U-theorie en Dialoog Verslag en achtergrond van een praktijkgericht seminar.

Transcriptie

1 Op het diepste punt van de U gaat er een wereld voor je open. Je ervaart een intens contact met wie je werkelijk bent en met wat je werkelijk wilt. De dialoog brengt je rechtstreeks naar dat diepste punt. U-theorie en Dialoog Verslag en achtergrond van een praktijkgericht seminar. Van 3 t/m 6 april 2013 was er een Verdiepingsseminar voor mensen, die beroepsmatig bezig zijn met het begeleiden van dialoogprocessen. Het thema van het seminar was De Moed om te Creëren. Eelco de Geus en ik hebben het seminar samen ontwikkeld en begeleid. We hebben creativiteit breed opgevat: als het realiseren van iemands wensen en ideeën in de concrete werkelijkheid. Veel wensen en ideeën blijven steken in de wereld van de denkbeelden. En als er wel een initiatief tot verwerkelijking ervan ontstaat, leidt dat vaak schipbreuk voor het doel bereikt is. De insteek van het seminar was om de draken, de innerlijke en uiterlijke belemmeringen die we tegenkomen op de weg van idee naar realisatie, in de ogen te kijken. Zo kunnen we leren de energie ervan te benutten: wat eerst een obstakel was wordt nu een hulpbron. De waarde van je draken is dat ze je uitdagen om op een dieper niveau te onderzoeken hoe essentieel de wensen en ideeën, die je wilt realiseren, voor je zijn. In dat proces kunnen deelnemers tot een dieper inzicht komen, over wat ze werkelijk willen creëren. Zo ontstaat er een veel krachtiger verbinding tussen de persoon en zijn creatiewens. Het verwezenlijken van iemands creatie komt daarmee dichterbij. Dat gebeurde ook tijdens dit seminar. Maar voor ik daar iets over zeg, geef ik eerst wat meer achtergrond over het seminar. De relatie tussen dialoog en creativiteit Voor dialoogbegeleiders is het werken met creativiteit niet iets nieuws of iets extra s. De ervaring met groepen, die gedurende langere tijd met elkaar in dialoog zijn, leert iedere keer weer dat er in zulke groepen een creatieve flow ontstaat. In de opleiding tot dialoogbegeleider hebben we dat bij de verschillende groepen steeds weer gezien. Naarmate de opleiding vordert wordt de creatieve stroom steeds sterker. Deelnemers brengen hun eigen creatieve impulsen mee als ze naar de opleiding komen. In het begin zijn ze enthousiast over hun eigen ideeën en vaak ook over elkaars ideeën. Maar daarna komt er een fase in de ontwikkeling van de groep, waarin het er vooral om gaat te leren vruchtbaar met de onderlinge verschillen om te gaan. Bij ieder initiatief in organisaties en in de samenleving komen vroeg of laat de onderlinge verschillen tussen de betrokkenen personen aan het licht. De moeilijkheid om daar op een goede manier mee om te gaan blijkt vaak de bottleneck te zijn om een initiatief werkelijk tot bloei te laten komen. En vaak lopen de verschillen zo hoog op dat het moeilijk is om aan de hand van de ervaringen te leren hoe ermee om te gaan. In doorgaande dialooggroepen en in de opleiding tot dialoogbegeleider duiken de verschillen vroeg of laat ook op. In die context is het wel mogelijk aan de hand van de ervaringen te leren over het omgaan met verschillen. Dat is geen gemakkelijk proces, maar wel een heel vruchtbaar proces. Het resultaat is dat er een veel grotere acceptatie van onderlinge verschillen ontstaat. Het bestaan van verschillen wordt niet meer als lastig, maar als verrijkend ervaren. Ik gebruik met nadruk het woord ervaren.

2 Want de gedachte dat verschillen verrijkend zijn is niet nieuw. Maar het is nog iets anders om werkelijk van binnenuit te beleven dat het zo is. Als die beleving in een groep ontstaat wordt dat voelbaar, doordat er een sfeer van vrijheid, van vreugde en van gemak ontstaat. In die sfeer kan de creativiteit in een groep werkelijk tot bloei komen. Het moeten is er af. De acceptatie van verschillen betekent dat iedereen zich vrij kan voelen om werkelijk zichzelf te zijn in de groep, en tegelijk verbonden te zijn met de anderen. Dat betekent dat mensen kunnen bijdragen aan de groep vanuit wie ze zelf zijn, vanuit hun eigenheid. Het dilemma dat veel mensen ervaren tussen jezelf zijn en erbij horen is hier opgelost: het blijkt dat die twee nu heel goed kunnen samengaan. Een uitgebreidere beschrijving van de relatie tussen dialoog en creativiteit is te vinden in mijn artikel Groepsontwikkeling en Dialoog. We hadden dus veel positieve ervaringen met het werken met creativiteit in een dialogische context. We hadden echter twijfels over de vraag in hoeverre de creatieve impuls ook werkelijk levend en productief bleef als de deelnemers terugkeerden naar hun eigen werk- en leefsituatie. Op grond daarvan wilden we een dialogisch programma ontwikkelen, dat nog meer zou helpen de creativiteit beschikbaar te houden in de dagelijkse praktijk. Dat was onze motivatie om het hier beschreven programma te ontwikkelen en aan te bieden. Het U-model Bij het ontwikkeling van het programma hebben we dankbaar gebruik van het U- model van Otto Scharmer. Dit model beschrijft de verschillende fasen in een natuurlijk en duurzaam ontwikkelingsproces. wens tot verandering seeing sensing U- model presencing nieuwe creaties prototyping crystallizing Het proces begint linksboven in de U, als er bij iemand, of bij een groep of organisatie een wens tot verandering leeft. Die kan bijvoorbeeld voortkomen uit het feit dat de huidige situatie als problematisch ervaren wordt. De eerst stap daarna is om een bewuste beslissing te nemen om vanuit deze wens tot verandering niet meteen in actie te vervallen, maar de tijd te nemen om meer bewustzijn te verkrijgen over wat er allemaal speelt rond deze wens tot verandering. Het gaat om bewustzijn over de situatie, en ook om bewustzijn over de emotionele betrokkenheid en de drijfveren van de mensen, die de verandering wensen. De volgende fase noemt Scharmer seeing. Daarbij gaat het erom zo volledig mogelijk helderheid te krijgen over alle relevante aspecten van de situatie en over de denkbeelden van de betrokkenen bij de situatie. Deze denkbeelden kunnen een sterke inkleuring geven aan de situatie en het zicht op de realiteit belemmeren. Het gaat erom blinde vlekken op te sporen om tot een zo volledig

3 en objectief mogelijke kijk op de situatie te komen. Het proces van seeing leidt tot de ontwikkeling van een Open Mind. Vervolgens gaat het om sensing. Ging het in de vorige fase om een objectieve kijk op de werkelijkheid, hier gaat het erom stil te staan bij de beleving van de werkelijkheid. Nieuwe wetenschappelijke inzichten, zoals de kwantumtheorie, en de daarmee samenhangende ontwikkeling van ons bewustzijn hebben duidelijk gemaakt dat veranderaars geen buitenstaanders zijn, die van een afstand helpen veranderingen door te voeren. Veranderaars zijn, of ze het willen of niet, onderdeel van de situatie. Het is daarom belangrijk bewustzijn te ontwikkelen over je persoonlijke betrokkenheid erbij. Ook hier gaat het om het opsporen van blinde vlekken. Scharmer pleit ervoor om je helemaal onder te dompelen in de situatie en zo te doorvoelen wat dat allemaal bij je oproept. Het proces van sensing leidt tot de ontwikkeling van een Open Heart. Door al dit onderzoek krijg je veel helderder beelden over wat je zou willen gaan doen in deze situatie. Nu is het echter belangrijk deze beelden eerst los te laten, om je open te stellen voor een nog groter en diepgaander realisatie van waar de situatie om vraagt. Dit proces van loslaten leidt tot de ontwikkeling van een Open Will. Als je deze drie fasen achter de rug hebt ben je er klaar voor om helemaal naar de bodem van de U te gaan. Dat is de fase van Presencing. In deze fase laat je al je ideeën over de situatie en over wat er zou moeten gebeuren los en je stelt je open voor een grotere werkelijkheid. Zoals Scharmer zegt: je laat hier de toekomst naar je toekomen, zonder er met je ego tussen te zitten. Het gaat hier om de wezenlijke vragen: Wie ben ik? En: Wat heb ik hier te doen? Als je daar meer zicht op hebt weet je veel beter wat je volgende stappen zullen zijn. Joseph Jaworski noemt deze fase: het contact met je Bron, met je Oorsprong. Als je daar contact mee hebt ben je in staat te doen, wat werkelijk bij je past en daar effectief in te zijn. Vanuit dit diepste punt van de U begint de weg omhoog. De rechterkant van de U beschrijft de fasen waarin de creativiteit concreet vorm gaat aannemen. Dit is het deel van het creatieve proces, waaraan we in dit seminar met name aandacht wilden besteden. Maar het is niet mogelijk alleen op dit deel te focussen, omdat het onlosmakelijk verbonden is met het gehele proces. Je kunt niet op de bodem van de U beginnen, ook niet met een zeer ervaren groep deelnemers, en vandaar omhoog gaan. Je moet iedere keer aan de linkerkant van de U omlaag naar de bodem, voordat je aan de rechterkant weer omhoog kunt. De eerste stap omhoog is de fase van crystallizing. Wat je je gerealiseerd hebt in de fase van presencing begint zich uit te kristalliseren in de vorm van concrete wensen en verlangens. Ik vergelijk het proces soms met wat er gebeurt in de zoutmeren langs de Atlantische kust in Frankrijk. In de winter worden deze meren bij stormachtig weer gevuld met water uit de oceaan. In de zomer verdampt het water door de zon en blijven de zoutkristallen achter. Het zout was altijd al aanwezig in het water, maar pas nu het water verdwijnt wordt het zout zichtbaar. In de fase van crystallizing wordt de innerlijke realisatie zichtbaar voor jezelf en voor anderen en wordt zo een bruikbaar vertrekpunt voor het verdere creatieproces De volgende stap omhoog is de fase van prototyping. Hier gaat het erom snel te handelen, kleine proefprojecten te beginnen om te kijken welke ideeën vruchtbaar zijn en welke niet. Ervaringen met successen en mislukkingen zijn leerzaam en een goede voorbereiding om tot de uiteindelijke resultaten te komen. In deze fase is ook de verbinding met de praktijk, waarvoor de creatie

4 bedoeld is van belang. Feedback op de proefresultaten helpt om de plannen aan te scherpen en bij te stellen. De laatste fase tenslotte is de fase van performing. Na alle voorbereidingen is de tijd rijp dat de creatie werkelijk tot volle bloei kan komen. Als je het U-proces in een seminar doorloopt is nu de tijd gekomen om de wereld in te gaan en het werkelijk te gaan doen. Andere bronnen: Dragon Dreaming en Systemisch Werk De overkoepelende context van dit seminar werd gevormd door de uitgangspunten van dialoog en van het U-model. Binnen die context hebben we ook gebruik gemaakt van andere inspiratiebronnen, met name Dragon Dreaming en Systemisch Werk Dragon Dreaming is een dialogische manier om concrete projecten te realiseren. Het heeft zijn wortels in de ecologische beweging in West-Australië en is verbonden met de spiritualiteit van de Aboriginals. Elk Dragon Dreaming-project bestaat uit vier fasen: Dromen, Plannen, Doen en Vieren/Oogsten. In projecten in onze westerse cultuur focussen we vaak vooral op Plannen en Doen. Door te beginnen met Dromen staat vanaf het begin de inspiratie centraal: de diepere reden waarom je iets wilt realiseren. Daarmee wordt het project een levend project. Door alle resultaten te vieren, ook de kleine tussentijdse resultaten, en door ook te vieren wat er geleerd wordt tijdens het project, blijft de spirit levend tijdens alle fasen van de uitvoering. Zo wordt ieder project een werkelijke creatie. In elk project gaat het om drie fundamentele doelstellingen: 1. Persoonlijke ontwikkeling, 2. Community Building, 3. Dienst aan de aarde. Deze fundamentele doelstellingen zijn terug te vinden in de concrete doelen van elk afzonderlijk project. Dragon Dreaming beschikt over een scala van concrete methoden voor elk van de vier fasen van een project: dromen, plannen, doen en vieren. In dit seminar hebben we methoden van Dragon Dreaming vooral gebruikt voor het onderzoek aan de linkerkant van het U-model: bij seeing en sensing. Systemisch werk is ook bekend als opstellingenwerk, hoewel het veel meer omvat dan het werken met opstellingen alleen. Het is een concrete manier om de onderliggende en vaak onbewuste- dynamiek in een krachtenveld zichtbaar te maken. Als dat zichtbaar geworden is, is de volgende vraag welke beweging in dat veld nodig is zodat de verschillende elementen in het veld beter en vruchtbaarder met elkaar kunnen verkeren en samenwerken. De verschillende krachten in het veld worden gerepresenteerd door deelnemers aan de groep. In onze opvatting van systemisch werk is het van cruciaal belang dat de representanten volledige vrijheid van beweging hebben. Zo kan duidelijk worden welke vrijheid iemand zichzelf moet toestaan om zijn leven en werk te kunnen vormgeven op een manier die aansluit bij wie hij is en bij wat hij hier te doen heeft. Met andere woorden: welke innerlijke beweging is nodig om concreet vorm te kunnen geven aan je persoonlijke waarheid, die je op de bodem van de U ontdekt hebt? In dit seminar hebben we systemisch werk gebruikt in de fasen van sensing, crystallizing en prototyping.

5 Het verloop van het seminar Op de ochtend van de eerste dag zijn we begonnen met een check-in over de vragen: Hoe ben je nu hier? En: Wat heeft je hier gebracht/brengt je hier? Met die twee vragen hebben we meteen de processen van seeing en sensing op gang gebracht. Daarna hebben we als begeleiders verteld wat onze intentie is voor dit seminar. In dialoog werken we veel met intenties. We vinden een heldere intentie bij de start van en dialoogproces een cruciale voorwaarde voor een goed verloop van dat proces. We hebben onze intentie als volgt geformuleerd: In een open ontmoeting met elkaar de moed hebben om gezamenlijk te creëren, in een goede balans tussen individueel en collectief werk. Gezamenlijk een U-proces doorlopen, individueel en met elkaar en vanuit de bodem van de U onze creatieve intenties vinden. Gezamenlijk leren over creativiteit. Wat ondersteunt de creativiteit? Manieren vinden om met de draken, die we onderweg tegenkomen, om te gaan. Het gaat in het seminar dus niet allen om het leren óver creativiteit; het seminar is zelf ook een creatief proces. Daarna hebben we aan de hand van het U-model aangegeven hoe het globale programma voor dit seminar eruit ziet: De eerste twee dagen zijn we met name bezig met seeing en sensing. De ochtend van de derde dag is ingeruimd voor presencing. De rest van de derde dag en de vierde dag gaan over crystallizing en prototyping. In het laatste deel van de ochtend hebben we ieders individuele verwachtingen en intenties voor dit seminar en voor wat het zou moeten opleveren scherper in beeld gebracht. Deelnemers hebben er ieder individueel op creatieve wijze uitdrukking aan gegeven in de groep. We hebben daardoor weer meer gezien bij onszelf en in de groep. In de middag hebben we de deelnemers een dialogische onderzoeksmethode voor tweetallen aangereikt. Met behulp van die methode hebben de deelnemers tijdens een wandeling de vraag onderzocht: Hoe staat het met mijn moed om te creëren? Aansluitend daaraan hebben we een lange dialoogronde gedaan over het thema De Moed om te Creëren. Dat leverde een intensief proces op, waarin de deelnemers hun eigen moed en angst onderzochten. Er was ruimte voor andere persoonlijke thema s die zich aandienden, zoals verveling, verwarring en gekwetstheid. Hier en daar begon het flink te schuren, meestal een teken dat er wezenlijke zaken worden aangeraakt. We hebben de middag afgesloten met een reflectieronde, waarin iedereen terugkeek op zijn of haar eigen wijze van aanwezig zijn (Presence) tijdens de dialoog. s Avonds was het thema: Over welke resources (kennis, wijsheid, methoden, hulpmiddelen, ervaring) beschikken we, die ons kunnen helpen als we gaan creëren? Deelnemers hebben verteld wat hun aanbod is. Daar hebben we er een aantal van gekozen om ter plekke in de groep kort mee te experimenteren. Dat leverde zowel inzicht als plezier op. Het resultaat was dat er weer meer gezien was, dat van belang is bij het creëren. Dag twee Na een korte check-in op de tweede dag hebben we aandacht besteed aan het thema Power with. Als je iets wilt creëren heb je daar in 9 van de 10 gevallen andere mensen bij nodig. Hoe kun je je droom op een gelijkwaardige manier delen met anderen, zonder dat je opgeeft wat voor jou daarin het meest eigen en waardevol is? Een concrete manier om vorm te geven aan Power with is winwin communicatie. Bij deze manier van communiceren blijf je volledig trouw aan je eigen inspiratie, geef je daar krachtig uitdrukking aan en respecteer je de

6 ander volledig in zijn of haar keuze om daar wel of niet iets mee te willen doen. Win-win communicatie versterkt de positieve relatie, ook als de ander geen medewerker wordt in jouw project. Hij zal het zeker een goed hart toedragen en op die manier een ambassadeur ervoor zijn. Hierna hebben we in twee halve groepen een dreamcircle gedaan, de ene groep op de manier van Dragon Dreaming, de andere op de dialogische manier. In elk van de groepen bracht een van de deelnemers een eigen creatiewens in. In de Dragon Dreaming Circle werd de individuele creatiewens verdiept en verrijkt door ermee om te gaan als een collectieve creatiewens. In de dialogische circle bleef het een individuele wens, die verdiept werd doordat de andere deelnemers hun persoonlijke beleving met betrekking tot die wens met elkaar deelden. Na afloop presenteerden de groepen aan elkaar wat er was gebeurd. Beide groepen hadden de ervaring dat het een zeer verrijkende exercitie was geweest. In het gesprek erna bleek dat de deelnemers in sterke mate het gevoel hadden dat we een collectief creatief veld vormden, ook al was ieder met zijn eigen creatiewens bezig. Het collectieve veld werd ervaren als een krachtige ondersteuning voor ieders individuele creatieproces. s Middags is er eerst in tweetallen onderzoek gedaan naar persoonlijke vragen van de deelnemers. Daarna hebben we op een systemisch manier gewerkt met een aantal belangrijke draken: de stemmen van het oordeel, van cynisme en van angst. Ieder vond voor zichzelf manieren om met de eigen draken om te gaan. Daarna hebben de deelnemers in tweetallen onderzocht hoe ze die manieren kunnen inzetten in de dagelijks realiteit. Vervolgens hebben we in de cirkel onze ervaringen met de voorgaande oefening gedeeld. Het bleek dat de oefening goed ontvangen was en goed gewerkt had. Veel draken hadden een transformatie ondergaan. Sommige dromen waren ook veranderd. Er was veel loslaten voelbaar. In die geest, vanuit sensing wat er op dat moment nodig was, hebben we ook het verdere programma van de middag losgelaten. De groep reageerde daar heel positief op. Ieder deed wat op dat moment nodig was, alleen of met anderen. Sommigen gingen wandelen, anderen gingen creatief aan de slag, weer anderen gingen mediteren. s Avonds hebben we gekeken welke vragen er nog leefden in de groep als afsluiting van de reis naar beneden langs de linkerkant van de U. We hebben het U-model op de grond uitgelegd en de begeleiders hebben vanuit het model verteld welke keuzes ze in het programma tot dan toe gemaakt hebben. Vervolgens hebben we een ronde gemaakt, waarin ieder vertelde hoe hij zichzelf in de U ervoer op dat moment. Veel diepgang, rijkdom en opnieuw veel loslaten. Dag drie De ochtend van de derde dag stond in het teken van presencing. Alle deelnemers hebben voor zichzelf stilgestaan bij de vraag Wie ben ik en wat is mijn taak?. De ingrediënten van het programma waren: stilte, visualisatie, labyrintwerk, wandelen in de natuur, creativiteit. Met veel vrijheid om dat op je eigen manier te doen. Het leidde tot diepe persoonlijke processen, waarin veel nieuwe inzichten en wijsheid naar boven kwamen. Aan het eind van de ochtend hebben we in een dialoogcirkel elkaar daarover verteld. Dat was de eerste stap in het proces van crystallizing. In de middag zijn we daarmee verder gegaan door verder te delen over wat er in de presencing naar boven gekomen was en samen te onderzoeken wat dat betekende voor onze projecten. We hebben in woordtaal en beeldtaal uitdrukking gegeven aan de essenties, die naar boven gekomen waren.

7 Daarmee waren we er klaar voor om s avonds te gaan prototypen. Verschillende mensen hebben dat op verschillende manieren gedaan, passend bij hun eigen wensen van dat moment. Zo hebben twee mensen samen een project uitgewerkt voor een opzet van een Dag van de Dialoog over het thema pesten. Creatief, inspirerend en concreet. Een aantal anderen hebben hun project geprototypt in systemische opstellingen. Hierdoor ontstond helderheid over de beweging die nodig is om een concreet projectplan in de realiteit te brengen. Dag vier Op de ochtend van de laatste dag zijn we begonnen met een reflectie in tweetallen. Daarna hebben we gekeken wat er nog nodig was om te kunnen afronden. Omdat dat voor verschillende mensen verschillend was hebben we in twee halve groepen gewerkt aan de vragen die er nog lagen. Er was aandacht voor de afronding van persoonlijke thema s die waren opgekomen door het werk van deze week. De tweede helft van de ochtend hebben we gekeken wat er nodig was om de ontwikkelde projecten in de realiteit te brengen. Aan de hand van vragen als: Wat ga je concreet doen na dit seminar?, Wat is je eerste stap?, Wanneer begin je?, Met wie ga je het doen?, Welke support heb je daarbij nodig, zowel innerlijk als uiterlijk? Daarna hebben we afgesloten met een eindronde. De deelnemers waren erg positief over het seminar. Er was veel waardering en dankbaarheid voor de waarde en intensiteit van het werk dat we met elkaar gedaan hadden. Het verhaal van een van de deelnemers Ongeveer 5 weken na afloop van het seminar heb ik een van de deelnemers, Charlotte Keijzer, gevraagd of ik haar mocht interviewen voor dit artikel. Charlotte is gedurende 33 jaar verbonden geweest met de rechtspraak, het laatst als rechter. Twee weken voor het begin van het seminar heeft ze afscheid daarvan genomen en is haar pensioen begonnen. Dit is haar verhaal. Met welke bedoeling kwam je naar het seminar? Mijn pensioen was net begonnen. De laatste jaren had ik werk gedaan dat niet meer helemaal bij me paste. Ik heb altijd bezig willen zijn met de vernieuwing van de rechtspraak, maar naast het gewone werk als rechter kwam ik daar de laatste jaren te weinig aan toe. Ik was heel bewust naar het seminar gekomen om vorm te geven aan de dingen waar ik nu eindelijk de tijd voor kreeg. Wat ga ik doen? Hoe ga ik het doen? Ik wilde graag bezig blijven met de vernieuwing van de rechtspraak. Ik had het idee dat ik uit dit seminar zou komen met een behoorlijk concreet beeld hoe ik dat zou gaan doen. Wat gebeurde er bij jou in de eerste twee dagen van het seminar, aan de linkerkant van de U? Aan het eind van de eerste dag voelde ik me geïrriteerd. Het programma ging erover om onder ogen te zien wat er allemaal nog meer speelde rond de wens die ik had. Ik had het gevoel dat ik werd afgehouden van mijn doel om concreet te worden. Het proces vroeg om verbreding, om een wijdere blijk te hebben. Maar mijn gevoel was dat het me afleidde van mijn doel. Toen ik s avonds mijn partner belde zei ik tegen hem: Ik vraag me af wat ik hier doe. Ik geloof niet dat dit nu de goede plaats voor mij is. Achteraf kan ik zien dat het proces van loslaten hier begon, maar dat ik er nog niet aan wilde. De tweede dag bood meer houvast. Ik zat in de dialooggroep, waarin we onze dromen met elkaar deelden. Mijn droom werd uitgekozen om er dieper op in te

8 gaan. Daarin kwam ik aan mijn trekken. Er werd goed doorgevraagd over waarom ik dit wilde gaan doen. Ik kreeg waardevolle reacties en toevoegingen van de anderen in de cirkel. Mijn droom werd erdoor verrijkt. Een voorbeeld daarvan is dat ik er tot dan toe vooral mee bezig geweest was hoe het systeem van de rechtspraak uitwerkt op de mensen die hun recht zoeken. Door de feedback uit de cirkel werd ik me meer bewust welke uitwerking ons systeem van rechtspraak heeft op de mensen die er werken. Ik ging scherper zien wat het voor die mensen betekent om altijd in zo n conflictueuze, polariserende energie te moeten werken. Dat is ook voelbaar in de organisatie. De mensen die bij de rechtspraak werken dragen dat met veel betrokkenheid, maar ze zitten wel gevangen in het systeem dat dit veroorzaakt. Dit deel van het programma gaf me veel energie om echt op te pakken wat ik van plan was. Die middag gebeurde er iets heel belangrijks en daarmee kwam er een doorbraak. Ik stond in een oefening tegenover mijn droom en toen kwam mijn draak er tussenin staan. De draak staat voor datgene wat je afhoudt van het realiseren van je droom. Toen ik op de plaats van de draak ging staan zei die: Ik ben moe. Ik heb er totaal geen zin meer in. Helemaal niet! Dat was niet echt nieuw voor me. Diep in mijn hart wist ik het wel, maar ik had het nooit echt serieus genomen. Het kwam er nu zo overduidelijk uit, ik kon er niet meer omheen. Daarna was mijn droom verdampt, weg. Hij was er niet meer. Tegelijkertijd kwam er een besef in mij naar boven, dat ik een grote impact heb in allerlei situaties, niet door wat ik doe, maar door het feit van mijn aanwezigheid. Dat is ook wat ik vaak van andere mensen te horen krijg. Dat besef hielp me ook om de concrete droom los te laten. Het loslaten ging gemakkelijk; het voelde meteen goed dat de droom weg was. Het was een bevestiging van wat ik diep van binnen al wist. Na die ervaring ging ik wandelen. Op een veldje bij een tractor zag ik twee ooievaars en ik zag die als symbool van een nieuwe begin. Wat gebeurde er op de derde dag, toen we naar de bodem van de U gingen? Toen ik de volgende ochtend wakker werd veerde ik weer terug naar mijn oude modus. Alle mitsen en maren kwamen weer naar boven en het hele rationele proces kwam weer op gang. Ik maakte mezelf wijs dat het overdreven was om alles los te laten. We deden een visualisatie en daarin heb ik mijn koffertje met plannen in een bunkertje in de duinen achtergelaten. Daarna ontmoette ik iemand, die symbool stond voor de wijsheid in mezelf. Die gaf me een cadeau in de vorm van een briljant. De briljant zegt me: alle facetten zijn er al. Die zitten in wie jij bent. Daar hoef je niets voor te doen. Het is er al. Laat het schitteren! Door dat cadeau kwam mijn aanwezigheid sterk tot leven. Daarna gingen we het labyrint lopen. Toen ik in het midden stond hoorde ik de tuinlui, die overal aan het snoeien waren. Dat bracht het besef: er moet nog een heleboel gebeuren. Er moet nog veel gesnoeid worden. Ik moest denken aan de feedback die ik die ochtend in mijn tweetal gekregen had: Het lijkt wel alsof je met het loslaten iets kwijtraakt, waar je heel erg aan gehecht bent. Dat loslaten, dat snoeien is blijkbaar nodig om een nieuw begin te kunnen maken. In de wandeling daarna gebeurde er eerst niets. Op een gegeven ogenblik voelde ik: als ik stil ga staan zie ik iets. Ik was bij water en wuivende rietpluimen. Ik ervoer dat als afscheid, weg, echt loslaten. Terwijl mijn rationele kant zei: Je kan toch nog wel iets blijven doen. Die kant wilde niet loslaten. Ik zag in de verte

9 twee ooievaars vliegen, misschien wel dezelfde van gisteren. Ik kon ze een eind volgen, maar toen verdwenen ze. Er ging door me heen: de toekomst is misschien verder weg dan ik dacht. Na 100 meter was er vlak boven me weer een krijsende ooievaar. Ik kon opnieuw niet zien waar hij heen vloog. Nog meer wuivende rietpluimen. De vraag kwam in mij tot leven: Wat heb ik ten diepste nog los te laten voor ik mijn richting kan vinden? s Middags is dit verder uitgekristalliseerd. Ik heb gekozen om een creatieve schrijfoefening te doen. In de woorden die ik daarbij gebruikt heb, daar zit alles in: mijn ambities, mijn verlangen, mijn aarzelingen, mijn twijfels. s Avonds kreeg ik de kans om mijn vraag over wat ik ten diepste heb los te laten in een systeemopstelling te onderzoeken. Ik heb 4 elementen opgesteld: Mezelf, mijn Aanwezigheid, mijn Gehechtheid en het Lege Veld. Het lege veld is de open ruimte, die ontstaat als mijn droom weg is, dan is het opeens leeg. Het lege veld en ik konden eerst niet dichtbij elkaar komen. Dat kon alleen gebeuren als ik een twee-eenheid ging vormen met aanwezigheid. Maar daarvoor was het nodig eerst een afscheidsritueel te hebben met de gehechtheid (aan mijn oude droom). Eerst wilde ik die gehechtheid niet eens zien. Maar toen ik eenmaal contact ermee kon maken, kon ik belangrijke dingen zeggen. Dezelfde dingen die ik ook al in mijn afscheidsspeech gezegd had, maar nu kon ik ze nog dieper doorleven. Over dat de rechtspraak me veel gegeven heeft en dat ik er veel aan te danken heb. Dat 33 jaar werken in de rechtspraak me gemaakt heeft tot wie ik nu ben. Dat ik daar dankbaar voor ben. Dat ik ook veel aan de rechtspraak gegeven heb. Er komt verdriet naar boven, verdriet dat hoort bij een afscheid van iets dat veel voor me betekend heeft. Daarna kan ik wel contact maken met het lege veld en krijg ik te horen dat ik daar welkom ben. Dat bracht mij innerlijke rust en het vertrouwen dat dit het is. Vertrouwen dat ik iets bij te dragen heb, los van de rechtspraak. Die rust en dat vertrouwen zijn sindsdien ook gebleven. Het zou kunnen zijn dat ik met een boog toch weer aan de rechtspraak ga bijdragen. Maar dan is dat vanuit een heel andere positie, vanuit vrijheid, zonder gehechtheid. Dan is het ook niet meer belangrijk of ik aan de rechtspraak bijdraag of aan iets anders. Is er nóg iets te vertellen over je ervaringen tijdens het seminar? Mijn ontdekking was dat ik diep van binnen met iets heel anders bezig was dan de vraag waar ik mee kwam. Ik dacht dat het ging om een nieuwe invulling van mijn werk. Maar het ging over een transformatie naar een nieuw leven na mijn loopbaan. Hoe wil ik daar betekenis aan geven? Het schuren op de eerste dag had te maken met het loslaten van mijn aanvankelijke vraag. Aan het eind van de derde dag was ik helemaal tevreden. Het was klaar. Er hoefde niets meer. Wat er daarna nog bij kwam was het fermer maken van het voornemen om het ook echt te gaan doen. Dat was het thema van de afronding. Als het alleen mooie ideeën zijn kan je gauw terugschieten in je oude patronen. Maar het voelde nu zó als een bevestiging, dat ik wist dat het ook zou gaan gebeuren. Hoe ging het verder na het seminar? Toen ik mijn partner erover vertelde zei die: Het is wel goed dat ik al veel dialoog heb meegemaakt, want anders zou ik absoluut niet weten waar je het over hebt. Hij had veel bewondering voor de stappen die ik gezet had en hij heeft me erg gesteund om ermee verder te gaan. Ik had twee concrete voornemens voor wat ik nu wilde gaan doen.

10 Het eerste was dat ik mijn verbinding met de rechtspraak nu helemaal wilde beëindigen. Na mijn pensionering was ik gevraagd om als rechterplaatsvervanger beschikbaar te blijven. Op de eerste dag van het seminar heeft de koningin mijn benoeming ondertekend. Na het seminar heb ik haar verzocht mijn benoeming weer te beëindigen. Dan is de formele band met de rechtspraak doorgesneden. Mijn tweede voornemen was om het lege veld op te zoeken, zodat de toekomst zich kan ontvouwen. Ik wilde dat doen door de afzondering op te zoeken. Ik kreeg een huis in Zwitserland aangeboden om daar te verblijven. Binnenkort ga ik daar voor vier weken naar toe, alleen, zonder programma. Ik kreeg een verzoek of ik eens wil praten met twee juristen die iets met dialoog willen. Ik heb gezegd dat ik best een keer met hen wil praten, maar dat ik nu niet echt iets aan wil gaan. Op 1 september ben ik weer beschikbaar. Ik hoop dat ik dan zo stevig geworteld ben in mijn nieuwe levensfase, dat ik kan selecteren wat er bij me past. Als ik het in één zin moet zeggen: Het seminar heeft me veel rust gegeven. Het heeft me een bevestiging gebracht van wat ik diep van binnen al wist en dat ik daar eindelijk nu ook naar handel. Kees Voorberg N.B. Het hier beschreven seminar wordt herhaald in de vorm van een Summerschool van 27 t/m 30 augustus Info: Literatuur / Bronnen Otto Scharmer: Theory U Kees Voorberg: Groepsontwikkeling en Dialoog John Croft: Introduction to Dragon Dreaming, Dragon Dreaming Intensive, Empowered Fundraising, Train the Trainer program for Dragon Dreaming, Empty-centered Organisations. Joseph Jaworski: Source, The Inner Path of Knowledge Creation. (Ned. Vert.: Oorsprong)