Een disharmonisch IQ? En nu?

Transcriptie

1 Een disharmonisch IQ? En nu? dr Ariane Tjeenk-Kalff De Bascule, centrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie Amsterdam 16 februari 2016

2 Casus Tim (9 jaar) Groep 5 Enig kind van gescheiden ouders Disharmonisch intelligentieprofiel: TIQ 106, VIQ 125, PIQ 85 Aanmeldingsklachten: - Concentratieproblemen - Reageert vaak traag - Veel fantasiespel waar hij in opgaat - Moeite met leren, achterstand wordt groter - Toenemende onzekerheid en faalangst

3 Casus Tim - vervolg School: Sinds groep 3 leerachterstanden In groep 4 in schakelklas met 2x per week in kleine groep extra herhaling van leerstof Nu in groep 5 lukt het niet om het bij te houden en lukt zelfstandigheid niet Leerresultaten: tekstlezen AVI 4 (=begin groep 4) leestempo D begrijpend lezen B spelling D rekenen B

4 David Wechsler (1958) WISC-III-NL Totale intelligentie (TIQ) Verbale intelligentie (VIQ) Performale intelligentie (PIQ) Verbaal begrip (VB) Overige subtests Perceptuele organisatie (PO) Verwerkingssnelheid (VS) Informatie Overeenkomsten Woordenschat Begrijpen Rekenen Cijferreeksen Doolhoven Onvolledige Tekeningen Plaatjes Ordenen Blokpatronen Figuur Leggen Substitutie Symbool vergelijken

5 Wanneer reden voor zorg? In een normale populatie heeft* 15%: verschil van 19 punten 10%: verschil van 22 punten 5%: verschil van 26 punten 1%: verschil van 34 punten VIQ 90 PIQ 70 VIQ 115 PIQ 67 VIQ 130 PIQ 110 Waar bevindt de kloof zich en hoe groot is de kloof? *De Bruijn, et al. 1986, Wechsler Intelligence Scale for Children Revised, Nederlandse Uitgave: scoring en normen

6 Nadere analyse Verbale taken Verwerking van talige informatie: Performale taken Visuele informatieverwerking: Input: Output: Input: Output: Crystalized intelligence Opslag/ophalen van kennis Expressieve taalvaardigheden Abstractieniveau Fluid intelligence Ruimtelijk inzicht en overzicht Motorische vaardigheden Snelheid van verwerking

7 Vervolg - Nadere analyse Verbale taken Culturele invloed/invloed thuis Aandachtsvaardigheden (Werk)geheugencapaciteit Flexibiliteit in denken Geen feedback Performale taken Probleemoplosvaardigheden Strategische aanpak Impulsiviteit Inner speech Faalangst Impliciet feedback

8 Vergelijking twee casus Bas: 10 jaar, Nederlands WISC: TIQ 112 VIQ 118 PIQ 102 Snapt talige info snel, veel kennis Volgehouden aandacht zwak Werkgeheugen zwak Flexibiliteit en organisatie zwak Pieter: 10 jaar, Nederlands WISC: TIQ 101 VIQ 125 PIQ 76 Snapt talige info snel, veel kennis Motoriek zwak Werkgeheugen zwak Flexibiliteit en organisatie zwak

9 Vergelijking twee casus WISC: TIQ 112 VIQ 118, PIQ 102 WISC: TIQ 101 VIQ 125, PIQ 76 Comorbiditeit: ADHD en tics Geen medicatie Comorbiditeit: ADD en leerproblemen Wel medicatie Persoonlijkheid/emotieregulatie: Legt lat hoog Zwakke impulsregulatie Omgeving: Ouders hoge verwachtingen School matige aansluiting Persoonlijke aanleg/emotieregulatie: Onzeker, timide, faalangstig Goede regulatie Omgeving: Gescheiden maar zachtaardig School grote bereidheid tot meedenken

10 A.Tjeenk-Kalff, De Bascule

11 Ingrediënten Relatie Sterke en zwakke punten Voor jezelf opkomen Preview en review Motivatie en prikkel Analyse en synthese Ritme en routine Impliciet en expliciet Het leren moet: -begrijpelijker worden -meer betekenis krijgen -beheersbaar worden gemaakt

12 WISC-III Tim TIQ 106 ( ) VB 127 ( ) VIQ 125 ( ) PO 85 (78-96) PIQ 85 (79-95) VS 97 (95-113) Geheugen Aandacht Motoriek Taal Informatie 14 Onvolledige tekeningen 12 Overeenkomsten 13 Substitutie 9 Rekenen 12 Plaatjes ordenen 6 Woordenschat 16 Blokpatronen 7 Begrijpen 14 Figuur leggen 6 Cijferreeksen 10 Symbolen vergelijken 10 Doolhoven 10 Planning en organisatie Waarneming

13 Conclusies NPO Tim Sterke kindfactoren: + Taalvaardigheden Goed leerbaar zowel aud. als vis. Visueel en tactiel vaardigheden Minder sterke kindfactoren: - Aandachtsproblemen: Onoplettendheid, forse schommelingen, traag tempo Executieve problemen: Moeite met schakelen, plannen, organiseren, zwak tijdsbesef, zwak werkgeheugen Motorische problemen: Fijne motoriek en coördinatie Visueel ruimtelijke problemen

14 Figuur van Rey

15 Welke plattegrond hoort bij het bouwsel? Vul in. 1 hoort bij. 2 hoort bij 3 hoort bij Schrijf de hoogtegetallen in de plattegrond. Welke bouwsels hebben evenveel hokjes? Vul in.

16 Welke getallen zijn samen 100? Schrijf op. Twee bordjes zie je niet goed. Welk getal staat erop?

17 Voor alles een stappenplan

18 Stap naar behandeling Op niveau van kind Op niveau van omgeving SGG-schema: Situatie - Gedrag - Gevolg Antecedenten Behavior- Consequenties

19 Verschillende interventies Op niveau van kind (gedrag) Psychoeducatie nav sterkte-zwakte profiel Compenseren van sterke vaardigheden Deficienties trainen Motiveren en leren gebruiken (consequenties) Op niveau van omgeving (antecedenten) Psycho-educatie nav het sterkte-zwakte profiel Omgang ouders veranderen Fysieke en sociale omgeving veranderen Aard van taak aanpassen Manier waarop cues gegeven worden

20 Psycho-educatie aan Tim Schoenmaat Intelligentie = talige IQ 85 = doe IQ A.Tjeenk-Kalff, De Bascule

21 Vervolg psycho-educatie Tim 32,5 36,5

22 Psycho-educatie aan Tim - Info via ogen Let op kleine dingen Geen overzicht Zonder plan te werk Ruimtelijk inzicht + Kent veel woorden Kan dingen goed uitleggen Kan veel onthouden Veel weetjes Info via oren Schoenmaat Intelligentie = doe IQ 125 = talige IQ A.Tjeenk-Kalff, De Bascule

23 Compenseren en trainen deficiënties Leren verbaliseren door te vragen te stellen Vergroten tijdsbesef en overzicht Vergroten van cognitieve controle met stappenplannen Tips gegeven om zijn aandacht erbij te houden Braingame Brian:

24 Tips voor het opletten Uitrekken Vuist maken Friemelen, bijv. met een stressballetje Je eigen stem gebruiken De zaklantaarn aanzetten!

25 Tijdsbesef en overzicht

26 Klaar maken voor school Taak Aantal herinneringen Gedaan Opstaan Aankleden Ontbijten Tandenpoetsen Haren borstelen Rugzak klaarmaken voor school

27 Bureau opruimen Procedure Vink aan Leeg bureau Sorteer in twee stapels: bewaren of niet Gooi niet bewaren stapel in prullebak Sorteer bewaren stapel in twee stapels: 1. Schoolspullen (boeken, pennen, papieren van juf) 2. Thuisspullen (aantekeningen, papieren kind, snacks ed.) Stop thuisspullen in rugzak om mee te nemen Sorteer schoolspullen: een stapel per onderwerp en rest stapel Organiseer elke stapel met instructies juf (bijv. alles in ringband op datum) Beslis wat te doen met rest stapel Stop alle schoolspullen netjes terug in bureau

28 A.Tjeenk-Kalff, De Bascule

29 Psycho-educatie ouders Uitleg over het disharmonische profiel adhv curve Uitweiden over onderliggende cognitieve functies Gevolgd door ouderbegeleiding situaties uitwerken met SGG-schema 32,5 36,5

30 Moeite wisselingen Manier ouders van informatie verwerken Moeite met tas pakken Zwak tijdsbesef Boze buien Thuis School Begint niet aan werk Nooit op tijd klaar Veel fouten in werk Geen zelfstandigheid 3e milieu Sterke taal Grote woordenschat Veel kennis Zwakke fijne motoriek en coördinatie Taal Motoriek Moeite met lang opletten Veel schommelingen Traag werktempo Planning & Organiseren Geheugen Aandacht Geen goede planning Geen overzicht/inzicht Zwakke organisatie Emotie Motivatie Zelfbeeld Sociale cognitie Onthouden goed bij herhaling Zwak werkgeheugen Onzeker, faalangstig gemotiveerd Sociaal sterk Waarneming visueel tactiel verbaal + - Performaal IQ Verbaal ++ A.Hiemstra-Beernink & A.Tjeenk-Kalff De Bascule

31 - Ik word te snel boos Leren controleren Rem erop Boosheid onder controle te krijgen + Mijn schakelaar blijft hangen Mist overzicht -> Organisatie zwak Werkgeheugen vol Organiseren Onthouden Perspectief ander gaan zien Woorden en plaatjes onthouden met herhaling Lang opletten, vooral bij saaie taken Te snel werken -> slordigheidsfouten A.Hiemstra-Beernink; & A.Tjeenk-Kalff De Bascule Opletten Intelligentie Aandacht richten en verdelen Veel kennis, snapt snel Praat gemakkelijk

32 Contact met school Aanpassing werkboeken Pleidooi voor niet zelfstandig werken maar hulp bieden a.d.h.v lijstjes, hulp meester ed Voorstructureren grotere opdrachten, stappenplannen maken waar mogelijk Dagelijkse routines hanteren om automatiseren te bevorderen: maak schema s Alles wijzen op besteden tijd Feedback geven Extra hulp voor lezen en spelling

33 Tim 13 jaar Brugklas combiklas VMBO-T/Havo WISC-III herhaald in groep 8: VIQ 130 PIQ 82 Dit ben ik. A.Tjeenk-Kalff, De Bascule

34 A.Tjeenk-Kalff, De Bascule

35 Wat werkt goed bij mij? Voor aandachtsproblemen: -herhaaldelijk laten herhalen wat de opdracht is of aangeven waar hij mee bezig is; verbaliseer de opdracht. -piepje of trilling om hem er telkens bij te halen met zijn aandacht en laat hem zelf ook arousal hoog houden door even te bewegen met knijpballetje, wrijven, uitrekken of loopje. -spreek een teken af om hem telkens aan het werk te zetten. -geef meer tijd voor toetsen indien kan/afgesproken. -tempo wel proberen te verhogen door beloningssysteem op te zetten bij eenvoudige opdrachten. Voor executieve problemen/(ruimtelijk) overzicht: -maak een stappenplan: deel opdracht op in kleine stappen en vink aan als het gedaan is. Beloon als het lukt. -vraag voortdurend hoe lang hij denkt ermee bezig te zijn. Door steeds een tijdsinschatting te laten maken, vergroot je het tijdsbesef. -controleren van werk als je klaar bent: bekijk de opdracht en kijk of je dit gedaan hebt. Voor werkgeheugen: -maak lijstjes wat je moet onthouden. -strategieën aanreiken: herhalen werkt het beste maar soms helpt het om er een plaatje van te maken. -herschrijf je notities op computer Voor motoriek: -zo veel mogelijk met laptop laten werken A.Tjeenk-Kalff, De Bascule

36 Leerstrategieën Overzien en jezelf kennen Vooruitkijken, plannen en terugkijken Metacognitieve kennis en vaardigheden Herhalen, dieper verwerken en organiseren Zelfmanagement, omgeving en anderen managen Zelf effectiviteit, taakwaarde (het nut zien), doel oriëntatie Cognitieve vaardigheden Organisatievaardigheden Motivatie Uit: Effectiever leren met leerstrategieën van Pieternel Dijkstra

37 Training in executieve functies

38 M. Van der Donk, A.Tjeenk-Kalff, A.Hiemstra-Beernink De Bascule/Lannoo Wat houdt Beter Bij de Les in: De training duurt 5/6 weken, 4 dagen per week, 45 minuten per dag Kind wordt individueel getraind buiten de klas Er wordt actief een verband gelegd met de klassensituatie

39 M. Van der Donk, A.Tjeenk-Kalff, A.Hiemstra-Beernink De Bascule/Lannoo Beter bij de les: bouwstenen Psycho-educatie over executieve functies Compensatie strategieën Vaardigheidstraining: verbeteren werkgeheugen Transfer naar school Motivatie en feedback Ontwikkelen metacognitie

40 Neuromatrix voor het kind M. Van der Donk, A.Tjeenk-Kalff, A.Hiemstra-Beernink De Bascule/Lannoo

41 M. Van der Donk, A.Tjeenk-Kalff, A.Hiemstra-Beernink De Bascule/Lannoo Psycho-educatie: Word meester van je Breinkasteel

42 Valkuilen Vergeet bandiet (werkgeheugen fout) Te snel bandiet (impulsiviteit) Breinbandieten Boos bandiet (emotie regulatie) Afleidbandiet (prikkels) M. Van der Donk, A.Tjeenk-Kalff, A.Hiemstra-Beernink De Bascule/Lannoo

43 Compensatie strategieën Herhaal bewaker (verbaliseren) Plaatjes bewaker (visualiseren) Breinbewakers Tijd bewaker (denktijd nemen) Automaat bewaker (routine maken) M. Van der Donk, A.Tjeenk-Kalff, A.Hiemstra-Beernink De Bascule/Lannoo

44 M. Van der Donk, A.Tjeenk-Kalff, A.Hiemstra-Beernink De Bascule/Lannoo Transfer klas: aandachtkaart Na iedere sessie schrijft kind zin van de dag er op Leerkracht activeert en complimenteert Volgende dag bespreken

45 Dank voor jullie

46 Referenties Dawson & Guare Executieve functies van kinderen en adolescenten Braaten & Willoughby Ik snap het wel, maar niet zo snel Paula Moraine Aandacht graag! Pieternel Dijkstra Effectief leren met leer strategieën Beter bij de Les - Uitgeverij Lannoo Campus of a.tjeenk@debascule.com