Gratis Openbaar Vervoer

Transcriptie

1 Gratis Openbaar Vervoer Voor ouderen boven de 65 jaar in de daluren Definitief Gemeente Dordrecht Nederland bv Eindhoven, 26 juni 2007

2 Verantwoording Titel Subtitel Project nummer Referentienummer Revisie Datum Gratis Openbaar Vervoer Voor ouderen boven de 65 jaar in de daluren ehv.213.R juni 2007 Auteur(s) adres Gecontroleerd door Cees Doeser cees.doeser@grontmij.nl Martijn Drosten Paraaf gecontroleerd Goedgekeurd door Yves Coenegracht Paraaf goedgekeurd Contact Zernikestraat HZ Eindhoven Postbus BG Eindhoven T F E zuid@grontmij.n! Pagina 2 van 11

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Definitie 'daluren' Positie Drechthopper Dossier toegankelijkheid Openbaar Vervoer Aanpak Afbakening 5 2 Openbaar Vervoer Huidige gebruik Gevolgen nultarief ouder dan Kosten nultarief ouder dan Derving inkomsten Extra exploitatiekosten 7 3 Drechthopper Organisatie Huidige gebruik Gevolgen nultarief voor 75 jaar en ouder Kosten nultarief voor 75 jaar en ouder Derving inkomsten Extra exploitatiekosten Recente beleidswijziging Alle WVG-ers boven de 65 jaar gratis vervoer aanbieden 10 4 Conclusies Kosten Afwegingen Drechthopper Relatie Provincie en Drechtsteden Moment van invoering 11 Pagina 3 van 11

4 Inleiding De gemeenteraad van Dordrecht heeft op (14 en) 15 november 2006 een motie aanvaard, waarin het College van B&W verzocht wordt te onderzoeken wat de financiële gevolgen zijn indien het openbaar vervoer in onze gemeente tijdens de daluren voor 65-plussers gratis beschikbaar wordt gesteld en over de uitkomst daarvan de raad in het voorjaar 2007 te informeren, zodat hiermee wellicht al bij de kadernota 2008 rekening kan worden gehouden. In deze rapportage wordt deze motie veder uitgewerkt in een heldere advisering over de met deze invulling gemoeide kosten. 1.1 Definitie 'daluren' Binnen het openbaar vervoer is de meest gangbare definitie van daluren: buiten de ochtendspits op werkdagen. Tevens worden zaterdagen, zon- en feestdagen hiertoe gerekend. Deze definitie wordt in dit onderzoek dan ook gehanteerd. 1.2 Positie Drechthopper De Drechthopper is een zogenaamd 'open'-systeem. Dat betekent dat er naast de primaire doelgroep WVG-geïndiceerden ook anderen gebruik van kunnen maken. In dit geval betreft het personen ouder dan 75-jaar, niet zijnde WVG-geïndiceerd. Volgens het gelijkheidsbeginsel valt deze groep ook onder definitie van ouder dan 65 jaar. Daarnaast is het een discussie in welke mate het gelijkheidsbeginsel gehanteerd wordt. Wordt dit ook gehanteerd voor WVG-geïndiceerden, dan vallen bijna alle pashouders (84 % is ouder dan 65 jaar) hier ook onder. Feitelijk wordt er dan een gratis taxi-service aangeboden. In hoofdstuk 3.6 wordt hier op ingegaan. De gevolgen voor de Drechthopper worden op een rij gezet in de context van de motie. 1.3 Dossier toegankelijkheid Openbaar Vervoer Het openbaar vervoer in Nederland moet voor een ieder toegankelijk worden. Bijna alle nieuwe bussen zijn zogenaamde lage-vloer-bussen en in 2010 moet 50 tot 60 % van alle bushaltes opgehoogd zijn, zodat er een gelijkvloerse instap mogelijk is. Volgens rijksbeleid moeten ook alle treinen en treinstations in 2030 door rolstoelers zelfstandig betreden kunnen worden. Door de uitvoering van dit toegankelijkheidsbeleid moet de druk op de Drechthopper-achtige systemen minder worden. Hier is momenteel nog niet zo veel van zichtbaar, maar op termijn wordt dit wel de beleidslijn. Bij het introduceren van gratis openbaar vervoer voor de doelgroep ouder van 65 jaar wordt er een sturingsmiddel ter implementatie van deze beleidslijn aangereikt. Als het onder 1.2 genoemde gelijkheidsbeginsel losgelaten wordt, ontstaat een overheveling van vervoer van Drechthopper naar regulier openbaar vervoer (regulier gratis en Drechthopper betaald vervoer). Bij besluitvorming over deze motie moet deze ontwikkeling in overweging worden genomen. GrOntmij Pagina 4 van 11

5 Inleiding Momenteel geldt een dergelijke regeling bij het experiment in de gemeente Tilburg, waar ouderen boven de 55 jaar gratis met de bus mogen reizen binnen de stad. 1.4 Aanpak Het invoeren van gratis openbaar vervoer, oftewel vervoer tegen een nultarief, heeft gevolgen voor het aantal reizigers en de kosten van hel vervoer. Voor het voorspellen van het aantal reizigers wordt gebruik gemaakt van de meest recente inzichten (Mu-consult 2003), die aangeven dat de vraag naar vervoer ongeveer verdubbelt als het gratis wordt (in het experiment in Tilburg is het aantal ouderen boven de 55 jaar zelfs gegroeid met een factor 2,5). Voor het bepalen van de kosten worden dan ook twee zaken onderzocht: de derving van inkomsten en de eventuele kosten van de inzet van extra vervoermiddelen, om het grotere aanbod aan reizigers te verwerken. 1.5 Afbakening De vraagstelling beperkt zich tot het openbaar vervoer in Dordrecht en dus tot de stadslijnen van oude Stadsvervoer Dordrecht en het vervoer van de Drechthopper met begin- en eindpunt binnen Dordrecht. Pagina 5 van 11

6 Openbaar Vervoer 2.1 Huidige gebruik De beschikbare informatie is beperkt. Door combinatie van materiaal uit diverse bronnen wordt de omvang van de doelgroep bepaald. In onderstaande tabel is dit weergegeven. Lijnnummer * totaal Aantal reizigers (weekdag) Totaal (16,2%) *; lijnnummering conform oude dienstregeling SVD. Aantal reizigers > 65 jaar 1 zones (x %) 2 zones (x %) 40 (50%) 40 (50%) 10 (10%) 90 (90%) 500 (100%) (100%) (33%) 470 (66%) 120 (33%) 240 (66%) (ioo%) 0 10 (ioo%) De tabel bevat de volgende aannamen en berekeningen: Het aantal reizigers per lijn is afgeleid uil een passagierstelling van het oude SVD in Het aantal reizigers is hel weekdaggemiddelde (5 werkdagen + weekeinde / 7); Het aandeel van de huidige gebruikers van de stadsbussen in Dordrecht dat ouder is dan 65 jaar bedraagt 16,2 % (WROOV-onderzoek 2004 en 2005); Een aantal stadslijnen doorsnijdt 2 zones tussen begin- en eindpunt. Een aantal lijnen blijft binnen dezelfde zone. De wijken ten oosten van de Randweg hebben een extra zone voor het reizen van/naar het centrum. Een inschatting is gemaakt van de verdeling van de reizigers ten oosten en westen van de Randweg. Het volume gereisde zones door personen ouder dan 65 jaar bedraagt hiermee 3360 zones en dit staat gelijk aan 5880 strippen (l zone = 2 stippen, 2 zones = 3 strippen) per gemiddelde weekdag. Per jaar zijn dit dus ongeveer (en afgerond) 2,0 miljoen strippen. De opbrengst per zone is 0,29 per strip (zogenaamde roze strippenkaart). Omdat er ook door ouderen met abonnementen gereisd wordt, is de feitelijke opbrengst per strip 25 % lager: 0, Gevolgen nultarief ouder dan 65 Een verdubbeling van het aantal reizen van ouderen betekent dat ongeveer 5000 ouderen boven de 65 jaar dagelijks per stadsbus gaan reizen. Het aandeel van deze doelgroep in het stadsvervoer groeit van 16,2 naar 25 %. Er wordt vanuit gegaan dat bijna alle reizen door de ouderen boven de 65 jaar buiten de ochtendspits gemaakt worden. Meestal zijn zij niet zo streng aan agenda's gebonden en kunnen zij Pagina 6 van n

7 Openbaar Vervoer kiezen om op die lijden te reizen, die dan gratis zijn. De lijnen 3, 4 en 5 krijgen het grootste deel van deze extra reizigers te vervoeren. 2.3 Kosten nultarief ouder dan Derving inkomsten De inkomstenderving bij het introduceren van het nultarief bedraagt ,= per jaar (2 miljoen strippen a 0,21). Dit getal is getoetst aan de uitkomsten van het WROO V-onderzoek 2004 en Grosso modo blijkt hieruit dat ouderen boven de 65 jaar ongeveer 15 % van de opbrengsten uit kaartverkoop genereren. Dit vertegenwoordigt dan een bedrag van ongeveer ,= Extra exploitatiekosten Extra exploitatiekosten zijn niet te verwachten door de toename van ouderen in de bussen buiten de spitsen. In Tilburg, waar een experiment loopt van gratis vervoer voor personen boven de 55 is ook gebleken dat er geen extra inzet van bussen vereist is voor het vervoer buiten de ochtendspits. De bussen in de avondspits op de lijnen 3, 4 en 5 zullen drukker worden en mogelijk dat hier incidenteel een extra (versterkings)bus ingezet moet worden. Dit aantal is naar verwachting echter dusdanig gering dat dit door de vervoerder onder de noemer 'vervoerplicht 1 opgelost wordt, zonder dat hier kosten aan verbonden zijn voor de opdrachtgever ehv.2l3.R001, revisie 2 Pagina? van 11

8 Drechthopper 3.1 Organisatie De Drechthopper rijdt vanaf 2004 in de gemeenten Alblasserdam, Dordrecht, Hendrik-Ido- Ambacht, Papendrecht en Zwijndrecht. Het contract is per 2007 met 3 jaar verlengd en dus geldig tot Primair is dit vervoer bedoeld voor WVG-geïndiceerden, maar ook ouderen boven de 75 jaar kunnen gebruik maken van de Drechthopper. Tot 2007 was de gemeente Dordrecht (in opdracht van de Drechtsteden) verantwoordelijk voor het dagelijkse beheer van het vervoerssysteem. Vanaf l januari 2007 zijn de rollen aangescherpt en is de Bestuurscommissie Sociale Dienst Drechtsteden verantwoordelijk geworden. Op zich is dit een belangrijke notie, want dit impliceert dat de gemeenteraad van Dordrecht niet autonoom beslissingen kan nemen over tarief aangelegenheden voor de Drechthopper. Een voorstel aan de BC SDD (inclusief financiering) is het geëigende pad om tot aanpassing van het tarief te komen. Logischerwijs zal op dat moment in de BC SDD ook de vraag gesteld worden of het voorstel alleen op Dordrecht betrekking heeft, of het ook andere gemeenten aangaat. De discussie wordt verbreed en de financiële gevolgen worden groter. 3.2 Huidige gebruik Het gebruik van de Drechthopper heeft vanaf de start in 2004 alle verwachtingen overtroffen. Het aantal gereisde zones steeg in 2005 met 21 % (t.o.v. 2004) en in 2006 met 13 % (t.o.v. 2005). Voor Dordrecht specifiek zijn deze cijfers 20, respectievelijk 5 %. Het aantal verreden zones voor de doelgroep 75 jaar en ouder (niet WVG-ers) steeg voor Dordrecht met 34 % tussen 2004 en In 2006 ging het in totaal om zones. Genoemde cijfers zijn bereikt bij een tarief van 0,50 per zone voor de gebruikers van de Drechthopper die ouder zijn dan 75 en niet WVG-geïndiceerd. 3.3 Gevolgen nultarief voor 75 jaar en ouder Op basis van ervaring met gratis openbaar vervoeracties mag er grosso modo een verdubbeling van het aantal passagiers verwacht worden bij een tarief van 0,=. Voor de doelgroep 75 jaar en ouder betekent dit dat er ongeveer zones gereisd gaan worden in Dordrecht. Daarnaast moet nog rekening gehouden worden met een jaarlijkse stijging van het gebruik met zo'n 5 % als gevolg van autonome groei (meer ouderen en bekendheid systeem). Formeel geldt de regeling alleen in de daluren, maar er mag vanuit gegaan worden dat bijna alle reizen buiten de spits gemaakt gaan worden als deze gratis zijn. Over de komende 5 jaar zijn dan de verwachtingen ten aanzien van het gebruik door de 75-plussers in Dordrecht: ehv.213.R001. revisie 2 Pagina 8 van 11

9 Drechthopper 2006 (basisjaar) Aantal gereisde zones Extra t.o.v. basisjaar Kosten nultarief voor 75 jaar en ouder Derving inkomsten Op basis van het aantal gereisde zones in 2006 bedraagt de inkomstenderving ( 0,50 per zone) ten opzichte van ,= per jaar Extra exploitatiekosten In het jaarverslag van de Drechthopper over 2006 zijn de kosten per zone (tabel 7 en 10) weergeven voor het vervoer van 75-plussers. Dit komt neer op een bedrag van 4,52 per zone voor Dordrecht, exclusief 4 % organisatiekosten (Servicebureau): 2006 (basisjaar) Extra exploitatiekosten (inclusief 4 %) 0.= ,= ,= ,= ,= ,= Het te verwachten bij te dragen bedrag om de 75-plussers in Dordrecht gratis buiten de spits te vervoeren bedraagt dus per jaar (vanaf 2007). Jaarlijks neemt dit bedrag met ongeveer ,= toe (extra exploitatiekosten). 3.5 Recente beleidswijziging 2007 Het gebruik van de Drechthopper door de groep 75-plussers heeft de afgelopen jaren geleid tot hogere kosten voor de exploitatie van de Drechthopper dan verwacht. Dit heeft ertoe geleid dat het tarief voor deze doelgroep is verhoogd van 0,50 naar 1,50 per zone. Uit de eerste monitoring blijkt dat door de tariefsverhoging minder 75-plussers de Drechthopper hebben gebruikt. Over de eerste twee maanden van het jaar zo'n 40 % minder gereisde zones (in vergelijking met dezelfde periode in 2006) in Dordrecht. Dit lager aantal gereisde zones tegen een tarief van 1,50 leidt bij het gratis maken van het vervoer tot een hogere inkomstenderving dan bij een tarief van 0,50: 40 % minder gereisde zones (58.000) a l,50 is ,= (verwachting 2007). Voor de extra exploitatiekosten is er geen verschil: vanuit een tarief van l,50 geredeneerd zal het aantal te verwachten gereisde zones ongeveer verdrievoudigen. In onderstaande grafiek is de relatie aangegeven tussen het tarief en het aantal gereisde zones. Pagina 9 van 11

10 Drechthopper relatie tarief en gereisde zones Het is duidelijk dat de 2007-maatregel het tegenovergestelde beoogt dan het aanbieden van gratis vervoer aan de groep 75-plussers. Deze recent doorgevoerde beleidskeuze moet dan ook betrokken worden bij de besluitvorming over gratis vervoer. 3.6 Alle WVG-ers boven de 65 jaar gratis vervoer aanbieden De kosten voor het vervoer van de WVG-ers in 2006 bedroegen voor de gemeente Dordrecht ongeveer één miljoen euro. Grosso modo leidt het gratis maken van Drechthopper tot een verdubbeling van het vervoer en dus ook een verdubbeling van dit jaarlijkse bedrag. Pagina 10 van 11

11 Conclusies 4.1 Kosten Voor het reguliere stadsvervoer is jaarlijks een bedrag nodig van iets minder dan ,= om de Dordtse doelgroep boven de 65 jaar gratis te vervoeren. 4.2 Afwegingen Drechthopper Het gratis vervoeren van de 'vrije reiziger' boven de 75 jaar met de Drechthopper kost ook ongeveer ,= per jaar. De WVG-geïndiceerden boven de 65 jaar gratis vervoeren kost l miljoen euro per jaar. Beide bedragen komen bovenop de reeds bestaande kosten. In concreto komt een dergelijke maatregel neer op het aanbieden van een gratis taxi-service voor iedereen boven de 65 jaar. Dit geeft dusdanig vrijheidsgraden, dat dit systeem naar alle waarschijnlijkheid niet of nauwelijks te beheersen is qua exploitatie en financiering. Daarnaast geldt de beleidsmatige inzet (zie hoofdstuk l.3) om het reguliere openbaar vervoer voor een ieder toegankelijk te maken. Bestuurlijke afweging en besluitvorming is nodig, waarbij zowel het korte, als het lange termijn perspectief wordt betrokken. De korte termijn geldt dan het introduceren van gratis vervoer voor een bepaalde doelgroep. Voor de langere termijn wordt geanticipeerd op het hebben van een toegankelijk openbaar vervoer voor een ieder. 4.3 Relatie Provincie en Drechtsteden Formeel is de provincie Zuid-Holland verantwoordelijk voor het reguliere openbaar vervoer in Dordrecht. In de aan Arriva verleende concessie is geregeld dat GS alle tarieven vaststelt en dus moet er bij positieve besluitvorming over het O-tarief door de gemeenteraad van Dordrecht een verzoek gericht worden aan GS van Zuid-Holland. Samen met Dordrecht, Drechtsteden en Alblasserwaard-Vijfherenlanden vormt de provincie een stuurgroep OV-DAV waarin alle zaken betreffende openbaar vervoer besproken worden. Het is logisch eerst hier een eventueel voorstel vanuit Dordrecht in te brengen, te bespreken en te bezien of het voorstel haalbaar is en eventueel uitgebreid kan / moet worden naar andere delen van de regio's. Een soortgelijke situatie geldt ook voor de Drechthopper. De Bestuurscommissie Sociale Diensten Drechtsteden is de formele opdrachtgever. Dus moet voorstellen tot aanpassing van tarief en daarmee gebruik van de Drechthopper besloten worden door deze BC. Dordrecht kan daartoe een voorstel indienen. 4.4 Moment van invoering Het eventuele moment van invoering kan het beste gekoppeld worden aan de invoering van de chipkaart. Volgens de huidige inzichten is dit medio De doelgroep kan dan vrij eenvoudig op een nultarief reizen en de vervoerkaart kan uitgereikt worden in de vorm van een OVchipkaart. Deze keuze beperkt administratieve handelingen, omdat anders voor een korte tijd eigen kaartsoorten uitgegeven moeten worden. Pagjna 11 van 11