December 1999 Adviesnr. 237 Serie '99, nr.30. OVER de NOTA van UITGANGSPUNTEN

Transcriptie

1 December 1999 Adviesnr. 237 Serie '99, nr.30 OVER de NOTA van UITGANGSPUNTEN LELYLAAN Aan: - het Gemeentebestuur van de Centrale Stad - Het bestuur van stadsdeel Slotervaart/Overtoomse Veld

2 ADVIES over de NOTA van UITGANGSPUNTEN (NvU) LELYLAAN INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING EN AANBEVELINGEN 3 I. DE OPGAVE 5 II. HET PLAN IN RELATIE TOT DE TE VOLGEN PROCEDURE 5 1. Kanttekeningen bij de voortgang 2. Criteria voor alternatieven III. ELEMENTEN HUIDIGE PLAN 7 1. Visie globale ruimtelijke structuur (ruimtelijk kader) 2. Functionele contrasten 3. De uitwerking van het contrastmodel in de Nota van Uitgangspunten 4. Relatie sociale problematiek Verder gebruik van dit advies staat ieder vrij, mits dit gebeurt met bronvermelding 2

3 SAMENVATTING en AANBEVELINGEN van het ADVIES over de NOTA van UITGANGSPUNTEN (NvU) LELYLAAN SAMENVATTING De ARS vindt de NvU Lelylaan een voorbeeldwerkstuk voor een heldere planologische inventarisatie. Een duidelijke visie op de strategische waarde van het plangebied is volgens de ARS echter nog niet aanwezig. Hij bespreekt een aantal mogelijkheden het open planproces te gebruiken om hiervan een scherper beeld te krijgen en tegelijkertijd een overtuigende programmering tot stand te brengen. Lokaal betrokkenen, partijen met een zakelijk en maatschappelijk belang en partijen met een regionale invalshoek moeten uitgenodigd worden hun planideeën naar voren te brengen. De ARS doet in aansluiting op de onderzoeksvragen enkele suggesties voor criteria die gebruikt kunnen worden om alternatieven uit te werken die duidelijk van elkaar verschillen, zodat de keuzes voor planontwikkeling helder worden. De ARS geeft ter overweging om ruimtelijke contrasten in het gebied te verhevigen zodat historisch gegroeide schillen (voor- en na-oorlogse stad) door duidelijk gemarkeerde overgangen zichtbaar worden. Concreet zou dit betekenen af te zien van wandbebouwing van de Lelylaan ter hoogte van het Rembrandtpark en geen nieuwe bebouwing op het Andreasterrein te realiseren. Het gebied tussen A10 en ringspoor kan juist wel sterk geïntensiveerd worden. De ARS is van mening dat de functionele kleur van het plangebied (de voorgestane mix van functies en voorzieningen) bepaald moet worden in relatie tot nabijgelegen stadsdeelcentra en in relatie tot andere vervoersknooppunten in de stad. Een invulling van dit stationsgebied als nieuw stadsdeelcentrum met vestigingsmogelijkheden voor bedrijvigheid en voorzieningen met een regionale uitstraling ligt het meest voor de hand. Bij de uitwerking van het contrastmodel in de NvU plaatst de ARS enkele kanttekeningen: Door de aanwezige hoogteverschillen in de Lelylaan wordt het realiseren van een stadstraat zeer ingewikkeld. Bovendien komen belangrijke (langzaamverkeer)routes niet op een logische wijze uit op het nieuwe stationsplein. In een goede inpassing van de tramhalte bij het station is nog niet voorzien. De ARS is van mening dat een ontwerp voor de directe omgeving van het station deze lacunes moet invullen. Het is volgens de ARS een gemis dat in deze NvU geen verbinding is gelegd tussen de herstructureringsvoorstellen en de sociaal-maatschappelijke problemen van dit deel van de stad. AANBEVELINGEN 1. Houd het open planproces gaande door diverse bij het plangebied betrokken partijen (lokaal, zakelijk, maatschappelijk, regionaal) rechtstreeks te verzoeken een bijdrage te leveren. 2. Verhelder vooraf wat de kaders en randvoorwaarden (ook financieel) zijn voor de planning. 3. Werk een aantal inhoudelijk markante alternatieven uit die verschillende visies op ontwikkelingsrichtingen belichamen. 4. Overweeg ruimtelijke contrasten in de oost-westrichting: tussen de groene zone Rembrandtpark/Andreasterrein - stedelijke zone tussen A10 en ringspoor - Parkstadmilieu tuinsteden. 5. Bepaal de functionele kleur van de vervoersknoop in relatie tot nabijgelegen stadsdeelcentra en in relatie tot andere Amsterdamse vervoersknooppunten. 6. Verken de mogelijkheid van een overstappunt van auto op OV (P+R) bij station Lelylaan. 7. Maak een duidelijk ontwerp voor de directe omgeving van het station waarin de samenhang tussen openbare ruimte, bebouwing, routes, gebruik en inpassing tramhalte is aangegeven. 8. Geef in de NvU duidelijker aan wat de verbinding is tussen de herstructureringsvoorstellen en aanwezige sociaal-maatschappelijke problemen. ARS-advies nr. 237, serie 1999, nr. 30 (December 1999) Over de NOTA van UITGANGSPUNTEN LELYLAAN 3

4 December 1999 ADVIES over de NOTA van UITGANGSPUNTEN (NvU) LELYLAAN Adviesnr. 237 Serie 99, nr.30 I. DE OPGAVE Het gebied rond station Lelylaan is al langere tijd in studie. Aanleiding daarvoor zijn concrete ruimtelijke knelpunten rond het station. Bovendien heeft de stationsomgeving een belangrijke positie in het overgangsgebied tussen de voor- en na-oorlogse stad. Kaderstellende nota s over de ruimtelijke structuur van dit gebied zijn al eerder verschenen: o.a. de nota Parkstad en de nota Intracity. In coalitie tussen stadsdeel en centrale stad is nu een Nota van Uitgangspunten in de inspraak gebracht. Voor een beperkt plangebied rond de Lelylaan worden o.a. nieuwe inpassingsvoorstellen gedaan voor de auto-infrastructuur. Door de Lelylaan bij het station in een tunnel te brengen zou de verkeersveiligheid toe kunnen nemen en de stationsomgeving beter benut kunnen worden. Hoofddoel van de ontwikkeling is een veelzijdige gemengde wijk te maken, die tegelijkertijd een betere aansluiting tot stand brengt tussen de vooren na-oorlogse stad. II. HET PLAN IN RELATIE TOT DE TE VOLGEN PROCEDURE De ARS vindt de Nota van Uitgangspunten een voorbeeldwerkstuk voor een heldere planologische inventarisatie. Alle belangrijke relevante aspecten van het gebied zijn gedegen in kaart gebracht. Minder uitgesproken is de nota in zijn visie op het gebied en diens strategische waarde voor de stad. Binnen de traditionele systematiek voor planontwikkeling (Plaberum) levert deze NvU daarom nog onvoldoende houvast voor het opstellen van een Programma van Eisen. Het stadsdeel lijkt een open houding bewust te kiezen vanwege zijn voorkeur voor een open planprocedure. De ARS is van mening dat de rol van een dergelijke procedure in deze NvU nog onvoldoende geexpliciteerd is. Hij doet daarom een aantal suggesties die zowel betrekking hebben op de procedurele kant van de planontwikkeling als op de inhoudelijke kant. 1. Kanttekeningen bij de voortgang Een nadeel van de nu geleverde planologische inventarisatie is dat creatieve, meer tot de verbeelding sprekende invullingen van het gebied achterwege blijven. De ARS is van mening dat het planproces aan kwaliteit kan winnen door zowel lokaal betrokkenen (bewoners, gebruikers) als partijen die een (toekomstig) zakelijk of maatschappelijk belang in het plangebied hebben, intensiever bij het planproces te be- 4

5 trekken. Ook de inbreng van partijen die een regionale invalshoek vertegenwoordigen is belangrijk. Wel moet voor hen vooraf duidelijk zijn wat de kaders en de harde randvoorwaarden zijn, waaraan elke alternatieve planuitwerking moet voldoen. De NvU is naar het oordeel van de ARS hierin niet voldoende expliciet. Met name financiële randvoorwaarden, die b.v. een minimaal te realiseren programma vastleggen, zijn nog onvoldoende duidelijk. Mogelijke geïnteresseerde investeerders en gebruikers (zoals de NS, onderwijsinstellingen, bedrijven, etc.) kunnen directer uitgenodigd worden hun visie, hun wensen, verlangens of zelfs claims op het gebied naar voren te brengen. Door planideeën te mobiliseren en tegelijkertijd draagvlak voor invullingen bij belanghebbenden te verkennen kan een scherper beeld ontstaan van een overtuigende programmering voor Lelylaan e.o. 2. Criteria voor alternatieven Inhoudelijke intensivering van het planproces is mogelijk door een aantal markant van elkaar verschillende alternatieven voor ontwikkeling aan de verschillende partijen voor te leggen. In aansluiting op de in de NvU opgenomen onderzoeksvragen legt de ARS aantal criteria en parameters voor, die eventueel nog verder aangevuld kunnen worden. Deze criteria kunnen gebruikt worden om alternatieven op te stellen die duidelijk van elkaar verschillen: Strategische positie plangebied stadsdeelcentrum versus stedelijk centrum Grens oude en nieuwe stad geleidelijke overgang versus markante grens Dichtheid een ontspannen model versus aanzienlijke intensivering grondgebruik (dun) (dicht) park versus bebouwing homogene verdeling versus accenten op verschillende plekken Programma hoofdmoot woningbouw versus bedrijvigheid/voorzieningen evenwichtige functiemix versus duidelijke programmatische signatuur Typologie bebouwing wanden versus transparantie De ARS beveelt daarom aan: 1. Meer partijen direct te benaderen om een bijdrage te leveren aan het planproces. 2. Vooraf kaders en randvoorwaarden voor de planning te verhelderen. 3. Een aantal inhoudelijk markante alternatieven uit te werken voor het plangebied, die verschillende visies op ontwikkelingsmogelijkheden belichamen. 5

6 III ELEMENTEN HUIDIGE PLAN Een aantal elementen van het huidige plan kunnen nu al beoordeeld worden zonder een voorschot te nemen op nog te ontwikkelen alternatieven: 1. Visie globale ruimtelijke structuur (ruimtelijk kader) De NvU legt de nadruk op meer continuïteit in de radiale aansluiting tussen nieuwe en oude stad, o.a. door bebouwing van het kwadrant Andreasziekenhuis voor te stellen met verbetering van de (langzaamverkeer)verbindingen tussen dit kwadrant en het station. Effect kan zijn een verdoezeling van de overgang van de gordel naar de naoorlogse stad. De ARS stelt voor om juist uit te gaan van een verheviging van ruimtelijke contrasten, zodat schillen in de stad door duidelijk gemarkeerde overgangen zichtbaar worden. Dit stedebouwkundige beeld is verenigbaar met de verbetering van de verbindingen tussen oude en nieuwe stad. Binnen deze opvatting maakt het Andreasterrein deel uit van een binnen het AUP al in aanleg aanwezige groene singel die de vooroorlogse stad omgeeft van Westerpark via Rembrandtpark tot de Schinkelscheg. Intensivering van dit gebied ligt dan niet zozeer voor de hand. Wandbebouwing langs de Lelylaan tussen A10 en Surinameplein, zoals de NvU suggereert, staat haaks op deze groene structuur. Bovendien lijkt het realiseren van bebouwing hier niet mogelijk zonder ruimte van het park in te nemen. Dit zou een aantasting van de Hoofdgroenstructuur betekenen, waar de ARS geen voorstander van is 1). Voor het Andreasterrein kan deze ruimtelijke visie concreet betekenen: handhaving van het huidige gebouw bij gelijktijdige kwaliteitsverbetering van zijn groene setting. Een stedelijk contrast kan gemaakt worden in het Intracity-gebied tussen A10 en ringspoor. Dit gebied vormt dan een stedelijke gordel die aan de westkant wederom contrasteert met een Parkstad-milieu. 2. Functionele contrasten Wanneer het doel is rond het station Lelylaan een nieuw stadsdeelcentrum te maken met een daarbij passend programma van b.v. winkelfuncties, moet men rekening houden met de effecten die dat kan hebben voor nabijgelegen stadsdeelcentra (b.v. het Osdorperplein) en andere plannen in de Ringzone West (b.v. Bos en Lommerplein, Jan van Galenstraat e.o). Bovendien zou bepaald moeten worden hoe Lelylaan als stationslocatie met zijn specifieke bediening per openbaar vervoer (nu en in de toekomst: trein, tram, bus) en zijn bereikbaarheidsprofiel (openbaar vervoer, auto) zich verhoudt tot andere knooppunten in de stad. Stedelijke vernieuwing betekent op deze plek dat een functionele kleur gegeven moet worden aan een vervoersknooppunt in contrast met andere vervoersknooppunten in de stad 2) (b.v. het kerngebied van de Zuidas) en nabijgelegen stadsdeelcentra. Gezien de nabijheid van de A10 zou ook de mogelijkheid van een overstapplaats van auto naar OV verkend kunnen worden. Het lijkt de ARS voor de hand te liggen dat met het oog op de positie van station Lelylaan in de westflank van de stad in eerste instantie gemikt wordt op een nieuw stadsdeelcentrum met vestigingsmogelijkheden voor bedrijvigheid en voorzieningen met een regionale uitstraling. 1 Zie ARS-adviezen over de Nota Groen in Amsterdam (nr. 217, serie 98, nr. 26, nov. 98) en over de Notitie Toetsingscriteria Groenprojecten (nr. 234, serie 99, nr. 24, nov. 99). 2 In het rapport Amsterdamse Stationsomgevingen. Bediening, bereikbaarheid, dichtheid, functie. (ARS, serie 99, nr. 27, nov. 99) zijn de huidige vervoersplanologische karakteristieken van alle vervoersknooppunten in de Amsterdamse agglomeratie in kaart gebracht. 6

7 3. De uitwerking van het contrastmodel in de Nota van Uitgangspunten Risico van een oplossingsgerichte werkwijze is dat invullingen in de loop van de tijd door aanpassingen te veel een compromiskarakter krijgen die niet meer beantwoorden aan het doel waarvoor de oplossingen oorspronkelijk geformuleerd werden. Iets dergelijks dreigt nu voor de voorstellen voor de auto-infrastructuur in het voorkeursmodel. Vanwege de (financiële) haalbaarheid is aanpassing van het huidige viaduct over de A10 van de baan. De Lelylaan wordt enkel ter plekke van het station in een tunnel gebracht. Hierdoor lijkt het doel van stedelijke intensivering over de gehele lengte van een stadstraat en rond een nieuw stationsplein op problemen te stuiten: S De Lelylaan zal vanaf de A10 naar en voorbij het station zodanige hoogteverschillen kennen dat de typologie en het daarbij horende gebruik van wandbebouwing langs een stadstraat praktisch achterhaald lijkt. De stedebouwkundige opgave voor inpassing van een in de hoogte fluctuerende weg is complex en biedt niet zonder meer zicht op een nieuw aantrekkelijk stadsbeeld en vestigingsplaats. S Aanpassing van de weg Lelylaan betekent niet automatisch aanpassing van routes en oriëntatie op het station: De structuur van de stad ter plekke verandert niet. Langzaam verkeerroutes lopen vanwege de onveranderde situatie bij de A10 slechts gedeeltelijk langs de Lelylaan en komen daarom niet op een logische manier uit op het nieuwe stationsplein. Dat roept vragen op over de voeding en het gebruik van het stationsplein in de toekomst. S De tram blijft op maaiveld. Bij het station Lelylaan ligt de huidige tramhalte in een soort spelonk. De NvU maakt niet duidelijk hoe een betere inpassing van deze halte in de openbare ruimte met het oog op sociale veiligheid en verkeersveiligheid er uit zal zien. De ARS concludeert dat de invulling van de directe omgeving van het station vraagt om een duidelijk ontwerp voor de samenhang tussen openbare ruimte (m.n. aansluiting stadstraat -tunnel-plein), bebouwing, routes, gebruik en inpassing van de tramhalte. Een dergelijk ontwerp is in het voorkeursmodel niet voorhanden. 4. Relatie sociale problematiek Dit deel van de stad is regelmatig in het nieuws vanwege zijn sociale problematiek. In het plangebied zijn veel kleine woningen die veel allochtonen hebben getrokken, die zich dikwijls in een kwetsbare maatschappelijke positie bevinden. In de NvU wordt echter geen directe relatie gelegd tussen de stedelijke vernieuwing en deze sociale problematiek. De ARS is van mening dat de NvU de verbinding tussen herstructeringsvoorstellen en sociaal-maatschappelijke problemen nadrukkelijker moet aangeven. Drs F.M.C. van de Ven (voorzitter a.i.) drs. B.B.J. Huls (secretaris) 7