Sectorale arbeidsmarktinformatie

Transcriptie

1 Sectorale arbeidsmarktinformatie Overschotten en tekorten Kansen en mogelijkheden Deel B: Sectorbeschrijvingen 19. Onderwijs Den Haag 20 december 2011

2 Inhoudsopgave Onderwijs Sectorfiche Werkgelegenheid en vacatures Werkgelegenheid Algemeen beeld Werkgelegenheid naar subsector Vacatures Algemeen beeld Vacatureontwikkeling naar subsector Trends en ontwikkelingen Overschotten en tekorten Een algemeen beeld Overschotten en tekorten naar subsector Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs Kansen en mogelijkheden

3 Onderwijs 1. Sectorfiche 19. Onderwijs aantal banen werknemers aantal banen zelfstandigen 2010 niveau gemiddelde mutatie (% p.j.) gemiddelde mutatie 11/12 (% p.j.) Relatieve ontwikkeling t.o.v. andere sectoren x ,9 1,0 0,3 Gemiddeld x ,5 - - n.v.t. banen totaal x ,4 1,0 0,3 Gemiddeld aantal werkzame personen arbeidsvolume werknemers arbeidsvolume zelfstandigen arbeidsvolume totaal x ,4 1,1 0,6 Gemiddeld x ,7 0,6 0,6 Gemiddeld x ,7 - - n.v.t. x ,4 0,6 0,6 Gemiddeld aantal zzp ers x ,3 1,3 - n.v.t. aantal vacatures x ,9 1,5-0,3 vacaturegraad uitzendvolume betaalde uren werknemers Aantal vacatures in % van aantal banen werknemers index 2005=100 6,9 0,5-0, ,9 Iets beneden gemiddeld Iets beneden gemiddeld Ruim boven gemiddeld x mln. uren 603,1 0,7 0,6 Gemiddeld Toelichting: Relatieve ontwikkeling t.o.v. andere sectoren ruim bovengemiddeld verschil > 2,5 iets bovengemiddeld verschil > 0,5 maar <2,5 gemiddeld verschil > -0,5 maar < 0,5 iets beneden gemiddeld verschil < -0,5 maar > -2,5 ruim beneden gemiddeld verschil < -2,5 n.v.t. In de relatieve ontwikkeling van de sector onderwijs ten opzichte van andere sectoren is zowel de gerealiseerde gemiddelde mutatie als de geprognosticeerde gemiddelde mutatie verdisconteerd. 3

4 Samenvattend beeld sector Onderwijs Ontwikkeling van de vraag EIM rapporteert in 2010 ruim werkzame personen in het onderwijs. Het aantal banen ligt daar nog wat boven: Omdat veel werknemers in het onderwijs in deeltijd werken is het arbeidsvolume een stuk lager: Ruim 6 procent van het totaal aantal banen in Nederland betreft een onderwijsbaan, Het basisonderwijs neemt ruim 40 procent van deze banen voor z n rekening, het voortgezet onderwijs 26 procent, het middelbaar beroepsonderwijs 14 procent, het hoger beroepsonderwijs 8 procent en het wetenschappelijk onderwijs 12 procent. De werkgelegenheid in het onderwijs is tussen 2003 en 2010 iets gegroeid. Zo nam het aantal banen toe met gemiddeld 1 procent per jaar. EIM verwacht voor 2011 en 2012 een lichte groei van het aantal banen met 0,3 procent. In het primair onderwijs zijn er relatief meer openstaande vacatures in Amsterdam, Utrecht, Den Haag en Flevoland; in het voortgezet onderwijs in de regio s Rijn-Gouwe, Gooi&Vechtstreek / Eemland, de vier grote steden, en in de vakken Nederlands, Engels en wiskunde. Serieuze knelpunten in de personeelsvoorziening zijn er nergens. Het aandeel vrouwelijke schoolleiders groeit gestaag. Overschotten en tekorten Landelijk gezien is de onderwijsarbeidsmarkt op dit moment redelijk in evenwicht. In het voortgezet onderwijs stijgt het aantal leerlingen de komende jaren, terwijl veel leraren uitstromen. In deze deelsector wordt hierdoor een snel oplopend lerarentekort verwacht, met op het hoogtepunt in 2015 en 2016 ongeveer vacatures op jaarbasis. Na een geleidelijke afname van de tekorten komen vraag en aanbod na 2020 meer in evenwicht. De tekorten verschillen per vak en per regio. In het primair onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs worden op korte termijn geen serieuze knelpunten in de personeelsvoorziening verwacht. Na 2017 dreigen in het primair onderwijs wel aanzienlijke lerarentekorten te ontstaan. Kansen en mogelijkheden Het aantal openstaande vacatures in het onderwijs is op dit moment minder hoog dan enkele jaren terug. Desondanks vinden pas afgestudeerde leraren gemiddeld relatief snel een baan in het onderwijs. Op regionaal niveau zijn er succesvolle maatregelen genomen om regionale tekorten te bestrijden: de samenwerking tussen scholen voor voortgezet onderwijs en lerarenopleidingen in diverse regio s is geïntensiveerd, de begeleiding van beginnende leraren is verbeterd en veel tweedegraads leraren hebben een eerstegraads bevoegdheid gehaald. Voortzetting van dergelijke maatregelen helpt bij de bestrijding van de verwachte tekorten in met name het voortgezet onderwijs, evenals het langer doorwerken van zittend onderwijspersoneel. 4

5 2. Werkgelegenheid en vacatures 2.1. Werkgelegenheid Algemeen beeld Volgens het EIM waren er in 2010 ruim personen werkzaam in het onderwijs (sectorfiche). Het aantal banen ligt daar nog wat boven: Omdat veel werknemers in het onderwijs in deeltijd werken is het arbeidsvolume een stuk lager: De werkgelegenheid in het onderwijs is tussen 2003 en 2010 iets gegroeid. Zo nam het aantal banen toe met gemiddeld 1 procent per jaar. EIM verwacht voor 2011 en 2012 een lichte groei van het aantal banen met 0,3 procent. Het aantal werkzame personen en het arbeidsvolume nemen volgens EIM naar verwachting de komende twee jaar met 0,6 procent toe Werkgelegenheid naar subsector Tabel 1 laat de ontwikkeling van het personeel in de periode naar subsector zien volgens de statistiek van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Deze cijfers wijken wat af van de door EIM gehanteerde definities (sectorfiche) en worden hier gepresenteerd om ontwikkelingen in het personeelsbestand te tonen. Uit de tabel kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Met uitzondering van het po kennen alle onderwijssoorten een lichte groei van de werkgelegenheid; Er is sprake van toenemende vergrijzing: dat geldt dan met name voor de bve-sector, waar het aandeel 50-plussers met 51,5 procent het hoogst is; Het aandeel vrouwen in het primair onderwijs is ruim 77 procent hoog. De manvrouwverdeling in de andere onderwijssectoren is redelijk gelijkmatig; bij de docenten in het primair onderwijs, in het voortgezet onderwijs en in het hoger beroepsonderwijs is er sprake van een toename van het aandeel vrouwen, terwijl er in het middelbaar beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie sprake is van beperktere groei. Wat niet uit de tabel blijkt: in alle drie de sectoren is het aandeel vrouwelijke docenten hoger dan het aandeel vrouwelijke directeuren. De laatste jaren is vooral in het primair onderwijs een (flinke) stijging te zien van het aandeel vrouwelijke directeuren. 5

6 Tabel 1: Werkgelegenheidsontwikkeling in het onderwijs Personeelssterkte (in fte s x 1000) po 131,5 132,0 133,4 134,8 133,1 vo 84,2 85,6 85,6 87,7 88,0 bve 36,8 38,4 38,1 38,3 38,9 hbo 25,6 27,4 28,6 29,4 -- wo 36,6 36,9 37,7 39,1 -- Percentage 50 jaar en ouder (op basis van fte s) po 35,4 36,8 37,7 38,9 39,7 vo 43,0 43,7 44,3 45,6 46,1 bve 46,5 47,5 48,9 50,6 51,5 hbo 39,6 39,8 40,5 41,8 -- wo 27,7 28,0 29,0 29,0 -- Percentage vrouwen (op basis van fte s) po 74,5 75,6 76,4 76,9 77,4 vo 41,4 42,5 42,3 43,8 44,6 bve 47,7 48,5 48,6 49,2 49,7 hbo 46,1 47,3 48,5 49,3 -- wo 39,5 40,2 41,0 42,0 -- Bron: Kerncijfers Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Ministerie van OCW, Technische toelichting: Tabel 1 betreft het totale personeel, dus zowel directie-, onderwijzend en onderwijsondersteunend personeel. Personeel wo: onderwijs+onderzoek en inclusief derde geldstroom. Exclusief groen onderwijs. De vergrijzing in het primair en voortgezet onderwijs en in de sector beroepsonderwijs en volwasseneneducatie blijkt ook uit figuur 1. 6

7 Figuur 1: Leeftijdsverdeling van docenten PO, VO en BVE, 2000 en 2010 (aantal fte s per leeftijdsjaar) Bron: Kerncijfers Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Ministerie van OCW, Middelbaar beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie In het po en vo is sprake van zeer specifieke vooropleidingen. Leraar worden in de sector bve kan ook zonder onderwijsbevoegdheid. Dan geldt bijvoorbeeld de eis van drie jaar praktijkervaring gecombineerd met een hbo denk- en werkniveau. De onderwijsarbeidsmarkt voor bve is daarmee veel opener dan die in het po en vo, en het aanbod van onderwijsgevenden in de bve-sector is dus moeilijk vast te stellen. 7

8 Hoger beroepsonderwijs In de periode van 2006 tot 2009 is het totaal aantal personeelsleden (in fte s uitgedrukt) gestegen. Naast de stijging van het onderwijzend personeel valt op dat in 2010 het aandeel ondersteunend personeel weer stijgt. De student-docentratio (aantal studenten per docent) is in 2009 licht gestegen naar 23,3 ten opzichte van De meerderheid van het ondersteunend personeel is vrouw (2009: 54 procent). Bij het onderwijzend personeel is het aandeel gestegen naar bijna 46 procent. Bijna 7 procent van het aantal personeelsleden in het hbo heeft een functie hoger dan schaal 12. Ten opzichte van 2008 is dat gelijk gebleven. Bijna 40 procent van deze categorie personeelsleden is vrouw. Dit is een duidelijke stijging ten opzichte van 2008 (30 procent). Bij het personeel boven schaal 12 is een groei van het aantal vrouwen waar te nemen, ruim 38 procent in De gemiddelde leeftijd van het personeel bedraagt ruim 45 jaar en is de afgelopen drie jaren licht gestegen. Vijftigplussers zijn sterker vertegenwoordigd onder het onderwijzend personeel dan onder het ondersteunend personeel. Onder het mannelijk personeel komen relatief veel meer vijftigplussers voor dan onder het vrouwelijk personeel. Wetenschappelijk onderwijs De universiteiten zijn primair verantwoordelijk voor het te voeren en te ontwikkelen personeelsbeleid. Zo zijn universiteiten vrij om personeel in te zetten voor onderwijs of onderzoek. Na een daling van de personeelsomvang midden jaren 90 is de laatste jaren sprake van enige groei van de personele omvang. De omvang van het wetenschappelijk personeel groeit vanaf 2005 jaarlijks iets en die van het ondersteunend personeel is in 2010 iets gegroeid. Na een periode van daling in eerdere jaren is de omvang van de categorie assistenten in opleiding (promovendi) de laatste twee jaar gestegen naar in Kansen voor vrouwen in het wetenschappelijk onderwijs Op basis van fte s is 42 procent van de universitaire personeelsleden vrouw. Als we dit verder uitsplitsen blijkt dat, na een aanvankelijke daling bij het wetenschappelijk personeel tot onder de 30 procent, het aandeel in 2009 op 35 procent ligt. Het aandeel vrouwen bij het ondersteunend en beherend personeel ligt in 2009 op 51 procent. Onder de hoogleraren en universitaire (hoofd)-docenten zijn vrouwen nog sterk ondervertegenwoordigd. Het aandeel van de vrouwelijke personeelsleden neemt wel over de hele linie langzaam toe, ook onder de hoogleraren. Een aandeel van 12 procent is echter nog ver verwijderd van evenredige vertegenwoordiging. Onder jonger wetenschappelijk personeel is het aantal vrouwen hoger. De (langzame) groei van het aandeel vrouwen in het hoger wetenschappelijk personeel is alleen bij de categorie universitair hoofddocent te zien. 8

9 2.2. Vacatures Algemeen beeld Volgens het EIM (zie sectorfiche) bedroeg het aantal vacatures in het onderwijs in 2010 bijna Dat aantal is tussen 2003 en 2010 licht gestegen (gemiddeld met 1,5 procent). De vacaturegraad is tussen 2003 en 2010 weliswaar licht gestegen, maar blijft met 6.9 procent aan de lage kant. EIM verwacht voor 2011 en 2012 een lichte daling van het aantal vacatures in het onderwijs (-0,3 procent). De vacaturegraad neemt in dezelfde periode af met 0,7 procent per jaar. De OCW-nota Werken in het onderwijs 2012 wijst erop dat ondanks het gegeven dat de onderwijsarbeidsmarkt landelijk gezien redelijk in evenwicht is, er regio s zijn waar vacatures moeilijker vervuld worden. Het aantal openstaande vacatures is echter nergens zo groot dat dit tot serieuze knelpunten in de personeelsvoorziening leidt Vacatureontwikkeling naar subsector In het primair onderwijs is in het schooljaar 2009/10 het gemiddeld (op enig moment) aantal openstaande vacatures bijna gehalveerd. Waren er in het schooljaar 2008/09 nog openstaande vacatures. In het schooljaar 2009/10 is dat gedaald naar 540 (tabel 2). Tabel 2: Gemiddeld aantal openstaande vacatures PO, VO en MBO Bron: Kerncijfers Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Ministerie van OCW, Gegevens afkomstig uit Ecorys/ResearchNed, Arbeidsmarktbarometer po, vo en mbo. De laatste kolom gaat over het schooljaar 2009/10. Deze daling wordt vooral veroorzaakt door een daling van het aantal openstaande vacatures voor leraren. In het schooljaar 2009/10 waren er in het primair onderwijs 320 openstaande vacatures voor leraren, ongeveer 350 minder dan in het schooljaar 9

10 daarvoor. Scholen in de grote steden hebben relatief meer openstaande vacatures dan scholen in de rest van het land. Vooral in Amsterdam en in iets mindere mate in Utrecht, Den Haag en Flevoland staan meer vacatures open. Daarnaast hebben ook scholen in het speciaal onderwijs meer openstaande vacatures dan scholen in het reguliere basisonderwijs. In het voortgezet onderwijs is het gemiddeld aantal openstaande vacatures gestegen van 250 in het schooljaar 2008/09 naar 350 in het schooljaar 2009/10. In het voortgezet onderwijs wordt de stijging vooral veroorzaakt door een stijging van het aantal openstaande vacatures voor leraren. In het schooljaar 2009/10 stonden er gemiddeld ruim 100 vacatures meer open dan in het schooljaar daarvoor. Ook in het voortgezet onderwijs zijn er regionale verschillen. Vooral scholen in de regio s Rijn-Gouwe, Gooi&Vechtstreek / Eemland en de vier grote steden hebben relatief gezien meer moeite om hun lerarenvacatures in te vullen en er zijn relatief veel vacatures voor de vakken Nederlands, Engels en wiskunde. Het aantal openstaande vacatures in de het middelbaar beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie (bve-sector) is licht gedaald, van 280 in het schooljaar 2008/09 naar 240 in het schooljaar 2009/10. In deze sector zijn minder openstaande vacatures voor zowel leraren als voor onderwijsondersteunend personeel. 3. Trends en ontwikkelingen De ontwikkelingen op de onderwijsarbeidsmarkt worden beïnvloed door uiteenlopende factoren. Belangrijke trends 1 op de onderwijsarbeidsmarkt zijn: Het aantal leerlingen in het primair onderwijs daalt na Daardoor daalt ook de vraag naar personeel in deze sector. Het personeelsbestand vergrijst. Gevolg is dat een aanzienlijke groep werknemers in het onderwijs met (pre)pensioen gaat. Dit resulteert in een groeiende vervangingsvraag. De leeftijd waarop leraren met prepensioen gaan, wordt overigens wel hoger. Dit komt door veranderingen in de prepensioenregelingen. Er zijn betere doorgroeimogelijkheden voor leraren. De vergrijzing (zie ook figuur 1) betekent ook een forse uitstroom van directeuren. Hierdoor ontstaan mogelijkheden voor leraren om door te groeien naar het management, mits zij worden gestimuleerd en worden ondersteund. De OCW-Nota Werken in het Onderwijs 2012 voegt hier de volgende trends aan toe: Landelijk gezien is de onderwijsarbeidsmarkt op dit moment redelijk in evenwicht. Nog niet zo lang geleden werden er in alle onderwijssectoren grote tekorten verwacht. Dat dit anno 2011 niet het geval is, heeft naast het gegeven dat leraren langer doorwerken ook met de volgende zaken te maken: Het leraarsberoep is aantrekkelijker geworden, zowel inhoudelijk als qua beloning, door de uitvoering van het convenant LeerKracht van Nederland. De leraarstekorten zijn hierdoor kleiner uitgevallen dan eerder geraamd. De salarisontwikkeling in het onderwijs staat wel onder druk doordat het kabinet in 2010 en 2011 geen bijdrage 1 Overgenomen uit: Centerdata, De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel November

11 uitkeert voor de contractloonontwikkeling (hoewel dit geen effect heeft op de extra middelen die eerder voor het convenant LeerKracht van Nederland zijn uitgetrokken). Ook de economische laagconjunctuur zorgt ervoor dat het onderwijs een relatief aantrekkelijke werkgever is, zowel om in te gaan werken als om in te blijven werken. De laagconjunctuur zorgt er ook voor dat een hoger aandeel afgestudeerden van de lerarenopleidingen daadwerkelijk in het onderwijs aan de slag gaat). De referentieramingen in het voortgezet onderwijs zijn echter naar boven toe bijgesteld. Dat levert de komende jaren een grotere vraag naar leraren in deze onderwijssector op (zie verder paragraaf 19.4, Overschotten en tekorten). 4. Overschotten en tekorten 4.1. Een algemeen beeld In het voortgezet onderwijs stijgt het aantal leerlingen de komende jaren; de referentieramingen zijn naar boven bijgesteld. Daarnaast stromen veel leraren uit. Daardoor wordt anno 2011 in het voortgezet onderwijs een snel oplopend tekort aan leraren verwacht. Dit tekort bereikt in 2015 en 2016 zijn hoogtepunt met ongeveer vacatures op jaarbasis. Daarna nemen de tekorten geleidelijk af. Ze blijven echter ook dan op een relatief hoog niveau: in 2020 zijn er waarschijnlijk vacatures. Pas na 2020 komen vraag en aanbod van leraren in het voortgezet onderwijs meer in evenwicht. De verwachte tekorten in het voortgezet onderwijs zijn niet voor ieder vak even groot, maar het is lastig om daar gedetailleerd inzicht in te krijgen. Leraren kunnen meerdere bevoegdheden hebben en soms worden onbevoegde leraren ingezet om moeilijk vervulbare vacatures vervuld te krijgen. De vraag naar leraren in het voortgezet onderwijs hangt ook samen met de verdeling van leerlingstromen over de diverse schooltypen. Die verdeling is de afgelopen jaren behoorlijk veranderd. Zo is het aantal VMBO-leerlingen (exclusief LWOO) in het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs in de periode gedaald van ruim 58 procent naar minder dan 39 procent, terwijl het aandeel havo-vwo-leerlingen in dezelfde periode gestegen is van ruim 32 procent in 1990 naar 44 procent in 2010 (derde leerjaar). Deze beide zaken maken het lastig om betrouwbare ramingen van lerarentekorten te maken. In het primair onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie worden anno 2011 op korte termijn geen serieuze knelpunten in de personeelsvoorziening verwacht. Na 2017 dreigen in het primair onderwijs wel aanzienlijke lerarentekorten te ontstaan. 2 2 Uit: Ministerie van OCW, Nota Werken in het onderwijs 2012, Den Haag

12 4.2. Overschotten en tekorten naar subsector Primair onderwijs Hieronder volgt de onvervulde vraag in het primair onderwijs. De figuur laat zien, dat het ministerie van OCW nauwelijks onvervulde vraag voor de komende paar jaar verwacht. Na 2017 loopt de onvervulde vraag naar docenten sterk op en bedraagt vanaf 2019 een maximum van vacatures (figuur 2). Figuur 2: Ontwikkeling van de onvervulde vraag in het PO, (voltijdbanen) Bron: Ministerie van OCW, Nota Werken in het onderwijs In het primair onderwijs zullen in eerste instantie minder leraren nodig zijn, omdat het aantal leerlingen daalt. Als gevolg hiervan daalt het aantal voltijdbanen voor leraren in het primair onderwijs de komende jaren met vier procent van iets meer dan 100 duizend in 2011 naar 96 duizend in Daarna zet de daling verder door tot ongeveer 94 duizend arbeidsplaatsen in Jaarlijks verlaten ongeveer à leraren het primair onderwijs. Ten opzichte van het totaal aan arbeidsplaatsen betekent dit tot 2020 dat ruim 60 procent van de leraren het primair onderwijs zal verlaten. Ruim een derde van deze uitstroom komt door de vergrijzing. De overige uitstroom bestaat uit leraren die buiten het onderwijs gaan werken of die stoppen vanwege zorgtaken. Daarnaast zijn er jaarlijks ongeveer driehonderd leraren die doorstromen naar de functie van schoolleider en die daarmee ruimte maken voor nieuwe leraren. Hun arbeidsplaatsen kunnen voor een groot deel worden opgevuld door zittende leraren die de komende jaren waarschijnlijk zullen kiezen voor een dienstverband met meer uren. Het totaal aantal vertrekkende leraren (vervangingsvraag) is de komende jaren vele malen groter dan de afname van het aantal arbeidsplaatsen voor leraren als gevolg van dalende leerlingaantallen (uitbreidingsvraag). De som van beide ontwikkelingen resulteert naar verwachting in een jaarlijkse vraag naar nieuwe leraren van tot De verwachte instroom van nieuwe leraren vanuit de lerarenopleiding en in mindere mate vanuit de stille reserve ligt hier de hele periode iets onder. 12

13 Het verwachte tekort (onvervulde vraag) voor leraren in het primair onderwijs beweegt de komende jaren tussen de 600 en 700 per jaar. De arbeidsmarkt voor leraren is daarmee op de korte en middellange termijn redelijk in evenwicht. De grootste daling in leerlingaantallen is vanaf 2017 achter de rug, terwijl de uitstroom naar (pre)pensioen zijn hoogtepunt bereikt. Het aantal vacatures voor leraren stijgt daardoor naar verwachting van ruim 700 in 2015 naar ruim in Dat is ruim 2 procent van de werkgelegenheid. De verwachte tekorten voor schoolleiders in het primair onderwijs schommelen tussen de 700 en 800 per jaar. Deze worden voor ongeveer de helft opgevuld door leraren die doorstromen naar de functie van schoolleider Voortgezet onderwijs Het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs neemt de komende jaren eerst nog toe, Hierdoor stijgt het aantal voltijdbanen voor leraren in het voortgezet onderwijs van 2011 tot 2015 met ongeveer 5 procent. Daarna neemt het aantal arbeidsplaatsen voor leraren onder invloed van dalende leerlingaantallen af; tegen 2020 is het aantal arbeidsplaatsen weer op het niveau van De jaarlijkse uitstroom van leraren in het voortgezet onderwijs groeit. Het aandeel oudere leraren (60 jaar en ouder) dat het onderwijs verlaat, loopt de komende jaren op van 39 procent van de uitstroom in 2011 naar 44 procent in De vergrijzing speelt in het voortgezet onderwijs sterker dan in het primair onderwijs. Daarnaast zijn er jaarlijks leraren die doorstromen naar een managementfunctie. Zo vergroten zij de vraag naar nieuwe leraren met 200 voltijdsarbeidsplaatsen. De ruimte die hierdoor ontstaat, wordt voor een groot deel gecompenseerd door leraren die een dienstverband krijgen met meer uren, net als in het primair onderwijs. Gezien deze ontwikkelingen moet het voortgezet onderwijs op de middellange termijn een oplopend aantal vacatures vervuld krijgen. In 2015 en 2016 wordt een tekort (onvervulde vraag) van ongeveer leraren verwacht. Dit is ruim 6 procent van de werkgelegenheid. Onder invloed van een afnemend aantal leerlingen komt de arbeidsmarkt voor leraren in het voortgezet onderwijs daarna geleidelijk in rustiger vaarwater. Deze ontwikkelingen zijn grafisch weergegeven in figuur 3. 13

14 Figuur 3: Ontwikkeling van de onvervulde vraag in het VO, Bron: Ministerie van OCW, Nota Werken in het onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs Het middelbaar beroepsonderwijs (en de volwasseneneducatie) heeft de komende jaren behoefte aan veel nieuwe leraren om de uitstroom van (oudere) leraren op te vangen. De vraag naar nieuwe leraren bereikt in 2016/2017 een piek van ruim leraren. Behalve in een aantal specifieke beroepsgerichte vakken leidt dit waarschijnlijk niet tot grote knelpunten. De vraag naar leraren in het middelbaar beroepsonderwijs ligt de gehele periode boven de verwachte instroom ervan. Een belangrijk verschil met het primair en voortgezet onderwijs is dat in het mbo de mogelijkheid bestaat om vakmensen uit de beroepspraktijk als leraar te benoemen op basis van hun vooropleiding (minimaal mbo) en hun werkervaring buiten het onderwijs (minimaal 3 jaar). Het reservoir aan mogelijke leraren is zo niet beperkt tot personen die een bevoegdheid hebben behaald via een lerarenopleiding. In het middelbaar beroepsonderwijs neemt het aantal leerlingen de komende jaren af. Het aantal (voltijds)arbeidsplaatsen voor leraren neemt hierdoor af met ongeveer 700 in de periode tot 2015 en nog eens in de periode daarna tot In totaal daalt de werkgelegenheid naar verwachting met ongeveer 7 procent. 5. Kansen en mogelijkheden Het aantal openstaande vacatures in het onderwijs is op dit moment minder hoog dan enkele jaren terug. In het schooljaar 2010/2011 stonden er gemiddeld 950 vacatures open. Dat is iets minder dan in het schooljaar daarvoor. Toen waren er gemiddeld vacatures. Desondanks vinden pas afgestudeerde leraren gemiddeld relatief snel een baan in het onderwijs. Van de studenten die in 2010 afstudeerden aan de 14

15 lerarenopleiding basisonderwijs heeft tachtig procent binnen een halfjaar na afstuderen een baan. Van de pas afgestudeerde leraren voortgezet onderwijs vindt bijna driekwart binnen een halfjaar na afstuderen een baan. Ondanks het gegeven dat de onderwijsarbeidsmarkt landelijk gezien redelijk in evenwicht is, zijn er regio s waar vacatures moeilijker vervuld worden. De afgelopen jaren zijn veel regionale platforms opgericht, waarin schoolbesturen, gemeenten of andere regionale instellingen samenwerken om regionale knelpunten aan te pakken. De overheidssubsidie voor het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO), dat deze ontwikkeling gestimuleerd heeft, stopt per 1 januari De opgerichte platforms zullen op eigen kracht verder moeten. De samenwerking tussen scholen voor voortgezet onderwijs en lerarenopleidingen is in diverse regio s geïntensiveerd, zo wijst een eerste evaluatie uit. Daarnaast proberen scholen in veel regio s beginnende leraren beter te begeleiden. Zowel de beginnende leraren als de scholen plukken daarvan de vruchten. Ook hebben veel regio s tweedegraads leraren een eerstegraads bevoegdheid laten halen. Het aanboren van de stille reserve ofwel het werven van oud-leraren voor een hernieuwde loopbaan in het onderwijs bleek minder succesvol, vaak omdat mensen in grotere banen elders een kleine baan in het onderwijs aangeboden kregen en omdat de kwaliteit van deze voormalige leraren onvoldoende bleek aan te sluiten op de wensen van het veld Bronnen CenterData, De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel Ecorys, Arbeidsmarktmonitor po, vo en mbo Ministerie van BZK, De grote uittocht, 2010 Ministerie van OCW, Kerncijfers Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Ministerie van OCW, Nota Werken in het onderwijs 2012, Den Haag 2011 SBO, Feiten en figuren onderwijsarbeidsmarkt