trisomie 13 en trisomie 18: de prenatale diagnose

Transcriptie

1 trisomie 13 en trisomie 18: de prenatale diagnose Katelijne Bouman, klinisch geneticus Afdeling Genetica Universitair Medisch Centrum Groningen

2 Trisomie 13 en 18: de prenatale diagnose Geboorteprevalentie en maternale leeftijd Klinisch beeld in utero Overleving in utero Genetica Prenatale screening Cijfers : het effect van de invoering van prenatale screening in Noord Nederland Prenatale diagnostiek

3 Trisomie 13: 1,5/10000 geboortes = ca 1:7000 geboortes Geboorteprevalentie Trisomie 18: 2,5/10000 geboortes = ca 1:4000 Savva 2010

4 Geboorteprevalentie 1% 99% Savva 2010

5 Leeftijd moeder en trisomie bij het kind Data Groningen, Friesland en Drenthe

6 Trisomie 13 en 18: het klinisch beeld prenataal

7 Trisomie 18 Edwards syndroom Geboorteprevalentie: ca 1:4300 pasgeborenen Lethale aandoening: 1/3 overlijdt de eerste levensdag en 95% binnen 1 jaar. Handicaps: Ernstige mentale retardatie Lichamelijke afwijkingen: Hartafwijkingen Nier Oesofagusatresie Omfalocele Schisis Hernia Diafragmatica Uiterlijke kenmerken Bij de foetus en pasgeborene niet uitgesproken. Intrauteriene groeirestrictie soms al voor 18 weken. Cytogenetica: 95% standaard trisomie 18, niet erfelijk, 5% andere vormen, waaronder mozaïeken (leven langer) waarvan 1% erfelijk. Informatie zowel voor ouders van patiënten als (para)medici.

8 Echo afwijkingen bij trisomie 18 Lai 2010

9 Standaard trisomie 18

10 Trisomie 13 Patau syndroom Geboorteprevalentie: ca 1:7.000 pasgeborenen Lethale aandoening: Gemiddelde levensduur: 2,5 dag. Handicaps: Ernstige mentale retardatie Aangeboren afwijkingen Midfaciale afwijkingen (t.g.v.holoprosencefalie: schisis, microftalmie) postaxiale polydactylie hartafwijkingen hygroma Nierafwijkingen Neuraalbuisdefect omphalocele (18%). Uiterlijke kenmerken bij de foetus en pasgeborene niet altijd uitgesproken. Intrauteriene groeirestrictie soms al voor 18 weken. Cytogenetica: 95% standaard trisomie 13, niet erfelijk, 5% andere vormen, waaronder mozaïeken (leven langer). Informatie zowel voor ouders van patiënten als (para)medici.

11 Trisomie 13

12 Trisomie 13: erfelijke vorm

13 Trisomie 13: drager erfelijke vorm

14 Kans op miskramen en IUVD 95% van de zwangerschappen met trisomie 13 en 18 eindigt in een miskraam of een IUVD gerekend vanaf conceptie Zwangerschapsduur Trisomie 13 Trisomie 18 na 12 weken 50% 70% na 18 weken 40% 65% na 24 weken 35% 60% Savva 2008

15 Overleving trisomie 18 in utero: meisjes langer dan jongens Savva 2008

16 Start invoering prenatale screening 2007 Wet bevolkingsonderzoek: aanzet tot een landelijk programma voor prenatale screening downsyndroom en neuralebuisdefecten

17 Rapport Gezondheidsraad: Prenatale Screening (2) 2004.Een vraag in 2001 was of het voor zwangere vrouwen van 36 jaar en ouder mogelijk moet blijven zonder voorafgaande test invasieve diagnostiek te ondergaan. Argumenten vóór in 2001: deze vrouwen zouden zich bij vervanging van de leeftijdsindicatie door de tripeltest overvallen kunnen voelen en de optie van onderzoek in het eerste trimester via de vlokkentest verliezen. 2004: De situatie is veranderd: De commissie beveelt nu niet een tweede- maar een eerste trimestertest aan. Vrijwel alle vrouwen van 36 jaar en ouder verkiezen een nekplooimeting of combinatietest boven direct invasieve diagnostiek, als hun de keus gegeven wordt (voor deze valreepmoeders weegt de kans op een miskraam zwaar). De gevoeligheid van niet-invasieve tests bij oudere vrouwen het grootst (vanaf 36 jaar ruim 90 procent voor de combinatietest). De kans op fout-negatieve uitkomsten is dan dus het kleinst. Vervanging van het bestaande aanbod (=de leeftijdsindicatie) door de combinatietest verhoogt de ongunstige detectie/miskraamratio van 7/10 (= 7 gedetecteerde foetussen met downsyndroom ten koste van 10 miskramen) naar 33/10 (= 33 gedetecteerde foetussen met downsyndroom, ten koste van 10 miskramen). Nu is er een zoveel beter alternatief voor het bestaande..

18 Voorlichting RIVM

19 Rapport Gezondheidsraad: Prenatale Screening (2) 2004 Het leeftijdsrisico (de voorafkans ) is niet meer zo relevant na het verlaten van de leeftijdsgrens van 36 jaar. Veel mensen (ook zwangerschapsbegeleiders) hebben de neiging de verhouding tussen de voorafkans louter op grond van de leeftijd van de moeder en de kansschatting op basis van de testuitslag, zwaarder te laten wegen dan de vraag of de uitkomst wel of niet afwijkend is

20 Chromosoomafwijkingen na de combinatietest na verhoogde kans op downsyndroom o.b.v. de combinatietest

21 De situatie in Groningen, Friesland, Drenthe Cohort casus met trisomie 21, 18 en 13 Data Eurocat en laboratorium Genetica UMCG Start prenatale screening 1 januari 2007 Twee groepen, één voor en één na introductie

22 Detectie trisomieën voor en na in Noord NL Data Groningen, Friesland en Drenthe

23 Eerste tijdstip van vermoeden of stellen prenatale diagnose Data Groningen, Friesland en Drenthe

24 Indicaties prenatale diagnostiek Indicatie vlokkentest Indicatie vruchtwaterpunctie Data Groningen, Friesland en Drenthe

25 Screening (combinatietest of serum) en trisomie Aantal Data Groningen, Friesland en Drenthe

26 Vlokkentest en vruchtwaterpunctie

27 De vlokkentest transcervicaal transabdominaal

28 De vruchtwaterpunctie

29 Prenatale diagnostiek Chorionvilli (vlokken) weken mg 5-8 dagen kweek Vruchtwater > 15 weken ml 8-14 dagen kweek

30 Prenataal chromosomenonderzoek Combinatie van Chromosomenonderzoek en QF- PCR

31 QF-PCR Quantitative Fluorescence Polymerase Chain Reaction. Hoe werkt de techniek? Vermenigvuldigen van kleine stukjes DNA (short tandem repeats of STR s) Labeling met een fluorescerende marker Meten van de hoeveelheid d.m.v. electroforese Wat spoor je ermee op? Aneuploïdie van chromosomen 13, 18, 21, X en Y met (vrijwel) 100% sensitiviteit en specificiteit voor trisomieën in nietmozaïek vorm

32 QF-PCR Locatie short tandem repeats

33 Interpretatie van resultaten: disomie van de short tandem repeat NORMAAL

34 Interpretatie van resultaten: trisomie van de STR AFWIJKEND

35 Voorbeeld: trisomie 21

36 Combinatie van Chromosomenonderzoek en QF-PCR uitslag voorbeeld trisomie = = niet erfelijke vorm (95%) 47,XX,+21 erfelijke vorm (1%) 46,XY,+21,rob(14;21)

37 Prenataal chromosomenonderzoek Combinatie: QF-PCR + Chromosomenonderzoek Voordeel: Sneller uitslag: Vlokkenuitslagen op donderdag i.p.v. vrijdag na 8-9 dagen Vruchtwater na 2 weken (ipv 3 weken) Spoeduitslagen in vruchtwater standaard na 3 dagen met QF-PCR: alléén trisomie 13, 18 en 21, triploidie en 45,X

38 Trisomie 13 en 18: wat vertelt u uw collega s thuis? Geboorteprevalentie en maternale leeftijd: 40% van de kinderen met een trisomie 13 of 18 wordt geboren bij moeders < 36 jaar. Veel zwangerschapsbegeleiders hebben de neiging de verhouding tussen de voorafkans op grond van de leeftijd van de moeder en de kansschatting op basis van de testuitslag, zwaarder te laten wegen dan de vraag of de uitkomst wel of niet afwijkend is Klinisch beeld in utero van trisomie 13 en 18: Vaak echoafwijkingen Intrauteriene vruchtdood komt heel vaak voor Genetica Trisomie 13 en 18 is meestal niet erfelijk. Onderzoek hiernaar is wel noodzakelijk.

39 Trisomie 13 en 18: wat vertelt u uw collega s thuis? Prenatale screening zou de leeftijdsindicatie moeten vervangen alleen al om de detectie/miskraamratio van 7/10 terug te brengen naar 33/10 Cijfers Noord Nederland: Het effect van de invoering van prenatale screening in Noord Nederland uit zich tot nu toe een de eerdere detectie van trisomie 18, waardoor vaker een handelingsoptie geboden kan worden Prenatale diagnostiek De sneltest met QF-PCR is snel en geeft < 3 dagen een uitslag. De test is beperkt, omdat die alleen gericht is op veel voorkomende chromosoomafwijkingen. Zeldzame chromosoomafwijkingen kunnen alsnog volgen na een normale QF-PCR uitslag.

40 Met dank aan: Eurocat: Lies ter Beek dr Hermien de Walle SPSNN: dr Rosalinde Snijders Klinisch cytogenetici: dr Ron Suijkerbuijk dr Trijnie Dijkhuizen Centra voor Prenatale Diagnostiek in het UMCG, de Isalaklinieken en het MCL Alle verloskundigen, gynaecologen en verloskundig actieve huisartsen in Noord Nederland

41 Diagnose per zwangerschapsweek Data Groningen, Friesland en Drenthe