Ontwikkelingsrichting inkomstenclusters sinds 2010 Volgens bijlage 4 lagen in 2010 de inkomstenclusters 19,6 miljoen boven de gemeentefondsnorm door vooral hogere inkomstenramingen op de clusters Overige eigen middelen (OEM) en Onroerendezaakbelastingen (OZB). In 2014 is deze overschrijding van de inkomsten met 20,6 miljoen gedaald tot 1,0 miljoen onder het niveau van het gemeentefonds. Dit komt doordat de inkomstenramingen met 16,4 miljoen zijn afgenomen, met name op de clusters OEM en Mutaties reserves, terwijl de gemeentefondsnorm vooral op het cluster Algemene uitkering met 4,2 miljoen is gestegen. In 2015 loopt de onderschrijding van de inkomsten met 4,9 miljoen verder op tot 5,9 miljoen, voornamelijk door de verdere daling van de inkomsten op het cluster OEM met 6,5 miljoen. Ontwikkelingsrichting op de uitgavenclusters sinds 2010 Bijlage 4 laat zien dat ook de uitgavenramingen in ,6 miljoen boven de gemeentefondsnorm lagen, met name op de clusters Werk en inkomen, Cultuur en ontspanning en Bestuur en algemene ondersteuning. Vier jaar later is deze overschrijding met 20,6 miljoen gedaald waardoor de uitgaven van Delft 1,0 miljoen onder de gemeentefondsnorm liggen. Delft heeft dat gerealiseerd door voor 16,4 miljoen aan uitgaven te bezuinigen op verschillende clusters, terwijl de genormeerde gemeentefondsvergoeding 4,2 miljoen is gestegen. De toename in 2015 van de overschrijding op de uitgavenclusters met 6,4 miljoen tot 5,4 miljoen wordt veroorzaakt doordat op de drie decentralisatieclusters het gemeentefonds 1,6 miljoen meer stijgt dan de uitgaven. Op de overige clusters stijgen de uitgaven met 2,9 miljoen, vooral op het cluster Bestuur en algemene ondersteuning. Tegelijkertijd daalt de gemeentefondsvergoeding op de uitgavenclusters met 5,1 miljoen, vooral op het cluster Educatie. Doordat op de inkomstenclusters de inkomsten 5,9 miljoen lager liggen dan het gemeentefonds veronderstelt, is er sprake een begrotingstekort van 11,3 miljoen. De vergelijking met de selectiegroep Een dergelijke vergelijking op cluster- en functieniveau is ook gemaakt voor Delft met de gemeenten in de selectiegroep Vergelijking nettolasten Delft en selectiegroep met het gemeentefonds De nettobaten van Delft blijken 59 per inwoner onder het niveau van het gemeentefonds te liggen, terwijl de nettobaten van de selectiegroep gemiddeld 384 euro per inwoner boven het gemeentefonds liggen (zie bijlage 5B). De selectiegroep heeft dus een inkomstenniveau dat aanzienlijk hoger ligt dan het gemeentefonds veronderstelt om zijn uitgaven mee te dekken. De opvallendste afwijkingen in negatieve zin zijn opnieuw de clusters OEM en Mutaties reserves. Als gevolg van het streven naar een sluitende begroting, vertonen de uitgavenclusters een vergelijkbaar beeld. Waar Delft slechts op 3 van de 9 uitgavenclusters meer lasten heeft dan het gemeentefonds verondersteld, doet zich dat bij het gemiddelde van de selectiegroep bij 7 van de 9 clusters voor. Vergelijking nettolasten Delft en nettolasten selectiegroep Ook bij een vergelijking van de baten en de lasten in absolute zin heeft Delft zowel minder baten als minder lasten dan de selectiegroep. In 2015 zijn de baten 46,8 16