Natuur in de klas product THEMA-handleiding De kracht van kruiden Groep 7 en 8

Transcriptie

1 BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Natuur in de klas product THEMA-handleiding De kracht van kruiden Groep 7 en 8

2 Dit is een NME product van BuitenWijs. BuitenWijs is een samenwerkingverband, waarbij de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein samen sterk in NME zijn. BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving. BuitenWijs Houten NME Houten Postbus DA Houten BuitenWijs IJsselstein Gemeente IJsselstein Postbus AA IJsselstein BuitenWijs Lopik Gemeente Lopik 3411 CH Lopik BuitenWijs Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Postbus AA Nieuwegein buitenwijs@nieuwegein.nl Colofon Copyrights BuitenWijs Jaar van uitgave 2012 Eindredactie Erna Bod, Tjeerd Mijnster en Nicky Mertens Illustratie Olivier Rijken Grafische vormgeving Maaike de Laat Met dank aan Eduniek / CED-groep BuitenWijs De kracht van kruiden 2

3 Inhoudsopgave In het kort 4 Overzicht van de lessen 7 Beschrijving van de lessen 8 Bijlagen 13 BuitenWijs De kracht van kruiden 3

4 1 In het kort Inleiding De leerlingen leren kruiden van onkruiden te onderscheiden, leren verschillende kruiden kennen en het gebruik daarvan. Dit doen zij door vooral samen actief oponderzoek te gaan. Doelgroep Groep 7en 8 Leerdoelen De leerlingen:» weten minimaal drie soorten kruiden te beschrijven met hun nuttige toepassing.» kennen het verschil tussen kruiden en onkruiden vertellen.» begrijpen de betekenis van kruiden in de loop der eeuwen.» kunnen beter met behulp van ICT informatie verzamelen. Aansluiting kerndoelen 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Duur van het thema De activiteiten zijn zo ontworpen dat ze gedurende een periode van vier á vijf weken gelijkmatig verdeeld over de week aandacht vragen van de leerlingen. Structuur Het thema is opgezet volgens een vaste structuur. 1. Introductie 2. Voorkennis ophalen en bijspijkeren (voor de leerkracht is hierbij de achtergrondinfo van belang). 3. Vooruitblik met lesdoelen 4. Onderzoeken en verwerken volgens doe denk doe model 5. Afsluiten/ evalueren Mogelijke excursie naar een plantenwinkel of een tuincentrum. BuitenWijs De kracht van kruiden 4

5 Overzicht van materialen Eten en drinken (Horeca) In de tas School zorgt zelf voor 1 Toastjes met Peterselie kruidenboter Bieslook Peper Zout 3 teentjes knofllo0k 125 gram roomboter Toastjes Schaaltje voor kruidenboter 2 Vorken Knoflookpers Bord Kom Mes 2 Brandnetelsoep (alleen proeven; bijstelling hoeveelheden) 400 gram brandnetels 1 liter water Rubberen handschoenen Plastic tas 1 Eetlepel per leerling Mes of schaar Soeplepel Soeppan Kookstel Peper 2 Groente bouillonblokjes Zout 1 Plastic beker of soepkom per leerling Medisch In de tas School zorgt zelf voor 3 Tijmsiroop 30 gram verse tijm Kandij 1 Plastic bekertje per leerling Kookstel Weegschaal Pan 300 Ml water 1 eetlepel Zeef BuitenWijs De kracht van kruiden 5

6 Medisch vervolg In de tas School zorgt zelf voor 4 Kruidenthee Waterkoker Brandnetels Suiker of honing Mes of schaar Nietmachine Lege theezakjes Touw Salie Citroenmelisse Plastic bekertjes ) Bestrijdingsmiddelen (tegengif) In de tas School zorgt zelf voor 5 Lavendelspray Lavendel 1 Sprayflesje 1 Label / etiket 250 ml water Waterkoker Kom Zeef x Maatbeker Mes/ schaar Theelepel 6 Kruidenzakjes tegen motten 5 lapjes stof Touw/ elastiekje Munt Citroenmelisse Lavendel Stiften Mes/ schaar Schoonheid ( cosmetica) In de tas School zorgt zelf voor 7 Gezichtslotion Lavendel Kamille 1 sprayflesje 250 ml water Waterkoker Zeef Kom Maatbeker 8 Valentijnzeep Lavendel Ongeparfumeerd stuk zeep Favoriete parfum Keukenrasp Mooie verpakking Kom Eetlepel en mes Eetlepel water BuitenWijs De kracht van kruiden 6

7 2 Overzicht van de lessen WEEK 0 Voorbereiding voor de leerkracht WEEK 1 1. Introductie 2. Voorkennis ophalen 3. Vooruitblik met doelen WEEK 2 4. Activiteiten 4.1. Kruiden en onkruiden 4.2. De kruidentocht WEEK 3 EN De kruidendokter WEEK 5 5. Afsluiting /reflectie: Wat heb ik geleerd? BuitenWijs De kracht van kruiden 7

8 3 Beschrijving van de lessen 1. Introductie Doel: Kinderen enthousiast maken voor het thema. Voorbereiding Maak voor elke groepje ten minste een viertal jampotjes met daarin verschillend geurende kruiden zoals tijm, oregano, lavendel, basilicum, etc.. Op de onderzijde van het potje staat welk kruid er in zit. Maak voor elk groepje, of laat hen dat zelf doen, evenveel kaartjes met daarop de nummers 1, 2, 3, 4 (.evenveel als er potjes zijn). Activiteit Elk groepje krijgt vier (of meer) potjes, gesloten, en vier (of meer) nummerkaartjes. Opdracht a. Iedere leerling krijgt een potje, deksel er af en ruiken, doorgeven, enz. tot het eerste potje weer bij jou is. Wat is voor jou de lekkerste geur? b. Wat is de geurvolgorde van je groepje; leg de nummerkaartjes er bij; draai de potjes dicht en zie hoe het kruid heet, welke is 1, de lekkerste,..welke 4, de minste. c. Vertel meester / juf houdt de stand bij welke geur heeft gewonnen? De leerkracht schrijft mooi op een flap welk kruid de leerlingen het lekkerste vinden ruiken. 2. Voorkennis ophalen Doel: Het doel van de voorkennis activeren is dat kinderen betrokken raken bij het onderwerp en voor de leerkracht is het doel dat de aanwezige voorkennis van de kinderen gepeild kan worden. Voorbereiding Per tafelgroep één werkkaart waarop: In de tuin staan kruiden, munt, bieslook, en peterselie. Elke week even met een handschoffel er door om het onkruid weg te halen zoals 7-blad en gewone grasjes. Onkruiden zijn planten die.. Activiteit» De leerkracht deelt voor elke tafelgroep zo n kaart uit.» Leerlingen lezen individueel en bedenken het vervolg van de zin» Doe een rondje aan de tafelgroep: wat denkt ieder?» Besluit samen wat een goed vervolg van de zin is en schrijf dat op.» Per tafel gaat er één staan om straks de zin voor te lezen» Laat de leerlingen een voor een voorlezen.heb je ongeveer hetzelfde ga zitten wie staat nog om voor te lezen enz. tot iedereen. 3. Vooruitblik met doelen Doel: De vooruitblik geeft kinderen overzicht over wat ze gaan leren. Het richt hen op wat belangrijk is om te onthouden en laat hen zien dat de opdrachten die ze gaan maken, de proeven die ze gaan doen, de onderzoeken allemaal gericht zijn op het bereiken van de leerdoelen. Kinderen worden zich bewust van wat ze gaan leren en hoe ze dat gaan doen. Ze zullen hierdoor de informatie beter verwerken en beter in staat zijn verbanden leggen. Vertel de kinderen dat wat ze allemaal gaan leren bij dit project. Laat ze de leerdoelen (bijlage 1) zien en bespreek de doelen. Hang de doelen goed zichtbaar op in de klas en reflecteer hier regelmatig op. BuitenWijs De kracht van kruiden 8

9 4.Activiteiten 4.1 Kruiden - onkruiden Doel De leerlingen leren kennen wat het verschil is tussen kruiden en onkruiden. Voorbereiding» Lees het verhaal vooraf (bijlage)» Voor elke tafelgroep een vragenkaart (bijlage)» Neem een paar voorbeelden van kruiden uit het verhaal mee vanuit het tuincentrum.» Per tafelgroep een set kruidenkaartjes (bijlage) Activiteit» Lees het verhaal van de tuinman en de kruidenvrouw voor (bijlage):» Deel per tafelgroep een vraagkaart uit (bijlage) :» Wat is de belangrijkste boodschap van het verhaal?» Wat zijn onkruiden nu eigenlijk?» Kan een plant een kruid én een onkruid tegelijk zijn? Keuze:» Wat zijn kruiden voor planten?» Waarvoor gebruiken we kruiden?» Laat de leerlingen per tafelgroep een antwoord op de eerste drie vragen bedenken en als er tijd is ook op de laatste twee.» Vergelijk de antwoorden op de eerste drie vragen met de antwoorden die een andere tafelgroep heeft gegeven.» Kunnen de kinderen met behulp van elkaar tot betere antwoorden komen? Instructie: Vertel de kinderen het volgende: Een kruidachtige plant wordt zo genoemd als de plant niet of in zeer geringe mate verhout. De stengel van een kruidachtige plant wordt dan niet (of nauwelijks) dikker. Een voorbeeld is citroenmelisse. Bomen en struiken verhouten: de stam krijgt schors en wordt steeds dikker. Kruiden worden gebruikt met een bepaald doel: medicinaal (medicinale kruiden) of om gerechten van een bepaalde smaak te voorzien (tuinkruiden), etc.. (Nu worden in de volksmond kruidachtige planten en kruiden ook door elkaar gehaald. De meeste kruidachtige planten zijn geen kruid: bijvoorbeeld koolzaad wordt niet in de keuken gebruikt. Maar ook kruiden die in de keuken gebruikt worden hoeven niet kruidachtig te zijn, zoals bijvoorbeeld lavendel, want de stengel van lavendel verhout wel!) Kruidachtige planten worden soms onkruiden genoemd. Deze planten zijn dan ongewenst: het zijn planten die op een plek staan waar de eigenaar dat niet wil. Een plant kan een kruid, maar ook onkruid zijn. Bijvoorbeeld de brandnetel. Van brandnetels kun je soep maken. De brandnetel is dan nuttig. Maar brandnetels kunnen ook heel lastig zijn: ze prikken, ze overwoekeren en verdrukken andere planten en staan op allerlei plaatsen waar ze niet moeten staan. De eigenaar kiest dan de betekenis van de brandnetel: kruid of onkruid. Verwerking Namenlesje in de tafelgroep. Laat de kinderen de verschillende kruiden uitknippen. En verdeel de plaatjes en de teksten. Om de beurt houdt een leerling zijn plaatje op en bevraagt de anderen. Oefen in de groep totdat ze allemaal beheerst worden. BuitenWijs De kracht van kruiden 9

10 4.2 De kruidentocht Doel De leerlingen leren verschillende toepassingen van kruiden kennen. Voorbereiding» Opdrachtkaarten copieren» Per kaart materialen klaarzetten» Meerdere waterkokers» Verschillende kruidenthee s in voorraad hebben.» Munt» Rooibos» Venkel» (zie het theerek bij AH of GreenHealth) Alle kinderen moeten een vier theeglazen meenemen. Introductie De theeproeverij Per tafelgroepje ten minste 4 kruidenthee s. U schenkt, of de leerlingen schenken zelf, hun glazen half vol met heet water, waarna zij met de vier zakjes vier theesoorten kunnen maken. Welke heeft het meeste smaak? Kern» Vertel kort over de 6 verschillende opdrachtkaarten.» Elk viertal kiest één van de verplichte opdrachtkaarten als start. De opdracht is pas klaar als de bijsluiter is gemaakt door de tafelgroep.» Leerlingen kunnen na afloop ook een andere kaart doen. De leerkracht kan er ook voor kiezen om de leerlingen meerdere opdrachtkaarten verplicht te laten maken. Dat hangt ervan af hoeveel tijd is ingeruimd. Afsluiting/reflectie Op tournee langs de andere opdrachtkaarten en bijsluiters met als opdracht:» Wat was nieuw voor je?» Wat wil je nog vragen aan? 4.3. De kruidendokter Doel De leerlingen leren de betekenis kennen van kruiden door de eeuwen heen. De leerlingen leren ICT beter te gebruiken als informatiebron. Voorbereiding Ga de websites op gebruik na:» google voor alternatieven Maak een opdrachtkaart. (bijlage) BuitenWijs De kracht van kruiden 10

11 Jullie gaan op onderzoek uit via internet om informatie te vinden over:» Voorbeelden van vroeger van kruidengebruik» Als voedsel» Als geneesmiddel» De rol van de geestelijkheid daar bij toen.» De apotheker toen Kijk b.v. op:» Maak als je informatie hebt verzamelt één opdrachtkaart voor iemand anders. Introductie Vertel de leerlingen het verhaal van Asterix en Obelix. Denk aan Obelix. Hij was in de kruidensoep van de druïde gevallen en eeuwig sterk. Asterix nam weleens een slokje. Voor welke kracht zou jij wel eens een slokje kruidenmix willen nemen? Bedenk, doe een tafelrondje en vertel aan de klas als dat gevraagd wordt. Activiteit Vroeger, maar ook nu nog in de homeopathie, gebruiken mensen kruiden om allerlei kwaaltjes te genezen of te voorkomen. Bijvoorbeeld:» Het sap uit de bladeren van de weegbree verzacht het brandende geval van brandnetelsteken.» De bloemen van vingerhoedskruid zorgen dat het hart minder snel slaat (je moet dus ook niet teveel nemen).» Thee van bloemen van de kamille of cranberry extract geneest / voorkomt een blaasontsteking. Opdracht Aan de slag met de opdrachtkaart. Aan het einde van de les worden de verschillende opdrachten besproken. 5. Afsluiting/reflectie Wat heb ik geleerd? Doel De leerlingen verwoorden wat zij geleerd hebben. Activiteit Bekijk de leerdoelen die in de klas hangen. Jullie» weten minimaal drie soorten kruiden te beschrijven met hun nuttige toepassing.» kennen het verschil tussen kruiden en onkruiden vertellen.» begrijpen de betekenis van kruiden in de loop der eeuwen.» kunnen beter met behulp van ICT informatie verzamelen BuitenWijs De kracht van kruiden 11

12 Zijn alle leerdoelen gehaald.? Om te controleren of de doelen gehaald zijn, kunt u b.v. deze activiteit uitvoeren: 1. Overhoor elkaar over drie kruiden met elk een toepassing 2. Stelling: Er bestaat géén onkruid. Is dit waar of niet waar? 3. Maak af: Er bestaan alleen kruiden die wij.dat noemen wij onkruid. 4. Hoe komt het, denk je, dat (chemische) pillen en drankjes van vandaag de kruiden hebben verdrongen van de medische markt? 5. Wat heb je geleerd handiger te doen bij het opzoeken via internet? 6. Maak een kaartje met drie uitspraken over kruiden waarvan er één niet waar is (maar dat verklap je niet, staat er gewoon bij). Vraag aan een ander die valse uitspraak aan te noemen; ga de klas door. BuitenWijs De kracht van kruiden 12

13 4 Bijlagen BuitenWijs De kracht van kruiden 13

14 4.1 Bijlage 1: Leerdoelen We leren» minimaal drie soorten kruiden te beschrijven met hun nuttige toepassing.» het verschil tussen kruiden en onkruiden.» de betekenis van kruiden in de loop der eeuwen.» beter met behulp van ICT informatie verzamelen. BuitenWijs De kracht van kruiden 14

15 4.2 Bijlage 2: Achtergrondinformatie Kruidachtige planten en kruiden Een kruidachtige plant wordt zo genoemd als de plant niet of in zeer geringe mate verhout. De stengel van een kruidachtige plant wordt dan niet (of nauwelijks) dikker. Een voorbeeld is citroenmelisse. Bomen en struiken verhouten: de stam krijgt schors en wordt steeds dikker. Kruiden worden gebruikt met een bepaald doel: medicinaal (medicinale kruiden) of om gerechten van een bepaalde smaak te voorzien (tuinkruiden), etc. (Nu worden in de volksmond kruidachtige planten en kruiden ook door elkaar gehaald. De meeste kruidachtige planten zijn geen kruid: bijvoorbeeld koolzaad wordt niet in de keuken gebruikt. Maar ook kruiden die in de keuken gebruikt worden hoeven niet kruidachtig te zijn, zoals bijvoorbeeld lavendel, want de stengel van lavendel verhout wel!) Gebruik van kruiden De bladeren of de bloemen van de kruiden worden op verschillende manieren door mensen gebruikt. De bladeren van peterselie, tijm, rozemarijn worden bij het koken gebruikt om smaak aan het eten te geven. De bloemen van de hyacint, liguster en lavendel voor de geur in zeep en parfums en luchtverfrissers. De bloemen van de vlier worden gebruikt in vlierbloesempannenkoeken. Vaak ook worden bloemen gebruikt als versiering van gerechten. Vroeger maar ook nu nog (in de homeopathie) gebruiken mensen kruiden om allerlei kwaaltjes te genezen of te voorkomen. Het sap uit de bladeren van de weegbree verzacht het brandende geval van brandnetelsteken. De bloemen van vingerhoedskruid zorgen dat het hart minder snel slaat (je moet dus ook niet teveel nemen). Thee van bloemen van de kamille genezen een blaasontsteking. Kruiden en onkruiden Kruidachtige planten worden soms onkruiden genoemd. Deze planten zijn dan ongewenst: het zijn planten die op een plek staan waar de eigenaar dat niet wil. Een plant kan een kruid, maar ook onkruid zijn. Bijvoorbeeld de brandnetel. Van brandnetels kun je soep maken. De brandnetel is dan nuttig. Maar brandnetels kunnen ook heel lastig zijn: ze prikken, ze overwoekeren en verdrukken andere planten en staan op allerlei plaatsen waar ze niet moeten staan. De eigenaar kiest dan de betekenis van de brandnetel: kruid of onkruid. Kruiden plukken Kruiden hebben aan het begin van hun bloeitijd (als de bloem er net is) de meeste kracht. Pluk ze alleen als ze droog zijn en laat de wortels in de grond. Pluk nooit planten in de buurt van fabrieken of langs drukke autowegen. Er zitten dan allemaal chemische stoffen in. BuitenWijs De kracht van kruiden 15

16 4.3 Bijlage 3: Werkkaart voorkennis ophalen In de tuin staan kruiden, munt, bieslook, en peterselie. Elke week even met een handschoffel er door om het onkruid weg te halen zoals 7-blad en gewone grasjes. Onkruiden zijn planten die.. BuitenWijs De kracht van kruiden 16

17 4.4 Bijlage 4: Verhaal en vragen De tuinman en de kruidenvrouw Mevrouw Van de Marel had haar leven lang met veel liefde haar tuin verzorgd en er allerlei heerlijk geurende kruiden geplant. Elke week zat ze op haar knieën om het gras tussen de plantjes weg te halen. Maar de laatste tijd had ze zo n last van haar rug, dat het niet meer ging. Op een woensdagmiddag wilde ze een paar blaadjes salie plukken voor in de soep. Maar waar was de salie gebleven? Dit wordt te gek, dacht ze, het onkruid neemt de hele tuin over. Zelfs de bieslook was nergens meer te vinden. Haar tuin leek wel een oerwoud. Laat de boel toch lekker betegelen, zeiden haar kinderen altijd als ze kwamen, dat is veel makkelijker te onderhouden. Maar mevrouw Van de Marel hield niet van tegels. Ik bel John, besloot ze. Die stoere tuinman die bij Anneke van twee straten verderop altijd het gras maait. John stond meteen de volgende morgen al op de stoep. In hemdsmouwen en met een kruiwagen vol gereedschap. Goedemorgen mevrouw! Wat is het probleem? Zeg maar Marijke hoor, zei mevrouw van der Marel. Er moet eens flink onkruid gewied worden in mijn achtertuin. Kijk zelf maar. Ze bracht John een grote mok thee. Van die rare, groene, die hij ook altijd kreeg bij die mevrouw van een paar straten verderop. John was een echte koffieman, maar hij zei niets. Koffie zetten zou alleen maar tijd kosten en hij wilde zo snel mogelijk klaar zijn. Er was vanavond voetbal op tv en dat wilde hij niet missen. Bovendien vond hij die Marijke maar een vreemde dame. Ze leek wel een heks met haar groene thee en haar grijze haar. Terwijl hij van het brouwsel slurpte bekeek hij de achtertuin eens goed. Hij zei met een zucht: Ik zie het al. Allemaal onkruid. Bedankt voor de thee, ik ga aan de slag! Echt een man die van aanpakken weet, dacht Marijke tevreden. Terwijl hij met haar tuin bezig was kon zij mooi even wat lekkers gaan kopen voor tussen de middag. John reed zijn kruiwagen naar het midden van de tuin. Wat een zooitje, zei hij hoofdschuddend. Je kunt niet eens meer lekker op het gras zitten. Ik ga hier zo snel mogelijk weer een fatsoenlijk gazonnetje van maken. Zelf had hij ook zo n fijn grasveldje in de tuin. Daar zat hij in de zomer altijd in zijn tuinstoel van de zon te genieten. Hij ging aan de slag. Hij trok al het onkruid met wortel en al uit de grond en gooide het met een zwaai in de kruiwagen. Toen al die vreemde planten eruit waren stond er alleen nog maar hoog gras. Hij haalde zijn grasmaaier uit de auto en maakte er een keurig gazonnetje van. Zo, dat was dat. Nu alleen de brandnetels aan de randen nog. Lieve help! klonk het ineens achter hem. John keek op. Het was Marijke die thuiskwam met de boodschappen. Wat is er met mijn tuin gebeurd?! Mooi hè, mevrouw Marijke. En wat een verschil. Ik heb al het onkruid eruit gehaald. En dat was nogal wat zeg! Je vraagt je af waar het allemaal vandaan komt, nietwaar. Hij liet de volle kruiwagen zien. Even wilde Marijke boos worden, maar toen moest ze lachen. BuitenWijs De kracht van kruiden 17

18 Ben jij nou een tuinman? Dat zijn mijn kruiden. Je heb mijn kruiden gewied in plaats van mijn onkruid! Die planten in de kruiwagen horen juist in mijn tuin. John bloosde. Ikke.. ik heb nog niet zoveel ervaring, maar ik ben erg goed in gazonnetjes. Dus ik dacht, al dat onkruid is nergens goed voor. Ik maak een mooi gazonnetje voor die mevrouw. Marijke viste de citroenmelisse uit de kruiwagen. Nergens goed voor? De thee van vanmorgen maak ik altijd van dit onkruid. Echt waar? zei John. Die thee was best lekker. En hij meende het nog ook. De thee van Marijke was veel lekkerder dan de thee die hij een paar straten verderop altijd kreeg. En Marijke was geen heks. Ze was gewoon een aardige oude dame. Ze was niet eens boos geworden toen hij al haar thee had weg gewied. Morgen kom ik terug, beloofde hij. Met nieuw onkruid. Kruiden, bedoel ik. Maar hoe zat het met de brandnetels? Misschien maakte ze daar ook wel thee van Moeten de brandnetels er wél uit? vroeg hij voorzichtig. Of horen die ook thuis in uw tuin? Haal ze er maar uit en breng ze naar de keuken zei Marijke. De volgende dag kwam John terug met zijn kruiwagen vol kruidenplantjes. Marijke wees aan waar ze de plantjes wilde hebben: Daar de kruiden voor de soep en daar de kruiden voor de thee. De munt in een emmer en de lavendel bij het gazonnetje, want dat ruikt zo lekker. En daar links de goudsbloemen, dan kon zij deze zien vanuit de kamer. De tuin werd prachtig. Een geurige, kleurige kruidentuin, met in het midden een gezellig gazonnetje om op te zitten. Toen de tuin tegen het einde van de middag klaar was, aten ze daar samen soep. Hmm, zei John. Wat voor soep is dat? Brandnetelsoep, antwoordde Marijke glimlachend. John geloofde zijn oren niet. Kon je die eten? Maar het was lekkerder dan hij had kunnen denken en het prikte niet eens in je mond. Sindsdien komt John om de week langs. Dan wiedt hij de tuin en maait hij het gras en drinken ze samen een kopje kruidenthee op het gazonnetje. Naomi Tieman oktober 2011 Vragen bij het verhaal:» Wat is de belangrijkste boodschap van het verhaal?» Wat zijn onkruiden nu eigenlijk?» Kan een plant een kruid én een onkruid tegelijk zijn?» Keuze:» Wat zijn kruiden voor planten?» Waarvoor gebruiken we kruiden? BuitenWijs De kracht van kruiden 18

19 4.5 Bijlage 5: Opdrachtkaarten BuitenWijs De kracht van kruiden 19

20 Opdrachtkaart 1: Toastjes met kruidenboter Planning Verzamelen materiaal Voorbereiding Recept maken Presentatie maken 5 minuten 15 minuten Benodigdheden Ingrediënten Bord Kom 2 Vorken Mes om boter te smeren Knoflookpers 3 teentjes knoflook * Peper en zout Bieslook Peterselie Doosje met toastjes 125 gram roomboter * Knoflook bestaat uit een kernbol met daaromheen de partjes knoflook, die we ook wel teentjes noemen. Aan de slag! 1. Prak de boter zacht. Knijp met de knoflookpers 3 teentjes knoflook uit. 2. Voeg flink peper en een beetje zout toe. Doe dit naar je eigen smaak. 3. Maak de peterselie en bieslook fijn met een mes. 4. Prak alles goed door elkaar. Proef af en toe de kruidenboter. Zo kun je beslissen of je nog meer kruiden moet toevoegen. 5. Smeer de zelfgemaakte kruidenboter op de toastjes. Als je klaar bent met het maken van je product maak je een bijsluiter. Op de bijsluiter kun je het volgende vinden: De ingrediënten De kruiden die zijn gebruikt in jouw product. Het recept (hoe zijn de kruiden gebruikt) Wat de kracht (werking) van deze kruiden is. Hoe je het product het beste kunt gebruiken. BuitenWijs De kracht van kruiden 20

21 Opdrachtkaart2: Brandnetelsoep of andere soep Planning Verzamelen materiaal Voorbereiding Recept maken Presentatie maken 15 minuten 15 minuten Benodigdheden Ingrediënten Soepkommen Eetlepels en soeplepel Grote pan en kookstel Rubberen handschoenen Plastic zak, mes of schaar 1 liter water 2 blokjes groentebouillon Peper en zout 400 gram brandnetels uit de schoolomgeving Aan de slag! 1. Brandnetels plukken. Gebruik de handschoenen. Was de planten goed. 2. Haal de bladeren van de stengels. 3. Kook water in een grote pan. Pas op, kokend water is heet. 4. Snijd de stengels in stukjes en kook ze in het water. 5. Snijd de bladeren in reepjes en strooi deze in het kokende water. Voeg de blokjes groentebouillon aan het kokende water toe. Roer de soep met de soeplepel. 6. Laat de brandnetels gaar worden (2-5 minuten koken). Doe er wat peper en zout bij. Proef of de soep lekker is. Je kunt dan naar smaak nog extra peper en zout toevoegen. Doe de soep in soepkommen en geniet van je zelf gemaakte brandnetelsoep. Als je klaar bent met het maken van je product maak je een bijsluiter. Op de bijsluiter kun je het volgende vinden: De ingrediënten De kruiden die zijn gebruikt in jouw product. Het recept (hoe zijn de kruiden gebruikt) Wat de kracht (werking) van deze kruiden is. Hoe je het product het beste kunt gebruiken. BuitenWijs De kracht van kruiden 21

22 Opdrachtkaart 3: Tijmsiroop Planning Verzamelen materiaal Voorbereiding Recept maken Presentatie maken 15 minuten 15 minuten Benodigdheden Ingrediënten Kookstel Pan en zeef Plastic bekertjes Weegschaal Eetlepel 300 ml water 15 eetlepels kandij 30 gram verse tijm Aan de slag! 1. Breng 300 ml water aan de kook. Pas op, kokend water is heet. 2. Voeg 15 gram verse tijm toe. Laat dit mengsel zacht koken. 3. Zet de knop van de pit laag, maar zorg er wel voor dat je blijft zien dat het borrelt. Hierdoor kun je zien dat het kookt. 4. Zeef de tijm eruit. 5. Voeg 15 eetlepels kandij toe. Laat het geheel tot een niet te dikke stroop inkoken. Inkoken: Je zet de pan dan zonder deksel op de kookplaat en laat het water koken. Je ziet dan stoom uit de pan komen. Stoom is water dat verdampt is. Hierdoor wordt de vloeistof dikker. 6. Laat het geheel afkoelen en schep het in een plastic bekertje. Als je klaar bent met het maken van je product maak je een bijsluiter. Op de bijsluiter kun je het volgende vinden: De ingrediënten De kruiden die zijn gebruikt in jouw product. Het recept (hoe zijn de kruiden gebruikt) Wat de kracht (werking) van deze kruiden is. Hoe je het product het beste kunt gebruiken. BuitenWijs De kracht van kruiden 22

23 Opdrachtkaart 4: Kruidenthee Planning Verzamelen materiaal Voorbereiding Recept maken Presentatie maken 15 minuten 15 minuten Benodigdheden Ingrediënten Papieren theezakjes Nietmachine en waterkoker Plastic bekertjes Theelabels Touw, schaar of mes Suiker of honing Kruiden uit pakket: Citroenmelisse en salie Kruiden uit de omgeving: Brandnetels Aan de slag! 1. Breng een volle waterkoker aan de kook. Pas op, kokend water is heet. 2. Snijd of knip de kruiden in kleine stukjes. De blaadjes van salie en citroenmelisse moet je heel fijn maken. 3. Doe een hand vol verse kruiden in de lege theezakjes. Knip de labels uit en vouw deze dubbel. Niet een stukje touw aan het label en het touw aan het theezakje. 4. Wacht tot het water iets is afgekoeld. Verdeel het gekookte water in plastic bekertjes (voor ieder kind een bekertje). 5. Laat het theezakje even in de bekertjes hangen. Zo kan het trekken. Doe er naar smaak suiker of honing bij. Als je klaar bent met het maken van je product maak je een bijsluiter. Op de bijsluiter kun je het volgende vinden: De ingrediënten De kruiden die zijn gebruikt in jouw product. Het recept (hoe zijn de kruiden gebruikt) Wat de kracht (werking) van deze kruiden is. Hoe je het product het beste kunt gebruiken. BuitenWijs De kracht van kruiden 23

24 Opdrachtkaart 5: Lavendelspray Planning Verzamelen materiaal Voorbereiding Recept maken Presentatie maken 20 minuten Benodigdheden Ingrediënten Kom en zeef Waterkoker Theelepel Sprayflesje Maatbeker en mesje Lavendel 250 ml kokend water Aan de slag! 1. Kook 250 ml. water. Pas op, kokend water is heet. 2. Pluk of ris bloemen van de lavendelplant. Snijd ze fijn. Je hebt 3 theelepels lavendelbloemen nodig. Doe deze in een kom. 3. Gooi hier 250 ml. kokend water overheen. 4. Laat dit 15 minuten staan zodat het kan trekken. 5. Zeef het mengsel met de zeef. 6. Laat het mengsel afkoelen. 7. Stop het gezeefde mengsel in een sprayflesje. Als je klaar bent met het maken van je product maak je een bijsluiter. Op de bijsluiter kun je het volgende vinden: De ingrediënten De kruiden die zijn gebruikt in jouw product. Het recept (hoe zijn de kruiden gebruikt) Wat de kracht (werking) van deze kruiden is. Hoe je het product het beste kunt gebruiken. BuitenWijs De kracht van kruiden 24

25 Opdrachtkaart 6: Kruidenzakje tegen motten Motten zijn dieren die schade voorzaken aan o.a. wollen kleding, dierenhuiden, katoenen producten, zaden en etenswaren. Motten kunnen afgeschrikt worden met sterk geurende stoffen. Planning Verzamelen materiaal Voorbereiding Recept maken Presentatie maken 15 minuten 15 minuten Benodigdheden Ingrediënten Lapje stof Touw Mes Stiften Lavendel Citroenmelisse Munt Aan de slag! 1. Snijd de kruiden met een mes in kleine stukjes. Van de lavendel gebruik je alleen de bloemen. Van de andere kruiden, munt en citroenmelisse, snijd je de blaadjes in kleine stukjes. 2. Leg de kruiden in het midden van een lapje stof. Je kunt je zakje versieren met stiften zodat het een gezellig zakje wordt. 3. Vouw de punten naar elkaar toe en bind het touwtje of lintje er omheen zodat het een zakje wordt. Je kunt het zakje tussen je kleding hangen. Zo voorkom je dat er motten aan eten. Als je klaar bent met het maken van je product maak je een bijsluiter. Op de bijsluiter kun je het volgende vinden: De ingrediënten De kruiden die zijn gebruikt in jouw product. Het recept (hoe zijn de kruiden gebruikt) Wat de kracht (werking) van deze kruiden is. Hoe je het product het beste kunt gebruiken. BuitenWijs De kracht van kruiden 25

26 Opdrachtkaart 7: Gezichtslotion Kruidenaftreksels zijn heel goed bruikbaar als eenvoudige maar effectieve gezichtslotion. Droge huid:lavendel en kamille. Planning Verzamelen materiaal Voorbereiding Recept maken Presentatie maken 15 minuten 15 minuten Benodigdheden Ingrediënten Maatbeker Sprayflesje Kom Zeef Waterkoker Lavendel Kamille Aan de slag! 1. Kook 250 ml. water. Pas op, kokend water is heet. 2. Snijd de bloemetjes van de kamilleplant en lavendelplant in kleine stukjes. Doe deze in een kom. 3. Doe 250 ml. kokend water over de kruiden heen en laat dit 15 min trekken. 4. Laat het afkoelen. Zeef de lotion zodat alle stukjes er uit zijn. 5. Doe de lotion in een sprayflesje. Als je klaar bent met het maken van je product maak je een bijsluiter. Op de bijsluiter kun je het volgende vinden: De ingrediënten De kruiden die zijn gebruikt in jouw product. Het recept (hoe zijn de kruiden gebruikt) Wat de kracht (werking) van deze kruiden is. Hoe je het product het beste kunt gebruiken. BuitenWijs De kracht van kruiden 26

27 Opdrachtkaart 8: Valentijnzeep Planning Verzamelen materiaal Voorbereiding Recept maken Presentatie maken 15 minuten Benodigdheden Ingrediënten Keukenrasp Verpakking Kom Eetlepel Mes Ongeparfumeerd stuk zeep Lavendel of andere geurige kruiden Eventueel favoriete parfum 1 Eetlepel water Aan de slag! 1. Rasp de kant en klare zeep met een keukenrasp. 2. Doe er 1 eetlepel water bij. Kneed alles. 3. Doe er 1 eetlepel lavendel doorheen en eventueel een beetje extra parfum. Van de lavendelplant gebruik je alleen de bloemetjes. Deze bloemetjes kun je met een mes in kleine stukjes snijden. Kneed of boetseer de zeep in de juiste vorm (bijv. een hartje of een bloem). 4. Geef de zeep een mooie verpakking. Dit kun je bijv. doen door een doosje te vouwen en dit te versieren. Nu heb je een heerlijke Valentijnzeep! Als je klaar bent met het maken van je product maak je een bijsluiter. Op de bijsluiter kun je het volgende vinden: De ingrediënten De kruiden die zijn gebruikt in jouw product. Het recept (hoe zijn de kruiden gebruikt) Wat de kracht (werking) van deze kruiden is. Hoe je het product het beste kunt gebruiken. BuitenWijs De kracht van kruiden 27

28 4.6 Bijlage 6: Bijsluiter De ingrediënten: Het recept: De kracht van deze kruiden: Gebruik van het product : BuitenWijs De kracht van kruiden 28

29 4.7 Bijlage 7: Kruidenkaartjes De blaadjes van peterselie worden in heel veel gerechten gebruikt, maar ook als versiering van gerechten. En heb je knoflook gegeten, neem dan een blaadje peterselie voor de frisse adem. Peterselie is een tweejarige plant. In het tweede jaar komen er zaadjes aan deze plant. De oude plant verliest zijn smaak en kun je niet meer gebruiken. Deze plant wordt ook wel uiengras genoemd. Bieslook hoort bij dezelfde familie als de ui en knoflook. De buisvormige bladeren smaken naar knoflook en prei. Bieslook zorgt voor smaak in veel gerechten. Je kunt bieslook gebruiken bij bijv. tomaat, komkommer, aardappelsalade en gevulde eieren. Bieslook is een leuke plant voor in de tuin, maar ook voor op de vensterbank. Door de frisse geur wordt citroenmelisse ook wel citroenplant genoemd. Vers, fijngehakt melisse- blad wordt gebruikt om salades en soepen te kruiden. In de zomer kun je met citroenmelisse, munt en jus d orange een heerlijke frisse drank maken. En ook thee van citroenmelissebladeren is lekker. Deze struikachtige plant heeft grijsgroene bladeren en grote paarse bloemen. Het grijsgroene blad is behaard. Het blad van de salie heeft veel smaak. Je moet daarom salie niet tegelijk gebruiken met andere kruiden. Je kunt salie gedroogd en vers gebruiken voor marinades en sauzen. Tijm is een lage plant met korte, stekelige bladeren en kleine roze bloemetjes. Tijm wordt veel in de keuken gebruikt. Het geeft een lekkere smaak aan pasta s en vlees gerechten. Tijm kun je vers en gedroogd gebruiken voor bv. soepen en sauzen. BuitenWijs De kracht van kruiden 29

30 In de zomer bloeien bovenop de stengels blauw/ violette bloemen. Lavendel is een echte sierplant en ruikt lekker. Snij de stengel af als de bloemen net bloeien. Dan verandert de kleur van de bloemen niet en kun je ze op een donkere plaats drogen. De gedroogde bloemen van lavendel blijf je een paar maanden ruiken. Een paar druppels lavendelolie helpt tegen insectenbeten en kneuzingen. Munt is een van de bekendste kruiden. De bladeren zijn meestal frisgroen van kleur. Munt wordt in de keuken gebruikt voor veel gerechten: in sauzen en vruchtensalades, bij jonge aardappels, erwten en paling. Ook thee kan worden gemaakt van (water)muntbladeren. Munt wordt ook gebruikt om smaak te geven aan producten. Denk aan tandpasta en kauwgom. Ook wordt munt gebruikt in geneesmiddelen. Bv. bij medicijnen voor misselijkheid en verkoudheid. De plant leeft maar één jaar. De naam Kamille komt van een Grieks woord dat grondappel betekent. Het plantje heeft ook een appelgeur. De bloemen van de kamille worden geplukt en gedroogd. Ze worden gebruikt als geneesmiddel; bijvoorbeeld bij blaasontsteking. En ook als rustgevend middel wordt het aanbevolen. Het belangrijkste kenmerk van de brandnetel is dat hij bedekt is met brandharen. Deze haartjes breken af bij aanraking en je krijgt er branderig plekken van en jeuk. Naast brandnetel staat vaak weegbree, dit is een andere kruid. Als je de weegbree over de branderige plek heen wrijft, wordt het branderige gevoel minder. Als de brandnetel warm wordt prikt hij niet meer. Daarom is brandnetel goed te gebruiken voor een soep of om thee van te trekken. BuitenWijs De kracht van kruiden 30

31 4.8 Bijlage 8: Opdrachtkaart toen en nu Doelen We leren de betekenis kennen van kruiden door de eeuwen heen. We leren internet beter te gebruiken als informatiebron. Opdracht Jullie gaan op onderzoek om informatie te vinden over: 1. Voorbeelden van vroeger van kruidengebruik» Als voedsel» Als geneesmiddel 2. De rol van de geestelijkheid daar bij toen. 3. De apotheker toen en nu 4. (overleg met de leerkracht over een ander onderwerp) Kijk b.v. op:» Maak als je informatie over een van de drie onderwerpen hebt verzamelt een informatiekaart voor iemand anders. BuitenWijs De kracht van kruiden 31

32 BuitenWijs De kracht van kruiden 32