Aflegcommando Defensief afleggen 1.1 i

Transcriptie

1 Aflegcommando Defensief afleggen 1.1 i De achtergrond Op 9 mei 2008 komen bij een brand in een botenloods in De Punt drie ervaren brandweermensen om het leven. Ze hebben gehandeld, zoals ze zijn opgeleid en geoefend. De aanpak is representatief voor de handelswijze in Nederland bij dit type branden. Gechargeerd gesteld: ze hebben volgens de geldende procedures en werkwijzen gehandeld en zijn toch om het leven gekomen. Het incident is geëvalueerd door een onderzoekscommissie onder leiding van hoogleraar crisisbeheersing Ira Helsloot. Deze commissie trok de conclusie dat de brandweer heeft gehandeld, zoals van hen mocht worden verwacht, maar dat er desondanks sprake is van een vermijdbaar incident 1. De kans dat brandweerpersoneel met een soortgelijk incident geconfronteerd wordt, is groot. Het is daarom niet uitgesloten dat brandweerpersoneel in een soortgelijke vermijdbare situatie terecht komt. Het voorkomen daarvan vraagt een investering in het vakmanschap van de brandweer en een andere manier van brandbestrijding bij industriële gebouwen. Waar de brandweer van oudsher gewend is de brand van binnenuit aan te pakken, dient bij dit type gebouwen juist gekozen te worden voor een aanpak van buitenaf. Pas als er sprake is van voldoende zekerheid dat verantwoord een binneninzet mogelijk is, kan hiertoe worden overgegaan. Gebouw in brand Het evaluatierapport van De Punt is in Hoorn in 2009 aangegrepen om bij de leidinggevenden (bevelvoerders en officieren) tot andere inzichten te komen met betrekking tot de repressieve inzet bij industriële gebouwen. Hiertoe is een aantal trainingsdagen georganiseerd, waarbij onder andere Ed Oomes, voormalig lector brandweerkunde bij het NIFV, zijn visie op het onderwerp uiteen heeft gezet. Een belangrijke houvast bij het maken van een risico-inschatting bij branden in industriële gebouwen was zijn onderscheid brand in gebouw of gebouw in brand. Dit duidt de kern aan van de oorzaak van het incident in De Punt, maar ook van eerdere ongevallen bij brandweerinzet in vergelijkbare situaties. Tijdens de brand in De Punt kwam uit de (EPS) platen in de dakconstructie, die als isolatiemateriaal waren toegepast, een brandbaar gas vrij. Dit gas vatte vervolgens vlam wat voor een explosieve verbranding zorgde. Bij het benaderen van het brandende pand aan de benedenwindse zijde was sprake van een opvallende rookontwikkeling qua kleur en hevigheid. Duidelijke indicatoren dat het isolatiemateriaal van het gebouw in brand stond: gebouw in brand. Reden ook voor de bevelvoerder om verder op te schalen. De autospuit moest echter nog verder het terrein op rijden en kwam aan de bovenwindse zijde van de loods. De wind stond in de loods en de overhead deur stond open. Hierdoor ontstond een ander beeld, dat van een vuurhaard achter in de loods: brand in gebouw. Dit, wellicht gecombineerd met de lokale bekendheid van verschillende brandweermensen, leidde tot het doen van een binnenaanval. De eerdere beeldvorming tijdens het aanrijden heeft hen hiervan niet weerhouden. Ze leken het vergeten, een soort mentale reset. 1 Eindrapport Evaluatie van de brand in De Punt op 9 mei 2008 (2009), I. Helsloot, E. Oomes, R. Weever

2 Defensief afleggen: niet in het pakket In de sessies met Ed Oomes is gezocht naar een verklaring voor deze keuze en handelswijze. We kwamen tot de conclusie, dat opleiding en oefening bij de brandweer in Nederland altijd is gericht op een binnenaanval. De aanpak van buitenaf zit simpelweg niet in ons pakket. We concludeerden dat daarom een aanpak van buitenaf ook niet tot de overwegingen van de bevelvoerder behoort. Aangezien we dit een tekortkoming achten, leek de oplossing voor de hand te liggen: ontwikkel een inzetprocedure Defensief afleggen. Met deze conclusie zijn Peter Entius, voormalig plaatsvervangend commandant ii en Frans Anthonisse iii, voormalig oefencoördinator aan de slag gegaan om deze inzetprocedure te ontwikkelen. Het doel was de veranderde inzichten om te zetten in een praktisch, bruikbaar handvat tijdens de repressieve inzet. Een extra optie in het pakket. Defensieve inzet, definitie Allereerst is het van belang een eenduidig beeld te scheppen van wat wordt bedoeld met een defensieve inzet. Entius en Anthonisse hebben dit als volgt gedefinieerd: brandbestrijding gericht op voorkomen van overslag naar het eerstvolgende brandcompartiment (taakstelling brandweer); rekening houdend met de aanwezige (brandpreventieve) voorzieningen en (bijzondere) gevaren; waarbij het brandweerpersoneel geen persoonlijk risico mag lopen; en zich nooit in het brandende compartiment begeeft. Bij de aanwezige brandpreventieve voorzieningen draait het vooral om die voorzieningen, die tot doel hebben de brand beheersbaar te houden, zoals een brandmeldinstallatie (zorgt ervoor dat het moment van ontstaan van brand en dus de duur van de brand bekend is), brandwerende scheidingen en rook- en warmteafvoer. Uitgangspunt is dat brandwerende scheidingen onderdeel zijn van de tactische inzet, dus worden benut in de repressieve aanpak. Bij de bijzondere gevaren gaat het met name om de gevaren van het gebouw in brand, zoals uitgassende isolatiematerialen, het verplaatsen via de dakconstructie van deze gassen en het ontsteken ervan. Het centrale uitgangspunt van de defensieve inzet is dat het brandweerpersoneel geen persoonlijk risico mag lopen. Niet de brandbestrijding is de primaire focus, maar het voorkomen van ongevallen onder het brandweerpersoneel 2. In het brandende compartiment bevinden zich geen barrières, zoals brandwerende scheidingen, tussen de bron en het brandweerpersoneel. 2 Dit wordt nog eens bevestigd in het rapport Brand in de Kerkstraat in Veendam (juni 2010), Inspectie Openbare Orde en Veiligheid naar aanleiding van een dodelijk ongeval tijdens de brandweerinzet

3 Herhaling van de situatie in De Punt kan dan niet worden uitgesloten. Daarom wordt het brandende compartiment als onveilig en daarmee niet toe te treden ruimte beschouwd. De maximale benadering van de brand is dus tot buiten het brandende brandcompartiment. In gebouwen, die niet uit meerdere brandcompartimenten bestaat, is dat dus buiten het gebouw zelf. Defensief afleggen, uitgangspunten Voor de inzetprocedure Defensief Afleggen gelden verder een aantal essentiële uitgangspunten: 1. Omgekeerd denken: als eerste defensief gereed maken, daarna pas -indien mogelijkoffensief; 2. de bevelvoerder zorgt voor een garantie op 100% veiligheid; SUST: samen uit, samen thuis; 3. het brandende compartiment wordt nooit betreden; 4. de benadering vindt plaats via de kortste c.q. meest veilige aanvalsroute; 5. er wordt voor het betreden van iedere ruimte een terugtrekscenario bepaald. 1. Omgekeerd denken De traditionele handelswijze van de brandweer is binnenverkenning, inzet met Hoge Druk straal. Indien dit niet effectief blijkt, vervolgens overschakelen op Lage Druk (waarbij een minuut of geen inzet op de brand plaatsvindt). Blijkt dit wederom niet effectief dan wordt overgeschakeld op het straatwaterkanon (waarbij wederom (veelal) een minuut of geen inzet op de brand plaatsvindt). Gevolg is het achter de feiten aanlopen, omdat telkens voor een te beperkte bluscapaciteit wordt gekozen. Bij het omgekeerd denken wordt eerst het zwaarste middel gereed gemaakt voor blussing: het straatwaterkanon. Het afleggen hiervan hoeft niet veel meer tijd te kosten, maar er is vanaf het begin sprake van veel meer slagkracht. Hydrodynamische berekeningen 3 en praktijkproeven met debietmeting hebben aangetoond, dat het straatwaterkanon kan worden afgelegd op de middenuitlaat van een 75mm verdeelstuk, waarmee nog eens extra tijdwinst kan worden geboekt (zie ook de eindsituatie van het aflegcommando Defensief afleggen). 2. Garantie 100% veiligheid: SUST De veiligheid van het eigen personeel is van oudsher een belangrijk aandachtspunt voor de bevelvoerder. Bij Defensief Afleggen is de eigen veiligheid als aandachtspunt echter onvoldoende. Er mogen geen persoonlijke ongevallen bij de brandweer plaatsvinden. Dit vraagt om een (aanzienlijke) verhoging van het bewustzijn ten aanzien van risico s en veiligheidsmaatregelen. Diverse onderzoeken naar het veiligheidsbewustzijn bij de brandweer laten zien dat dit zeker geen vanzelfsprekendheid is, alhoewel dit wel vaak wordt beweerd 4. 3 Zie bijlage debietmetingen 4 Zie bij voorbeeld: Waarom brandweermensen soms onnodig risico s nemen (december 2004), Carlo Mittendorf als onderdeel van het rapport Veiligheidsbewustzijn bij brandweerpersoneel van de IOOV

4 De metafoor van het sluiten van een veiligheidscontract met de bevelvoerder met de inhoud: garantie op SUST: samen uit, samen thuis, is hiervoor goed te gebruiken. 3. Niet in het brandende compartiment Zoals hierboven al geschetst is het brandende compartiment een onbeschermd en daarmee onveilig gebied, dat niet mag worden betreden. Een eventuele inzet op de brand vindt maximaal plaats vanaf de toegang tot het brandende compartiment. Bij aanwezigheid in het brandende compartiment is geen enkele bescherming tegen een explosieve branduitbreiding (door ontbranden van uitgegaste materialen en/of vlamoverslag) toereikend. Dit is daarom verboden gebied. 4. Kortste / meest veilige aanvalsroute In veel gevallen kiest de brandweer bij het toetreden van gebouwen dezelfde toegangsweg als in het normale gebruik; de voordeur (zo ook in De Punt). Dat klinkt op zich niet onlogisch, maar betekent in bepaalde gevallen dat een lange afstand door het gebouw naar de plek van de brand moet worden afgelegd. Als de omstandigheden in dat gebouw plotseling wijzigen (snelle rook- en/of branduitbreiding) wordt deze aanvalsroute een gevaarlijke en wellicht onmogelijke terugweg. De benadering dient daarom altijd plaats te vinden vanuit de toegang, die het dichtst bij de brand ligt en/of het meest veilig is. Dit hoeft niet altijd een gangbare deur te zijn. Het kan ook een (geforceerde) nooduitgang of een raamopening (na goed glasmanagement) zijn. 5. Altijd terugtrekscenario: zicht op plafond en vluchtweg Ook bij de benadering van het brandende compartiment dient de veiligheid te zijn verzekerd. Bij het betreden van ruimten in het gebouw dient te worden beseft, dat de situatie door de ontwikkeling van de brand op een later tijdstip volledig gewijzigd kan zijn. Het is van belang altijd aan de veilige zijde van de brand te blijven; het schone gebied. Hiervoor zijn de volgende indicatoren te gebruiken: het plafond is te allen tijde zichtbaar (maximaal enige lekrook - let op systeemplafonds!); er is te allen tijde helder zicht op de terugweg. Als aan deze twee indicatoren wordt voldaan, kan worden aangenomen dat er geen gevaarlijke rookmassa in de ruimte aanwezig is en deze daarmee in beginsel kan worden betreden. De woorden in beginsel slaan op de termijn waarin nog kan worden vertrouwd op de aanwezige brandwerende scheidingen. Behalve de WBDBO-tijd 5 is hierbij de eventuele aanwezigheid van een brandmeldinstallatie (hoe lang brandt het al?) of rook- en warmteafvoer (langere belasting van de brandwerende scheiding mogelijk) van belang. Verder is het van belang dat de brandwerendheid van de scheiding zo lang mogelijk intact wordt gehouden. Dit betekent dat de deur in een brandwerende scheiding in eerste instantie niet wordt geopend. 5 Uitdrukking die de brandwerendheid aangeeft: Weerstand tegen BrandDoorslag en BrandOverslag (in minuten)

5 Het openen van de deur brengt de brandwerendheid direct terug naar nihil en het is bovendien maar de vraag of de deur hierna weer gesloten kan worden (vervorming door hitte). Pas als de procedure Defensief Afleggen volledig is voltooid en alles in gereedheid staat, kan de toegang naar het brandende compartiment voor inspectie worden geopend. Voor een goede beoordeling is op twee niveaus kennis benodigd 1. de bevelvoerder dient over enige basiskennis te beschikken over de genoemde brandpreventieve voorzieningen (brandscheidingen, BMI, RWA, etc.); 2. hoe meer informatie over brandpreventieve voorzieningen in het betreffende gebouw tijdens de repressieve inzet beschikbaar is, hoe effectiever de inzet kan zijn. Defensief afleggen, het aflegsysteem Net als bij de andere aflegcommando s, zoals Hoge Druk afleggen en Ongevalsgereed maken, is ook hier de achterliggende gedachte dat met één commando een serie handelingen wordt uitgevoerd. Behalve duidelijkheid en snelheid levert dit de bevelvoerder de tijd en gelegenheid om een nadere verkenning uit te voeren en verdere planvorming te ontwikkelen. Het commando kan direct worden gegeven, indien er sprake is van bevestigde brand in een industrieel gebouw; er bevestigd/duidelijk is dat er geen redding nodig of mogelijk is. De uitvoering van het commando ziet er als volgt uit: Stap Bevelvoerder Manschappen 1 Geeft commando en korte toelichting 2 Aanwijzing: 100% veiligheid (SUST) 3 Opschalen 6 4 Gesplitste buitenverkenning met 1+2: kortste aanvalsroute 1+2 Gesplitste buitenverkenning: kortste aanvalsroute 3+4 zoeken beschikbare secundaire waterwinning 5 Aanwijzing kortste aanvalsroute 6 Aanwijzing / opdracht 120 Aanpak van buiten naar binnen e straal LD met water tot buiten brandende compartiment (veiligheidsstraal) 6 Behalve voor de waterwinning is bij dergelijke incidenten een denker nodig. Zodra de aanwezige leidinggevende in het incident wordt getrokken, is opschalen van het commando van belang om de situatie van enige afstand te kunnen overzien.

6 per ruimte: terugtrekscenario bepalen 3+4+P gereedmaken secundaire waterwinning gereedmaken straatwaterkanon tot buiten brandende compartiment (langs 1 e straal) per ruimte: terugtrekscenario bepalen e straal LD met water tot buiten brandende compartiment 9 Opzoeken ploegen (face-to-face) en zo nodig geven vervolgopdrachten Uitvoeren vervolgopdrachten Zo nodig afleggen straatwaterkanon Eindbeeld na volledig uitvoeren commando Defensief Afleggen: [afbeelding invoegen]

7 Beoordelingscriteria Ten bate van de beoordeling van het beoogde resultaat bij de oefeningen zijn de volgende beoordelingscriteria geformuleerd. Bevelvoerder Afweging offensief / defensief Wordt een expliciete afweging offensief / defensief gemaakt? Wordt de juiste keuze gemaakt? Is het principe omgekeerd denken duidelijk herkenbaar in de aanpak? Commando Wordt het commando Defensief afleggen gegeven? Wordt een korte toelichting bij het commando gegeven? Wordt de aanwijzing 100% veiligheid (SUST) gegeven? Uitvoering commando Wordt er opgeschaald? Gaat de bevelvoerder gesplitst met de aanvalsploeg rondom verkennen? Wordt de kortste aanvalsroute bepaald? Wordt de juiste aanwijzing aan de 120 gegeven? Wordt voldoende gebruik gemaakt van de aanwezige brandpreventieve voorzieningen? Zoekt de bevelvoerder de ploeg binnen op na uitvoering van het commando? Ziet de bevelvoerder toe op een juiste uitvoering van het commando? Zijn de vervolgopdrachten veilig en verantwoord? Zou de uitgevoerde inzet hebben geleid tot behoud van de omliggende brandcompartimenten? Manschappen Uitvoering commando Zoekt de aanvalsploeg tijdens de gesplitste verkenning naar de kortste aanvalsroute? Zoekt de waterploeg naar de beschikbare secundaire waterwinning? Bepaalt de ploeg na binnentreden van iedere nieuwe ruimte een terugtrekscenario? Legt de aanvalsploeg de eerste straal LD af tot buiten het brandende compartiment? Maakt de waterploeg het straatwaterkanon gereed tot buiten het brandende compartiment? Legt de waterploeg vervolgens de tweede straal LD af tot buiten het brandende compartiment? Wordt op geen enkel moment het brandende compartiment betreden? i Met dit versienummer wordt duidelijk dat de procedure Defensief Afleggen weliswaar grondig is voorbereid en nauwgezet is uitgewerkt, maar zeker nog niet volmaakt is. Bij de implementatie in het korps heeft iedere sessie voor aanscherping en verfijning gezorgd. Verdere uitrol in de regio Noord-Holland Noord en wellicht daarbuiten zal ongetwijfeld leiden tot verdere ontwikkeling en polijsten. Desondanks achten wij het rijp genoeg om tot implementatie over te gaan. ii Peter Entius is momenteel hoofd Veiligheid, Vergunningen en Handhaving bij de Gemeente Hoorn en Hoofdofficier van Dienst bij de Veiligheidsregio Noord-Holland Noord. Eerder was hij o.a. werkzaam als hoofd trainingen bij het Den Helder Training Centre (offshoreveiligheidstrainingen) en als internationaal project

8 manager bij ICET. Bij beide instituten was hij verantwoordelijk voor de ontwikkelingen van vele trainingen en inzetprocedures, waaronder de SAVER-methode, de nieuwe kijk op technische hulpverlening. iii Frans Anthonisse is momenteel beleidsmedewerker Oefenen bij de Veiligheidsregio Noord-Holland en Noord en onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van profchecks voor de Officier van Dienst in samenwerking met het NBBe.