Handleiding voor het gebruik van de kaartmodule NEM Meetnet Amfibieën

Transcriptie

1 Handleiding voor het gebruik van de kaartmodule NEM Meetnet Amfibieën Versie maart 2015 Edo Goverse p.a. IBED/UvA Postbus EA Amsterdam

2 Inhoud Inhoud... 2 Samenvatting invoeren Inleiding Achtergrond... 5 Nieuwe monitoren met herhaalbezoeken... 6 Wat gebeurt er met de oude opzet met vaste wateren?... 6 NEM Verspreidingsonderzoek Amfibieën... 6 De nieuwe kaartmodule... 7 Aan de slag met de nieuwe opzet Voorbereiden Inloggen Bezoek en waarnemingen doorgeven

3 Samenvatting invoeren Bereid je voor via de kaartmodule, daarin kun je zien waar het wenselijk is te monitoren en/of waar een herhaalbezoek gepleegd kan worden. De kaartmodule is te benaderen op: Log in via een Telmee.nl account Zoom in naar het bezochte kilometerhok, selecteer deze en vul datum, tijd en zoekmethode in. Voer een compleet daglijstje in (alle waargenomen amfibiesoorten) met aantal, sekse en stadia. Plaats op de kaart de exacte vindplaats binnen het km-hok. Druk op opslaan en herhaal deze handelingen indien ook een ander kilometerhok is bezocht. Met deze stappen kunnen de daglijstjes voor het Meetnet Amfibieën worden ingevoerd. Dit betreft dus niet de handleiding voor het gebruik van het 3

4 1 Inleiding Na de lancering van het invoerportaal amfibieën kunnen waarnemers zelf hun telgegevens van het monitoren van amfibieën middels vaste wateren invoeren en beheren. In 2015 is voor een aantal soorten (rugstreeppad, heikikker, poelkikker en kamsalamander) overgestapt naar een nieuwe opzet met complete daglijstjes en herhaalbezoeken. Inmiddels zijn de volgende online invoerportalen beschikbaar: Meetnet Amfibieën daglijstjes Meetnet Amfibieën Meetnet Reptielen Losse waarnemingen Losse waarnemingen via mobiel WebObs Telmee natuur waarneming Deze handleiding gaat over de eerstgenoemde kaartmodule waarbij bezoeken en waarnemingen van zowel aangeboden kilometerhokken als willekeurige locaties kunnen worden doorgegeven, de zogeheten daglijstjes. Bij deze opzet zijn herhaalbezoeken van wezenlijk belang. Het tweede invoerportaal voor het Meetnet Amfibieën is een portaal voor het volgen van vaste wateren volgens de oude Meetnet methode. De andere drie links zijn voor het NEM Meetnet Reptielen van toepassing en/of het doorgegeven van losse (bij)waarnemingen. Waarom niet direct Telmee.nl gebruiken? Dat is een goede vraag. De reden is dat met alleen Telmee.nl waarnemingen we geen zicht hebben of een compleet daglijstje is doorgegeven, vaak de methode en tijd niet wordt ingevoerd en geen zicht is of het een toevallige bijwaarneming is dan wel gericht naar amfibieën is gezocht. Juist die informatie maakt de gegevens waardevol voor trendberekening (volledige daglijstjes/bezoeken). We hopen van harte dat de kaartmodule door iedereen gebruikt gaat worden. Deze handleiding schetst eerst het verschil tussen beide deelprogramma s en geeft de handvatten waarmee de waarnemers zelf aan de slag kunnen. Is er toch hulp nodig of zijn er vragen of op- en aanmerkingen over het portaal of de handleiding dan kan er contact worden opgenomen met de landelijk coördinator van het Meetnet Amfibieën. Succes in het veld met het monitoren en met het portaal! Edo Goverse (e.goverse@uva.nl, ) 4

5 2 Achtergrond De projecten NEM Meetnet Amfibieën en NEM Verspreidingsonderzoek Amfibieën slaan de handen ineen. Van oudsher is het NEM Meetnet Amfibieën gericht op het bepalen van trends in aantallen amfibieën. Het NEM Verspreidingsonderzoek Amfibieën richt zich op het actualiseren van het verspreidingsgebied van amfibieën. In 2014 is het Meetnet grondig doorgelicht door RAVON en het CBS. Uit deze analyse is gebleken dat trends van soorten die gevolgd worden middels het schatten van aantallen in aantalsklassen minder betrouwbaar waren dan wenselijk. Hier lagen twee oorzaken aan ten grondslag, enerzijds kon de statistische methode niet zo goed omgaan met aantalsklassen. Anderzijds is gebleken dat de meetpunten niet representatief verdeeld lagen over de verspreidingsgebieden van soorten. Er zijn meer meetpunten in natuurgebieden dan in het landelijk gebied. En sommige regio s waar soorten voorkomen zijn onderbemonsterd. De trends van soorten die altijd al middels exacte aantallen gevolgd werden (boomkikker, knoflookpad, vuursalamander, vroedmeesterpad en geelbuikvuurpad) zijn wel betrouwbaar. Het gesignaleerde probleem speelt juist bij de soorten die in aantalsklassen gemonitoord werden (o.a. kamsalamander, heikikker, poelkikker en rugstreeppad), hierdoor kunnen we niet zo goed zeggen hoe het met deze soorten gaat in Nederland. RAVON en het CBS hebben daarom een plan gemaakt om de betrouwbaarheid van de trends te verbeteren. Voor deze soorten is een nieuwe veldmethode ontwikkeld. Voor de analyse van de met deze nieuwe methode verzamelde gegevens wordt een nieuwe statistische techniek (occupancy modelling) ingezet waarmee trends in verspreiding berekend kunnen worden. De nieuwe veldmethode richt zich op het verzamelen van complete daglijstjes en herhaalbezoeken uit kilometerhokken, waarbij het niet langer nodig is elk kilometerhok jaar in jaar uit te blijven bezoeken. Voor de soorten die voorheen reeds met exacte aantallen geteld werden blijft de vertrouwde monitoringsmethode van kracht. In de tabel kun je zien welke methodiek vanaf nu gehanteerd wordt per doelsoort (beleidsrelevante soorten). We willen benadrukken dat er niets mis is met de gegevens die waarnemers tot nu toe verzameld hebben. De gegevens zullen altijd gebruikt blijven worden bij het bepalen van trends. Soort Meetnet Aantallen - vaste wateren Meetnet daglijstjes & herhaalbezoeken Verspreidingsonderzoek - range boomkikker geelbuikvuurpad knoflookpad vroedmeesterpad vuursalamander kamsalamander heikikker poelkikker rugstreeppad vinpootsalamander ~ ~ Tabel met doelsoorten NEM Amfibieën. Soorten die geteld worden middels vaste wateren en exacte aantallen (kolom 1), middels de nieuwe opzet met herhaalbezoeken en complete daglijstjes (kolom 2) en waarvoor de range (verspreidingsgebied) geactualiseerd dient te worden (kolom 3). De vinpootsalamander is een zogenaamde Typische soort van de Habitatrichtlijn die meelift binnen het NEM maar waar niet actief op gestuurd wordt. Alle overige soorten zijn niet minder belangrijks en moeten zeker worden doorgegeven, maar er wordt niet actief gestuurd middels de kaartmodule. 5

6 Nieuwe monitoren met herhaalbezoeken Herhaalbezoeken met complete daglijstjes zijn essentieel voor de trendberekening met de occupancy modellen. Uit de herhaalde bezoeken kunnen trefkansen worden berekend voor de verschillende soorten; die trefkansen zijn nodig voor het berekenen van de trends in verspreiding. Het noteren van alle soorten die met een bepaalde methode gevonden zijn is van belang, omdat dit ook informatie geeft over de soorten die niet gezien zijn. Naast de gegevens die in het Meetnet verzameld zijn, worden ook de zogenaamde opportunistische data (losse waarnemingen uit de Nationale Database Flora en Fauna (NDFF) die doorgegeven zijn via bijv. Telmee.nl en Waarneming.nl) meegenomen in de berekeningen. Zo ontstaat er een grote dataset die betrouwbare trendberekening toe staat. April 2015 is deze nieuwe kaartmodule gelanceerd via de RAVON website. De kaartmodule laat de kilometerhokken zien die de hoogste prioriteit hebben om onderzocht te worden op het voorkomen van amfibieën. Voor het bepalen van de prioriteit is gekeken naar de bijdrage aan de verdeling over de regio s en landschapstypen (natuur versus niet-natuur) en de bijdrage aan herhaalbezoeken. Maar via deze kaartmodule zijn in principe alle kilometerhokken te selecteren om een bezoek en daglijstje door te geven. Ook hokken die niet worden aangeboden maar waarvan wel complete daglijstjes zijn verzameld zijn van grote waarde en vragen we via de module door te geven. Via de kaartmodule kunnen bezoeken en waarnemingen worden doorgeven. De kaartmodule registreert naast de waarnemingen ook de bezoeken en daarmee dus het compleet zijn van de lijst met waarnemingen. Wanneer een willekeurig gebied is bezocht verdient het de voorkeur de gegevens via deze kaartmodule door te geven. Het leuke van de nieuwe opzet is dat je flexibeler bent in ruimte en tijd om gebieden te bezoeken. Denk eraan dat herhaalbezoeken zeer waardevol zijn, deze hoeven overigens niet perse zelf te worden gedaan maar dat kan ook door iemand anders, zij het op een andere dag. Zie verderop een toelichting op de nieuwe kaartmodule. Wat gebeurt er met de oude opzet met vaste wateren? Zoals gezegd verandert er niets voor soorten die met exacte aantallen geteld worden. Deze soorten (zie tabel) zullen met de oude vertrouwde monitoringsmethode, waarbij dezelfde watertjes jaarlijks viermaal bezocht worden, gevolgd blijven worden. Voor de soorten waarvoor wordt overgestapt op de nieuwe opzet met herhaalde bezoeken kunnen de vaste wateren ook gevolgd blijven worden. Deze genereren namelijk ook complete daglijstjes en vormen daarmee een mooie basis. Deze basis wordt aangevuld met de herhaalbezoeken uit de nieuwe opzet (via de kaartmodule) en de losse waarnemingen uit het Verspreidingsonderzoek. Doorgeven van de telgegevens van deze vaste wateren kan via het bekende invoerportaal Amfibieën: NEM Verspreidingsonderzoek Amfibieën Het Verspreidingsonderzoek blijft zich richten op het actualiseren van het verspreidingsgebied van de doelsoorten (reptielen en amfibieën) op 10 x 10 kilometerhokniveau binnen een periode van 6 jaar. De hokken die bijdragen aan de actualisatie van het verspreidingsbeeld zijn te zien op de RAVON-website: RAVON actief / Veldonderzoek (NEM) / Verpreidingsonderzoek. De bezoeken en waarnemingen (inclusief zogeheten nul-waarnemingen) kunnen via deze kaartmodule worden doorgegeven. Door de grote overlap in beide projecten zullen deze steeds verder in elkaar geschoven worden tot één project waarbij de verschillende doelstellingen bereikt worden (trends in aantallen, trends in verspreiding en actualisatie verspreidingsgebied). 6

7 De nieuwe kaartmodule Via de nieuwe kaartmodule kan men in één opslag zien welke kilometerhokken gewenst zijn te bezoeken en welke doelsoort(en) er te verwachten zijn. En, niet onbelangrijk, of er al een eerder bezoek is geweest. Het streven is dat in de kilometerhokken ook herhaalbezoeken worden afgelegd; dat hoeft niet door dezelfde persoon te worden gedaan. Je kunt vrijblijvend een kijkje nemen waar er bezoeken gewenst zijn. Elk bezoek wat is gedaan kan worden doorgeven. Of dit nou een kilometerhok is waarop gestuurd is omdat er mogelijk een doelsoort voorkwam, of een willekeurig hok zonder doelsoorten, maakt niet uit. Door in te loggen met een Telmee.nl accountgegevens kan vervolgens door op de kaart te klikken/in te zoomen het kilometerhok worden geselecteerd en het bezoek worden ingevuld. Daarbij is het van belang alle amfibiesoorten die gezien zijn door te geven met aantallen, alsmede informatie over de stadia (larven, adulten etc.) en zoekmethode (geluid, schepnet, etc.). Ook als er voldoende gezocht is maar niks is gevonden, is het van belang dit door te geven. Alle doorgegeven waarnemingen worden t.z.t. doorgeladen naar het Telmee-account. Aan de slag met de nieuwe opzet Ga ter voorbereiding naar de kaartmodule op de RAVON website. Kijk waar je een bijdrage kan leveren en voer na het veldbezoek de gegevens in via de kaartmodule. Neem gerust contact op met de landelijk Coördinator Meetnet Amfibieën voor begeleiding in het veld, of met de Regiocoördinator bij je in de buurt. Deze contactadressen staan op de RAVON site en de nieuwsbrief Schubben & Slijm. 7

8 3 Voorbereiden Ga naar de RAVON-website / Actief /Veldonderzoek (NEM) / Meetnet Amfibieen, of direct naar: Op deze kaart van Nederland verschijnen alle kilometerhokken met doelsoorten die voor deze monitoring bezocht kunnen worden en alle hokken waar al daglijstjes van zijn doorgegeven. De kaart staat automatisch op de optie: alle soorten (aangegeven met rode circel in kaart hieronder. Je kunt ook per doelsoort kijken welke kilometerhokken prioriteit hebben om te onderzoeken. Klik dan op het pijltje en selecteer één van de doelsoorten: kamsalamander, rugstreeppad, heikikker of poelkikker. 8

9 Uitleg legenda Blauw zijn hokken met een hoge urgentie om te onderzoeken op de doelsoorten (of geselecteerde doelsoort, zoals in dit voorbeeld de heikikker) Lichtgeel zijn hokken waar reeds een (1) bezoek heeft plaatsgevonden en waar een herhaalbezoek wenselijk is. Urgentie voor nog een bezoek is hoog Donkergeel zijn hokken waarvan al twee of meer bezoeken zijn doorgegeven; urgentie voor volgend bezoek is laag Groen zijn hokken waaraan jezelf een bezoek hebt gebracht (alleen zichtbaar na inloggen, zie Hoofdstuk 4) Na selectie van een soort (in dit voorbeeld heikikker) worden alleen te onderzoeken hokken getoond van die doelsoort. De blauwe bollen worden als kilometerhok weergegeven als er afdoende is ingezoomd. Ter voorbereiding is inloggen niet noodzakelijk om de hokken te bekijken. De selectie aan hokken is gebaseerd op oude waarnemingen van de doelsoorten en hun potentieel leefgebied. Deze hokken dienen ter sturing en inspiratie voor deze monitoring. Zelf geschikte hokken kiezen mag ook, van belang is dat complete daglijstjes verzameld worden. Door op een geel kilometerhok te gaan staan is te zien op welke datum/data bezoeken zijn gebracht en door op de datum te klikken zijn de waargenomen soorten te zien. Zo is makkelijk en eenvoudig te zien waar je in je eigen omgeving een bijdrage kunt leveren door het verrichten van een herhaalbezoek. 9

10 10 Handleiding gebruik kaartmodule NEM Meetnet Amfibieën

11 4 Inloggen Ga naar de website: en vul de Telmee.nl gebruikersnaam en het wachtwoord in en druk enter. Hieronder is de startpagina van de kaartmodule te zien. Nog geen Telmee-account? Registreer je dan bij door op Telmee de optie registreren te kiezen. Ben je de gebruikersnaam vergeten? Ga dan naar Telmee.nl en gebruik de optie gebruikersnaam vergeten om deze opvragen. Ben je het wachtwoord vergeten? Ga dan naar Telmee.nl en gebruik de optie wachtwoord vergeten. 11

12 5 Bezoek en waarnemingen doorgeven Terug uit het veld? Tijd om het bezoek en de waarnemingen door te geven. Zoom na het inloggen in op het gebied waar je bent geweest. Klik op de kaart waar je bent geweest. Een rood vierkant (kilometerhok) verschijnt op de kaart. Ter info: is het een hok waarop gestuurd wordt i.v.m. doelsoorten, dan wordt dat weergegeven (zie rode circel in voorbeeld hieronder). Klik hier voor nieuw bezoek (rode pijl). 12

13 Na klik hier voor NIEUW bezoek komt het volgende scherm in beeld. Vul datum, begin- en eindtijd in. Klik gebruikte methode(s) aan. Klik opslaan. Geen amfibie gezien? Vink dan eerst aan geen soorten. Ook staat hier de optie verwijderen voor het geval het bezoek/locatie verkeerd is ingevoerd. Een rood kruis wordt zichtbaar op deze verwijderde datum (zie voorbeeld op volgende pagina). Na opslaan verschijnt een invoerscherm waar de soorten geselecteerd kunnen worden en de aantallen per soort kunnen worden ingevoerd per sekse en stadia. Na dit te hebben ingevoerd kan de exacte locatie worden aangegeven door eerst op het grijze ballonetje in het laatste vakje achter de waarneming te klikken en vervolgens op de exacte locatie op de kaart! Klik op opslaan. Achter de waarneming wordt het grijze ballonetje nu rood. Als er geen rood ballonetje staat is de waarneming op kilometerhok opgeslagen. Beter is alsnog de exacte vindplaats aan te geven. Deze handelingen kunnen worden herhaald voor bezoeken in andere kilometerhokken. 13

14 Heb je nog losse waarnemingen gedaan van reptielen, vissen of andere interessante soorten tijdens de monitoring? Deze kun je dan gemakkelijk doorgeven via Alle tellingen die via het portaal worden doorgegeven worden t.z.t. doorgeleverd aan het Telmee-account en worden na validatie ook opgenomen in de Nationale Databank Flora & Fauna (NDFF). 14