Deel 2. Verpleegkundige interventies

Transcriptie

1 Deel 2 Verpleegkundige interventies

2 Inleiding Susan Hupkens Verantwoording In deel 2 van Inleiding in de complementaire zorg worden de in Nederland meest gebruikte complementaire interventies besproken, te weten: massage; werken met kruiden; werken met etherische olie; werken met muziek; ontspanningsoefeningen; therapeutic touch (TT). De Nederlandse Vereniging voor Complementaire Zorg onderscheidt veertien complementaire interventies (1) (zie hoofdstuk 1). Deze interventies worden niet allemaal even vaak toegepast. Uit het onderzoek van Bogaart e.a. (2) blijkt dat massage, etherische oliën en TT in Nederland het meest worden toegepast. Daarom worden deze interventies in dit deel beschreven. Voor de overige interventies is gekozen omdat: deze interventies in de zelfzorg al een belangrijke plaats innemen; deze interventies vrij gemakkelijk zijn in te passen in de verpleegkundige praktijk; er internationaal al wat meer onderzoek naar deze interventies is gedaan; voor deze interventies in Nederland ook (bij)scholingen gevolgd kunnen worden (in de Basisopleiding Complementaire Zorg of bij het Van Praag Instituut).

3 234 Inleiding complementaire zorg Opbouw van de hoofdstukken De hoofdstukken in dit deel hebben een vaste structuur. Inleidende casus In deze casus wordt een voorbeeld gegeven van een complementaire interventie. De casussen zijn allemaal ontleend aan de reële ervaring van verpleegkundigen die deze interventie al toepassen in de praktijk. De casussen zijn uit verschillende settings afkomstig. Centraal in de casus staat de zorgvrager met zijn zorgvragen. Geschiedenis, achtergrond, herkomst Veel van de interventies die nu onder complementaire zorg vallen, zijn al honderden, soms duizenden jaren oud. In verschillende culturen wordt in de zelfzorg al lang gebruik gemaakt van deze interventies. Maar ook in de gezondheidszorg is er ervaring mee. Een aantal interventies, zoals het gebruik van kruiden, wordt overal ter wereld toegepast. Andere zijn ontwikkeld in een bepaald land. Zo komt TT uit de Verenigde Staten (VS). Werkingsprincipe In deze paragraaf wordt beschreven hoe de interventie werkt. Welke mechanismen liggen aan de werking ten grondslag? Welke ideeën bestaan er zoal over? Hoe kan de werking worden verklaard vanuit het holistische mensbeeld? Aandachtspunten voor de keuze van de interventie Het is van belang dat de verpleegkundige rekening houdt met een aantal zaken voordat een interventie wordt gekozen. Dit kunnen aandachtspunten zijn die de zorgvrager betreffen, aandachtspunten van de verpleegkundige en aandachtspunten vanuit de zorginstelling. Voor complementaire interventies kan een aantal gemeenschappelijke aandachtspunten worden genoemd. Die worden in deze inleiding besproken. Daarnaast zijn er voor elke interventie nog specifieke aandachtspunten. Om te veel herhaling te voorkomen worden in de afzonderlijke hoofdstukken alleen deze laatste nog genoemd. Verpleegkundige diagnosen voor toepassen van de interventie Complementaire interventies kunnen bij verschillende verpleegkundige diagnosen worden gebruikt. Verpleegkundigen die complementaire zorg toepassen, moeten aansluiten bij de gangbare modellen en theorieën in de verpleegkunde. Het verpleegkundig methodisch handelen (verpleegkundig proces) is een belangrijk

4 Inleiding 235 hulpmiddel voor planning, uitvoering en evaluatie van verpleegkundige zorg. In de Nursing Intervention Classification (NIC) (3) worden verschillende complementaire interventies genoemd en gekoppeld aan de NANDA-diagnosen. De NIC is hierin echter nog niet volledig. De ontwikkeling van complementaire zorg gaat snel, zowel in de theorie als in de praktijk. Complementaire zorg lijkt toepasbaar bij zeer veel verpleegkundige diagnosen. In elk hoofdstuk is een tabel opgenomen, met daarin: de belangrijkste verpleegkundige diagnosen waarbij de interventie kan worden toegepast. De diagnosen zijn gekoppeld aan de gezondheidspatronen van Gordon. de bronnen waaruit blijkt dat de interventie effectief kan zijn bij de genoemde diagnosen. De gebruikte onderzoeksverslagen, tijdschriften of boeken waarin deze gegevens te vinden zijn, staan in de literatuurlijst van het betreffende hoofdstuk. aangegeven of de betreffende interventie in de NIC genoemd wordt bij een specifieke NANDA-diagnose. bijzonderheden en specifieke aandachtspunten voor de interventie. Hierbij kan worden gedacht aan de keuze van muziek, kruiden of etherische olie, keuze van een te masseren lichaamsdeel, intentie bij TT, enzovoort. Er worden specifieke observatiepunten of aanwijzingen genoemd. Contra-indicaties Ook voor complementaire interventies zijn er situaties waarin er beter niet voor een bepaalde interventie kan worden gekozen. Niet elke interventie is voor iedereen geschikt. In die situaties is het verstandiger een andere complementaire of gangbare interventie te kiezen. Effect van de interventie Wat kan men verwachten van de interventie? Wat zal het resultaat zijn voor de zorgvrager? Op welke manier kan zijn welbevinden door deze interventie worden verbeterd? Voor een aantal interventies geldt dat dit inmiddels redelijk kan worden onderbouwd met (buitenlands) onderzoek. Dit wordt in deze paragraaf zo veel mogelijk genoemd. Op dit moment is het nog onmogelijk volledig te zijn, omdat er geen goed overzicht is van onderzoeken die relevant zijn voor de verpleegkundige beroepsgroep. In ieder hoofdstuk wordt ten minste één wetenschappelijk onderzoek wat uitgebreider beschreven. De redactie heeft niet de pretentie hiermee evidence based te zijn, maar wil daar graag een aanzet toe geven.

5 236 Inleiding complementaire zorg Bijwerkingen en interacties Complementaire interventies kunnen, zoals elke interventie, effecten hebben die niet bedoeld zijn: bij- of nevenwerkingen. Bij een aantal interventies, zoals het gebruik van kruiden en etherische olie, moet men hiervan goed op de hoogte zijn voordat de interventie wordt toegepast. Ondeskundig gebruik kan gevaarlijk zijn. Bij een aantal andere interventies zullen de bij- of nevenwerkingen erg meevallen, zoals bij muziek, TT of ontspanningsoefeningen. Soms kan een interventie een andere interventie versterken of remmen. Dat kan zowel de combinatie zijn met een gangbare interventie als met een andere complementaire interventie. Of deze versterking positief dan wel negatief is, hangt af van het beoogde doel en van de toestand van de zorgvrager. Zo kan het gebruik van Hypericum (sintjanskruid) in sommige gevallen de werking van de gebruikelijke antidepressiva en anticoagulantia versterken en de werking van de anticonceptiepil remmen. Deze interacties zijn meestal niet wenselijk. Een ander voorbeeld: door de keuze van de etherische olie in een massageolie kan het ontspannende effect van de massage worden vergroot. Als de zorgvrager erg gespannen is, is dit juist een positieve versterking van de interventie. Zelfs als de zorgverlener geschoold is in een interventie, kan zij onmogelijk alles weten. In deze paragraaf worden daarom tot slot suggesties gedaan bij wie advies kan worden gevraagd als de eigen deskundigheid tekortschiet. Achter in het boek (Bijlage 6) staan adressen van organisaties die de lezer verder kunnen helpen. Specifieke aandachtspunten bij toepassing van deze interventie Als de zorgverlener een bepaalde interventie gaat toepassen, is het van belang dat zij met een aantal punten rekening houdt: de voorbereiding, de uitvoering en de afronding van de interventie. Bij de toepassing van complementaire interventies geldt dat een aantal punten gemeenschappelijk zijn. Deze aandachtspunten worden in deze inleiding benoemd om te veel herhaling te voorkomen. Een aantal aandachtspunten is specifiek voor een bepaalde interventie. In dat geval worden ze in de betreffende hoofdstukken genoemd. Aandachtspunten voor rapportage Voor de continuïteit van de zorg is het belangrijk dat interventies goed in het dossier worden gerapporteerd. Juist bij complementaire interventies, die vaak nog niet in richtlijnen en protocollen zijn opgenomen, is dat van belang. Wat is bij een interventie belangrijk om te noteren? Kunnen daarbij nog specifieke aandachtspunten worden genoemd?

6 Inleiding 237 Toepassing van de interventie door zorgvrager of mantelzorger Veel complementaire interventies kunnen, na een goede instructie en begeleiding, ook worden toegepast door de zorgvrager zelf of door de mantelzorger. In deze paragraaf wordt beschreven of dit voor de betreffende interventie ook geldt, en waarmee dan rekening moet worden gehouden. Afsluitende casus In deze casus staat de verpleegkundige centraal. Hoe is het om deze interventie toe te passen? Welke reacties krijg je van zorgvragers, familieleden en collega s als je deze interventie toepast? Wat betekent de interventie voor jezelf? De casus geeft hiervan een voorbeeld uit de praktijk. Zelf ervaren Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een korte, eenvoudige oefening om zelf het effect van de interventie te kunnen ervaren. Voor veel verpleegkundigen gaat het in hun vak niet alleen om kennis, maar ook om ervaring, gevoel en intuïtie. Juist door het aan den lijve ervaren van complementaire zorg kan de invloed op het welbevinden worden gevoeld. De oefeningen zijn bedoeld als een kennismaking. Wie meer wil, kan terecht bij de organisaties in Bijlage 6. In dit boek wordt de concrete toepassing van de interventies niet beschreven. De redactie is van mening dat voor alle verpleegkundige interventies professionele training en ervaring nodig is om ze goed te kunnen toepassen. In Bijlage 6 is een (internet)adressenlijst opgenomen van instanties waar eventuele opleidingen en trainingen gevolgd kunnen worden. Algemene aandachtspunten voor de keuze van een complementaire interventie Het kiezen van interventies is een van de stappen in het verpleegkundig methodisch handelen (zie hoofdstuk 5). Samen met de zorgvrager kiest de zorgverlener voor een zinvolle combinatie van interventies (gangbaar en, indien gewenst, complementair). Bij de keuze voor een complementaire interventie kan een aantal aandachtspunten worden genoemd die in elke situatie gelden. Welke interventie(s) uiteindelijk wordt (worden) gekozen, hangt af van de zorgvrager, van de zorgverlener en van de mogelijkheden in de organisatie waar de verpleegkundige werkt.

7 238 Inleiding complementaire zorg Aandachtspunten met betrekking tot de zorgvrager Voor welke zorgvragen/verpleegkundige diagnosen kan de interventie mogelijk worden ingezet? Wordt met deze interventie iets gedaan aan de oorzaken of samenhangende factoren van de verpleegkundige diagnose? Draagt de interventie bij aan het geformuleerde zorgdoel? Kan deze interventie het welbevinden verbeteren? Draagt de interventie bij aan een holistische benadering van de zorgvrager (zie hoofdstuk 1)? Met welke interventies heeft de zorgvrager al ervaring? Heeft de zorgvrager voorkeur voor een bepaalde interventie? Wat past er bij de leefwijze van de zorgvrager en bij zijn visie op gezondheid en ziek-zijn? Sluit hier zo veel mogelijk bij aan. Heeft de zorgvrager voldoende kennis over de toe te passen interventie? Is de zorgvrager in staat de interventie te ondergaan? Denk aan lichamelijke conditie, cognitief functioneren en sociaal functioneren. Aandachtspunten met betrekking tot de zorgverlener Is de zorgverlener geschoold in de interventie en heeft zij voldoende kennis en ervaring om te kunnen beoordelen wat de effecten en eventuele bijeffecten van de interventie zijn? Is zij op de hoogte van bevindingen uit wetenschappelijk onderzoek betreffende de interventie? Is de zorgverlener zelf in een goede conditie? Is zij in staat om te centeren en om aanwezigheid te tonen aan de zorgvrager? De zorgverlener werkt methodisch. Aandachtspunten met betrekking tot de organisatie Is de interventie toegestaan in de betreffende instelling en is er binnen het team draagvlak voor de interventie? Zijn er in het team voldoende hulpverleners deskundig in de interventie om de continuïteit te kunnen garanderen? Kan er voldoende tijd worden gemaakt voor de interventie? Tijdens het uitvoeren van de interventie worden de overige werkzaamheden van de zorgverlener overgenomen door collega s. Zijn er hulpmiddelen voor de interventie aanwezig? Voor elke interventie kunnen nog aanvullende aandachtspunten worden genoemd die kunnen bijdragen aan een goede keuze. Deze aandachtspunten zijn in de betreffende hoofdstukken beschreven.

8 Inleiding 239 Algemene aandachtspunten bij toepassing van complementaire interventies Bij de toepassing van een complementaire interventie kunnen enkele aandachtspunten worden genoemd die in elke situatie gelden. Sommige aandachtspunten zijn specifiek voor complementaire interventies, maar veel aandachtspunten gelden ook voor gangbare verpleegkundige zorg. Om niet te veel in herhaling te vallen in de hoofdstukken over de afzonderlijke interventies volgen hieronder de algemene aandachtspunten voor complementaire interventies. Verpleegkundige interventies zijn dikwijls omschreven in drie fases: voorbereiding, uitvoering en afronding. Deze indeling is ook voor complementaire interventies bruikbaar. Voorbereiding De zorgverlener: verzamelt benodigde materialen; maakt de ruimte geschikt voor de interventie: let op licht, temperatuur, sfeer, privacy; reserveert voldoende tijd voor de interventie en draagt andere werkzaamheden over aan collega s; zorgt dat zijzelf gecenterd is (zie hoofdstuk 10); controleert of de zorgvrager op de hoogte is van de interventie (welke ervaringen en verwachtingen hij heeft met en van de interventie) en of de aanwezige kennis voldoende is geeft voorlichting over de interventie (zie hoofdstuk 6); zorgt voor comfort: misschien wil de zorgvrager eerst naar het toilet? Is zijn houding goed? voert voorafgaand aan de complementaire interventie andere verpleegkundige handelingen uit die bij de zorgvrager moeten worden uitgevoerd, zoals medicatie innemen. Dan kan de zorgvrager na de complementaire interventie ontspannen. Uitvoering De zorgverlener: let tijdens de handeling op haar eigen gronding; neemt zelf een goede houding aan; toont empathie voor de zorgvrager, is aanwezig (healing presence, zie hoofdstuk 10); observeert de zorgvager tijdens de uitvoering van de handeling op lichamelijke reacties (bijvoorbeeld geeuwen, transpireren, spieren ontspannen) en psychische reacties (huilen, vertellen, lachen);

9 240 Inleiding complementaire zorg betrekt haar intuïtie en rationele kennis bij het uitvoeren van de handeling; past de interventie aan aan de wensen van de zorgvrager; past de handeling aan als de zorgvrager die niet prettig vindt. Mocht dit niet het gewenste resultaat hebben, dan wordt de handeling afgesloten. Mogelijk kan in overleg met de zorgvrager een andere interventie worden gekozen. Afronding De zorgverlener: besteedt aandacht aan de afronding van de handeling: voor de zorgvrager en voor zichzelf; laat de zorgvrager nog even rusten na de interventie; geeft gelegenheid om ervaringen en emoties te uiten; evalueert, na de rustpauze, met de zorgvrager het effect van de interventie, eventuele bij- of nevenwerkingen en invloed op het welbevinden; noteert in het dossier: de toegepaste interventie, wijze van uitvoering, ervaringen van de zorgvrager en eigen observaties. In het verpleegplan worden zo nodig de geplande acties aangepast op basis van deze gegevens. Tot slot is het van belang dat de zorgverlener de gegevens overdraagt aan de andere teamleden. Zo zijn ook zij op de hoogte van de interventie en hoe de zorgvrager die heeft ervaren.