Voeding en vertering. Merve Karadurmus. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur Merve Karadurmus Laatst gewijzigd 08 april 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Thema 5: - introductie Voeding Voedsel conserveren Voedingsmiddelen en -stoffen Gezonde voeding De schijf van vijf kilojoule en kilocalorie Het gebit De tand Het gebit Verzorging van het gebit De vertering De veteringsorganen Het verteringsstelsel Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Thema 5: - introductie Beste leerling, We beginnen deze week aan een nieuw thema! staat de aankomende weken centraal. Bij elke les hoort een mapje die is opgedeeld in submapjes. Deze zijn gemaakt op basis van de leerdoelen die we deze periode zullen behalen. Alles wat je nodig hebt voor dit thema is te vinden in dit ebook. Bij veel lessen hoort ook een opdracht die je thuis als voorbereiding moet maken. Het is dus belangrijk dat je alles goed doorneemt, tijdens de les zullen we namelijk actief aan de slag gaan met de lesstof die jedan al hoort te kennen. Hieronder is er nog een lessenoverzicht te vinden voor thema 5. Veel succes! Bij vragen kun je mij bereiken via de mail. Lessenoverzicht: thema 5 Pagina 2

4 Voeding Beste leerling, Deze Wikiwijs is opgesteld voor les 1 van thema 5. Voor deze les zijn er twee leerdoelen opgesteld: 1. Je kunt aan het einde van de les zes verschillende voedingsstoffen uit Biologie Voor Jou benoemen en uitleggen wat elk inhoudt. 2. Je weet aan het einde van de les wat voedselbederf inhoudt en 6 manieren van hoe je dit tegen kunt gaan. Voordat je naar de les komt moet je twee opdrachten maken. De opdrachten zijn te vinden in de mapjes "Voedsel conserveren" en "Voedingsmiddelen en -stoffen". Succes :) Voedsel conserveren Als je even een kijke neemt in de koelkast, dan zie je dat voedingsmiddelen een hoop verschillende verpakkingen kunnen hebben. Deze verpakkingen hebben de conserveer functie. Wanneer je voeding conserveert zorg je ervoor dat je het langer kunt bewaren, zonder dat het bederft. De afbeeldingen hieronder komen uit Biologie Voor Jou. In de afbeelding staan de verschillende conserveer methoden die jij moet kennen. Lees ze goed door en bedenk vervolgens vier voorbeelden van geconserveerde voedingsmiddelen die jij in je dagelijkse leven wel eens gebruikt. Pagina 3

5 Noem vier voedingsmiddelen en geef hierbij ook aan op welke manier ze geconserveerd worden. Voedingsmiddelen en -stoffen Alles wat je eet en drinkt noem je voedingsmiddelen. Appels, chocolade, water, cola, chips, brocoli, boter, etc. Deze voedingsmiddelen bestaan uit voedingsstoffen. Deze heeft het lichaam nodig. Er zijn zes groepen voedingsstoffen, namelijk: eiwitten koolhydraten vetten water vitaminen mineralen Voedingsstoffen kunnen vier functies hebben. Hieronder staat een tabel met de functies van voedingsstoffen. Eiwitten Bouwstof + brandstof Koolhydraten Brandstof, bouwstof of reservestof Vetten Brandstof, bouwstof of reservestof Water Bouwstof (rol bij vervoer stoffen in je lijf) Vitaminen Bouwstof (bijv. kalk in bot) of beschermende stof Mineralen Bouwstof of beschermende stof Opdracht! Voedingsstoffen in voedingsmiddelen kn.nu/ww.a7f0a03 (docs.google.com) Kies thuis een voedingsmiddel uit, het is van belang dat hier een etiketje met voedingswaarden op staat. Klik vervolgens op de bovenstaande link (in de titel van de opdracht). Vul daar in hoeveel van elke voedingsstof er in jouw voedingsmiddel zit. Pagina 4

6 Meer informatie over voedingsstoffen! kn.nu/ww.09c9acf (studiobiologie.nl) In de bovenstaande link kun je een samenvatting vinden over voedingsstoffen en de functie ervan. Pagina 5

7 Gezonde voeding Beste leerling! Deze Wikiwijs is opgesteld voor les 2 van thema 5. Voor deze les zijn er een paar "kleine" leerdoelen die we samen willen behalen: 1. De leerling kan de schijf van vijf toelichten zoals het op de site van voedingscentrum staat. 2. De leerling kan aan het einde van de les rekenen met kj en kcal (1 : 4). Met behulp van aankomende pagina's en de bijeenkomst moet dit een eitje zijn. Tussentijdse, diagnostische toets kn.nu/ww.4176b03 (themas.studiobiologie.nl) Aan het EINDE van deze les moet je een diagnostische toets maken. Op deze manier kunnen we de volgende stap zetten. De diagnostische toets kun je vinden door de volgende stappen te volgen: 1. Klik op de link 2. Klik in het linker menu op "K9 Lichaam in stand" 3. Klik op "Toets" naast "KB1 Voedingsstoffen en voedingsmiddelen" 4. Maak de toets! Wil je meer informatie nadat je klaar bent met de pagina's uit je ebook, dan kun je ook altijd in Biologie Voor Jou kijken. Thema 5:, basisstof 4. De schijf van vijf De Schijf van Vijf helpt je wanneer je voor jezelf, voor je cliënten of gasten een gezonde maaltijd wilt bereiden. Belangrijk zijn deze vijf regels: 1. Eet gevarieerd 2. Pagina 6

8 3. Gebruik weinig verzadigd vet 4. Eet volop groente, fruit en brood 5. Ga veilig met voedsel om Als je kiest uit alle vakken, eet je gevarieerd. In de vakken vind je: Groente en fruit Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten Zuivel, vlees(waren), vis, ei en vleesvervangers Vetten en olie Dranken Extra's Voedingsmiddelen zoals sauzen, snacks, koek, snoep en gebak, staan niet in de Schijf van Vijf. Het zijn extra s die niet noodzakelijk zijn voor een gezond eetpatroon. Ze leveren al snel veel calorieën. Wat en hoeveel je hiervan kan eten, hangt af van de hoeveelheid calorieën die je verbruikt. Meer weten? Kijk bij het Voedingscentrum voor meer informatie over de Schijf van vijf. Bekijk de video hieronder. Samenvatting van de Schijf van vijf kn.nu/ww.5da4aa8 (youtube.com) Colofon Ontwikkelaar/Arrangeur: Florina Blokland Gebruikte bronnen: Voedingscentrum Albert Heijn Ik Kies Bewust De Dagelijkse Voedingsrichtlijn Opdracht! Voedingsdagboek bijhouden. kn.nu/ww.984a75f (docs.google.com) Voor de aankomende drie dagen moet je een voedingsdagboek bijhouden. Dit om bewuster te worden van jouw eetgewoontes. Daarnaast kom je er op deze manier ook achter hoeveel jij overal van binnen krijgt. Jouw voedingsdagboek moet je bijhouden via sociale media. Je mag gebruik maken van Instagram of Tumblr. Het is de bedoeling dat je alles wat jij op een dag eet en drinkt deelt met een foto op jou pagina. Je typt hierbij wat het is en voegt een hashtag toe. De hashtag die wij zullen gebruiken is Pagina 7

9 #voedingsdagboek.... Op de plaats van die puntjes vul je de naam van jouw klas in (bijv. #voedingsdagboeka4z1). kilojoule en kilocalorie Voedingsmiddelen bevatten energie die jij nodig hebt voor al je dagelijkse activiteiten. Deze energie wordt uitgedrukt in kilojoules of kilocaloriën. De hoeveelheid energie die een voedingsmiddel bevat is te vinden op het etiketje. Hierop staan de voedingswaarden (per 100 gram). Pagina 8

10 Voedingswaarden; Dinosaurus chocolade biscuit In de afbeelding zie dat er op zo'n etiketje van voedingswaarden kilojoules én kilocaloriën worden aangegeven. Wanneer je alleen weet hoeveel kilojoules er in een voedingsmiddel zitten kun je zelf uitrekenen hoeveel kilocariën het bevat. 1 kcal? 4 kj Even oefenen Met wedstrijdroeien verbrand je 54 kj per minuut. Hoe lang moet ik wedstrijdroeien om één biscuit (Dinosaurus chocolade biscuit) te verbranden? Pagina 9

11 Reminder: Tussentijdse, diagnostische toets kn.nu/ww.4176b03 (themas.studiobiologie.nl) Nu kun je een diagnostische toets maken. Op deze manier kunnen we de volgende stap zetten. De diagnostische toets kun je vinden door de volgende stappen te volgen: 1. Klik op de link 2. Klik in het linker menu op "K9 Lichaam in stand" 3. Klik op "Toets" naast "KB1 Voedingsstoffen en voedingsmiddelen" 4. Maak de toets! Pagina 10

12 Het gebit Beste leerling, Deze Wikiwijs is opgesteld voor les 3 van thema 5. Voor deze les zijn er drie leerdoelen opgesteld: 1. De leerling kan alle onderdelen van de tand benoemen zoals deze in het ebook staan. 2. De leerlingen kennen de begrippen die horen rondom het gebit die te vinden zijn in Biologie Voor Jou. 3. De leerlingen kunnen uitleggen hoe een gaatje in de tand kan ontstaan, wat een tandvleesontsteking is en wat tanderosie is. Succes :) De tand Toen je ongeveer 6 maanden oud was, begonnen je tanden te groeien. De tanden en kiezen zijn ongeveer hetzelfde gebouwd. Het enige verschil tussen een tand en een kies is dat een kies twee wortels heeft en een tand maar één. Hieronder staat een afbeelding waarin alle onderdelen benoemd worden. Deze moet je kennen. Je kunt ze oefenen en leren met de link die eronder staat. Pagina 11

13 Onderdelen van de tand De bouw van de kies leren en oefenen kn.nu/ww.cd8356e (computermeester.be) Met deze link kun je de verschillende onderdelen van de kies leren en vervolgens aanduiden. Het gebit Het gebit bestaat uit tanden en kiezen. Je hebt op de vorige pagina de bouw van beide geleerd. Je hebt verschillende soorten tanden in je mond. In de afbeelding hieronder zie je welke verschillende soorten jij moet kennen. Het gebit De functie van de snij- en hoektanden is het afbijten van voedsel. De kiezen worden gebruikt om het voedsel wat je hebt afgebeten te vermalen. Vervolgens slik je het door en gaat het de rest van je verteringsstelsel door! In totaal heeft een volwassen persoon 8 snijtanden, 4 hoektanden en 16 kiezen. Om dit grote aantal tanden toch overzichterlijk te kunnen verdelen, wordt het gebit vaak in vier stukken verdeeld: Linksboven Rechtsboven Linksonder Rechtsonder Zo'n stuk heet een kaakhelft. In elke kaakhelft kan er een kies bijkomen, namelijk de verstandskies. Pagina 12

14 Echter groeien deze vaak niet goed en worden er daarom vaak uitgetrokken door een kaakchirurg. Verzorging van het gebit Het gebit is het eerste orgaan van het verteringsstelsel. Dit is dus ook de "poort" waar al het voedsel doorheen moet om binnen te komen. Je kunt je wel voorstellen dat het gebit dan wordt blootgesteld aan een hoop bacteriën. Een deel van de bacteriën die je binnen krijgt, worden gedood door stoffen in je speeksel. Als je echter je tanden niet goed en regelmatig poetst, dan ontstaat er een laagje tandplak op je tanden. Wanneer tandplak voor een langere periode op je tanden blijft zitten, veranderd dit in tandsteen. Tandsteen kun je zelf niet meer weg poetsen en moet weggehaald worden door de tandarts. Zo ontstaat een gaatje in een kies Filmpje: De verzorging van het gebit kn.nu/ww.652f1ce (mp4, maken.wikiwijs.nl) Pagina 13

15 De vertering Beste leerling, Deze Wikiwijs is opgesteld voor les 4 en 5 van thema 5. Voor deze lessen is er één leerdoel opgesteld: 1. De leerlingen kunnen het verteringstelsel helemaal uitleggen, met bijbehorende verteringssappen en spieren. Succes :) De veteringsorganen Tijdens de eerste les hebben we geleerd dat voedingsmiddelen voedingsstoffen bevatten. Ook hebben we geleerd dat je lichaam deze voedingsstoffen nodig heeft. De voedingsstoffen die jij binnenkrijgt (door eten) worden opgenomen in het verteringsstelsel. Je kunt niet alles direct opnemen, daarvoor moet je het eerst verteren. Het verteringsstelsel bestaat uit elf organen: mondholte, speekselklieren, slokdarrm, maag, twaalfvingerigedarm, lever, galblaas, alvleesklier, dunnedarm, dikkedarm, endeldarm en anus. Pagina 14

16 Alle organen van het verteringsstelsel Het verteringsstelsel kn.nu/ww.3a4e7ab (youtube.com) In de bovenstaande link kun je een filmpje vinden. In dit filmpje wordt de weg van het voedsel behandeld en komen de verteringssappen ter sprake. Het filmpje is Engels, je kunt er echter Nederlandse ondertiteling aan toevoegen door de volgende stappen te volgen: 1. Klik op de link van het filmpje en pauzeer het filmpje 2. Klik op het ondertiteling icoontje naast het icoontje voor instellingen. 3. Nu heb je Engelse ondertiteling. Je klikt op instellingen, hier staat "Ondertiteling", als je hierop klikt kun je zelf een taal uitkiezen. 4. Klik op Nederlands. 5. Klik weer op play en bekijk het hele filmpje! Het verteringsstelsel Je kent nu het rode draad van het verteringsstelsel, het pad wat het voedsel aflegd tijdens de vertering. Het is nu tijd om ons verder te verdiepen hierop. Hiervoor moet je basisstof 7 uit Biologie Voor Jou lezen en goed begrijpen. Diagnostische toets: Verteringsstelsel kn.nu/ww.3cd1b83 (mijnbiologie.weebly.com) Als je op de bovenstaande link klikt, kun je een aantal opdrachten maken die betrekking hebben op het verteringsstelsel. Pagina 15

17 Antwoorden Noem vier voedingsmiddelen en geef hierbij ook aan op welke manier ze geconserveerd worden. Neem een lijstje van de gevonden voedingsmiddelen en conserveermethoden mee naar de les. Even oefenen Met wedstrijdroeien verbrand je 54 kj per minuut. Hoe lang moet ik wedstrijdroeien om één biscuit (Dinosaurus chocolade biscuit) te verbranden? Aantal kj in 1 koekje = 399 kj Aantal kj wat je verbrand met wedstrijdroeien = 54 kj per minuut 399/54 = 7,389 Dus ongeveer 7/8 minuten Pagina 16

18 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Merve Karadurmus Laatst gewijzigd 08 april 2016 om 21:33 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 4; Leerinhoud en doelen Biologie; Instandhouding en ontwikkeling; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Bronnen Bron Opdracht! Voedingsstoffen in voedingsmiddelen Meer informatie over voedingsstoffen! Tussentijdse, diagnostische toets Samenvatting van de Schijf van vijf Opdracht! Voedingsdagboek bijhouden. Reminder: Tussentijdse, diagnostische toets De bouw van de kies leren en oefenen Pagina 17

19 Bron Het verteringsstelsel Diagnostische toets: Verteringsstelsel Pagina 18