Presentatie verdiepingsconferentie MP-ERWD voor PO/SBO/SO Fase oranje cognitief gedragstherapeutische begeleidingsaspecten

Transcriptie

1 Presentatie verdiepingsconferentie MP-ERWD voor PO/SBO/SO Fase oranje cognitief gedragstherapeutische begeleidingsaspecten Elle Ankone & Jojanneke van der Beek

2 Inhoud 1. ERWD fase oranje 2. Het Reken-ABC Rekenen = gedrag De cognitieve gedragstherapie 3. Verslaglegging 4. Stappen van Het Reken-ABC Ontwerpen Rekenhulp bieden Evaluatie 5. Vragen

3 1. ERWD fase oranje

4 Hulp binnen fase oranje Lesgeven op spoor 3: werken met specifieke individuele accenten binnen subgroepjes Er wordt een individueel handelingsplan opgesteld o.b.v. intern of extern diagnostisch onderzoek o o o o o Doelen op lange en korte termijn Inhoud drieslagmodel en handelingsmodel Werkwijze Uitvoering (planning en organisatie) Evaluatie Samenwerking met alle betrokkenen Actieve betrokkenheid van de leerling Aandacht voor de basisbehoeften

5 Continueren van de zorg of doorverwijzen? Aanwijzingen voor verwijzing naar de zorg Het leerproces van de leerling loopt vast of stagneert en dat is opvallend gezien de algemene ontwikkeling De problemen doen zich voor over de hele rekenlinie De intensieve en structurele rekenhulp op school leidt tot aantoonbaar onvoldoende vooruitgang Wegens comorbide ontwikkelingsproblematiek zijn de specifieke onderwijsbehoeften van het kind niet duidelijk Autisme, ADHD, DCD, syndromen en handicaps Er zijn forse emotionele problemen te zien bij het rekenen en gerelateerde vaardigheden Faalangst, vermijding, blokkades, lichamelijke klachten

6 Wanneer heb je voldoende aanwijzingen? Er wordt voldaan aan de criteria voor ontvankelijkheid van dyscalculie-onderzoek o.b.v. Protocol DDG: 3 opeenvolgende E/V-scores op Cito Rekenen- Wiskunde Een ernstige achterstand t.o.v. leeftijdsgenoten Structurele en gespecialiseerde RT: minimaal 6 maanden 2x30 minuten per week De school kan niet meer voorzien in de specifieke onderwijsbehoeften van de leerling De cognitieve en/of emotionele ontwikkeling van de leerling wordt bedreigd De ontwikkelingsperspectieven van de leerling zijn onduidelijk

7 2. Het Reken-ABC Rekenen = gedrag! Oefening: wat zie je allemaal aan rekengedrag?

8 als ik alles goed heb, krijg ik weer een mooie krul!

9 Wat is wenselijk rekengedrag? De aandacht richten op de rekentaak En dit voor langere tijd vol kunnen houden De som juist over kunnen nemen in het schrift De juiste stappen nemen in de probleemoplossing Deze stappen kunnen opschrijven of schematiseren De tussenuitkomsten adequaat kunnen berekenen Controleren of de strategie en uitkomst kloppen De juiste hulpmiddelen kunnen inzetten indien nodig Adequaat om hulp kunnen vragen als dat nodig is Een positieve attitude ten aanzien van rekenen Een zekere mate van vertrouwen in eigen kunnen Enzovoort!

10 Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een belangrijke stroming binnen verschillende soorten therapieën die concrete handvatten biedt voor het aanleren en afleren van gedrag. De belangrijkste principes van CGT met betrekking tot leren in het algemeen: Klassieke conditionering Operante conditionering

11 Klassieke conditionering

12 Operante conditionering

13 Naast technieken om gedrag te versterken en te verzwakken, kunnen we uit de CGT een aantal belangrijke technieken halen om nieuw gedrag aan te leren: Shaping Prompting Modeling o Verbale zelfinstructie

14 Shaping: elke tussenstap van het doelgedrag wordt consequent beloond totdat het doelgedrag wordt vertoond Prompting: het uitlokken van gewenst gedrag door middel van hints (prompt) Modeling: voordoen, samen doen, nadoen van het gewenste gedrag

15 Het Reken- A B C

16 Wat gaat vooraf aan het rekengedrag Wat volgt op het rekengedrag het rekengedrag van het kind gedrag gedachten gevoelens

17 3. Verslaglegging Waarom belangrijk? Onderdelen LOVS Geboden hulp binnen fase groen en geel inclusief doelen, beginmeting en effectmeting Geboden hulp binnen fase oranje o Beginmeting (!) o o o o Doelen Inhoud Werkwijze Organisatie o Effectmeting (!)

18 4. Stappen van Het Reken-ABC Het Reken-ABC kan ingezet worden binnen fase oranje. Het bestaat uit drie stappen: Stap 1 Stap 2 Stap 3 Ontwerpen Rekenhulp bieden Evalueren De stappen worden toegelicht aan de hand van casus Rutger.

19 Casus Rutger (introductie) Rutger is 9 jaar en zit in groep 6. Hij presteert gemiddeld bij alle vakken, met uitzondering van rekenen. Cito Rekenen-Wiskunde dl toets niveau 5 M3 C / III 10 E3 C / IV 15 M4 D / IV 20 E4 E / V 25 M5 E / V 30 E5 E / V

20 Casus Rutger (vervolg introductie) Ontvangen hulp - Groep 4, 5 en 6: dagelijks verlengde instructie aan groepstafel - Groep 5 (vanaf januari) en groep 6 (tot heden): Rekensprint (in groepje van 4 kinderen, 32 weken, 3x15 minuten per week) Aanpassingen - Groep 5 en 6: minimumprogramma Effect - Er zijn geen begin- en eindmetingen beschikbaar. De begeleider zegt dat het memoriseren van plus- en minsommen tot 10 en de telvaardigheden tot 100 verbeterd lijken.

21 Casus Rutger (vervolg introductie) Zorgen - Leerkracht geeft aan dat Rutger in de klas niet meer mee kan komen met de lesstof van groep 6. - Zeer zwakke scores op methodegeboden toetsen. - De score op Cito Rekenen-Wiskunde was eind groep 5 weer zeer zwak en de leerkracht verwacht midden groep 6 weer een zeer zwakke score. Fase oranje - School besluit om Het Reken-ABC in te zetten. Er is geld vrijgemaakt om Rutger vanaf januari x30 minuten per week individuele RT te bieden. Als er aan het einde van het schooljaar onvoldoende vooruitgang zichtbaar is, wordt hij doorverwezen naar de zorg.

22 Stappen van Het Reken-ABC Het Reken-ABC kan ingezet worden binnen fase oranje. Het bestaat uit drie stappen: Stap 1 Stap 2 Stap 3 Ontwerpen Rekenhulp bieden Evalueren

23 Ontwerpen Bij het ontwerpen van een plan voor de rekenhulp zijn de volgende stappen van belang: Startmetingen en sterkte-zwakte overzicht Individuele doelen en interventietechnieken Concreet: Wat zegt of doet het kind / de RT er? Aanvullende onderwijsbehoeften* en bijpassende interventietechnieken Organisatie van de rekenhulp *) indien van toepassing

24 Startmetingen 1. Wat is het niveau van basale rekenvaardigheden? 1. kwantitatief onderzoek: TTA 2. kwalitatief onderzoek naar: benoemen en noteren van getallen, telvaardigheden, splitsingen, eenvoudige sommen, getalbegrip en -positie 2. Wat is het rekenniveau op de rekendomeinen? kwantitatief (adaptief toetsen Cito Rekenen-Wiskunde) en kwalitatief onderzoek bij: 1. Getallen en getalbewerkingen (hoofd- en schriftelijke rekenvaardigheden bij kale sommen; toegepast rekenen bij verhaaltjessommen) 2. Meten en meetkunde (o.a. geld, tijd, maten) 3. Breuken, procenten en verhoudingen

25 Casus Rutger (resultaten startmetingen) Opdracht Lees het verslag van de startmetingen van de casus van Rutger (pag. 3 en 4). Welke tekorten binnen de rekenontwikkeling toont Rutger met betrekking tot: - de basale rekenvaardigheden - de rekendomeinen Noteer uw antwoord in enkele steekwoorden.

26 Casus Rutger (sterkte-zwakte overzicht) basale rekenvaardigheden sterk - noteren en benoemen van getallen tot tellen tot splitsingen tot 10 - plus- en min tot 10 en type 25+3/ keertafels van 1, 2, 5 en 10 zwak - noteren en benoemen > telvaardigheden > plus en min tot 20 over tiental - keertafels van 3, 4, 6, 7, 8, en 9 - deeltafels

27 Casus Rutger (vervolg sterkte-zwakte overzicht) sterk zwak rekendomeinen toegepast rekenen - voldoende score Cito M4 - voldoende begrip verhaaltjessommen tot en met tenminste Cito E4 hoofdrekenen - plus en min tot 100 type 32+20/ plus en min tot 100 type 38+4/38+24 of 52-5/52-35 (met tientaloverschrijding) schriftelijk rekenen - alle bewerkingen toegepast rekenen - stappen van probleemoplossen

28 Individuele doelen en interventietechnieken Een sterkte-zwakte overzicht geeft globaal aan wat het instapniveau op de verschillende leerlijnen is. Formuleer de somtypen die aandacht behoeven. Kies per somtype een geschikte aanpak en concretiseer het concrete doel, het rekengedrag, aan de hand van taakanalyses. Noteer per concreet doel: aanbod (inclusief hulpmiddelen), opbouw, instructie, feedback, afbouw.

29 Casus Rutger (somtypen en concreet rekengedrag) Opdracht Lees het sterkte-zwakte overzicht van Rutger (pag. 5). Welke somtypen selecteert u voor de RT? Kunt u per somtype opschrijven wat het concrete rekengedrag is dat Rutger krijgt aangeleerd?

30 Casus Rutger (somtypen) onderdeel hoofdrekenen schriftelijke rekenen toegepast rekenen somtypen plus/min tot 100 (rijgen) keertafels tot 10 (direct weten, in stappen) plus/min tot 20 (lege getallenlijn) plus/min tot 1000 (kolomsgewijs) keer type 3x24 (kolomsgewijs) verhaaltjessommen plus/min/keer/deel (startniveau: E4) (stappen van probleemoplossen, som noteren, rekenmachine)

31 Casus Rutger (voorbeeld concreet doel en interventietechnieken) Concreet doel (hoofdrekenen): Rutger rekent sommen van het type 8+5/28+5 en 15-9/35-9 uit via rijgen, conform instructie Interventietechnieken: Aanbod: eerst plus en min op aparte blaadjes, enkele sommen op één blaadje; later plus en min door elkaar Instructie: modeling, stappen begeleiden met vaste zinnetjes*, zinnetjes op stappenkaart Feedback: uitsluitend positief, frequent Afbouw: hints reduceren, positieve feedback reduceren, stappenkaart weglaten, hardop-fluisteren-interne spraak *) vb Eerst.. erbij/eraf. Dat is En dan nog erbij/eraf. En dat is

32 Casus Rutger (voorbeeld concreet doel en interventietechnieken) Concreet doel (schriftelijk rekenen): Rutger rekent plus- en minsommen tot de 1000 uit via kolomsgewijs rekenen, conform instructie Interventietechnieken: Aanbod: ruitjespapier 1x1 cm, enkele sommen op één blaadje, eerst plus- en minsommen gescheiden (later door elkaar), eerst sommen onder elkaar aanbieden(later als gewone som) Instructie: modeling, stappen begeleiden met vaste zinnetjes*, stappen op stappenkaart met voorbeeld Feedback: uitsluitend positief, frequent Afbouw: hints reduceren, positieve feedback reduceren, stappenkaart weglaten, hardop-fluisteren-interne spraak *) vb Ik begin links.. erbij/eraf is etc.

33 Aanvullende onderwijsbehoeften en bijpassende interventietechnieken Kinderen met rekenproblemen hebben behoefte aan extra en specifieke instructie, oefening en feedback. Sommige kinderen hebben nog aanvullende onderwijsbehoeften, zoals: - behoefte aan extra oriëntering en stimulering van de aandacht - behoefte aan angstreductie - behoefte aan bevordering van competentiegevoelens en -gedachten - behoefte aan versterking van de taakbereidheid Binnen Het Reken-ABC wordt hier in de ontwerpfase expliciet rekening mee gehouden.

34 Casus Rutger (organisatie van de rekenhulp) Rutger ontvangt 2x30 min. individuele RT pw in de periode januari t/m juni Binnen de RT ligt de nadruk op instructie/begeleide oefening. Hij volgt een eigen leerlijn. - Fase 1: eerste 6 weken tot aan de voorjaarsvakantie - maandag en donderdag - 30 min RT - 15 min zelfstandig werken (werkbladen) - dinsdag, woensdag, vrijdag - 30 min zelfstandig werken (werkbladen) - 15 min oefenen op computer (bv De eerste twee weken wordt uitsluitend gewerkt aan een selectie van de doelen (bv 1, 3 en 6; zie: uitgebreide casus). Daarna worden de andere doelen toegevoegd.

35 Casus Rutger (vervolg organisatie van de rekenhulp) - Fase 2: periode maart en april - maandag en donderdag - 30 min RT - 15 min zelfstandig werken (werkbladen) - 15 min zelfstandig werken (selectie rekenboeken gr 4 en 5) - dinsdag, woensdag, vrijdag - 15 min zelfstandig werken (werkbladen) - 15 min zelfstandig werken (selectie rekenboeken gr 4 en 5) - 15 min oefenen op computer (bv Het accent ligt in deze periode op het (met hulpmiddelen) kunnen kunnen uitvoeren van de denkstappen bij de verschillende somtypen. Indien mogelijk kunnen extra concrete doelen toegevoegd worden (bv deeltafels).

36 Casus Rutger (vervolg organisatie van de rekenhulp) - Fase 3: periode mei juni - maandag en donderdag - 30 min RT - 15 min zelfstandig werken (werkbladen) - 15 min zelfstandig werken (selectie rekenboeken gr 4 en 5) - dinsdag, woensdag, vrijdag - 15 min zelfstandig werken (werkbladen) - 15 min zelfstandig werken (selectie rekenboeken gr 4 en 5) - 15 min oefenen op computer (bv Het accent ligt in deze periode op het zelfstandig, vlot en accuraat uitvoeren van de denkstappen bij de verschillende somtypen (ook: toegepast rekenen). Het is van belang om het concrete rekengedrag van alle doelen te blijven oefenen.

37 Casus Rutger (vervolg organisatie van de rekenhulp) - Fase 4: juli - Uitvoeren van effectmetingen - Herhaling startmetingen - Cito Rekenen-Wiskunde E4 (indien een C of hoger: verder toetsen) - Evalueren van RT via Het Reken-ABC - Indien voldoende effectief: onderzoeken welk rekenaanbod Rutger in groep 7 gaat volgen (bv groep 6), op welke wijze begeleiding gerealiseerd kan worden (bv RT in subgroep, externe RT), welke hulpmiddelen ingezet moeten worden (bv rekenmachine, tafelkaart, stappenkaarten, ruitjespapier 1x1 cm) (terug naar fase geel of continuering fase oranje) - Indien onvoldoende effectief: doorverwijzen naar de zorg

38 Kern van de boodschap Het Reken- A B C

39 Vragen?

40 Meer informatie? Protocollen Van Luit, J.E.H., Bloemert, J., Ganzinga, E.G., & Mönch, M.E. (2012). Protocol Dyscalculie: Diagnostiek voor Gedragsdeskundigen (protocol DDG). Doetinchem: Graviant Educatieve Uitgaven Van Groenestijn, M., Borghouts, C., & Janssen, C. (2011). Protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie. Assen: Koninklijke Van Gorkum BV Websites Video s Zie het dossier Dyscalculie op voor diverse filmpjes, bijvoorbeeld Omgaan met dyscalculie Labyrint over Haat en liefde voor getallen op Het D&D-team over dyslexie en dyscalculie op Het Klokhuis over dyscalculie op