Masterprojecten Ontwikkelingsstoornissen nov 09.doc

Transcriptie

1 Titel masterproject: Onderzoeksvraag: Belemmeringen in de algemene leervoorwaarden bij kinderen met en zonder ontwikkelingsstoornissen Leerbelemmeringen bij ontwikkelingsstoornissen MO01 Kinderen met ernstige ontwikkelingsstoornissen, zoals autisme, ADHD, ODD/CD en angst en stemmingsstoornissen, vertonen tevens ernstige leer- en aanpassingsproblemen. Genoemde stoornissen zijn dan ook de belangrijkste reden dat kinderen toegelaten worden tot het cluster 4 speciaal onderwijs voor kinderen met ernstige gedragproblemen en kinderpsychiatrische problematiek. Verondersteld wordt daarom dat genoemde ontwikkelingsstoornissen gepaard kunnen gaan met belemmeringen in de algemene voorwaarden die het leren van kinderen op gang brengen en in stand houden, zoals motivatie, concentratie, taakgerichtheid, werktempo, planmatigheid en volharding, alsook de omgang met leeftijdgenoten en leerkrachten (Resing et al., 2006). Om deze belemmeringen in de algemene leervoorwaarden te bepalen wordt een experimentele vragenlijst ontwikkeld, de algemene leervoorwaarden test (LVT). In dit project kan een bijdrage worden geleverd aan het onderzoek van de psychometrische aspecten van deze test, zoals interne consistentie, de test-hertest betrouwbaarheid, de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid, de factoriele en de predictieve validiteit. De mogelijkheid bestaat daarnaast ook een minder psychometrisch georiënteerde probleemstelling op te stellen binnen de gegevensmatrix van het onderzoek (zie dataverzameling), zoals bijvoorbeeld het onderzoeken van de specifieke beperkingen in de leervoorwaarden per stoornisdomein. Verklaringstheorieën van problematiek waar cluster 4 leerlingen mee kampen (ADHD, Autisme, ODD/CD, angst- en stemmingsstoornissen), alsook handelingstheorieën die genoemde tekorten kunnen remediëren. Kunnen algemene leervoorwaarden psychometrisch solide worden bepaald via ouder-leerkracht beoordelingen? Normale kinderen en kinderen met ontwikkelingsstoornissen in de leeftijd van 4-12 jaar en eventueel jaar Opmerking: Cross-sectioneel met een vervolgmeting na drie weken Ouders en leerkrachten van kinderen op scholen voor regulier en speciaal basisen voortgezet onderwijs vullen via het Internet twee vragenlijsten in, te weten de Sociaal Emotionele Vragenlijst (SEV) en de algemene leervoorwaardentest (LVT). Met de SEV worden symptomen van de dimensies autisme, ADHD, ODD/CD en angst- en stemmingsstoornissen in beeld gebracht, de LVT meet de dimensies motivatie, concentratie, taakgerichtheid, werktempo, planmatigheid en volharding, alsook de omgang met leeftijdgenoten en leerkrachten. In de literatuurstudie kan de focus liggen op de verklaringstheorieën, maar ook op handelingstheorieën (de aanpak van de algemene leerbeperkingen). De studenten dienen via scholen de respondenten te werven en stellen binnen de projectthematiek een probleemstelling en onderzoeksontwerp op. De dataverzameling geeft de matrix van mogelijkheden weer. Er vindt zowel groepsgewijze als individuele begeleiding plaats. In het beginstadium in de vorm van werkgroepen waarin studenten feedback van de docent en van elkaar krijgen. In een later stadium wordt waar nodig individuele begeleiding geboden. november 2009 juli 2010 Drs. R. Stoutjesdijk Page 1 of 8

2 Adaptieve vaardigheden van adolescenten met en zonder ontwikkelingsstoornissen Adaptieve vaardigheden bij adolescenten MO02 Ontwikkelingsstoornissen bij jeugdigen, zoals Autisme, ADHD en ODD/CD, gaan doorgaans gepaard met uiteenlopende tekorten op het gebied van de algemene adaptieve vaardigheden, zoals een gebrekkige zelfredzaamheid, beperkt zelf- en sociaal inzicht, verstoorde omgang met leeftijdgenoten, ouders, leerkrachten en autoriteiten, alsook middelengebruik. Om jeugdigen met ontwikkelingsstoornissen gericht te kunnen helpen dient de jeugdzorg een goed beeld te hebben van de algemene adaptieve vaardigheden die hun jeugdige cliënten mogelijkerwijs missen. Doel van dit project is een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van een instrument om algemene adaptieve vaardigheden bij adolescenten te meten en in beeld te brengen welke vaardigheidstekorten precies een rol spelen bij de eerdergenoemde ontwikkelingsstoornissen. Verklaringstheorieën voor ontwikkelingsstoornissen (ADHD, Autisme, ODD / CD, angst- en stemmingsstoornissen) en kind-omgevingsmodellen die een beschrijving geven van de ontwikkelingstaken en algemene adaptieve vaardigheden die tijdens de adolescentie verworven (dienen te) worden. Onderzoeksvraag: Opmerking: Start november 2009 In hoeverre hebben adolescenten met ontwikkelingsstoornissen tekorten op het gebied van de algemene adaptieve vaardigheden Normale kinderen en kinderen met een indicatie van ontwikkelingsstoornissen in de leeftijd van jaar Cross-sectioneel met een vervolgmeting na drie weken Ouders van kinderen op scholen voor regulier en speciaal voortgezet onderwijs vullen via het Internet twee vragenlijsten in, te weten de Sociaal Emotionele Vragenlijst (SEV) en de experimentele vragenlijst Taken en Vaardigheden Jeugdigen (TVJ). Met de SEV (Scholte & Van der Ploeg, 2007) worden symptomen van de dimensies autisme, ADHD, ODD/CD en angst- en stemmingsstoornissen in beeld gebracht, de TVJ is een experimentele vragenlijst die voor jeugdzorg relevante aspecten beoogd te meten als zelfredzaamheid, zelf- en sociaal inzicht, omgang met leeftijdgenoten, ouders, leerkrachten en autoriteiten, functioneren op school, werk en in de vrije tijd, alsmede middelengebruik. In de literatuurstudie kan de focus worden gelegd op de verklaringstheorieën van stoornissen en/of op de ontwikkelingspsychologische kind-omgevingsmodellen. De studenten stellen binnen de projectthematiek zelf een probleemstelling en onderzoeksontwerp op. De dataverzameling (zie hiervoor) geeft de matrix van mogelijkheden weer. NB. Daar het hier gaat om een eerste (nieuwe) dataverzameling gaat, is het welslagen van deze masterprojecten sterk afhankelijk van de actieve inzet van de studenten bij het werven van respondenten via de VO/VSO-scholen. Prof. Dr E.M. Scholte Page 2 of 8

3 Adaptieve vaardigheden van kinderen met en zonder ontwikkelingsstoornissen Adaptieve vaardigheden bij 4-12 jarige kinderen MO03 Ontwikkelingsstoornissen bij kinderen, zoals Autisme, ADHD en ODD/CD, gaan doorgaans gepaard met uiteenlopende tekorten op het gebied van de algemene adaptieve vaardigheden, zoals een gebrekkige zelfredzaamheid, beperkt zelf- en sociaal inzicht, verstoorde omgang met leeftijdgenoten, ouders, leerkrachten en autoriteiten, alsook middelengebruik. Om kinderen met ontwikkelingsstoornissen gericht te kunnen helpen dient de jeugdzorg een goed beeld te hebben van de algemene adaptieve vaardigheden die hun jeugdige cliënten mogelijkerwijs missen. Doel van dit project is een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van een instrument om algemene adaptieve vaardigheden bij kinderen te meten en in beeld te brengen welke vaardigheidstekorten precies een rol spelen bij de eerdergenoemde ontwikkelingsstoornissen. Verklaringstheorieën voor ontwikkelingsstoornissen (ADHD, Autisme, ODD / CD, angst- en stemmingsstoornissen) en kind-omgevingsmodellen die een beschrijving geven van de ontwikkelingstaken en algemene adaptieve vaardigheden die tijdens de basisschoolperiode verworven (dienen te) worden. Onderzoeksvraag: Opmerking: In hoeverre hebben 4-12 jarige kinderen met ontwikkelingsstoornissen tekorten op het gebied van de algemene adaptieve vaardigheden Normale kinderen en kinderen met een indicatie van ontwikkelingsstoornissen in de leeftijd van 4-12 jaar Cross-sectioneel met een vervolgmeting na drie weken Ouders van kinderen op scholen voor regulier en speciaal voortgezet onderwijs vullen via het Internet twee vragenlijsten in, te weten de Sociaal Emotionele Vragenlijst (SEV) en de experimentele vragenlijst Taken en Vaardigheden Jeugdigen (TVJ). Met de SEV (Scholte & Van der Ploeg, 2007) worden symptomen van de dimensies autisme, ADHD, ODD/CD en angst- en stemmingsstoornissen in beeld gebracht, de TVJ is een experimentele vragenlijst die voor jeugdzorg relevante aspecten beoogd te meten als zelfredzaamheid, zelf- en sociaal inzicht, omgang met leeftijdgenoten, ouders, leerkrachten en autoriteiten, functioneren op school, werk en in de vrije tijd, alsmede middelengebruik. In de literatuurstudie kan de focus worden gelegd op de verklaringstheorieën van stoornissen en/of op de ontwikkelingspsychologische kind-omgevingsmodellen. De studenten stellen binnen de projectthematiek zelf een probleemstelling en onderzoeksontwerp op. De dataverzameling (zie hiervoor) geeft de matrix van mogelijkheden weer. NB. Daar het hier gaat om een eerste (nieuwe) dataverzameling gaat, is het welslagen van deze masterprojecten sterk afhankelijk van de actieve inzet van de studenten bij het werven van respondenten via de PO/SO-scholen. Start november 2009 Prof. Dr E.M. Scholte Page 3 of 8

4 Onderzoeksvragen: Klinisch genetische syndromen: het in kaart brengen van (probleem)gedrag, autisme en ouderlijke stress. Gedragsfenotype en ouderlijke stress in genetische syndromen MO04 Dit onderzoek richt zich op het in kaart brengen van gedragingen bij personen met een klinisch genetisch syndroom en de ervaren ouderbelasting. Het afgelopen decennium heeft het onderzoek naar genetische syndromen grote stappen voorwaarts gezet. Steeds meer syndromen kunnen via genetisch onderzoek worden vastgesteld. Het in kaart brengen van het gedragsfenotype van mensen met genetisch bepaalde syndromen kan aanwijzingen voor begeleiding en interventies opleveren. Het onderzoek richt zich op het in kaart brengen van de aanwezigheid van autistische symptomen, probleemgedragingen, het niveau van adaptief functioneren en de ervaren opvoedingsbelasting. Het scriptieonderzoek kan zich richten op één of meerdere van bovengenoemde aspecten. Het kan hierbij zowel gaan om een beschrijving van deze gegevens binnen een bepaald syndroom of de vergelijking hiervan tussen verschillende genetische syndromen. Personen, zowel kinderen als volwassenen, met een genetisch bepaald syndroom en hun ouders. Data zijn reeds verzameld voor het Angelman, CHARGE, Cornelia de Lange, Prader-Willi, Rett en Wolf-Hirschhorn syndroom. De studenten zullen de data voor (naar alle waarschijnlijkheid) Rubinstein-Taybi syndroom gaan verzamelen. Indien gewenst kunnen reeds eerder verzamelde gegevens van de genoemde syndromen in het scriptieonderzoek worden meegenomen. Het onderzoek is voornamelijk kwantitatief van aard (vragenlijsten), maar omvat ook een semi-gestructureerd interview. Het kan onder andere gaan om een beschrijvend of vergelijkend onderzoek. De dataverzameling bestaat uit het afnemen van het semi-gestructureerde DISCOinterview bij ouders thuis. Daarnaast wordt een aantal vragenlijsten aan ouders en leerkrachten/begeleiders verspreid. De studenten krijgen een training alvorens de interviews af te nemen. Alle interviews vinden in koppels plaats, de studenten vormen voor de periode van dataverzameling vaste tweetallen. De interviews zullen overdag plaats vinden. Aangezien het een landelijk onderzoek betreft, is de nodige reistijd aan dit onderzoek verbonden. De dataverzameling vindt plaats in de periode eind januari tot en met april In die periode is flexibele inzet overdag een vereiste om afspraken met een medestudent én de betreffende ouders te maken. Er vindt groepsgewijze begeleiding plaats. Iedere student schrijft een individuele scriptie in artikelvorm. Tijdens de bijeenkomsten wordt feedback door de docent gegeven. Er worden gezamenlijke bijeenkomsten gepland vanaf november De bijeenkomsten vinden, afhankelijk van de fase van het project, elke twee tot drie weken plaats. Bijeenkomsten worden in principe overdag gepland, overwegend op vrijdag. Drs. J. Wulffaert Page 4 of 8

5 Onderzoeksvragen: Alles heeft zijn ritme? Dagritmes van cognitief functioneren bij schoolgaande kinderen Bioritme en Cognitie MO05 Dit onderzoeksproject richt zich op inter-individuele verschillen in dagritmes van cognitieve functies onder schoolgaande kinderen. In recent onderzoek is gevonden dat cognitieve prestaties bij kinderen fluctueren over de dag. Ander recent onderzoek heeft uitgewezen dat er bij kinderen onderscheid gemaakt kan worden tussen ochtendtypes en avondtypes. Onderzoek naar verschillen in dagritmes van cognitief functioneren tussen ochtendtypes en avondtypes onder schoolgaande kinderen is nog niet uitgevoerd. Binnen het kader van dit onderzoek kun je je eigen vraagstelling bedenken. Dat kan betrekking hebben op bovenstaande probleemstelling (bijvoorbeeld: Presteren ochtendtypes onder schoolgaande kinderen s ochtends beter op een aandachtstaak dan avondtypes? Verschilt de verdeling ochtendtypes en avondtypes binnen verschillende leeftijdsgroepen?). Maar andere vraagstellingen die te onderzoeken zijn met de gebruikte testinstrumenten zijn ook welkom (bijvoorbeeld met betrekking tot de relatie tussen slaapproblemen en gedragsproblemen; of de relatie tussen aandachts- en geheugenprestaties). Kinderen in de basisschoolleeftijd. Cross-sectioneel, niet-experimenteel, onderzoek. Dataverzameling maakt onderdeel uit van het masterproject. In dit project ga je enkele neuropsychologische tests voor geheugen en executieve functies afnemen bij kinderen, zal er slaaponderzoek worden gedaan door middel van actigrafie (een bewegingsmeter die als een horloge om de pols wordt gedragen) en er zullen enkele vragenlijsten worden afgenomen. De dataverzameling vindt plaats in de periode vanaf ongeveer november 2009 tot lente In deze periode zul je overdag meerdere dagen beschikbaar moeten zijn. Er vindt groepsgewijze en individuele begeleiding plaats. Iedere student schrijft een individuele masterscriptie in artikelvorm. Er zullen gezamenlijke bijeenkomsten worden gepland op nader te bepalen tijdstippen. Dr. Kristiaan B. van der Heijden Page 5 of 8

6 Onderzoeksvragen: Bruikbaarheid AUTI-2 voor autismescreening Autismescreening MO06 Dit masterproject heeft de screening van autismespectrumstoornissen als onderwerp. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van de AUTI-2. Dit is een onlangs herziene versie van de AUTI-R (Van-Berckelaer-Onnes & Hoekman, 1991). Het doel van het onderzoek is het bepalen van de validiteit en betrouwbaarheid van deze herziene versie. Het vaststellen van een stoornis binnen het autismespectrum is primair een taak van ervaren clinici. Er is echter een groeiende behoefte aan betrouwbare en valide instrumenten om personen snel en eenvoudig te screenen op symptomen die wijzen op de aanwezigheid van een autismespectrumstoornis. Het doel van een screening is het kijken of een persoon een laag dan wel hoog risico heeft op een bepaalde stoornis en de screening kan op deze manier een aanleiding zijn om een persoon nader te onderzoeken. Op die manier behoort een (vroege) interventie tot de mogelijkheden. De screeningsinstrumenten die hiervoor worden gebruikt dienen dus een adequate specificiteit en sensitiviteit te hebben. Dat wil zeggen dat ze personen mét een vorm van autisme onderkennen, maar dat personen zonder een vorm van autisme niet in het risicogebied scoren. Het onderzoek in het kader van dit masterproject heeft voornamelijk betrekking op het onderzoeken van de mogelijkheden van de AUTI-2 voor wat betreft de screening op autismespectrumstoornissen. Er kan daarbij gedacht worden aan de bruikbaarheid voor verschillende doelgroepen wat betreft leeftijd, ontwikkelingsniveau en andere beperkingen/stoornissen. Kinderen, jongeren en volwassen met en zonder autismespectrumstoornissen met een verstandelijke beperking In de eerste fase wordt een vraagstelling geformuleerd, een verkennende literatuurstudie gedaan en een onderzoeksvoorstel geschreven. Dataverzameling vindt plaats door middel van een vragenlijst voor de begeleiders/leerkrachten (AUTI-2). Dataverzameling vindt plaats via instellingen in de regio. Er wordt alleen gebruik gemaakt van vragenlijsten. Dit vindt plaats in overleg met de student en maakt deel uit van het masterproject. De begeleiding wordt groepsgewijs gegeven. Studenten ontvangen individuele feedback. Er zullen, in principe overdag, afspraken worden gemaakt in de periode van oktober 2009 tot juni Deze bijeenkomsten vinden naar verwachting één maal per maand plaats op een nader te bepalen tijdstip. Dr. J. Hoekman Page 6 of 8

7 Onderzoeksvragen: Communicatie en betekenisverlening bij jonge en laagfunctionerende kinderen met autisme Autisme en communicatie MO07 Dit onderzoeksproject richt zich op het in kaart brengen van de communicatie bij jonge en laagfunctionerende kinderen met autisme. De autistische stoornis wordt gekenmerkt door kwalitatieve tekortkomingen in de communicatie, sociale interactie en de verbeelding. De twee kernproblemen op het gebied van de communicatie die al op jonge leeftijd tot uiting komen, zijn een beperkte intentionaliteit en symboolvorming. Het is belangrijk om een goed beeld te krijgen van de relatie tussen betekenisverlening en communicatie en de rol van symboolvorming daarbinnen, omdat communicatieproblemen van grote invloed zijn op de ontwikkeling van het kind en de opvoedingssituatie. Meer inzicht hierin kan bijdragen aan de verbetering van diagnostiek en behandeling van kinderen met autisme. In het kader van dit onderzoek wordt een groot aantal aspecten van de ontwikkeling en het gedrag in kaart gebracht. Dit betreft onder andere onderzoek naar betekenisverlening, communicatie, receptieve en expressieve taal, spel, nonverbale intelligentie, adaptief functioneren, symboolbegrip van afbeeldingen en zelfherkenning. De scriptieonderwerpen kunnen zich situeren binnen deze aspecten of een combinatie daarvan. Kinderen van 2,5-4 jaar en kinderen met een verstandelijke beperking van 4-12 jaar met en zonder autisme. Het onderzoek is voornamelijk kwantitatief van aard. Dataverzameling maakt onderdeel uit van het masterproject: dit betreft het versturen/verwerken van vragenlijsten en het verrichten van afnames bij de kinderen. Studenten krijgen een training in de afname van een aantal instrumenten (SON-R 2½-7, Reynell en Schlichting) die worden gebruikt binnen de dataverzameling. De dataverzameling vindt plaats in de periode van december 2009 tot en met februari/maart In deze periode wordt voornamelijk overdag een flexibele en actieve inzet van de studenten gevraagd. Aangezien de afnames plaats zullen vinden op de scholen of dagverblijven die de kinderen bezoeken en bij de ouders thuis zal er ook reistijd aan verbonden zijn. Er vindt groepsgewijze begeleiding plaats. Iedere student schrijft een individuele masterscriptie in artikelvorm en krijgt feedback van de docent tijdens de bijeenkomsten. Er zullen gezamenlijke bijeenkomsten worden gepland in de periode van oktober 2009 tot april Deze bijeenkomsten vinden naar verwachting één keer in de drie/vier weken plaats op een nader te bepalen tijdstip (op di/wo/do). Drs. J. Maljaars Page 7 of 8

8 Onderzoeksvragen : Onderzoeksdesign : Interventiestudie naar speltraining voor laagfunctionerende kinderen met autisme Speltraining voor kinderen met autisme MO08 Dit onderzoeksproject richt zich op de indicatiestelling voor en het effect van speltraining op de spelontwikkeling van laagfunctionerende kinderen met autisme. Spelen is een eerste belangrijke stap in de ontwikkeling van kinderen. Bij kinderen bij wie het spelen als eerste belangrijke ontwikkelingsstap door kindfactoren wordt bedreigd, zoals bij laagfunctionerende kinderen met autisme, dient het leren spelen met materiaal extra ondersteund te worden (Wing, 1996). De speltraining (Van Berckelaer-Onnes, 1998) is hierbij een interventievorm die al lange tijd in het werkveld gebruikt wordt. Gezien het belang van evidence based behandelen (Van Yperen & Veerman, 2008) dient de indicatiestelling en effectiviteit van deze interventie onderzocht te worden. Het onderzoek richt zich op de vragen betreffende de effectiviteit van de speltraining (Van Berckelaer-Onnes, 1998) (hoger spelniveau en/of meer variatie in spel). Daarbij kan gedacht worden aan kindfactoren die hierbij een rol spelen of de relatie met de mate van gedragsproblemen en ontwikkelingsniveau. Kinderen in de leeftijd van 2-8 jaar met autisme en een verstandelijke beperking. Het onderzoek is voornamelijk kwantitatief van aard. Intensieve dataverzameling maakt onderdeel uit van het masterproject, welke bestaat uit het geven van speltraining in tweetallen aan laagfunctionerende kinderen met autisme, inclusief een voor- en nameting, verrichten en vastleggen van semi-gestandaardiseerde observaties, het uitzetten en scoren van vragenlijsten; en voor een aantal studenten het afnemen van een ontwikkelingsschaal voor jonge kinderen, BSID-II-NL. De dataverzameling vindt plaats in de periode januari 2010 tot en met april In deze periode wordt voornamelijk overdag een zeer flexibele en actieve inzet van studenten verwacht. De speltraining zal gegeven worden op kinderdagcentra of andere instellingen die de kinderen bezoeken. Tevens vinden er semigestructureerde observaties plaats op instellingen en in de thuissituatie van de kinderen. Er dient hierdoor rekening te worden gehouden met reistijd. Indien de student reeds een klinische stage loopt, is de uitvoering van de speltraining op de stageplaats (indien geschikt bv KDC) in overleg mogelijk. Het masterproject betreft een combinatie tussen klinische behandelervaring en onderzoekservaring. De studenten krijgen een cursus in het geven van de speltraining en krijgen na afloop (bij positief verloop) een klinisch behandelingscertificaat speltraining van het masterproject. Er vindt groepsgewijze begeleiding plaats. In tweetallen gaan studenten kinderen speltraining geven, iedere student schrijft een individuele masterscriptie in artikelvorm en krijgt feedback van de docent(en) tijdens de bijeenkomsten. Er zullen gezamenlijke bijeenkomsten worden gepland in de periode van november 2009 tot juli Deze bijeenkomsten vinden naar verwachting één keer in de twee tot drie weken plaats op een nader te bepalen tijdstip. Drs. Josette Wulffaert/drs. Margot van Korlaar Page 8 of 8