Sectorale arbeidsmarktinformatie

Transcriptie

1 Sectorale arbeidsmarktinformatie Overschotten en tekorten Kansen en mogelijkheden Deel B: Sectorbeschrijvingen 1. Land- en tuinbouw Den Haag 20 december

2 Inhoudsopgave Land- en tuinbouw Sectorfiche Werkgelegenheid en vacatures Werkgelegenheidsontwikkeling Vacatures Trends en ontwikkelingen Economie en technologie Arbeidsmarkttrends Tekorten en overschotten Kansen en mogelijkheden

3 Land- en tuinbouw 1. Sectorfiche Landbouw, tuinbouw, visserij en winning van delfstoffen aantal banen werknemers aantal banen zelfstandigen 2010 niveau gemiddelde mutatie (% p.j.) gemiddelde mutatie 11/12 (% p.j.) Relatieve ontwikkeling t.o.v. andere sectoren x ,2-0,9 0,4 iets beneden gemiddeld x ,5-2,8-3,1 aantal banen totaal x ,7-1,9-1,3 aantal werkzame personen arbeidsvolume werknemers arbeidsvolume zelfstandigen arbeidsvolume totaal x ,9-1,8-1,3 ruim beneden gemiddeld ruim beneden gemiddeld ruim beneden gemiddeld x ,3-0,6 0,4 iets beneden gemiddeld x ,5-3,3-3,1 ruim beneden gemiddeld x ,8-2,1-1,4 iets beneden gemiddeld aantal zzp ers x ,0-3,9-3,1 aantal vacatures x ,1 1,2-2,5 vacaturegraad uitzendvolume betaalde uren werknemers aantal vacatures in % van aantal banen werknemers index 2005=100 ruim beneden gemiddeld ruim beneden gemiddeld 10,6 2,2-2,9 iets beneden gemiddeld 60,0-9,7 ruim beneden gemiddeld x 1 mln. 170,6-0,5 0,4 iets beneden gemiddeld Toelichting: Relatieve ontwikkeling t.o.v. de andere sectoren ruim bovengemiddeld verschil => 2,5 iets bovengemiddeld verschil => 0,5; <2,5 gemiddeld verschil > -0,5; < 0,5 iets beneden gemiddeld verschil =>-0,5; < -2,5 ruim beneden gemiddeld verschil => -2,5 n.v.t. In de relatieve ontwikkeling van de sector land- en tuinbouw ten opzichte van andere sectoren is zowel de gerealiseerde gemiddelde mutatie als de geprognosticeerde gemiddelde mutatie verdisconteerd. 3

4 Samenvattend beeld Ontwikkeling van de vraag Er is de afgelopen jaren sprake is van een afname van de werkgelegenheid in de landen tuinbouw: mechanisering, innovatie en toename van de grootschalige bedrijven versterken deze tendens. Het aantal banen van werknemers is in de periode gemiddeld met bijna 1 procent per jaar afgenomen. Het aantal zelfstandigen zelfs jaarlijks met 2,8 procent. Het aantal werkzame personen in deze sector bedraagt in 2010 nog een kleine Voor 2011 en 2012 wordt een lichte stijging van de werkgelegenheid en van het aantal banen van werknemers verwacht. Het aantal zelfstandigen zal naar verwachting echter verder afnemen (met 3,1 procent). Per saldo zal er naar verwachting toch sprake zijn van een afname van het aantal werkzame personen in de sector (met 1,3 procent). Als gekeken wordt naar de ontwikkeling van het aantal vacatures, dan blijkt dat er in 2010 nog ruim vacatures zijn. Dat aantal is in de periode gemiddeld met ruim 1 procent per jaar gestegen. Verwacht wordt dat de komende twee jaar sprake zal zijn van een daling van het aantal vacatures met 2,5 procent per jaar. Overschotten en tekorten De land- en tuinbouw vergrijst sterk. Met het onderwijs kent de sector het grootste aantal ouderen. Dat zorgt voor een toenemende vervangingsvraag. Omdat de instroom vanuit het (V)MBO-onderwijs achterblijft, worden vooral na 2014 forse tekorten op alle MBOniveaus verwacht. Deze tekorten zijn het grootst op MBO-2 en MBO-3 niveau. De tekorten doen zich feitelijk in alle functierichtingen voelen. Kansen en mogelijkheden Op basis van deze sectorbeschrijving zijn de perspectieven zijn het grootst voor MBO groen niveau 2 en 3 en gediplomeerden VMBO theoretische leerweg. Gelet op het gegeven dat in andere sectoren juist de behoefte aan MBO-4 toeneemt, liggen in de agrarische sector kansen voor jongeren en werkzoekenden die wellicht minder theoretische bagage hebben, maar juist graag een goed vak willen leren. Wel is van belang dat bedrijfsleven en regionale partners (scholen, gemeenten, UWV WERKbedrijf) met elkaar in kaart brengen welke behoeften er bij het bedrijfsleven zijn en hoe men daar in onderlinge samenwerking en samen met het onderwijs naar toe kan werken. Deze aanpak verbetert de aansluiting van vraag en aanbod op de agro-arbeidsmarkt. Een andere uitdaging is de kennis en expertise van vertrekkend personeel te behouden. 4

5 2. Werkgelegenheid en vacatures 2.1. Werkgelegenheidsontwikkeling Het sectorfiche laat de ontwikkeling in de werkgelegenheid zien in de land- en tuinbouw. Duidelijk is dat er volgens het EIM sprake is van een afname van de werkgelegenheid in de land- en tuinbouw. Het aantal banen voor werknemers is in de periode gemiddeld met 0,9 procent afgenomen. Het aantal zelfstandigen zelfs jaarlijks met 2,8 procent. Het aantal werkzame personen in deze sector bedraagt in 2010 nog bijna Minder dan de helft daarvan is werknemer; de rest is zelfstandige. De twee meest voorkomende beroepen in de landbouwsector zijn agrarische bedrijfshoofden (bedrijfseigenaren) en agrarische arbeiders. EIM laat in het sectorfiche de prognose van de werkgelegenheid voor zien. Een opvallende trendbreuk is de verwachting dat het aantal banen voor werknemers na een jarenlange afname licht zal stijgen (met 0,4 procent). Ondanks de verwachte stijging van het aantal banen tussen 2011 en 2012, komt het aantal banen in 2011 nog lang niet op het niveau van 2007 en 2008 terecht. Omdat het aantal zelfstandigen naar verwachting wel verder zal afnemen (met 3,1 procent), zal er naar verwachting per saldo toch sprake zijn van een afname van het aantal werkzame personen in de sector (met 1,3 procent) Vacatures Als gekeken wordt naar de ontwikkeling van het aantal vacatures, dan blijkt dat er in 2010 nog ruim vacatures zijn. Dat aantal is in de periode gemiddeld met ruim 1 procent per jaar gestegen. EIM verwacht dat het aantal vacatures de komende twee jaar relatief zal afnemen met 2,5 procent per jaar. Dat blijkt ook uit figuur 1. De ontwikkeling van het aantal vacatures is niet de enige bepalende factor bij het inschatten van overschotten en tekorten in de komende jaren. Daarvoor is het ook van belang om rekening te houden met de effecten van vergrijzing en vergroening. Zie daarvoor paragraaf 3. 5

6 Figuur 1: Ontwikkeling aantal vacatures in de agrarische sector (2005=100) Bron: UWV WERKbedrijf, Arbeidsmarktprognose Trends en ontwikkelingen 3.1. Economie en technologie De productie in het agrocluster is sterk seizoensafhankelijk. Daarnaast zoeken land- en tuinbouwbedrijven mogelijkheden om efficiënter te produceren (verhoging van de arbeidsproductiviteit), onder andere door schaalvergroting, mechanisering en automatisering. Ook is de agrosector actief op het punt van innovatie. Voorbeelden zijn de zeeboerderij, biobased economy en groene ketens. Maar ook energie-efficiency, duurzame energieproductie en CO 2 -reductie vallen hieronder. De sector heeft zich ten doel gesteld om in 2020 wereldmarktleider te zijn als bron van duurzame oplossingen voor werelduitdagingen; maar nu al is de sector absolute top. Een algemene trend binnen de landbouw is specialisatie en 'ontmenging': boeren en telers beperken zich tot een vrij strakke kerncompetentie, terwijl toeleveranciers en dienstverleners een aantal functies van hen overnemen. Daarnaast zijn sommige activiteiten binnen de primaire landbouw hightech geworden, bijvoorbeeld het besturen van zaaimachines met GPS-systemen. De glastuinbouw krijgt door de toenemende arbeidsrationalisatie steeds meer het karakter van een industrie. De agrarische dienstverlening kan de specialisten leveren waar in de primaire land- en tuinbouw in toenemende mate naar gevraagd wordt. Hieronder wordt ingegaan op een aantal trends en ontwikkelingen die van invloed (kunnen) zijn op de werkgelegenheidsontwikkelingen binnen de gehele primaire land- en tuinbouw. Afname van het aantal land- en tuinbouwbedrijven De gestage afname van het aantal gezinsarbeidskrachten binnen de land- en tuinbouw 1 is het gevolg van het afnemende aantal bedrijven in de sector. Het aantal bedrijven is met ruim een derde afgenomen, van zo n bedrijven in 1990 tot een aantal van 1 Exclusief de agrarische dienstverlening; dit type bedrijven is in aantal toegenomen van ca in 1990 tot in

7 in Dit betekende een gemiddelde daling van het aantal bedrijven met 3 procent per jaar. Waar in de jaren negentig een daling van 1,5 procent per jaar optrad, is dit na ,5 procent geworden. Deze afname deed zich in alle sectoren voor, waarbij relatief de champignon-, de groente- en de varkenssector de sterkste dalingen kenden. Absoluut gezien steken de ontwikkelingen in de melkveehouderij er boven uit. Schaalvergroting en verbreding Gedwongen door de internationale concurrentie en een afname van het aantal bedrijven, onder andere als gevolg van de problematiek van bedrijfsopvolging, zoeken ondernemers oplossingen om efficiënter te kunnen produceren. Een van die oplossingen is vergroting van de productieschaal. Bedrijven worden groter, gespecialiseerder en productiever. Schaalvergroting leidt tot rationalisering en vereenvoudiging van het uitvoerende werk, met als gevolg dat er minder loopbaanmogelijkheden op uitvoerend niveau zijn. Hierdoor hebben veel werknemers geen perspectief en vaak stromen deze werknemers weer snel uit de sector. Aan de andere kant ontstaan door schaalvergroting vaak nieuwe functies boven en rondom het uitvoerende niveau. Daarnaast kunnen door schaalvergroting extra middelen beschikbaar komen die kunnen worden geïnvesteerd in innovatieve activiteiten waardoor tevens nieuwe functies ontstaan. Ook is de ontwikkeling zichtbaar dat bedrijven die niet tot schaalvergroting kunnen overgaan of die dat niet willen, andere, aanverwante activiteiten op het bedrijf ontwikkelen: verbreding. Denk daarbij aan de combinatie van zorg en landbouw (zorgboerderijen), maar ook aan de verkoop en verwerking van producten van en op het bedrijf en het onderhoud van natuur en landschap. Mechanisering en automatisering In delen van het agrocluster worden steeds meer geautomatiseerde en/of gemechaniseerde processen geïntroduceerd. In de afgelopen jaren hebben deze ontwikkelingen niet gezorgd voor een daling van de werkgelegenheid, maar gezorgd voor een stijging van de productie met dezelfde hoeveelheid arbeidskrachten. Daarnaast leiden processen van mechanisatie, automatisering en innovatie tot een toename van de vraag naar gespecialiseerd personeel en personeel dat gekwalificeerd is om met machines of computersystemen te werken. In het verlengde van behoud van de innovatieve kracht is het een uitdaging de ambitie van de sector te verwezenlijken, namelijk in 2020 wereldmarktleider zijn als bron van duurzame oplossingen voor werelduitdagingen. Veranderende voorkeuren van de consument - Demografische en sociaal-culturele trends zullen impact hebben op de voedselconsumptiepatronen. Een oudere, koopkrachtige en meer diverse bevolking zal anders gaan eten, vraagt om meer exotische producten en om gemakkelijk te bereiden voedsel dat lang houdbaar is. - Consumenten met veel geld en weinig tijd (vaak alleenstaanden en tweeverdieners) maken veel gebruik van gemaksproducten. Ook eet de consument steeds meer buiten de deur en worden er meer voorbewerkte producten gebruikt, waardoor het aandeel van de boer in de consumenteneuro afneemt. De groei van uitgaven aan voedsel komt in de sectoren terecht die de bereiding van voedsel van de consument 2 LEI (2007). Duurzame landbouw in beeld. 7

8 overnemen, namelijk de verwerkende industrie en de dienstverlening. Deze sectoren voegen ook waarde toe door (meer) voedsel (deels) te bereiden. - Consumenten zijn steeds hoger opgeleid en willen steeds meer weten over hun voedsel. Overwegingen van duurzaamheid, milieu, gezondheid en kwaliteit van leven spelen een rol bij het doen van aankoopbeslissingen. Het belang van informatievoorziening vanuit de producerende bedrijven neemt toe. De trend van voedingsproducten met bepaalde gezondheidseffecten (functional foods) is vrij nieuw. Zelfs traditionele producten, zoals melk, zullen in de toekomst aangeprezen worden vanwege de gezonde functies van de ingrediënten. In deze trend past ook de groeiende markt van light-producten (minder suiker, vet, koolhydraten en zout). De verwachting is dat deze trend de komende jaren verder zal doorzetten. Bron: EIM, Arbeidskrachten in het agrocluster, nu en in de toekomst Acht cruciale ontwikkelingen voor de Nederlandse Tuinbouw 1. Nederland ondervindt meer internationale concurrentie. Het aandeel in Nederland geteeld product in de wereldhandel neemt af. De primaire sector staat onder druk. De exporthandel behoudt positie door meer te importeren. Er is nu al meer import dan eigen productie. 2. In de keten tussen consument en veredeling zijn op veel plekken internationale retailconcerns dominant. De inkoopmacht is geconcentreerd bij enkele grote inkoopcentrales. Steeds minder beslissers dirigeren de keten: zij bepalen het assortiment voor de consument en wie dit mag leveren. Daarnaast is er sprake van concentratie aan aanbodzijde. 3. De tuinbouwsector heeft de komende jaren nieuwe arbeidskrachten per jaar nodig. Wetende dat Nederland in 2025 een tekort heeft van één miljoen werknemers, komt de Nederlandse tuinbouw in een felle competitie met andere sectoren in Nederland om voldoende en goed geschoolde werknemers. Het imago als aantrekkelijke werkgever en het aanbod van goede opleidingen worden doorslaggevend voor het succes van de tuinbouw in Nederland. 4. Eisen van politiek en publiek voor duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen en een gezonde leefomgeving worden randvoorwaarden voor de tuinbouw- en groensector, internationaal en nationaal. Er is een groeiende maatschappelijke vraag naar gezond en duurzaam geproduceerd voedsel en naar een groene en veilige leefomgeving. 5. De schaalvergroting van ondernemingen zet door. Nu al zijn minder dan ondernemingen in de teelt en handel goed voor 50 procent van de economische activiteit in de tuinbouw. 6. Nederland kan zich internationaal onderscheiden met kennis en innovatie. Het is zaak het kennisniveau in eigen land op peil te houden en het innovatievermogen te versterken. 7. De afstand tussen de tuinbouw- en groensector en de rijksoverheid zal steeds groter worden, zeker ook vanwege de noodzakelijke grootschalige bezuinigingen. De sector moet voor zichzelf zorgen. 8. Regelgeving, liberalisering van handel en financieel beleid verschuift van de Nederlandse overheid naar de Europese Unie. Bron: PT, Toekomstagenda

9 3.2. Arbeidsmarkttrends 1. Vergrijzing zorgt voor grote vervangingsvraag De agrarische sector is een sector die erg vergrijst. Figuur 2 biedt een beeld van de ontwikkeling van de generatie-index. De generatie-index is de verhouding van het aantal 50- tot 60-jarigen in de werkzame beroepsbevolking ten opzichte van aantal 30- tot 40- jarigen in de werkzame beroepsbevolking. Bij een index van 1 zijn beide groepen in evenwicht. Wanneer de verhouding groter is dan 1, dan zijn de 50- tot 60-jarigen in de meerderheid. Figuur 2: ontwikkeling generatie-index Landbouw en Visserij Bron: CBS Volgens CBS Statline is in de sector landbouw, bosbouw en visserij 32 procent van de werkenden jaar. In vergelijking met andere sectoren is dat een erg hoog percentage ouderen. De gemiddelde leeftijd is 42 jaar. Het percentage ouderen zal de komende jaren toenemen. Het aandeel jongeren (15-29 jaar) is circa 20 procent; dit aandeel vertoont de afgelopen jaren een dalende tendens. In vergelijking met de gemiddelden van alle sectoren in Nederland heeft de sector landbouw en visserij een erg hoge generatie-index. Vanaf 2008 is er een omslagpunt: het aandeel ouderen is groter dan het aandeel jongeren. De tendens is dat het aandeel ouderen steeds groter wordt. De generatie-index voor de sector landbouw en visserij is na de sector Onderwijs het hoogst van alle sectoren in Nederland. Deze ontwikkeling zorgt ervoor, dat er ondanks de afnemende werkgelegenheid sprake zal zijn van tekorten in het agrocluster. 2. Kenmerken van aangenomen werknemers veranderen Uit het UWV onderzoek Vacatures in Nederland 2010 is af te leiden dat 5 procent van de vervulde vacatures in Nederland afkomstig is uit de agrarische sector. Uit de gegevens van UWV WERKbedrijf blijkt verder dat er in de agrarische sector ten opzichte van het gemiddelde voor alle sectoren in Nederland: - verhoudingsgewijs veel vacatures zijn waarvoor geen ervaring wordt gevraagd; - het werk veelal op tijdelijke basis is; 9

10 - vaker dan gemiddeld vacatures voor korte duur zijn; - relatief vaker dienstverbanden zijn voor meer dan 32 uur; - meer mannen worden aangenomen; - de aangenomen kandidaten vaak jonger zijn dan 25 jaar; - vaker etnische minderheden worden aangenomen; - relatief meer mensen met een lagere opleiding (basisonderwijs of VMBO) worden aangenomen; - vaker mensen zonder werk en studenten worden aangenomen. 3. Opleidingsniveau stijgt. Het gemiddelde functieniveau in de sector neemt toe. In het onderwijs wordt voor de komende jaren een afname van de studentaantallen verwacht in het MBO, met name in de richting groen. De studentaantallen op HBO- en WO-niveau nemen over het algemeen toe. Ook in de groene richting wordt op WO-niveau een toename verwacht van het aantal studenten, als gevolg van de toenemende aantrekkingskracht van Wageningen University & Research Centre. Uit onderzoek van EIM komen ook kwalitatieve knelpunten naar voren. Ten eerste blijkt er een gebrek aan opleidings- en doorgroeimogelijkheden bij veel kleine duurzame agrobedrijven, waardoor hooggekwalificeerde en ambitieuze arbeidskrachten de sector dreigen te verlaten en minder starters op de arbeidsmarkt voor de sector kiezen. Ten tweede ontstaat bij duurzame agrobedrijven steeds meer behoefte aan multidisciplinair geschoold personeel, dat het onderwijs volgens de bedrijven nog in onvoldoende mate aflevert. 4 Maar traditionele instroom neemt af! Groen onderwijs wordt vooral gevolgd door jongeren die een band met de sector hebben. Een probleem daarbij is dat het aantal zonen en dochters van agro-ondernemers afneemt. Deze traditioneel belangrijke bron voor de instroom in groene opleidingen put langzaam maar zeker uit. Een voordeel van deze groep is dat zij in het bezit is van de 'juiste' achtergrondkennis, arbeidsethos en 'gevoel' voor (het werk in) de sector. Deze categorie is moeilijk te vervangen. Vanuit de steden en met name onder allochtonen is weinig instroom. Naast een gebrek aan instroom vanuit het onderwijs is er tevens een gebrek aan zijinstroom vanuit andere sectoren. Voor de agroproductie als totaal is per saldo sprake van een netto zij-uitstroom naar andere sectoren. Ook hier is het negatieve of onduidelijke imago een probleem. Door de onvoldoende arbeidsmarktinstroom vanuit het onderwijs zijn er meer mensen van buiten de groene sector nodig (zoals technici, middelmanagers en marketingspecialisten). Dit type personeel is op zich wel aanwezig, maar is lastig te interesseren voor werk in de agroproductie en bovendien wordt de concurrentie met andere sectoren steeds sterker als gevolg van de vergrijzing. Met de afname van de traditionele instroom neemt de druk om seizoensmigranten aan te nemen toe. 5. Toename van flexibele arbeid De arbeidsbehoefte binnen het agrocluster, met name binnen de primaire land- en tuinbouw, is onregelmatig over het jaar verdeeld. Inleenarbeid (vooral uitzendkrachten en zzp ers voor specialistisch werk) wordt in toenemende mate ingezet binnen het agrocluster. Uitzendkrachten worden vaak ingezet voor eenvoudig en routinematig 10

11 (laaggeschoold) werk, dat veelal arbeidsintensief is. Te denken valt aan oogsten, sorteren, verpakken, inpakken en orderpicken. 6. Doorstroom naar hogere functies gering Ten slotte is ook de doorstroom van bestaand personeel naar hogere functies binnen deze sector opvallend laag. Dit heeft naast de kleinschaligheid van de sector vooral te maken met het feit dat werkgevers weinig in ontwikkelingsmogelijkheden van personeel investeren. Er is nauwelijks sprake van de ontwikkeling en stimulering van loopbaanpaden waarbij werknemers doorgroei en ontwikkeling in het vooruitzicht wordt gesteld: 'werkgevers willen hun personeel niet opleiden voor de concurrent.' Een kwalitatief knelpunt is daarmee het gebrek aan opleidings- en doorgroeimogelijkheden bij vooral kleine bedrijven in de duurzame agroproductie. Om aan deze arbeidsmarktuitdagingen op proactieve wijze het hoofd te bieden, werken de sociale partners binnen de agrarische productschappen aan goed arbeidsmarktbeleid. Zie bij wijze van voorbeeld het onderstaande nieuwsbericht, dat ingaat op een initiatief van de productschappen en het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Het gaat hier overigens niet zozeer om de arbeidsmarkt in de primaire land- en tuinbouwsector, maar eerder om de arbeidsmarkt in de agro-industrie. Niettemin mag verwacht worden dat de mobiliteit van personeel tussen agrarische bedrijven en bedrijven in de agro-industrie verder gaat toenemen. PRODUCTSCHAPPEN STARTEN PROGRAMMA ARBEIDSMARKT EN OPLEIDING Den Haag, 9 november 2010 De productschappen en het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) hebben het startsein gegeven voor het gezamenlijke Programma Arbeidsmarkt en Opleiding. Het programma stimuleert de komende drie jaar jongeren om een carrière in de agrofoodsector te zoeken en wil mensen die binnen de agrarische bedrijfstakken werken naar een hoger werkniveau tillen. Daarnaast worden bedrijven in de agrarische sector enthousiast gemaakt voor het creëren van meer maatschappelijke stages. De landbouw- en voedselsector wil voor jongeren en werkenden een sector zijn en blijven die toekomstperspectief en uitdaging biedt. De productschappen investeren daarom een bedrag van 1,8 miljoen euro in het programma. Het ministerie van EL&I ondersteunt het programma met een bijdrage van ruim 1,1 miljoen euro. Werken in de agrofoodsector stelt steeds meer eisen aan mensen en wordt kennisintensiever. Een cultuur van een leven lang leren moet daarom de norm worden binnen de bedrijven in de agrofoodsector. Om dit te bereiken worden de komende drie jaar scholingsconsulenten ingezet in vrijwel alle branches om bedrijven te informeren en om scholingsplannen op te zetten. Scholing die aansluit op wat medewerkers al kennen en kunnen, vastgelegd in Ervaringscertificaten en maatwerk in opleidingen. Via het programma kunnen scholieren in het voortgezet onderwijs door middel van stages kennismaken met het dragen van verantwoordelijkheid voor maatschappelijke belangen en er actief aan bijdragen. Het bedrijfsleven wordt gestimuleerd om een groter aantal maatschappelijke stageplaatsen te realiseren. Verder gaan de productschappen zich de komende tijd inzetten om meer sociaaleconomische informatie beschikbaar te krijgen voor de sectoren. Zo krijgen werkgevers- en werknemersorganisaties, die nauw betrokken zijn bij de uitwerking van het programma, meer inzicht in de feitelijke en gewenste mobiliteit van werknemers, loopbaanontwikkeling en perspectieven en knelpunten op de arbeidsmarkten in de landbouw- en voedselsectoren in 11

12 verschillende regio s. Voor de werknemersorganisaties is het uitvoeren van het programma een speerpunt binnen het beleidsterrein arbeid van de productschappen. Het ministerie van EL&I ondersteunt het programma ook om de relatie tussen het onderwijs en het bedrijfsleven te versterken. Zo kan het onderwijs effectiever worden voor de arbeidsmarkt. Bron: Website HPA Ook LTO Nederland biedt in het kader van genoemde arbeidsmarktuitdagingen de nodige dienstverlening aan werkgevers, die specifiek gericht is op arbeid in de land- en tuinbouwsector, zoals LTO Seizoensarbeid, aanbieding van personeelsinstrumenten, aanbieding van scholing en inzet van scholingsconsulenten etcetera. 4. Tekorten en overschotten UWV WERKbedrijf schetst de volgende arbeidsmarktperspectieven voor schoolverlaters van de belangrijkste opleidingsrichtingen binnen het agrocluster. Uit tabel 1 blijkt, dat de perspectieven voor schoolverlaters VMBO groen matig zijn en die van schoolverlaters MBO groen slechts redelijk. Daarentegen zijn de perspectieven voor schoolverlaters MBO voeding en VMBO theoretische leerweg goed te noemen. Tabel 1: Baanopeningen tot 2014 Bron: UWV WERKbedrijf o.b.v. ROA (2010) Op basis van de vervangingsvraag 3 en de huidige uitstroom van gediplomeerden uit het middelbaar beroepsonderwijs zijn door Aequor voor de komende jaren tekorten geprognosticeerd voor alle MBO-niveaus 4. Het gaat dan om vijf deelbranches: veehouderij, teelt, bloemen- en groene detailhandel, hoveniers/groenvoorziening en voedselindustrie. Per branche zijn er daarbinnen verschillen per niveau. Volgens de prognose zal er alleen al door de vervangingsvraag in 2016 in de vijf branches een totaal tekort aan medewerkers op MBO-niveau 2, 3 en 4 ontstaan van circa 3 Gemiddelde Vervangingsvraag wegens pensioen, ziekte etc. = 4,7 procent per jaar. Dit is gebaseerd op prognoses van het CBS: de gemiddelde verwachte vraag naar nieuwkomers op de arbeidsmarkt voor agrarische hulparbeiders (= 6.6 procent per jaar), agrarische arbeiders (= 3.7 procent per jaar) en agrarische vakkrachten (= 3,7 procent per jaar). 4 Prognose van gevraagd opleidingsniveau voor de vervangingsvacatures. Een verdeling van de vervangingsvraag naar het percentage gevraagd opleidingsniveau voor vacatures die in 2010 open stonden o.b.v. vacatureonderzoek van Aequor

13 In 2011 is dit tekort nog Dit tekort groeit hard door de lage uitstroom van gediplomeerden en de hoge vervangingsvraag in verband met de vergrijzing. De grootste tekorten ontstaan op MBO niveau 3. Figuur 3: Prognose van de totale tekorten aan MBO-gediplomeerden per niveau tot 2016 (opgeteld voor 5 agro-deelbranches) Bron: Aequor, De arbeidsmarkt in 2016 De tekorten worden vergroot door het feit, dat schoolverlaters die een agro-opleiding hebben gevolgd in lang niet alle gevallen kiezen voor een agro-beroep procent heeft spijt van de gevolgde opleiding (hoog percentage in vergelijking met andere bedrijfstakken); - 43 procent heeft een functie buiten de vakrichting, de gevolgde opleiding is niet vereist (hoog); - 9 procent is werkloos (hoog); - Participatie in vervolgopleidingen BBL is laag. De uitstroom door de vergrijzing blijft onverminderd hoog, terwijl de instroom vanuit het onderwijs door de ontgroening afneemt. De upgrading van het opleidingsniveau zet naar verwachting door. Onder deze veronderstellingen neemt de werkgelegenheidsgroei (uitbreidingsvraag) toe tussen 2013 en 2020 voor alle functierichtingen, met uitzondering van de richting MBO-technisch. Op middelbaar en hoger niveau in de richting groen nemen de knelpunten in de personeelsvoorziening toe na In 2020 is hier absoluut gezien het grootste tekort van alle onderscheiden functierichtingen. Dit komt vooral door de hoge vervangingsvraag (meer dan een kwart van de werkgelegenheid). De arbeidsmarktinstroom is onvoldoende 5 Ook EIM verwacht tekorten, zij het veel minder, namelijk arbeidskrachten in

14 om de uitstroom van medewerkers op te vangen. Het gaat hier vooral om personeel in de agrarische sector dat moet worden vervangen. 5. Kansen en mogelijkheden Door UWV WERKbedrijf is in 2010 de Brancheschets agrarische sector uitgebracht. Hierin wordt een samenvattend beeld gegeven van de werkgelegenheid(-sontwikkeling) en het arbeidsaanbod in de agrarische sector. Tabel 2 biedt een beeld van de beroepsverdeling in de sector en de vraag of ROA voor deze beroepen tot 2014 knelpunten verwacht. Tabel 2: Beroepen in de agrarische sector Bron: ROA, Arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2014, 2010 Op basis van deze sectorbeschrijving liggen er in de agrarische sector vooral instroommogelijkheden na Deze perspectieven zijn het grootst voor MBO groen niveau 2 en 3 en gediplomeerden VMBO theoretische leerweg. Er zijn nog meer uitdagingen voor de sector: In de eerste plaats het verbinden van onderwijs en bedrijfsleven in de regio: Het is van belang dat onderwijs en bedrijfsleven samen in kaart brengen welke behoeften er bij het bedrijfsleven zijn en hoe het onderwijs daar in onderlinge samenwerking naar toe kan werken. Deze aanpak verbetert de aansluiting van vraag en aanbod op de agroarbeidsmarkt. Een andere uitdaging is de kennis en expertise van vertrekkend personeel te behouden, voldoende en voldoende gekwalificeerd personeel aan te trekken en het behouden van de innovatiekracht. Regionale (en landelijke) samenwerking is daarbij essentieel in de gouden driehoek : bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid Bronnen UWV WERKbedrijf Brancheschets agrarische sector 2010 UWV WERKbedrijf Brancheschets agrarische sector 2011 EIM Beschikbaarheid menselijk kapitaal duurzame agroproductie in 2020 EIM Arbeidskrachten in het agrocluster, nu en in de toekomst Aequor De arbeidsmarkt in 2015 Aequor De arbeidsmarkt in 2016 Aequor Arbeidsmarktinformatie voedsel en leefomgeving 2011 ROA Arbeidsmarkt naar opleiding en beroep 2014 (2010) 14