Tussentijdse evaluatie. gratis openbaar vervoer 65-plussers. Afdeling Ruimtelijke en Economische Ontwikkelingen Sector Beleid en Projecten

Transcriptie

1 Tussentijdse evaluatie gratis openbaar vervoer 65-plussers Afdeling Ruimtelijke en Economische Ontwikkelingen Sector Beleid en Projecten 10 februari 2010

2 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Gratis openbaar vervoer (GOV) Wat is GOV? Waarom GOV? Argumenten voor GOV Argumenten tegen GOV Doelstelling GOV gemeente Hengelo Resultaten Respons Frequentie busgebruik Wijzigingen busgebruik Wijzigingen frequentie busgebruik Reisgedrag Mening experiment Busgebruik per reisdoel Winkelen/boodschappen Vrienden/familie Sport/ontspanning Cultureel/museum Ziekenhuis/specialist Ander reisdoel Open vraag Conclusie...15 Bijlage 1 Vragenlijst

3 Samenvatting Sinds 1 oktober 2008 kunnen bewoners van de gemeente Hengelo die 65 jaar of ouder zijn gratis gebruik maken van het openbaar vervoer binnen de gemeente. Het gaat om een experiment dat in principe drie jaar duurt. Alle inwoners van de gemeente die 65 jaar of ouder zijn hebben een pasje ontvangen met uitzondering van de Regiotaxipashouders. Met de pas kunnen ze gratis met de bus reizen binnen de gemeente Hengelo. In totaal zijn er ruim passen verstuurd. De Regio Twente voert regelmatig tellingen uit op de buslijnen binnen de regio, waaronder ook de buslijnen in de gemeente Hengelo. Uit deze tellingen wordt een redelijk beeld van het gebruik van gratis ov door 65-plussers verkregen. Het geeft echter geen inzicht in de mening van de bewoners over het experiment en de consequenties van de invoering van de pas. Om dit inzicht te verkrijgen is een vragenlijst opgesteld. Met de vragenlijst willen we graag antwoord op de volgende vragen: Is het ov-gebruik toegenomen door invoering van de gratis ov pas? Wordt er veel gebruik gemaakt van de gratis ov pas? Verplaatsen 65-plussers zich anders door invoering van de gratis ov pas? Wat vinden de 65-plussers van de gratis ov pas? Om een representatief beeld te krijgen is de vragenlijst gestuurd aan bewoners van de gemeente Hengelo die een gratis ov pas hebben ontvangen. Er zijn 861 vragenlijsten ingevuld, dit betekent een zeer hoge respons van 86%. Door de hoge respons kunnen we betrouwbaar antwoord geven op de gestelde onderzoeksvragen. Is het ov-gebruik toegenomen door invoering van de gratis ov pas? Ja, het ov gebruik is toegenomen door invoering van de gratis ov pas. Voor de invoering van de gratis ov pas maakten de 65-plussers ongeveer ritten met de bus per week in Hengelo. Na invoering van de gratis ov pas maken de 65-plussers in Hengelo bijna drie keer zoveel ritten, namelijk zo n ritten per week. Wordt er veel gebruik gemaakt van de gratis ov pas? Ja, er wordt veel gebruik gemaakt van de gratis ov pas. Voor de invoering van de gratis ov pas maakten ongeveer plussers wel eens gebruik van de bus. Na invoering van de gratis ov pas maken er bijna plussers wel eens gebruik van de bus. Een deel van de 65-plussers dat geen gebruik maakt van het gratis ov geven aan dat ze nog beschikken over een auto of nog prima kunnen fietsen, maar zouden in de toekomst graag gebruik willen maken van het gratis ov. Verplaatsen 65-plussers zich anders door invoering van de gratis ov pas? Ruim de helft van de 65-plussers geeft aan de auto vaker te laten staan door de invoering van de gratis ov pas. Ook zo n 30% van de 65-plussers geeft aan minder te gaan lopen of de fiets te gebruiken door invoering van de gratis ov pas. Ruim 60% van de 65-plussers maakt door invoering van de gratis ov pas vaker gebruik van de bus in Hengelo. Er is met name een toename in het busgebruik bij het winkelen en boodschappen doen. Wat vinden de 65-plussers van de gratis ov pas? Ruim 93% van de 65-plussers vindt het experiment gratis openbaar vervoer voor 65-plussers goed of zeer goed. Ook de 65-plussers die momenteel geen gebruik maken van de gratis ov pas zijn positief over het experiment. Geconcludeerd kan worden dat het experiment gratis openbaar vervoer voor 65-plussers een succes is. Het busgebruik is aanzienlijk toegenomen en de 65-plussers zijn zeer positief over het experiment. 3

4 1 Inleiding Sinds 1 oktober 2008 kunnen bewoners van de gemeente Hengelo die 65 jaar of ouder zijn gratis gebruik maken van het openbaar vervoer binnen de gemeente. Het gaat om een experiment dat in principe drie jaar duurt. Alle inwoners van de gemeente die 65 jaar of ouder zijn en niet beschikken over een Regiotaxipas hebben een pasje ontvangen waarmee ze gratis met de bus kunnen reizen. In totaal zijn er ruim passen verstuurd. De Regio Twente voert regelmatig tellingen uit op de buslijnen binnen de regio, waaronder ook de buslijnen in de gemeente Hengelo. Uit deze tellingen wordt een redelijk beeld van het gebruik van gratis ov door 65-plussers verkregen. Het geeft echter geen inzicht in de mening van de bewoners over het experiment en de consequenties van de invoering van de pas. Om hier meer inzicht in te krijgen is er een tussentijdse evaluatie uitgevoerd aan de hand van een vragenlijst. In bijlage 1 is de vragenlijst opgenomen. Met de vragenlijst willen we graag antwoord op de volgende vragen: Is het ov-gebruik toegenomen door invoering van de gratis ov pas? Wordt er veel gebruik gemaakt van de gratis ov pas? Verplaatsen 65-plussers zich anders door invoering van de gratis ov pas? Wat vinden de 65-plussers van de gratis ov pas? Om een representatief beeld te krijgen is de vragenlijst gestuurd aan bewoners van de gemeente Hengelo die een gratis ov pas hebben ontvangen. 4

5 2 Gratis openbaar vervoer (GOV) 2.1 Wat is GOV? GOV is openbaar vervoer dat 'gratis' aan de reizigers wordt aangeboden. In de regel gaat het daarbij om vervoer per bus, tram en metro (stads- en streekvervoer) en in een uitzonderlijk geval om treinvervoer. Het vervoer is natuurlijk niet echt gratis, maar wordt op een andere manier bekostigd. 2.2Waarom GOV? In deze paragraaf wordt kort ingegaan op de voors en tegens van GOV in het algemeen Argumenten voor GOV Verbeteren van de bereikbaarheid: verminderen van het aantal autoverplaatsingen, verminderen congestie, verminderen parkeerproblemen. Versterken van de sociale functie: het mobieler maken van ouderen en mensen met een laag inkomen (bestrijden vervoerarmoede ). Verbeteren van de luchtkwaliteit. Verminderen van overlast door bijvoorbeeld wegwerkzaamheden. Marketing van het openbaar vervoer. Ondersteuning van andere beleidsdoeleinden; GOV naar het centrum. Kostenbesparing in het WVG-vervoer/Collectief Vraagafhankelijk Vervoer door overstap van WVG-vervoer naar openbaar vervoer Argumenten tegen GOV Onderzoeken voorspellen dat vooral fietsers en voetgangers meer gebruik zullen maken van GOV. Dit is niet persé een gewenst effect. Automobilisten stappen nauwelijks over. Snelheid, frequentie, betrouwbaarheid, veiligheid en comfort zijn voor hen belangrijker dan prijs. Daarnaast leidt GOV vooral tot nieuwe verplaatsingen, die voorheen niet gemaakt werden (latente vraag). Verwacht wordt dat de veiligheid in de bus afneemt. De bus wordt aantrekkelijk als hangplek. Het is moeilijker om ongewenste personen te weren uit het OV, als geen vervoersbewijs nodig is. Sociale veiligheid; Wegvallen van kostenbewustzijn bij reizigers leidt eerder tot ongewenst gedrag door reizigers (reizigers vertonen eerder net gedrag als ze voor een voorziening betalen). Het comfort in de bus daalt. Wegvallen van kostenbewustzijn bij vervoerders leidt ertoe dat de prikkel om een efficiënt uitgevoerd en klantvriendelijk product te leveren verdwijnt. Inperking van de rol van de ondernemende vervoerder. De overheid neemt het initiatief. Verlies aan marketing tariefinstrumenten Veel gebruik resulteert in capaciteitstekort in voertuigen. Het inzetten van extra voertuigen leidt tot meerkosten ( kan aan zijn eigen succes ten onder gaan ). 2.3 Doelstelling Alternatief bieden voor de auto: verbeteren milieu; verbeteren bereikbaarheid (woon-werkverkeer); verbeteren verkeersveiligheid; beperken parkeerproblemen; tijdens manifestaties en wegwerkzaamheden 5

6 Ondersteunen beleid: marketing ov ondersteunen centrumfunctie binnenstad reduceren kosten WVG vervoer Sociale motieven: verbeteren maatschappelijke participatie tegen gaan van vereenzaming onder ouderen mobiliteit van mensen met laag inkomen bevorderen 2.4 GOV gemeente Hengelo In de gemeente Hengelo is gekozen voor het aanbieden van gratis openbaar vervoer voor 65-plussers. In september 2008 hebben alle inwoners van de gemeente Hengelo die per 1 januari jaar of ouder waren een pas ontvangen met uitzondering van de Regiotaxipashouders. Met deze gratis openbaar vervoerpas kunnen 65-plussers per 1 oktober 2008 gratis gebruik maken van de buslijnen binnen de gemeente. Inwoners die na 1 januari jaar worden krijgen bericht dat ze recht hebben op een GOV pas en kunnen deze aanvragen. Momenteel hebben ruim inwoners een GOV pas. GOV voor 65-plussers in de gemeente Hengelo is een experiment voor een periode van drie jaar, waarbij jaarlijks wordt bekeken of het experiment een vervolg krijgt. 6

7 3 Resultaten 3.1 Respons Er zijn in het totaal vragenlijsten verstuurd. Voor het behalen van een hoge respons is een herinnering verstuurd naar de mensen die de vragenlijst na één week nog niet hadden teruggestuurd. In totaal zijn 861 ingevulde vragenlijsten terug ontvangen, een respons van 86%. Dit is een zeer hoge respons. Een pluspunt is dat ook mensen die de bus gebruiken de vragenlijst hebben ingevuld. Vooraf was er rekening gehouden met een aanzienlijke kans op selectiviteit in de respons. In die zin dat er voornamelijk positieve busgebruikers zouden reageren. 3.2 Frequentie busgebruik Aan de respondenten is gevraagd hoe men de bus gebruikte voor de invoering van de gratis ov pas en hoe men gebruik maakt van de bus na invoering van de gratis ov pas Wijzigingen busgebruik In de hier onderstaande diagram is te zien dat er een duidelijke verandering in het busgebruik plaatsvindt na de invoering van het gratis ov. Het percentage respondenten dat gebruik maakt van de bus is gestegen met ruim 18% Percentage respondenten Busgebruik voor invoering van gratis ov Busgebruik na invoering van gratis ov Aangezien ruim plussers een gratis ov pas hebben kan op basis van de resultaten een schatting gemaakt worden naar de absolute toename van het busgebruik. Een toename van 18% betekent dat door de invoering van de gratis ov pas het aantal busreizigers is toegenomen met ruim plussers. In totaal maken bijna plussers gebruik van de gratis ov pas. 7

8 3.2.2 Wijzigingen frequentie busgebruik Als er naar de onderstaande figuur gekeken wordt dan valt op dat er een stijging van het aantal ritten plaatsvindt wanneer er 1 keer per twee weken of vaker gebruik van de bus wordt gemaakt. busgebruik voor en na invoering gratis ov Busgebruik voor invoering van gratis ov Busgebruik na invoering van gratis ov Percentage respondenten keer of meer per week 2 tot 3 keer per week ongeveer 1 keer per week ongeveer 1 keer per 2 weken aantal ritten ongeveer 1 keer per maand een paar keer per jaar Op basis van de uitkomsten van de vraag hoe men de bus gebruikt voor en na de invoering van de gratis ov pas kan een inschatting gemaakt worden van hoeveel ritten er gemaakt worden door 65-plussers. Voor de invoering van de gratis ov pas maakten de 65-plussers ongeveer ritten met de bus per week in Hengelo. Na invoering van de gratis ov pas maken de 65-plussers in Hengelo bijna drie keer zoveel ritten, namelijk zo n ritten per week. 3.3 Reisgedrag Aan de respondenten is gevraagd of men anders is gaan reizen door de invoering van gratis ov. In de vragenlijst moesten de respondenten aangeven in hoeverre men het eens is met de volgende stellingen: Sinds de invoering van de gratis ov pas: - reis ik vaker; - ga ik vaker met de bus; - laat ik de auto vaker staan; - ga ik minder te voet of met de fiets; - kom ik meer onder de mensen; - ben ik niet anders gaan reizen. In het volgende figuur zijn de resultaten inzichtelijk gemaakt. 8

9 (helemaal) mee eens niet eens / niet oneens (helemaal) mee oneens weet niet / geen mening ga ik vaker met de bus laat ik de auto vaker staan reis ik vaker ga ik minder te voet of met de fiets kom ik meer onder de mensen ben ik niet anders gaan reizen % respondenten Ruim 60% van de respondenten geeft aan vaker met de bus te reizen na de invoering van het gratis ov. Bijna 55% zegt vaker de auto te laten staan. Ook hier kan gesteld worden dat wanneer er door ouderdom/ gezondheidsredenen een afname van de rijvaardigheid plaatsvindt, het gratis ov een alternatief biedt om toch mobiel te blijven. Ook kan gesteld worden dat dit positief is voor de verkeersveiligheid. Uit ongevallencijfers blijkt dat ouderen vaker betrokken zijn bij verkeersongevallen. Ruim 40% van de respondenten geeft aan dat zij meer zijn gaan reizen na de invoering van het gratis ov. Meer dan 30% van de respondenten geeft aan dat ze minder zijn gaan fietsen en/of lopen. Dit kan gezien worden als een negatief effect. Echter kan gesteld worden dat wanneer er door ouderdom/gezondheidsredenen minder gelopen of gefietst wordt, het gratis ov een alternatief biedt om toch mobiel te blijven. Zo n 27% zegt meer onder de mensen te komen. Op sociaal gebied is dit zeker een pluspunt in het tegen gaan van vereenzaming onder ouderen. Vanuit verkeerskundig oogpunt is dit geen probleem zolang er geen capaciteitsproblemen ontstaan. Het is niet wenselijk dat er overvolle bussen rondrijden doordat ouderen de bus als sociale ontmoetingsplek gaan gebruiken doordat het gratis is. Ruim een kwart van de respondenten geeft aan dat ze anders zijn gaan reizen na invoering van het gratis ov. 9

10 3.4 Mening experiment Aan de respondenten is gevraagd wat men vindt van het experiment gratis ov voor 65- plussers in de gemeente Hengelo. In onderstaande figuur is de uikomst hiervan weergegeven. Meningen over het experiment gratis ov voor 65-plussers in de gemeente Hengelo? Percentage respondenten (zeer) goed matig (zeer) slecht weet niet / geen mening 5 Ruim 93% van de respondenten geeft aan het gratis ov een (zeer) goed experiment te vinden. Dit geeft duidelijk aan dat ook de mensen die geen gebruik maken van het gratis ov er toch positief naar kijken. 3.5 Busgebruik per reisdoel Aan de respondenten is gevraagd hoe men gebruik maakt van de bus bij verschillende reisdoelen voor en na de invoering van gratis ov. De volgende reisdoelen worden onderscheiden: winkelen/boodschappen vrienden/familie sport/ontspanning cultureel/museum ziekenhuis/specialist ander reisdoel In de volgende paragrafen is per reisdoel het busgebruik voor en na invoering van gratis ov in cirkeldiagrammen aangegeven. 10

11 3.5.1 Winkelen/boodschappen winkelen/boodschappen VOOR invoering gratis ov winkelen/boodschappen NA invoering gratis ov 25% 1% 1% 18% 4% 49% 73% 29% Wanneer de bovenstaande diagrammen met elkaar vergeleken worden is duidelijk te zien dat er na de invoering van de gratis ov pas meer mensen en met een hogere frequentie gebruik maken van de bus. Wat opvalt is dat er een flinke stijging is in hoe de busgebruikt wordt om boodschappen te doen. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat mensen vaker de bus pakken om kleine dagelijkse inkopen te doen Vrienden/familie vrienden/familie VOOR invoering gratis ov vrienden/familie NA invoering gratis ov 23% 1% 0% 10% 1% 31% 58% 76% Wanneer de bovenstaande diagrammen met elkaar vergeleken worden is duidelijk te zien dat er na de invoering van de gratis ov pas meer mensen en met een hogere frequentie gebruik maken van de bus. De bus wordt dus vaker gebruikt om familie en vrienden te bezoeken. 11

12 3.5.3 Sport/ontspanning sport/ontspanning VOOR invoering gratis ov sport/ontspanning NA invoering gratis ov 8% 1% 0% 15% 0% 2% 91% 83% Bij de vergelijking van deze twee diagrammen valt op dat er maar een kleine stijging in het busgebruik voor sport/ontspanning is na de invoering van de gratis ov pas. Voor sport/ontspanning maken ouderen niet veel gebruik van de bus en het is aannemelijk dat ouderen niet zo aan sport doen Cultureel/museum cultureel/museum VOOR invoering gratis ov 0% 1% 13% cultureel/museum NA invoering gratis ov 1% 4% 20% 86% 75% Ook bij de vergelijking van deze diagrammen valt op dat er maar een kleine stijging is ontstaan na de invoering van de pas. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat een groot aantal lijndiensten tot tien uur s avonds rijden en b.v. theatervoorstellingen of concerten langer duren. Ook is het aannemelijk dat culturele uitstapjes buiten de eigen gemeente plaatsvindt, waar de gratis ov pas dus niet meer geldig is. 12

13 3.5.5 Ziekenhuis/specialist ziekenhuis/specialist NA invoering gratis ov ziekenhuis/specialist VOOR invoering gratis ov 13% 4% 6% 1% 35% 48% 29% 64% Wanneer de boven staande diagrammen met elkaar vergeleken worden is duidelijk te zien dat er na de invoering van de gratis ov pas meer mensen en met een hogere frequentie gebruik maken van de bus. De ov pas biedt voor een bezoek aan het ziekenhuis/specialist een goed alternatief voor de fiets en de auto en het oog op parkeren Ander reisdoel ander reisdoel VOOR invoering gratis ov ander reisdoel NA invoering gratis ov 1% 3% 9% 3% 25% 31% 57% 71% Ook voor overige reisdoelen is er een stijging in het busgebruik te zien na invoering van de gratis ov pas. 13

14 3.6 Open vraag Over het geheel genomen zijn bijna alle respondenten positief over het gratis ov. Veel respondenten geven aan nog te beschikken over een auto of nog steeds veel fietsen en hierdoor nog niet veel gebruik maken van het openbaar vervoer. Ze geven echter ook aan dat ze graag gebruik zouden willen maken van gratis ov als ze in de toekomst minder goed kunnen fietsen of niet meer met de auto kunnen. Een deel van de respondenten geeft aan geen gebruik van de bus te kunnen maken doordat ze slecht ter been of ziek zijn. Ook wordt aangegeven dat bushaltes te ver lopen zijn. Verder wordt er aangegeven dat het wenselijk is om ook gratis te kunnen reizen naar ander plaatsen binnen de regio. De opmerking dat er geen duidelijkheid is over dienstregelingen wordt ook af en toe genoemd. Hieronder een paar opmerkingen uit de open vraag:,,het is een goed initiatief om ouderen een gratis ov kaart te geven. Ik maak er nog geen gebruik van, omdat ik nog gezond en goed ter been ben. Bovendien woon ik dicht bij het centrum en doe alles op de fiets,,ben blij dat ov gratis beschikbaar is. Daar ik nog veel fiets heb ik het nog niet nodig,,door dit mooie systeem hebben wij de auto weg kunnen doen!,,ik ben heel blij met dit experiment en hoop dat het zo blijft,,gratis kaart alleen voor die mensen welke geen bus kaartje kunnen kopen. gratis vervoer is echt gratis, iemand zal het toch moeten betalen,,mijn vrouw en ik kunnen nog goed fietsen als dat minder wordt zullen wij zeker meer met de bus of auto gaan. Van mij mag het zo blijven want er zijn veel mensen die erg blij zijn met deze regeling,,graag uitbreiden naar meer steden in de regio bv Enschede en Almelo,,Een duidelijke lijst van vertrektijden van alle bushaltes graag meeleveren bij de pas,,heel goed initiatief voor die genen, die niet mobiel meer zijn. Zelf ben ik dat wel. Maar wie weet, maak ik er over een paar jaar, graag gebruik van 14

15 4 Conclusie Door de hoge respons kunnen we betrouwbaar antwoord geven op de gestelde onderzoeksvragen: Is het ov-gebruik toegenomen door invoering van de gratis ov pas? Wordt er veel gebruik gemaakt van de gratis ov pas? Verplaatsen 65-plussers zich anders door invoering van de gratis ov pas? Wat vinden de 65-plussers van de gratis ov pas? Is het ov-gebruik toegenomen door invoering van de gratis ov pas? Ja, het ov gebruik is toegenomen door invoering van de gratis ov pas. Voor de invoering van de gratis ov pas maakten de 65-plussers ongeveer ritten met de bus per week in Hengelo. Na invoering van de gratis ov pas maken de 65-plussers in Hengelo bijna drie keer zoveel ritten, namelijk zo n ritten per week. Wordt er veel gebruik gemaakt van de gratis ov pas? Ja, er wordt veel gebruik gemaakt van de gratis ov pas. Voor de invoering van de gratis ov pas maakten ongeveer plussers wel eens gebruik van de bus. Na invoering van de gratis ov pas maken er bijna plussers wel eens gebruik van de bus. Een deel van de 65-plussers dat geen gebruik maakt van het gratis ov geven aan dat ze nog beschikken over een auto of nog prima kunnen fietsen, maar zouden in de toekomst graag gebruik willen maken van het gratis ov. Verplaatsen 65-plussers zich anders door invoering van de gratis ov pas? Ruim de helft van de 65-plussers geeft aan de auto vaker te laten staan door de invoering van de gratis ov pas. Ook zo n 30% van de 65-plussers geeft aan minder te gaan lopen of de fiets te gebruiken door invoering van de gratis ov pas. Ruim 60% van de 65-plussers maakt door invoering van de gratis ov pas vaker gebruik van de bus in Hengelo. Met name bij het winkelen en boodschappen doen is er sprake van een toename in het busgebruik. Wat vinden de 65-plussers van de gratis ov pas? Ruim 93% van de 65-plussers vindt het experiment gratis openbaar vervoer voor 65- plussers goed of zeer goed. Ook de 65-plussers die momenteel geen gebruik maken van de gratis ov pas zijn positief over het experiment. Geconcludeerd kan worden dat het experiment gratis openbaar vervoer voor 65-plussers een succes is. Het busgebruik is aanzienlijk toegenomen en de 65-plussers zijn zeer positief over het experiment. 15

16 Bijlage 1 Vragenlijst 16

17 17