De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014

Transcriptie

1 De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014 Sectorrapport Waterbouw Ruud van der Aa Jenny Verheijen 1

2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Belangrijkste uitkomsten 4 1. Samenstelling werkgelegenheid 5 2. Verwachte werkgelegenheid en vacatures 7 3. In- en uitstroom van personeel 8 4. Opleiding en scholing 9 Tabellen 10 A. Werkgelegenheid 11 B. Instroom van nieuw personeel 16 C. Vacatures 19 D. Personeelsverloop 21 E. Opleiding en scholing 23 2

3 Inleiding In opdracht van de Vereniging van Waterbouwers, en onder de vlag van Nederland Maritieme Land, heeft Ecorys de maritieme arbeidsmarktenquête 2014 uitgevoerd. Deze rapportage bevat een overzicht van de belangrijkste uitkomsten en een tabellenoverzicht van alle antwoorden op de arbeidsmarktenquête, die is uitgezet onder de aangesloten leden van de Vereniging van Waterbouwers. Focus op projectgebonden en varend personeel Een belangrijke opmerking vooraf is dat de focus van de arbeidsmarktenquête in de waterbouw lag op zowel projectgebonden personeel als varend personeel. Projectgebonden personeel: al het personeel dat betrokken is bij de voorbereiding en uitvoering van projecten. Varend personeel: al het personeel dat betrokken is bij varende functies, zowel bovendeks als benedendeks. Respons De dataverzameling heeft plaatsgevonden in de periode september oktober De enquête is uitgezet onder 96 lidbedrijven van de Vereniging van Waterbouwers; hiervan hebben er 29 de enquête ingevuld (30%), die gezamenlijk 89 procent van de werkgelegenheid in de sector vertegenwoordigen. De uitkomsten zijn op basis van bedrijfsomvang gewogen voor de totale populatie. Gezien het aantal bedrijven dat de enquête heeft ingevuld en de daarmee samenhangende dekking van de werkgelegenheid, zijn de uitkomsten in grote mate representatief voor de situatie en de ontwikkelingen in de branche. Leeswijzer Op de volgende pagina s beschrijven wij eerst de belangrijkste uitkomsten op de thema s: 1. Samenstelling werkgelegenheid; 2. Verwachte werkgelegenheid en vacatures; 3. In- en uitstroom van personeel; 4. Opleiding en scholing. De bijlage bevat een overzicht van de tabellen over alle vragen die in de enquête zijn gesteld. Waar mogelijk wordt een vergelijking gemaakt met eerdere metingen. Foto s voorkant: Vereniging van Waterbouwers 3

4 Belangrijkste uitkomsten 4

5 1. Samenstelling werkgelegenheid In 2013 telde de waterbouwsector in Nederland ruim werkzame personen, een stabilisering ten opzichte van Daarnaast kent de sector een aanzienlijke indirecte werkgelegenheid bij toeleverende bedrijven aan de waterbouw, ter grootte van personen. Deze rapportage schetst de samenstelling en de (door werkgevers verwachte) ontwikkeling van de werkgelegenheid. Aard dienstverbanden Ondanks een lichte stijging van het aandeel ingehuurde arbeid (van 15 procent in 2007 naar 19 procent in 2014) kenmerkt de sector waterbouw zich door een relatief groot aandeel werknemers in eigen dienst (81 procent) (Zie Figuur 1.1). Het grootste gedeelte van de werknemers (85%) is in vaste dienst (tabel A.4). Het aantal werknemers in tijdelijke dienst is gestegen van 6 procent in 2007 naar 15 procent in Mogelijk dat dit samenhangt met de economische recessie en een ruime arbeidsmarkt (tabel A.4). Figuur 0.1 Aandeel personeel in eigen dient en ingehuurd personeel (2014) Opleidingsniveau Naar opleidingsniveau lijkt er een trend waarneembaar naar meer hoger opgeleiden. Het aandeel werknemers met een afgeronde hbo- of wo-opleiding is gestegen, van 18 procent in 2002 naar 41 procent in 2014 (tabel A.7) Het aandeel werknemers dat over een diploma van het voortgezet onderwijs (lbo, vmbo of havo/vwo) beschikt, is in dezelfde periode aanzienlijk afgenomen. Deze trend lijkt de toegenomen kwalificatie-eisen in de waterbouw te bevestigen. Wat betreft het opleidingsniveau wordt voor het projectgebonden personeel voor de komende jaren een stijging van zowel hbo- als wo-personeel voorzien, terwijl... 1 Zie De Nederlandse Maritieme Cluster, Monitor 2014, Ecorys i.s.m Nederland Maritiem Land. 5

6 voor varend personeel gemiddeld een stabilisering van het vereiste opleidingsniveau wordt verwacht (tabel A.8 en tabel A.9). Leeftijd De leeftijdsopbouw van de werknemers in de waterbouw is de afgelopen jaren redelijk constant gebleven(zie Figuur 1.2 en tabel A.11). Het aandeel ouderen, boven de 45 jaar, is licht toegenomen, naar 41% (waarvan 16% boven de 50 jaar is). In de maritieme cluster als geheel is 39 procent van het personeel ouder dan 45 jaar. Ter vergelijking: van de Nederlandse beroepsbevolking is 42,5 procent ouder dan 45 jaar. Het personeelsbestand in de waterbouw is op dit punt vergelijkbaar met die van de Nederlandse beroepsbevolking. Het aandeel jongeren in de waterbouw ligt met 5 procent lager dan in de maritieme cluster als geheel (9%). Figuur 1.2 Leeftijdsverdeling personeelsbestand Buitenlandse arbeidskrachten Het aandeel buitenlandse werknemers in het totale personeelsbestand is de afgelopen jaren teruggelopen van 36 procent (2007) naar 29 procent (2014). Het grootste deel hiervan is afkomstig van landen buiten de EU (tabel A.15). De belangrijkste reden voor bedrijven om buitenlands personeel aan te nemen, is dat er onvoldoende geschikt aanbod is van Nederlands personeel (tabel A.19) 6

7 2. Verwachte werkgelegenheid en vacatures Verwachting voor 2015 Voor 2015 verwacht een ruime meerderheid van de werkgevers dat de werkgelegenheid in hun bedrijf gelijk zal blijven of zal toenemen (tabel A.5). Een kwart van de bedrijven verwacht dat de werkgelegenheid (licht) zal toenemen; deze verwachting betreft zowel projectgebonden functies als varende functies. Tegelijkertijd verwacht een op de tien bedrijven een (lichte) daling in de werkgelegenheid voor varende functies (eveneens tabel A.5). Vacatures (projectgebonden en varend personeel) Vier op de tien bedrijven (43%) in de waterbouw heeft een of meer vacatures (tabel C.1). Het aantal vacatures (najaar 2014) is relatief klein en was in oktober 2014 ongeveer gelijk aan 2 procent van de werkgelegenheid (Figuur 2.1 en tabel C.2). Dit is hoger dan het gemiddeld vacaturepercentage in de maritieme cluster (1%). De vacatures voor projectgebonden functies zijn min of meer gelijk verdeeld over operationele staf, operationeel uitvoeren en ondersteunend personeel; 30 tot 40% van deze vacatures is moeilijk vervulbaar (tabel C.3). Dit is hoger dan in de meeste andere maritieme sectoren (gemiddeld 24% moeilijk vervulbaar). De vacatures voor varende functies hebben betrekking op zowel officieren, werktuigkundigen als baggerfuncties. Circa een kwart van deze vacatures is moeilijk vervulbaar (tabel C.4). Figuur 2.1 Aandeel vacatures (voor technische functies) op totale werkgelegenheid Voor de komende 5 jaar voorzien de werkgevers in de waterbouw geen specifieke knelpunten in hun personeelsvoorziening. Daar waar zich wel knelpunten in de personeelsvoorziening voordoen, richten de bedrijven zich op het voorkomen van ongewenste uitstroom van personeel, een beter imago van de sector om nieuw personeel te trekken, en een betere doorstroom vanuit het onderwijs (tabel C.6). 7

8 3. In- en uitstroom van personeel Herkomst van personeel De herkomst van nieuw personeel (in zowel projectgebonden als varende functies) laat over de afgelopen jaren enige fluctuaties zien. Benadrukt moet worden dat het hier indicaties betreft op basis van de werkgeversenquête. Voor 2013 valt het relatief grote aandeel personen op dat direct uit het onderwijs komt (44%)(zie figuur 3.1). In eerdere meting lag dit lager (zie tabel B.4). Figuur 3.1 In- en uitstroom van nieuw personeel (gemiddelde voor projectgebonden en varend personeel) Bestemming van vertrokken personeel Het personeelsverloop onder waterbouwtechnisch personeel lag in 2014 op respectievelijk 5,8 procent voor projectgebonden personeel en op 9 procent voor varend personeel (tabel D.2). In eerdere metingen lag het personeelsverloop in de branche op 8 á 12 procent (2006, 2007). Ter vergelijking: gemiddeld lag het personeelsverloop in Nederland in 2013 op 6,1 procent. De belangrijkste redenen voor ontslag zijn ontslag op eigen verzoek en afloop tijdelijk contract (tabel D.3). De bestemming van uitstromend personeel is voor een groot deel onbekend. Het vertrekkend personeel waarvan de bestemming wel bekend is vertrekt voornamelijk naar een andere sector binnen de maritieme cluster, of gaat met pensioen. 8

9 4. Opleiding en scholing Leerwerkplekken en stageplaatsen Een groot gedeelte (73%) van de werkgevers in de waterbouw biedt leerwerkplekken of stageplaatsen aan (tabel E.3). In totaal is het aandeel stagiairs op de totale werkgelegenheid in 2014 circa 2 procent (tabel E.4). Van de stageplaatsen die in de waterbouw worden aangeboden zijn de meeste op mbo 3/4 (30%) of hbo niveau (36%) (zie Figuur 4.6). Figuur 4.1 Verdeling van stageplaatsen naar opleidingsniveau Scholing van personeel De deelname aan scholing ligt met 32 procent lager dan in 2007 (54%) (zie tabel E.7). Het gemiddeld aandeel werknemers in de maritieme cluster dat in 2013 aan een (wettelijke of niet-wettelijke) cursus deelnam, was 38 procent. Het bedrag dat per werknemer aan scholing wordt uitgegeven is met ruim 500 euro over de jaren heen redelijk stabiel (tabel E.9). Nieuwe competentiebehoeften De belangrijkste ontwikkelingen die van invloed zijn op de eisen die gesteld worden aan nieuw (projectgebonden en varend) personeel zijn (1) veiligheids- en milieuwetgeving, (2) behoefte aan multi-inzetbaarheid en (3) behoefte aan flexibele inzet van personeel. (zie tabel E.10).Dit zijn interessante trends die gecommuniceerd kunnen worden met het onderwijsveld, zodat hiermee bij het opleiden van jongeren rekening kan worden gehouden. Tevens ligt er een opdracht voor het bedrijfsleven zelf om het huidige personeel hierop voor te bereiden. 9

10 Tabellen 10

11 A. Werkgelegenheid Tabel A.1 Werkzame personen (zowel projectgebonden als varend, naar meewerkende eigenaren en familieleden, werknemers op de loonlijst en ingehuurd personeel (%) Projectgebonden personeel Varend personeel Meewerkende eigenaren en familieleden Werknemers op de loonlijst 9 29 Ingehuurde werknemers a)percentage van aantal personen Tabel A.2 Omvang dienstverband werknemers op de loonlijst en ingehuurd personeel (%) Werknemers op de loonlijst Ingehuurde werknemers 12 uur of minder 0 0 Tussen de 12 en 36 uur uur of meer Tabel A.3 Aard dienstverband werknemers op de loonlijst, onderverdeeld naar projectgebonden personeel en varend personeel (%) Projectgebonden personeel Varend personeel Vast dienstverband (onbepaalde tijd) Tijdelijk dienstverband (bepaalde tijd) Tabel A.4 Werkgelegenheid naar aard dienstverband 2002, 2007 en 2014 (%) Personeel in eigen dienst, waarvan: Jaar Ingehuurd Eigen dienst In vaste dienst In tijdelijke dienst

12 Tabel A.5 Verwachte ontwikkeling omtrent aantal werknemers op de loonlijst en aantal ingehuurde werknemers (%) Projectgebonden personeel Werknemers op de loonlijst Ingehuurde werknemers Varend personeel Werknemers op de loonlijst Ingehuurde werknemers Sterke daling Lichte daling Stabiel Lichte stijging Sterke stijging Tabel A.6 Opleidingsniveau werknemers op de loonlijst en meewerkende eigenaren en familieleden (%) Projectgebonden personeel Varend personeel Basisonderwijs 4 1 Voortgezet onderwijs (vmbo / havo / vwo) Mbo niveau 1/ Mbo niveau 3/ Hbo Wo Tabel A.7 Werkgelegenheid naar opleidingsniveau in 2002, 2007 en 2014 (%) Voortgezet Jaar Onderwijs a) MBO HBO/WO a) Zowel met als zonder diploma Tabel A.8 Verwachte ontwikkeling opleidingsniveau projectgebonden personeel (%) Jaar Basisonderwijs Voortgezet onderwijs MBO HBO WO Sterke daling Lichte daling Stabiel Lichte stijging Sterke stijging

13 Tabel A.9 Verwachte ontwikkeling opleidingsniveau varend personeel (%) Jaar Basisonderwijs Voortgezet onderwijs MBO HBO WO Sterke daling Lichte daling Stabiel Lichte stijging Sterke stijging Tabel A.10 Leeftijd projectgebonden personeel en varend personeel (%) Projectgebonden personeel Varend personeel Jonger dan 25 jaar tot 35 jaar tot 45 jaar tot 55 jaar jaar en ouder Tabel A.11 Werkgelegenheid naar leeftijd in 2002, 2007 en 2014 (%) Jaar Jonger dan tot 45 jaar 45 jaar en ouder Tabel A.12 Functieverdeling van projectgebonden personeel (%) Projectgebonden personeel Operationele staf 22 Operationeel uitvoerend 46 Ondersteunend personeel 32 13

14 Tabel A.13 Functieverdeling van varend personeel (%) Varend personeel Nautische functies Officieren 29 Nautische functies Gezellen 3 Werktuigkundige functies 29 Baggerfuncties 14 Binnenvaartfuncties 10 Overig 15 Tabel A.14 Werkgelegenheid naar functie in 2014 (%) 2013 Projectgebonden personeel 58 Operationele staf 13 Operationeel uitvoerend 26 Ondersteunend personeel 18 Varend personeel 42 Nautische functies Officieren 12 Nautische functies Gezellen 1 Werktuigkundige functies 12 Baggerfuncties 6 Binnenvaartfuncties 4 Overig 6 a) Geen cijfers beschikbaar Tabel A.15 Inzet buitenlanders in 2002, 2007 en 2014 (%) Variabele Aandeel buitenlanders, waarvan a) Afkomstig uit de EU Afkomstig van buiten de EU a) Geen cijfers beschikbaar a) a) Tabel A.16 Verdeling projectgebonden werknemers op de loonlijst en ingehuurde werknemers naar nationaliteit (%) Werknemers in loondienst Ingehuurde werknemers Nederland Overig EU 7 1 Europees niet EU land 7 13 Overig

15 Tabel A.17 Verdeling varende werknemers op de loonlijst en ingehuurde werknemers naar nationaliteit (%) Werknemers in loondienst Ingehuurde werknemers Nederland Overig EU 3 18 Europees niet EU land 1 0 Overig Tabel A.18 Verwachte ontwikkeling inhuur buitenlandse werknemers komende jaren (%) Projectgebonden personeel Varend personeel Nee, zeker niet meer inhuur Nee, waarschijnlijk niet meer inhuur Ja, waarschijnlijk wel meer inhuur 9 8 Ja, zeker wel meer inhuur Tabel A.19 Top 3 redenen voor inhuur buitenlandse werknemers 1 Er is onvoldoende geschikt aanbod van Nederlands personeel

16 B. Instroom van nieuw personeel Tabel B.1 Bedrijven dat nieuwe werknemers heeft aangenomen in 2013 (%) 2013 Nee 31 Ja, voor projectgebonden functie(s) 39 Ja, voor varende functie(s) 13 Ja, voor beide functies 17 Tabel B.2 Bedrijven dat nieuwe werknemers heeft aangenomen in 2014 (%) 2014 Nee, en wij verwachten ook geen personeel meer aan te nemen 31 Nee, maar wij verwachten nog wel personeel aan te nemen 8 Ja, voor projectgebonden functie(s) 28 Ja, voor varende functie(s) 13 Ja, voor beide functies 20 Tabel B.3 Herkomst van de drie laatst aangenomen werknemers (%) Projectgebonden functies Varende functies Zeevaart 0 0 Waterbouw 30 0 Binnenvaart 6 48 Visserij 0 0 Offshore 0 0 Watersportindustrie 0 0 Zeehavens 0 0 Scheepsbouw 0 0 Maritieme dienstverlening 0 11 Maritieme toeleveringsindustrie 0 0 Koninklijke Marine 0 0 Werkloos 0 0 Arbeidsongeschikt 0 0 Schoolverlater Anders

17 Tabel B.4 Herkomst instroom personeel in 2002, 2007 en 2013 (%) Jaar Vanuit de waterbouw Van buiten de waterbouw Waarvan uit ander bedrijf in maritieme cluster Vanuit onderwijs Voorheen werkloos Tabel B.5 Opleidingsniveau van de drie laatst aangenomen werknemers (%) Projectgebonden functies Varende functies Basisonderwijs 6 0 Voortgezet onderwijs (vmbo / havo / vwo) Mbo niveau 1/ Mbo niveau 3/ Hbo Wo Tabel B.6 Bedrijven die schoolverlaters hebben aangenomen in 2013 (%) Schoolverlaters aangenomen Wel schoolverlaters aangenomen 51 Geen schoolverlaters aangenomen 49 Tabel B.7 Aangenomen schoolverlaters in 2013 naar opleidingsniveau (%) Aangenomen schoolverlaters Basisonderwijs 0 Voortgezet onderwijs (vmbo / havo / vwo) 16 Mbo niveau 1/2 16 Mbo niveau 3/4 22 Hbo 29 Wo 16 17

18 Tabel B.8 Verwachting voor het aannemen van schoolverlaters in de komende jaren (%) Voortgezet onderwijs Basisonderwijs (vmbo / havo / vwo) Mbo niveau 1/2 Mbo niveau 3/4 Hbo Wo Veel meer Meer Stabiel Minder Veel minder

19 C. Vacatures Tabel C.1 Bedrijven die te maken hebben met openstaande vacatures (%) Bedrijven Nee, geen openstaande vacatures 57 Ja, wel openstaande vacatures 43 Tabel C.2 Vacaturepercentage en aandeel moeilijk vervulbare vacatures in 2003, 2006 en 2008 (%) Jaar Vacaturepercentage a) in totaal aantal vacatures Aandeel moeilijk vervulbaar a) Aandeel vacatures van totale werkgelegenheid in werkzame personen, excl. ingehuurd personeel Tabel C.3 Vacatures per functiegroep en moeilijk vervulbare vacatures projectgebonden functies (%) Waarvan moeilijk Vacatures vervulbaar Operationele staf Operationeel uitvoerend Ondersteunend personeel Tabel C.4 Vacatures per functiegroep en moeilijk vervulbare vacatures varende functies (%) Waarvan moeilijk Vacatures vervulbaar Nautische functies Officieren Nautische functies Gezellen 0 0 Werktuigkundige functies Baggerfuncties 25 0 Binnenvaartfuncties 4 0 Overig

20 Tabel C.5 Top 3 functiegroepen waarvoor de komende jaren moeilijk vervulbare vacatures verwacht worden Projectgebonden personeel Varend personeel 1 Operationeel uitvoerend Binnenvaartfuncties 2 Ondersteunend personeel Werktuigkundige functies 3 Tabel C.6 Top 3 oplossingsrichtingen ter oplossing / voorkoming van moeilijk vervulbare vacatures 1 Voorkomen van uitstroom van werknemers 2 Beter imago van de sector 3 Betere doorstroom vanuit het onderwijs Tabel C.7 Bedrijven met een overschot aan personeel (%) Bedrijven Nee, geen overschot 100 Ja, wel een overschot 0 20

21 D. Personeelsverloop Tabel D.1 Bedrijven met verloop in 2013 en 2014 (%) 2013 en 2014 Geen personeelsleden hebben het bedrijf verlaten 47 Ja, projectgebonden personeel 18 Ja, varend personeel 16 Ja, zowel projectgebonden als varend personeel 20 Tabel D.2 Verloop als aandeel van de totale werkgelegenheid (%) Projectgebonden personeel 6,4 5,8 Varend personeel 16,8 9,0 Tabel D.3 Uitstroombestemming vertrokken personeelsleden (%) Projectgebonden personeel Varend personeel Ontslag op eigen verzoek Afloop tijdelijk contract Pensioen of prepensioen Medisch afgekeurd 0 0 Ontslag wegens onvoldoende 9 0 Ontslag wegens onvoldoende werk 0 0 Anders

22 Tabel D.4 Bestemming van de drie laatst vertrokken werknemers (%) Projectgebonden personeel Varend personeel Zeevaart 0 7 Waterbouw 14 6 Binnenvaart 0 34 Visserij 0 0 Offshore 2 7 Watersportindustrie 0 0 Zeehavens 0 0 Scheepsbouw 0 0 Maritieme dienstverlening 0 0 Maritieme toeleveringsindustrie 0 0 Koninklijke Marine 0 0 Andere sector 19 0 Werkloosheid 3 0 Arbeidsongeschiktheid 0 0 VUT / Pensioen Anders Tabel D.5 Uitstroom van personeel in 2002, 2007 en 2014 (%) Naar ander bedrijf in Jaar Binnen de waterbouw Buiten de waterbouw maritieme cluster Werkloos Arbeidsongeschikt VUT / pensioen Anders

23 E. Opleiding en scholing Tabel E.1 Bedrijven met (leerling)werknemers / stagiairs die een beroepsopleiding volgen (%) Bedrijven Geen (leerling)werknemers / stagiairs die een beroepsopleiding volgen 38 Wel (leerling)werknemers / stagiairs die een beroepsopleiding volgen 62 Tabel E.2 Niveau van de beroepsopleidingen die gevolgd worden (%) Aandeel beroepsopleidingen VMBO 6 Mbo niveau 1/2 12 Mbo niveau 3/4 30 Hbo 41 Universitair 11 Tabel E.3 Bedrijven met leerwerkplekken / stageplaatsen (%) Bedrijven Geen leerwerkplekken / stageplaatsen 27 Wel leerwerkplekken / stageplaatsen, maar niet allemaal vervuld 27 Wel leerwerkplekken / stageplaatsen, allemaal vervuld 45 Tabel E.4 Bedrijven met leerwerkplekken / stageplaatsen (%) Variabele Waterbouw % stagiairs t.o.v. werkgelegenheid % stagiairs t.o.v. werkgelegenheid % stagiairs t.o.v. werkgelegenheid Aantal eventueel extra te plaatsen stagiairs per onderneming 0,5 23

24 Tabel E.5 Verdeling leerwerkplekken / stageplaatsen naar opleidingsniveau en aandeel vervuld (%) Leerwerkplekken / Stageplaatsen Waarvan vervuld Vmbo 9 50 Mbo niveau 1/ Mbo niveau 3/ Hbo Wo Tabel E.6 Werknemers die in 2013 een functiegerichte training hebben gevolgd (aandeel van totale werkgelegenheid) Projectgebonden personeel Varend personeel Wettelijk verplichte trainingen Niet wettelijk verplichte trainingen Tabel E.7 Deelname aan scholing maritieme cluster (percentages) Wettelijk verplicht Niet wettelijk verplicht 2002 a) a) a)geen cijfers beschikbaar Tabel E.8 Uitgaven aan trainingen en opleidingen Uitgaven Uitgaven per werknemer (op de loonlijst) 521 Tabel E.9 Uitgaven aan trainingen en opleidingen Jaar Gemiddeld bedrag per werknemer Tabel E.10 Top 3 ontwikkelingen van inlvoed op de eisen die gesteld worden aan medewerkers 1 Veiligheids en milieuwetgeving 2 Behoefte aan multi inzetbaar personeel 3 Behoefte aan flexibele inzet van personeel 24