De bevolking van Bonaire spreekt zich uit

Transcriptie

1 De bevolking van Bonaire spreekt zich uit Rapport: Hoe nu verder? De bevolking van Bonaire spreekt zich uit Datum: versie 10 maart 2016 Auteur: drs. Patricia Bergwijn In opdracht van: Bestuurscollege Bonaire o.l.v. gedeputeerde Clark Abraham In samenwerking met: Hennyson Thielman, Marga Domingo-van Lieshout, Michèle Knuf, Quintin Knuf, Christel Abraham-Engels, Jeaniro Balentien, Jermainy Diaz, Nishanti Balentin, Sue-Ann Kwieman, Sedney Marten, Daisy Vorst

2 Volksbijeenkomst maandag 15 februari 2016 De ware democratie is die, welke aan ieder individu toestaat om zijn beste krachten aan de mensheid te geven. Origineel: La vraie démocratie est celle qui permet à chaque individu de donner son maximum d'efforts dans le monde. Louis Pasteur,Franse wetenschapper ( ) 3

3 Inhoudsopgave 1 Voor- en dankwoord Samenvatting Rapport Hoe nu verder; De bevolking spreekt zich uit Inleiding Feiten en cijfers Proces en werkwijze Proces Werkwijze Organisatie standpunt vijf jaar verbonden Hoe nu verder/kon sigui awor? Sociaal (armoede bestrijding) Ontwikkeling (economisch) Representativiteit Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen Bijlagen Document dialooggroep Document dialooggroep Document dialooggroep Document dialooggroep Document dialooggroep Format dialooggroepsdocumenten Standpunt Bestuurscollege: Bonaire na vijf jaar verbonden

4 1 Voor- en dankwoord De verschillende varianten op de betekenis van het woord democratie naar het Griekse demos (volk) en kratein (regeert) verwijzen naar twee belangrijke principes: soevereiniteit en het gelijkheidsbeginsel of -ideaal. Democratie is immers een staatsvorm waarbij de bevolking soeverein is en zichzelf regeert 1 en deze vorm van volksheerschappij is gebaseerd op het menselijke gelijkheidsideaal. Dat betekent dat het volk invloed heeft op het regeringsbeleid. Het betekent dat niemand meer recht heeft dan iemand anders om bepaalde wetten en beslissingen door te drukken. Het betekent een gelijkwaardige behandeling met respect voor ieders identiteit, cultuur, historie en achtergrond. Staan voor democratie houdt dan ook in dat je elkaar wederzijds de ruimte geeft, naar elkaar luistert en je rekenschap geeft van elkaars standpunten, noden en behoeften, dat je samen op zoek gaat naar oplossingen waar alle betrokkenen zich in kunnen vinden. Het volk van Bonaire heeft op verzoek van haar volksvertegenwoordiging precies dat gedaan. Men is met elkaar om de tafel gaan zitten, heeft naar elkaar geluisterd en samen gezocht naar oplossingen voor de grote uitdagingen waar Bonaire zich voor geplaatst weet. De bevolking heeft zich uitgesproken, haar stem laten horen en dit rapport is daar het verslag en de uitwerking van. De bevolking heeft haar werk gedaan, haar bijdrage geleverd. Het is nu aan de volksvertegenwoordigers van zowel Europees Nederland als Bonaire om zich rekenschap te geven van de wensen, noden, behoeften en de in dit volksdocument weergegeven voorstellen ter verbetering. Het is niets meer dan de plicht van beide overheden om naar deze stem van het volk te luisteren en te laten zien dat onze democratie geen wassen neus is en dus gevolg te geven aan dit rapport. Ik wil het volk van Bonaire en alle betrokkenen die van deze Hoe nu verder/kon sigui awor?- dialoog een groot succes hebben gemaakt dan ook hartelijk bedanken voor hun bijdrage. Een politicus of volksvertegenwoordiger kan zich niets beters wensen dan een gemeenschap die meedenkt, meedoet, actief bijdraagt en richting geeft aan een betere toekomst voor Bonaire. Europees Nederland dank ik voor het feit dat onze in de grondwet gemeenschappelijke op daadwerkelijke democratie gebaseerde principes van gelijkwaardigheid en soevereiniteit Bonaire recht zal doen. Samen staan we immers sterker. Dat geldt voor Caribisch en Europees Nederland. Clark Abraham Gedeputeerde van het bestuurscollege Bonaire 1 Uit Democratie.nu 5

5 2 Samenvatting rapport Hoe nu verder; De bevolking van Bonaire spreekt zich uit Naar aanleiding van de vijfjarige directe verbondenheid ( ) met Nederland vroeg het bestuurscollege (BC) van Bonaire namens gedeputeerde Clark Abraham de bevolking Hoe nu verder? oftewel Kon sigui awor? in het Papiamentu. Hiervoor werden twee dialoogdagen belegd op zaterdag 20 en woensdagavond 24 februari. Tijdens deze dialoog werden op basis van drie thema s, Sociaal (armoedebestrijding), Ontwikkeling (economisch) en Representativiteit, in totaal 15 onderwerpen besproken die via een oplossingsgerichte benadering werden omgevormd tot 37 zaken die men nodig vond en bewerkt tot 140 zoveel mogelijk SMART geformuleerde oplossingen. Een exacte en volledige weergave van alle thema s, onderwerpen, noodzakelijke veranderingen en oplossingen kan men vinden in hoofdstuk 6. Aan deze dialoogsessies deden 52 deelnemers mee verdeeld over vijf dialooggroepen van 8 tot 12 participanten. De sessies werden geleid door vijf procesbegeleiders die alle vijf werden ondersteund door een notulist. De algemeen en inhoudelijke coördinator waren verantwoordelijk voor het verloop van het gehele dialoogproces. De dialooggroepen benoemden zelf twee tot drie afgevaardigden die samen met de procesbegeleiders en de coördinatoren de klankbordgroep vormen voor het BC gedurende het bepalen van de standpunten en de onderhandelingen over Hoe nu verder met Europees Nederland. De uitkomsten van de dialoog zijn per dialooggroep vastgelegd aan de hand van een format. Deze vijf verschillende groepsdocumenten zijn vervolgens samengebracht en samengevat in dit eindrapport dat het standpunt dan wel de standpunten inzake het Hoe nu verder van de bevolking van Bonaire verwoordt. De gemeenschap van Bonaire heeft niet alleen bij herhaling laten weten het enorm te waarderen en het van cruciaal belang te vinden om te worden gehoord, geïnformeerd, op de hoogte te worden gehouden van en invloed te kunnen uitoefenen op de ontwikkelingen in het Hoe nu verder -proces, de bevolking heeft ook meerdere malen te kennen gegeven dat zij zich zorgen maakt over het feit of de overheid van Europees Nederland wel voldoende notie zal nemen en zich rekenschap zal geven van de inhoud van dit rapport tijdens het bepalen van het eigen standpunt of standpunten aangaande het Hoe nu verder. In het volste vertrouwen in de in de grondwet vastgelegde democratische kernwaarden, principes en normen verzoeken de Boneriaanse inwoners de volksvertegenwoordigers van beide entiteiten dan ook met klem zich gedegen op de hoogte te stellen van de uitkomsten van de volksdialoog zoals deze zijn verwoord in dit rapport en ze mee te nemen in het besluitvormingsproces van het Hoe nu verder -traject. 6

6 3 Inleiding Historie Hoe nu verder/kon sigui awor? De werkgroep Bestuurlijke en Financiële Verhoudingen Nederlandse Antillen (BFV) die ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van het Koninkrijkstatuut in 2004 in het leven werd geroepen, adviseerde het rijk de Nederlandse Antillen op te heffen, van Curaçao en Sint Maarten overeenkomstig de status aparte van Aruba koninkrijkslanden te maken en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba koninkrijkseilanden. Sint Maarten had in 2000 al laten weten een status aparte te prefereren, Curaçao volgde in 2005 en met uitzondering van Sint Eustatius kozen de huidige openbare lichamen, Bonaire en Saba voor directe banden met Nederland in Deze directe band met Nederland werd bekrachtigd tijdens de minirondetafelconferentie in Den Haag op 11 oktober Het slot- of definitieve akkoord over de ontmanteling van de Nederlandse Antillen werd door alle partijen op koninkrijksdag op 15 december 2008 ondertekend. Op zouden de Nederlandse Antillen ophouden te bestaan, Sint Maarten en Curaçao koninkrijkslanden en Bonaire, Sint Eustatius en Saba bijzondere gemeentes, openbare lichamen van Nederland worden. Afgesproken werd ook dat de directe band met Nederland na vijf jaar zou worden geëvalueerd. Zoals bekend heeft de commisie Spies de vijfjarige band ( ) met Nederland van Bonaire, Sint Eustatius en Saba als bijzondere gemeente oftewel openbaar lichaam inmiddels onderzocht en geëvalueerd. Het rapport hierover kwam in oktober 2015 uit. Bonaire heeft zelf op verzoek van de bevolking naar aanleiding van deze vijfjarige directe band met Nederland een evaluerend referendum gehouden waarin diezelfde bevolking op 18 december 2015 werd gevraagd: Bent u het eens met de invulling die is gegeven aan de directe band met Nederland. Het antwoord van de gemeenschap op deze vraag was een luid en duidelijk Nee. Van de iets meer dan 61% van de inwoners van Bonaire die zijn gaan stemmen, koos ruim 65% voor een Nee, wij zijn het er niet mee eens 3. Een dergelijk afwijzend antwoord geeft aan dat de meerderheid een andere invulling wil, met de huidige is men het immers niet eens. Het evaluatierapport van de commisie Spies trekt feitelijk dezelfde conclusie. De huidige invulling van de directe band met Nederland voldoet niet. Er moeten zaken veranderen. Woorden als achterblijvende resultaten en vaagheid van afspraken 4 die in het rapport worden gebezigd, zijn klip en klaar. De conclusie kan dan ook niets anders zijn dan dat de vijfjarige band met Nederland niemand heeft gebracht wat men wilde. Vervolgens is de vraag die daar dan logischerwijs uit voorvloeit: Hoe nu verder?, in het Papiamentu: Kon sigui awor? Het bestuurscollege van Bonaire onder leiding van gedeputeerde Clark Abraham bepaalde in overleg met de Saba en Sint Eustatius zijn eigen standpunt 5 en besloot het daarnaast in lijn met het referendum en democratische principes ook de bevolking zelf te vragen. Hoe moet het nu verder met Bonaire op sociaal gebied vooral met het oog op armoedebestrijding, hoe 22 Voor de in deze en volgende paragrafen weergegeven feiten zijn verschillende bronnen geraadpleegd, dat wil zeggen diverse documenten, verslagen, nieuws- en persberichten, websites, etc. 3 Eindverslag van de Referendumcommissie Bonaire, 29 januari 2016 pp. 2 4 Vijf jaar verbonden: Bonaire, Sint Eustatius, Saba en Europees Nederland, Rapport van de comm issie evaluatie uitwerking van de nieuwe staatkundige structuur Caribisch Nederland, Den Haag 12 oktober, pp. 100 e.v. 5 Standpunt Bonaire na vijf jaar verbonden, Bestuurscollege Bonaire, 15 januari

7 moet Bonaire zich verder ontwikkelen op economisch gebied en hoe moet of kan het eiland invulling geven aan zijn representativiteit. Dit rapport verwoordt de mening, visie en de oplossingen van het volk, zoals het zich op zaterdag 20 februari en woensdag 24 februari 2016 heeft uitgesproken. Op de schouders van beide overheden rust nu de verantwoordelijkheid om zich daar gedegen rekenschap van te geven en dit mee te nemen in de besluitvorming. In de navolgende hoofdstukken of paragrafen volgt eerst een overzicht van de resultaten dan wel opbrengsten van de Hoe nu verder/kon sigui awor -bevolkingsdialoog in feiten en cijfers. Het proces, de werkwijze en organisatie wordt verder toegelicht in hoofdstuk 5. In hoofdstuk 6 volgen het verslag van de dialoog en de resultaten. De conclusie en aanbevelingen in hoofdstuk zeven vormen het sluitstuk van dit rapport. In de bijlagen zijn onder andere het format dat de vijf procesbegeleiders en de notulisten hebben gebruikt en de groepsdocumenten van de vijf dialooggroepen op basis waarvan dit rapport is gemaakt te vinden. Deelnemers en afgevaardigde volksdialoog Hoe nu verder / Kon sigui awor? 8

8 4 Feiten en cijfers De Hoe nu verder/kon sigui awor -dialoog is in meer dan één opzicht een groot succes gebleken. Niet alleen omdat 52 inwoners van Bonaire zich met hart en ziel hebben gebogen over hoe het nu verder moet met Bonaire en hoe Bonaire een betere toekomst tegemoet gaat, de campagne, het initiatief en dit proces heeft de gemeenschap op Bonaire ook bewuster gemaakt. Het is een belangrijke stap in het emancipatie en empowermentproces van de gemeenschap. Ongeacht het uiteindelijke resultaat hebben de inwoners van Bonaire gezien, gehoord en kunnen ervaren dat zij invloed kunnen uitoefenen, dat er naar hen wordt geluisterd, dat zij daadwerkelijk een stem hebben, belangrijk zijn en ook zelf hun verantwoordelijkheid hebben aangaande de toekomst van Bonaire. De resultaten en opbrengsten mogen er dan ook meer dan zijn. In onderstaande tabellen zijn de opbrengsten van alle groepen op een rij gezet. De eerste tabel geeft de totalen weer van de bij elkaar gevoegde resultaten van de Hoe-nuverder/Kon-sigui- awor? -dialoog. De tweede tabel is een overzicht op thema en groepsniveau. De samengevoegde totaalresultaten van de volksdialoog Hoe nu verder/kon sigui awor? Totaal resultaten dialoog bevolking Hoe nu verder/kon sigui awor? Wat Dialoog totalen Aantal dagen 2 Aantal sessies 4 Aantal uren 7,5 Aantal groepen 5 Aantal deelnemers 52 Aantal procesbegeleiders 5 Aantal notulisten 5 Aantal thema s 3 Aantal onderwerpen 15 Aantal nodig 37 Aantal oplossingen 140 Aantal aanbevelingen 7 Aantal afgevaardigden 11 Aantal pagina s groepsdocumenten 48 De dialogen werden gehouden op zaterdag 20 februari vanaf 9.00 tot uur en woensdag 24 februari van tot uur. Op zaterdag vonden er s ochtends twee dialoogsessies van 1,5 uur plaats waarin de thema s Sociaal (armoedebestrijding) en Ontwikkeling (economisch) werden besproken en in de middag na de lunch hield men zich tijdens de laatste sessie met het laatste thema Representativiteit bezig. De procesbegeleider en notulist van iedere groep maakten een groepsdocument van gemiddeld zo n tien pagina s. Alvorens deze verslagen werden ingeleverd op basis van een vooraf aangeleverd format werden deze eerst naar alle deelnemers gestuurd en besproken en aangepast naar aanleiding van de dialoogsessies op woensdagavond. 9

9 Per thema en groep zien de opbrengsten er als volgt uit: Resultaten/oplossingen Hoe nu verder/kon sigui awor -dialoog per groep en thema Dialooggroep Deelnemers Thema 1 Sociaal Thema 2 Ontwikkeling Thema 3 Representativiteit Onderwerpen Nodig Oplossingen Onderwerpen Nodig Oplossingen Onderwerpen Nodig Oplossingen Groep Groep Groep Groep Groep Totaal In dit rapport, het einddocument, zijn de onderwerpen, de aandachtspunten uit de kolom Nodig en de Oplossingen van de vijf dialooggroepen stuk voor stuk bij elkaar gebracht, indien nodig herschikt, onder dezelfde noemer gebracht en samengevoegd als er sprake was van dubbeling. Dat is ook de reden waarom bijvoorbeeld het totaal aantal oplossingen van 140 uit het totaaloverzicht niet overeenkomt met het totale aantal van 164 van alle groepen los bij elkaar. Dialooggroep en procesbegeleider in actie 10

10 5 Proces en werkwijze 5.1 Proces De Boneriaanse overheid onder leiding van Clark Abraham organiseerde op maandag 15 februari een volksbijeenkomst waar een ieder zich kon opgeven om deel te nemen aan de volksdialoog: Hoe nu verder/kon sigui awor? In zijn presentatie riep de gedeputeerde het volk op om na te denken over de vraag Hoe nu verder? en de antwoorden aan de hand van drie thema s Sociaal; armoedebestrijding, Ontwikkeling; economie en Representativiteit SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdsgebonden) te formuleren. Op zaterdag 20 februari namen vijf groepen van 8 tot 12 deelnemers onder begeleiding van vijf procesbegeleiders, vijf notulisten en een coördinator deel aan deze volksdialoog. De deelnemers uit de diverse groepen vormden tesamen een afspiegeling van de Bonariaanse samenleving. Onder hen bevonden zich activisten, werkgevers, gepensioneerden, mindervaliden, docenten, studenten, afgestudeerden, ondernemers, vertegenwoordigers van verschillende belangengroepen, politieke partijen, kerken, etc. De vijf groepen bespraken allen dezelfde vooraf vastgestelde thema s: 1 Sociaal (armoedebestrijding), 2 Ontwikkeling (economisch) en 3 Representativiteit. Per thema hadden de groepen 1,5 uur de tijd om de door henzelf gekozen en aan het thema gekoppelde onderwerpen te bespreken en de daaruit voortvloeiende oplossingen SMART te formuleren. De procesbegeleiders kregen vooraf de instructie om de deelnemers te vragen tijdens de kennismakingsronde de twee belangrijkste punten waarover zij het in het kader van het thema wilde hebben naar voren te brengen. Uit deze inventarisatie van onderwerpen koos de groep vervolgens twee tot drie punten waarop zij dieper in wensten te gaan en gedurende de sessie SMART geformuleerde oplossingen voor konden bedenken. De deelnemers hielden zich keurig aan de hoofdregels van de dialoog. Zo werd iedereen met respect benaderd, lieten mensen elkaar uitspreken, was er steeds één iemand tegelijk aan het woord, kon iedereen zijn of haar zegje doen en probeerde men te denken in en te praten over oplossingen en niet in en over problemen. Daar waar de emoties op sommige momenten te hoog op dreigden te lopen, omdat het (ook) ging over schrijnende consequenties van deze vijfjarige verbondenheid met Nederland in het leven van alledag op Bonaire, was er de procesbegeleider om het geheel weer in goede banen en kalmere wateren te leiden. 11

11 5.2 Werkwijze Om het proces in goede banen te leiden, werkten de procesbegeleiders met het volgende model: SMART Situatie Idee Hoe Gewenst resultaat In dit model staat de situatie voor de huidige (ongewenste) invulling van de vijfjarige verbondenheid met Nederland. Voor werkzame dialoogsessies is deze invulling zoals bekend per sessie gestructureerd aan de hand van de drie thema s die per sessie werden behandeld: 1. Sociaal (armoedebestrijding) 2. Ontwikkeling (economisch) 3. Representativiteit Het idee refereert aan de gewenste verandering of het onderwerp dat verbetering behoeft. Het zijn de voorwaarden dan wel zaken die nodig zijn. Het hoe duidt op de te bewandelen weg, de manier waarop de verandering kan worden vormgegeven oftewel de oplossing. Het gewenste resultaat ten slotte staat voor het Bonaire van de toekomst, het ideaal op korte en lange termijn of, met andere woorden, de vooruitgang en voltooide verandering. Deze vooruitgang kan worden bereikt met behulp van de SMART-pijl die het Specifieke, Meetbare, Acceptabele, Realistische,Tijdsgebonden karakter van de manier en/of oplossing weergeeft. Vrijwel alle deelnemers hebben deze oplossingsgerichte benadering gehanteerd. De notulist ondersteunde de procesbegeleider door alles op te schrijven en samen te vatten. De procesbegeleiders kregen na afloop van de dialoogdag een format op basis waarvan zij samen met hun notulisten hun verslag konden maken. Dit dialooggroepsdocument werd vervolgens naar alle deelnemers van de betreffende dialooggroep g d en besproken op woensdagavond 24 februari van tot uur waarna het op vrijdag 26 februari aangepast naar de inhoudelijk coördinator werd gestuurd. Alle deelnemers kregen zowel op de dialoogdag op zaterdag als de terugkoppeling op woensdagavond uitgebreid de kans om hun mening te uiten, hun zegje te doen en hun ideeën en oplossingen naar voren te brengen. Dit kwam ook naar voren tijdens de korte evaluaties van de dialoog die de procesbegeleiders zowel op zaterdag als woensdag verzocht waren te houden. 12

12 De deelnemers waren dan ook zeer te spreken over het initiatief, voelden zich gehoord en hoopten dat de overheid een gewoonte ging maken van deze vorm van het volk raadplegen en laten participeren in aangelegenheden die heel Bonaire aangaan. Men verwachtte bovendien dat deze inbreng niet zonder resultaten zou blijven, dat Nederland zich daadwerkelijk rekenschap zou geven van de wensen en de door het volk aangedragen oplossingen. Men gaf tevens aan een terugkoppeling te wensen aangaande de uitkomsten van gesprekken en resultaten en op de hoogte te willen worden gehouden van de voortgang van dit Hoe nu verder/kon sigui awor -proces. Het bestuurscollege kan uiteraard niet verantwoordelijk worden gesteld voor de mate waarin Nederland rekening zal houden met dit document van het volk. De wensen met betrekking tot de terugkoppeling en de informatievoorziening vanuit de Boneriaanse overheid zijn vooraf in het proces geborgd doordat iedere dialooggroep is gevraagd twee afgevaardigden uit hun midden te kiezen. Deze afgevaardigden zullen op vastgestelde tijden door het bestuurscollege worden gehoord, geraadpleegd en op de hoogte gesteld van de ontwikkelingen in het Hoe nu verder -proces. Daarnaast is afgesproken dat alle groepsdocumenten door de inhoudelijk proces/projectcoördinator tot één eindrapport zullen worden verwerkt. De uitkomsten van de diverse dialooggroepen zijn op hoofdlijnen op maandagavond 29 februari aan het volk gepresenteerd en het eindrapport zal met de afgevaardigden worden besproken en op verzoek indien nodig worden aangepast. Concreet betekent dit dat dit rapport op 7 maart in concept wordt ingeleverd bij het bestuurscollege (BC). Op 7 maart ontvangt het BC ook het standpunt van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Tussen 7 en 13 maart volgt de bespreking van het rapport met de afgevaardigden. Vervolgens vindt op 15 maart de eerste bijeenkomst met een ambtenaar van BZK inzake Hoe nu verder plaats. Het BC zal de uitkomsten van dit gesprek delen en bespreken met de tien afgevaardigden van de vijf dialooggroepen op 4 april en indien nodig zijn positie herbepalen. Over deze positie en die van Europees Nederland zal op 25 en 26 april met het kabinet worden onderhandeld waarna ten slotte eind mei een definitief standpunt zal worden ingenomen ten aanzien van het Hoe nu verder/ Kon sigui awor? Alle betrokkenen op Bonaire hopen niet alleen maar doen ook hun uiterste best om te zorgen dat dit definitieve standpunt, een stellingname zal zijn die daadwerkelijk blijk geeft van wederzijds begrip, respect, gelijkwaardige samenwerking en behandeling. De toekomst van Bonaire zal uitwijzen of beide overheden erin slagen een weloverwogen standpunt in te nemen die alle partijen recht doet. 13

13 5.3 Organisatie standpunt vijf jaar verbonden Bonaire De volksdialoog in verband met de stellingname en het formuleren van het standpunt in verband met de vijfjarige directe band met Nederland is als volgt georganiseerd: Organisatie standpunt Hoe nu verder/kon sigui awor? Eilandsraad Bestuurscollege Bonaire Algemene coördinatie dialoog bevolking: Gedeputeerde Clark Abraham Inhoudelijke coördinatie dialoog bevolking: Hennyson Thielman Patricia Bergwijn Afgevaardigden dialooggroepen Groep Procesbegeleider en notulist Groep 1 Marga Domingo-van Lieshout Jermainy Diaz Groep 2 Michèle Knuf Nishanti Balentin Groep 3 Quintin Knuf Sue-Ann Kwieman Groep 4 Christel Abraham- Engels Sedney Marten Groep 5 Jeaniro Balentien Daisy Vorst Aantal Afgevaardigden Organisatie (facultatief) 12 Nadine Emerenciana burger Gaby Felix burger 12 Martien van der Valk BHG Wietze Koopman Unkobon 8 Mimi Dongen burger Albert Silie NKBB Rianda Sacre Burger 11 Jose Capella burger Eddy Carillo BBE 9 Felix (Papito) Thomas burger Esther de Palm-Romijn burger 14

14 6 Hoe nu verder/ Kon sigui awor? De bevolking aan het woord De verwachting was dat de verschillende dialooggroepen veel overeenkomende punten, onderwerpen en oplossingen zouden hebben. Dat is maar voor een klein deel waar. In het verslag hieronder komen alle punten en onderwerpen die door de diverse groepen zijn aangedragen en besproken aan de orde. Alle punten die zijn ingebracht door de dialooggroepen konden worden samengevoegd en teruggebracht tot vijf onderwerpen per thema. Het aantal voorwaarden dan wel zaken die men nodig vond om het gewenste resultaat in navolging van het in hoofdstuk 5 beschreven model te bereiken en de verandering te voltooien, verschilden per onderwerp. Veel van de naar voren gebrachte oplossingen, het hoe ofwel de weg naar het gewenste resultaat, vereisen over het algemeen, hoe SMART men ook heeft geprobeerd te formuleren, een nadere uitwerking dan wel een plan van aanpak. Dat neemt niet weg dat de eerste stap is gezet en de eerste stenen zijn gelegd op het gebied van bewustwording, empowerment, emancipatie en invloed van de bevolking op de onderhandelingen en besluitvorming in het kader van het Hoe nu verder -proces. Daarnaast heeft de gemeenschap van Bonaire middels de aangegeven onderwerpen, zaken die men nodig acht en de aangedragen oplossingen uitspraken gedaan over wat men belangrijk en nodig vindt en indien niet SMART dan toch zeker wel in welke richting de oplossingen zich dienen te begeven. Het allerbelangrijkste is echter dat de bevolking van Bonaire zich heeft uitgesproken over Hoe nu verder/kon sigui awor?. 6.1 Sociaal (armoedebestrijding) De onderwerpen die in het kader van het thema Sociaal (armoedebestrijding) door de dialooggroepen zijn behandeld en besproken en waarover binnen iedere dialooggroep consensus bestond, konden als volgt worden onderverdeeld: 1 Armoedebestrijding 2 Minimumloon /sociale uitkeringen 3 Huisvesting 4 Onderwijs / werkgelegenheid 5 Kwetsbare groepen en minvermogenden Nodig Op het gebied van armoedebestrijding, onderwerp 1 van thema 1 stelde men vervolgens de volgende voorwaarden ofwel gaf men de volgende de zaken aan die nodig zijn om het gewenste resultaat in navolging van het in hoofdstuk 5 besproken model te bereiken: 1.1 Armoedebestrijding Informatie, inzicht in, cijfers en communicatie over armoede van inwoners op Bonaire; Veranderen van het belastingstelsel 6 ; 6 In de tabel met het volledige overzicht wordt bij de oplossingen aangegeven welke belastingen men voor ogen heeft en hoe deze veranderd moeten worden. 15

15 1.1.3 Hoge kosten levensonderhoud beperken en levensstandaard naar humaan niveau brengen; Empowerment en en emancipatie van de Boneriaan dat wil zeggen de individuele onafhankelijkheid, zelfbeeld en eigenwaarde van de Boneriaan stimuleren. Voor het tweede onderwerp Minimumloon en sociale uitkeringen richtte men zich met de oplossingen op: 1.2 Minimumloon en sociale uitkeringen: Minimumloon en sociale uitkeringen en toeslagen toereikend maken en koopkracht verhogen. Het derde onderwerp, huisvesting centreerde zich rond: 1.3 Huisvesting Goedkopere woningen (huur en koop) Bij het vierde onderwerp, onderwijs en werkgelegenheid vond men de volgende zaken van belang: 1.4 Onderwijs en werkgelegenheid Meer kennis over, aansluiting bij, aanstellen, verspreiding en betrokkenheid van: ouders bij onderwijs, Papiamentstalig onderwijs, Papiamentstalige boeken/leermateriaal, gekwalificeerd (lokaal) personeel, opleidingen die aansluiten op de arbeidsmarkt, ondernemerschap Tijdens de bespreking van het vijfde en laatste onderwerp in het kader van het thema Sociaal achtte men het volgende noodzakelijk: 1.5 Kwetsbare groepen en minvermogenden Verbetering (leef)omstandigheden en kansen jongeren, mensen met een beperking, drop-outs en alleenstaande moeders Oplossingen De dialooggroepen kwamen op basis van de aangekaarte onderwerpen en de nodig veronderstelde zaken bij elkaar tot zo n 36 meer of minder SMART geformuleerde oplossingen voor het thema Sociaal (armoedebestrijding). Alle 36 oplossingen zijn terug te vinden in de hierna volgende tabel die een volledig overzicht geeft van de besproken onderwerpen, nodig geachte zaken en oplossingen. Ter illustratie zijn er hieronder per onderwerp één of twee oplossingen uitgelicht. Voorbeelden van oplossingen: Bij Armoedebestrijding Armoedegrens koppelen aan minimumloon Bij Minimumloon Sociaal vangnet creëren, experiment in/uitvoeren en sociale uitkeringen met vastgesteld basisinkomen Bij Huisvesting Meer sociale woningen bouwen en Nationale Hypotheek Garantie implementeren Bij Onderwijs/werkgelegenheid Verplichte hoe werkt het in het onderwijs cursus instellen voor ouders met kinderen op school Bij Kwetsbare groepen en Invoeren/opzetten sociale werkplaatsen minvermogenden 16

16 Consensus dialooggroepen op thema Alle bijdragen van de vijf dialooggroepen en hun deelnemers met betrekking tot het thema Sociaal (armoedebestrijding) waarover consensus is bereikt, zijn verwerkt in onderstaande tabel. 2 Minimumloon /sociale uitkeringen Informatie, inzicht in, cijfers, communicatie over armoede van inwoners op Bonaire Veranderen belastingstelsel Hoge kosten levensonderhoud beperken en levensstandaard naar humaan niveau brengen Individuele onafhankelijkheid, zelfbeeld en eigenwaarde Boneriaan stimuleren Minimumloon en sociale uitkeringen en toeslagen toereikend maken en koopkracht verhogen 3 Huisvesting Goedkopere woningen (huur en koop) (NIBUD-rapport) en stelt armoedegrens vast, Armoedegrens koppelen aan minimumloon Meer communiceren over armoede en armoede zichtbaarder/inzichtelijker maken Schuldhulpverlening en cursus Budgettering invoeren Actiever en doelmatiger gebruikmaken en inzetten van bestaande organisaties Belastingdruk verlagen d.m.v. progressieve inkomstenbelasting (schalensysteem); belasting inkomensafhankelijk maken Belasting tijdelijk helemaal afschaffen (Sint Maarten) Accijns/belasting heffen/verhogen op tabak, alcohol, casino s, grote bedrijven (1 dollar(cent) per olievat BOPEC), per cruisetoerist Door vastgoedbelasting af te schaffen loonsverhoging door werkgevers mogelijk maken Waarde vastgoed laten vaststellen door lokale professionals Onverdeelde boedel (familie bezit) en stichtingen uitsluiten van vastgoedbelasting of speciale regeling treffen Vaste lage prijzen voor basis levensmiddelen; combinatie controle, registratie en dwangmaatregelen ondersteunen met wetten Korte termijn Korte termijn Thema 1 Sociaal (armoedebestrijding) Punt/onderwerp Nodig Oplossing Tijd 1 Armoedebestrijding Overheid stelt onderzoek (census) en commissie in (lokale mensen) deze commissie doet voorstel Korte termijn Ontwikkelen, invoeren en uitvoeren Middellange / empowermentprogramma s Jongeren en kinderen meer in contact brengen met de lange Bonairiaanse natuur termijn Leiders leren leiden door het goede voorbeeld te zijn en te geven Verhogen minimumloon/sociale uitkeringen/toeslagen Korte en verlagen lasten werkgevers (prijzen gelijk), termijn kostenreductie bedrijven Onderzoek overheid naar daadwerkelijk loon en wenselijk loon van banen op minimumniveau Sociaal vangnet creëren, experiment/pilot uit/invoeren met vastgesteld basisinkomen Meer sociale/betaalbare woningen bouwen Korte / Huursubsidie/toeslag naar inkomen invoeren middel Tarieven water en elektra verlagen 17

17 4 Onderwijs / werkgelegenheid 5 Kwetsbare groepen en minvermogen den Meer: kennis, betrokkenheid ouders bij onderwijs, Papiamentstalig onderwijs, Papiamentstalige boeken/leermateriaal, gekwalificeerd (lokaal) personeel, opleidingen die aansluiten op de arbeidsmarkt, ondernemerschap Verbetering (leef)omstandigheden en kansen jongeren, mensen met een beperking, drop-outs, alleenstaande moeders Nationale Hypotheek Garantie implementeren -lange termijn Herinvoeren ambachtsschool Korte / Inzetten gepensioneerden middel Prestatiebeurs voor terugkerende young professionals -lange Opleiden en aanstellen lokale leerkrachten termijn Verplichte hoe werkt het in het onderwijs cursus instellen voor ouders met kinderen op school Beter taalbeleid/meer papiamentstalig onderwijs op basisscholen invoeren Meer beter betaalde deeltijdbanen creëren en gericht lange termijn beleid hierop maken Verbeteren vestigings- en ondernemersklimaat Meer bekendheid en begeleiding van organisaties als Qredits en BTIB Meer aandacht voor kwetsbare groepen en minvermogenden: gerichte omscholing/ bijscholing, arbeidstoeleiding met behulp van coaching Subsidiëren scholing, kinderopvang/naschoolse opvang en opvoedingondersteuningsprogramma s Invoeren/opzetten sociale werkplaatsen Invoeren RWW (Rijksgroepsregeling Werkloze Werknemers) Korte / middel -lange termijn 6.2 Ontwikkeling (economisch) Met betrekking tot het tweede thema Ontwikkeling, en dan met name vanuit economisch oogpunt, waren de door de dialooggroepen ingebrachte punten te groeperen onder de volgende vijf onderwerpen: 1 Bescherming/stimulering/ innovatie lokale economie en ondernemers Bonaire 2 Onderwijs / Kenniseconomie 3 Toerisme 4 Infrastructuur / Openbaar vervoer 5 Arbeid / Werkgelegenheid Nodig De dialooggroepen vonden in het kader van de bescherming, stimulering en innovatie van de lokale economie en zijn ondernemers, het eerste onderwerp van thema 2, de volgende zaken nodig om het gewenste resultaat te bereiken: 3.1 Bescherming/stimulering/ innovatie lokale economie en ondernemers Bonaire Minder Europese wet- en regelgeving en maatstaven Immigratiebalans Bescherming lokale ondernemers, MKB en produkten Ondernemer/entrepeneursvestigingsklimaat aantrekkelijker maken: (Kredieten makkelijker verkrijgbaar huidige wet- en regelgeving aanpassen aanbestedingen lokale bedrijven faciliteren, juridische en fiscale onzekerheid wegnemen, minder red tape ) 18

18 3.1.5 Innovatie en nieuwe economische ontwikkelingen stimuleren Bij het tweede onderwerp Onderwijs en kenniseconomie richtte men zich met de oplossingen op: 2.2 Onderwijs / Kenniseconomie: Kennis verdiepen/vergroten, Opleidingen die ook aansluiten op behoeftes en noden van Bonaire, Lokale docenten, Kennis met betrekking tot rechten en plichten Met het derde onderwerp, toerisme begaf men zich op het terrein van het aanboren van nieuwe markten, de noodzaak van het maken van plannen en beleid en verandering van mentaliteit. Dit kwam als volgt tot uiting: 2.3 Toerisme Visie, inventarisatie behoeften sector en meerjarenplan van aanpak van belangrijkste inkomensbron en grootste werkgever (toerisme) Zorgtoerisme en welnessbestemming ontwikkelen Meer aandacht van overheid, TCB en BONHATA voor cultuur/ historie Bonaire als bron van inkomsten en promotie Bonaire Meer transportmogelijkheden voor personen en goederen (lucht en zee) Betere dienstverlening en een meer service- en klantgerichte benadering/instelling Voor het vierde onderwerp, de infrastructuur op Bonaire vond men de volgende zaken van belang: 2.4 Infrastructuur / Openbaar vervoer Organisatie openbaar vervoer Verbetering infrastructuur Gedurende de behandeling van het vijfde en laatste onderwerp Arbeid en Werkgelegenheid inzake het tweede thema Ontwikkeling (economisch) gaf men vooral prioriteit aan het belang van het verbeteren van arbeidsomstandigheden en het creëren van werkgelegenheid. 2.5 Arbeid / Werkgelegenheid Verbetering arbeidsomstandigheden en bedrijfsklimaat Meer banen/werkgelegenheid voor lokale mensen Oplossingen Het aantal meer of minder SMART geformuleerde oplossingen voor dit tweede thema Ontwikkeling (economisch) die door de dialooggroepen op basis van de door hen besproken onderwerpen en nodig veronderstelde zaken naar voren zijn gebracht, komen totaal op zo n 57. Al deze 57 oplossingen zijn opgenomen in de hierna volgende tabel die een volledig overzicht geeft van de besproken onderwerpen, nodig geachte zaken en oplossingen. Ter illustratie worden er hieronder per onderwerp één of twee oplossingen uitgelicht. Voorbeelden van oplossingen: Bij Bescherming/stimulering/ innovatie lokale economie en ondernemers Bonaire Databank opstellen voor lokale ondernemers Financieringsgids/ handboek voor ondernemers uitbrengen 19

19 Bij Onderwijs/Kenniseconomie Bij Toerisme Bij Infrastructuur/Openbaar vervoer Bij Arbeid/Werkgelegenheid Vak ondernemerschap standaard opnemen in onderwijspakket Vliegveld toegankelijk maken voor rolstoelgebruikers/ouderen Inrichten/opzetten containerhaven Schone fabrieken/bedrijven belonen met tax free zone Thema 2 Consensus dialooggroepen op thema Alle onderwerpen, noodzakelijkheden en oplossingen inzake het tweede thema Ontwikkeling (economie) waarover de vijf dialooggroepen binnen hun groep consensus bereikten, zijn opgenomen in onderstaande tabel. Ontwikkeling (economie) Punt/onderwerp Nodig Oplossing Tijd 1 Bescherming/ stimulering/ innovatie lokale economie en ondernemers Bonaire Minder Europese wet- en regelgeving en maatstaven Immigratiebalans Bescherming lokale ondernemers, MKB en produkten Ondernemer/entrepeneurs/ vestigingsklimaat aantrekkelijker maken: Kredieten makkelijker verkrijgbaar maken, huidige wet- en regelgeving aanpassen, aanbestedingen lokale bedrijven faciliteren, juridische en fiscale onzekerheid wegnemen, minder red tape Herinvoeren regionale maatstaven en rijksoverheid daarvan overtuigen Immigratie naar ratio verdelen (3:2, lokalen: immigrant) en quota instellen Marktbescherming en -regulering herimplementeren (eilandsbesluit) Beschermende wet- en regelgeving voor lokale ondernemers opstellen en invoeren Lokale ondernemers meer ondersteunen en kapitaalvlucht voorkomen. Wet importheffing opstellen en uitvoeren op lokale producten, tenzij niet meer te krijgen of tijdelijk niet voorradig Fondsen, startsubsidies, haalbare kredieten voor lokale (startende) ondernemers/entrepeneurs en MKB inzetten, beschikbaar stellen en adverteren in lokale media Aanpassen financiële wet- en regelgeving en voorwaarden Financieringsgids/ handboek voor ondernemers uitbrengen Coöperatieve kredieten herintroduceren Begeleiding bieden aan lokale (startende) ondernemers/entrepeneurs en MKB Databank opstellen voor lokale ondernemers Rijksoverheid verplichten lokaal aan te besteden en overtuigen van deskundigheid lokale ondernemingen Aanbestedingen realistisch maken voor lokale ondernemers Meer servicegerichtheid in verlening vestigingsvergunning en/ of percelen invoeren Middel -lange termijn Korte termijn Korte termijn en middel lange termijn Korte termijn en middel lange termijn 20

20 2 Onderwijs/ Kenniseconomie Innovatie en nieuwe economische ontwikkelingen stimuleren Kennis verdiepen/vergroten, opleidingen die ook aansluiten op behoeften en noden van Bonaire, lokale docenten, kennis met betrekking tot rechten en plichten 3 Toerisme Visie, inventarisatie behoeften sector en meerjarenplan van aanpak van belangrijkste inkomensbron en grootste werkgever (toerisme) Zorgtoerisme en welnessbestemming ontwikkelen Verbeteren randvoorwaarden voor zaken doen Geven van juridische en fiscale zekerheid (meer red carpet) Nieuwe economische sector bewerkstelligen door katalyserende rol in Service Hub Innovatieve landbouw stimuleren door verlagen kosten voor het produceren van lokale landbouwproducten en stimuleringsregelingen Benutten, promoten en verspreiden van eigen lokale kennis aangaande duurzame energie bij (ei)landen in de regio Inhoud onderwijs richten/afstemmen op de Caribische regio (Bonaire), Europa en de Verenigde Staten Samenwerken met SGB en ROA om plan te ontwikkelen Studeren in de regio actief promoten Vak ondernemerschap standaard opnemen in onderwijspakket Actief taalbeleid voeren dat viertaligheid stimuleert Jongeren stimuleren en interesse opwekken voor land- en tuinbouwsector Jongeren stimuleren om toeristische studies te volgen tegen renderende regelingen inzake de studieschuld Samenwerking zoeken met universiteiten Kenniseconomie promoten Inrichten/opzetten van campus Complete vliegopleiding aanbieden als er een campus is Initiëren bewustwordingscampagne vanuit de overheid en scholen Ontwikkelen en implementeren van Meerjaren strategisch beleidsplan inclusief duidelijke doelstellingen waarin de ontwikkeling van de bevolking naar een dienstverlenende economie wordt meegenomen Onderzoek doen naar wie het land binnenkomt: de reden, wat men uitgeeft en hoe lang men op het eiland blijft Nationale dialoog vanuit onderwijs bewerkstelligen en benaderen van alle sectoren om samen te werken. Zorgcontracten verlenen voor langere periode Zorghotel inrichten Vliegveld toegankelijk maken voor rolstoelgebruikers/ ouderen Bonaire promoten als wellness bestemming Korte en middel lange termijn Korte en middel lange termijn Korte, middel lange en lange termijn 21

21 4 Infrastructuur / Openbaar vervoer 5 Arbeid/Werkgelegenheid Meer aandacht van overheid, TCB en BONHATA voor cultuur/ historie Bonaire als bron van inkomsten en promotie Bonaire Meer transport mogelijkheden voor personen en goederen (lucht en zee) Betere dienstverlening en een meer service- en klantgerichte benadering/instelling Structurele financiële middelen beschikbaar stellen en meer betrokkenheid door en van overheid, TCB en BONHATA realiseren bij historische, culturele en sportieve activiteiten Uitbreiden van Bonairiaanse vloot Lokale luchtvaartmaatschappij opstarten Overheid klantgerichter maken Aanbieden van cursus sociale vaardigheden door KvK in samenwerking met TCB Campagnes voeren in de media Jongeren stimuleren toeristische studies te volgen Organisatie openbaar vervoer Pilot rapport openbaar vervoer raadplegen Korte Verbetering infrastructuur Achterstanden inhalen o.a wegennet (kwaliteit en uitbreiding), internet (snelheid), bereikbaarheid Speciale aandacht voor beheer en onderhoud van infrastructuur Inrichten/opzetten containerhaven termijn Verbetering Schone fabrieken/bedrijven belonen met Korte arbeidsomstandigheden en tax free zone termijn bedrijfsklimaat Gericht beleid maken voor grotere deelname van lokale bedrijven aan Meer banen/werkgelegenheid voor lokale mensen projecten Voorkeur geven aan lokale ambachtslieden/kunstenaars op cruisemarkt Wilhelminaplein Incentives voor lokale bedrijven die studenten begeleiden, trainen en opleiden Incentives voor ondernemingen die meer dan een x% (percentage) aan lokale mensen in dienst hebben Maatregelen treffen om lokale professionals aan te trekken en te stimuleren terug te keren 22

22 6.3 Representativiteit De binnen de dialooggroepen gekozen onderwerpen aangaande het derde en laatste thema Representativiteit konden worden samengebracht tot vier hoofdpunten. Deze vier punten zijn respectievelijk: 1 Participatie / medezeggenschap 2 Ambtenarenapparaat OLB 3 Eigen cultuur, identiteit en taal 4 Transparantie / integriteit Nodig Voor het eerste onderwerp, Participatie en medezeggenschap van het laatste thema achtte men het volgende noodzakelijk om de gewenste verandering, zoals beschreven in hoofdstuk 5, te bewerkstelligen en te voltooien: 3.1 Participatie/medezeggenschap Samenwerking, relatie Nederland/ Rijksoverheid gebaseerd op gelijkwaardigheid en medezeggenschap Beter gebruikmaken en uitvoeren van huidig gezag en bevoegdheden Meer inbreng, invloed wet- en regelgeving Invloed op keuze rijksvertegenwoordiger Betere voorbereiding CN-week inclusief communicatie naar bevolking Burgerparticipatie / medezeggenschap bevolking Bonaire De voorwaarden dan wel zaken die men nodig vond bij het tweede onderwerp, het ambtelijk apparaat centreerde zich vooral rondom het functioneren ervan. 3.2 Ambtelijk apparaat Optimalisering functioneren Meerjaren kapitaalbegroting Systematisering Bij het derde onderwerp in de reeks van Representativiteit wilde men vooral het belang en noodzaak van het erkennen en behouden van de eigen cultuur, identiteit en taal benadrukken: 3.3 Eigen cultuur, identiteit en taal Interesse in, waarde, belang, rekening houden met en behoud van eigen cultuur, identiteit en taal Het vierde en laatste punt Transparantie en integriteit in het kader van Representativiteit betrof de volgende vier volgens de dialooggroepen onmisbare zaken: 3.4 Transparantie en integriteit Model leiderschap en huidig politiek systeem Integriteit bestuurlijk apparaat Controle Inzicht in verdeling inkomsten en uitgaven 23

23 Oplossingen Voor het derde en laatste thema Representativiteit formuleerden de dialooggroepen voor bovengenoemde vier onderwerpen en noodzakelijk geachte voorwaarden zo n 47 meer of minder SMART ingeklede oplossingen. In het totaaloverzicht van de hierna volgende tabel zullen alle 47 oplossingen worden vermeld en beschreven. Als voorbeeld passeren hieronder per onderwerp één of twee oplossingen de revue. Voorbeelden van oplossingen: Bij Participatie/medezeggenschap Nederland aantonen dat Bonaire het zelf kan Bij Ambtelijk apparaat Rouleren van topfuncties Bij Eigen cultuur, identiteit en taal Vanuit de overheid een bewustwordingscampagne initiëren op de scholen Bij Transparantie en integriteit Eilandsraad vetorecht geven en/of eindbeslissing bij eilandsraad laten Thema 3 Consensus dialooggroepen op thema De voorwaarden, onderwerpen en oplossingen die over het derde en laatste thema Representativiteit door de vijf dialooggroepen in consensus zijn aangedragen, zijn alle in onderstaande tabel bij elkaar gebracht. Representativiteit Punt/onderwerp Nodig Oplossing Tijd Samenwerking, relatie Nederland / Rijksoverheid gebaseerd op gelijkwaardigheid en medezeggenschap Beter gebruikmaken en uitvoeren van huidig gezag en bevoegdheden Nederland aantonen dat Bonaire het zelf kan Lokaal zelf regels en wetten maken en/of aanpassen Beleidsontwikkeling richting Nederland m.b.t. lokale zaken die Bonaire zelf wil doen Onderzoek door Boneriaanse studenten laten doen naar stand van zaken rondom wet- en regelgeving op Bonaire om te kijken waar er regels en wetten ontbreken Meer autonomie voor Bonaire bewerkstelligen Bonaire op de lijst zetten van de Non-self Governing Countries van de Verenigde Naties Van Nederland eisen dat zij Bonaire consulteren in plaats van dicteren Representeren van Bonaire in Den Haag door capabele vertegenwoordiger Huidige proportie (20% Bonaire vs 80% Nederland) taken en verantwoordelijkheden heronderhandelen, opdat Bonaire bepaalde taken/verantwoordelijkheden krijgt Huidige taken en bevoegdheden beter uitvoeren voor nieuwe taken en bevoegdheden naar Bonaire te halen (voorbeelden motorrijtuigenbelasting, wegenverordening van 1957) 1 Participatie / medezeggenschap Middellange, korte en lange termijn 24

24 2 OLB ambtenarenapparaat 3 Eigen cultuur, identiteit en taal 4 Transparantie / integriteit Meer inbreng, invloed weten regelgeving Invloed op keuze rijksvertegenwoordiger Betere voorbereiding CNweek inclusief communicatie naar bevolking Burgerparticipatie/ medezeggenschap bevolking Bonaire Optimalisering functioneren Meerjaren kapitaalbegroting Systematisering Interesse in, waarde, belang, rekening houden met en behoud van eigen cultuur, identiteit en taal Model leiderschap en huidig politiek systeem Meer gebruikmaken van mogelijkheden tot inspraak, wijzigen en formuleren van wetten (Op tijd) reageren op wetsvoorstellen Bij uitblijven inbreng OLB, rechtstreeks inbreng vragen aan organisaties al of niet via NGO s Wetten opstellen in afstemming met eilandsverordeningen Verkiezingen houden voor rijksvertegenwoordiger Vetorecht voor OLB invoeren en uitoefenen bij het niet naar behoren presteren van de rijksvertegenwoordiger Rijksvertegenwoordiger bij laten dragen aan eliminatie van corruptie door (meer) supervisie Orgaan aanstellen voor het voorbereiden, faciliteren, coördineren en bewaken van zaken voor het OLB ten behoeve van de onderhandelingen tijdens de CN-week Betere interne en externe communicatiestructuur invoeren Website OLB updaten (communicatiestructuur/ website van RCN kan tot voorbeeld strekken) Het volk meer betrekken Opinie van volk op een structurele manier raadplegen Opschonen ambtelijk apparaat Rouleren van topfuncties Projectmatig werken invoeren Vaststellen van doelstellingen en visies Opstellen van meerjarenplan en -begroting Laten opnemen van meerjarenbegroting Bonaire in Rijksbegroting Fondsen werven/lobbyen voor financiering software Proces en projectmatig werken en registreren implementeren Tijdslijn uitzetten voor vergunningsproces en boetes introduceren bij overschrijden tijdslijn Betere behartiging van de eigen cultuur Stimuleren van Papiamentu als officiële taal in het bedrijfsleven Vanuit de overheid een bewustwordingscampagne initiëren in de scholen De politiek verzakelijken en uitsluitend bezig gaan met inhoud en niet met collega-politici De politiek richten op het algemeen belang en niet op het belang van de partij Opleiden en trainen politici om mentaliteitsverandering tot stand te brengen Focussen van politiek op continuïteit regering Politieke stabiliteit realiseren door zetels in handen te houden van de partij in plaats van eilandraadsleden Korte termijn Korte termijn Korte en middellange termijn 25

25 Integriteit bestuurlijk apparaat Controle Inzicht in verdeling inkomsten en uitgaven Veel meer professionals met een hoge arbeidsethiek aanstellen binnen het ambtelijk apparaat Gedragscode introduceren binnen het ambtelijk apparaat Teruggeven van verantwoordelijkheden aan het OLB opdat lokale bestuurders kunnen worden aangesproken en zich niet kunnen verschuilen Eilandsraad vetorecht geven en/of eindbeslissing bij eilandsraad laten Oppositieleden banen geven binnen de overheid, opdat iedereen (ongeacht politieke achtergrond) samen kan bijdragen aan een gemeenschappelijk doel dat uiteindelijk zal leiden naar een beter Bonaire en zal zorgen voor meer transparantie Boekhouding ambtelijk apparaat openbaar maken. Plannen inhoudelijk openbaar maken en communiceren Duidelijkheid en helderheid scheppen over de inkomsten die Bonaire genereert en dan met name in verhouding tot de bedragen die weer in Bonaire worden geïnvesteerd Meer zeggenschap over en meer invloed van Bonaire op de investeringen Afgevaardigden en deelnemer voor de start van de dialoogsessie 26

26 7 Conclusie en aanbevelingen 7.1 Conclusie De bevolkingsdialoog over Hoe nu verder/kon sigui awor? heeft veel resultaten opgeleverd op verschillende gebieden en is in meer dan één opzicht een succes te noemen. Zo blijkt ook uit de reacties van de deelnemers tijdens de evaluaties die aan het eind van de sessies werden gehouden. In totaal hebben 52 deelnemers die een afspiegeling vormden van de Boneriaanse samenleving zich uitgesproken, hun meningen, visies, kennis en ervaringen met andere deelnemers gedeeld en met elkaar nagedacht over oplossingen. Iedereen deed actief mee en hield de dialoogregels in acht, iedereen kon zijn of haar zegje doen, iedereen voelde zich betrokken bij de zoektocht naar oplossingen voor de uitdagingen waarvoor Bonaire zich geplaatst weet. De 140 meer of minder SMART geformuleerde oplossingen in dit eindrapport getuigen daar op zichzelf al van. Voor sommige groepen of deelnemers was het niet altijd even gemakkelijk om zich te houden aan de oplossingsgerichte benadering (Situatie Idee Hoe Gewenst resultaat SMART geformuleerd) in de praktijk van de dialoog. Emoties, gevoed door zelf ervaren grote en minder grote al of niet schrijnende problemen en frustraties in het dagelijks bestaan van de deelnemers hielden de gemoederen soms flink bezig. Toch werd de stap naar het denken in en praten over oplossingen, het Hoe nu verder/ Kon sigui awor?, al of niet met behulp en op aandringen van de procesbegeleiders, door iedereen gemaakt. Alle groepen formuleerden immers voor de totaal 15 onderwerpen 37 noodzakelijk geachte veranderingen dan wel voorwaarden en 140 oplossingen om het gewenste resultaat voor alle drie de thema s Sociaal (armoedebestrijding), Ontwikkeling (economisch) en Representativiteit te bereiken. De rode draden gedurende de verschillende dialogen van de vijf groepen waren bij elke groep anders. Zo ging het voor de ene groep vooral om het gehoord en erkend worden, vormden voor de andere groep ondernemerschap, educatie en infrastructuur de belangrijkste schakels, waren voor weer een andere groep de mindset, bewustwording en bewustmaking van de huidige situatie van Bonaire cruciaal, hield de volgende groep vooral het belang van de cultuur, identiteit en taal van de Boneriaan en het feit dat hij naar de mening van de groep meer voor zichzelf op zou moeten komen voor ogen en leek bij de laatste groep de focus vooral gericht op een gelijke, eerlijke, open en transparante verdeling van bronnen, middelen, kennis en materialen. De algemeen gedeelde zorg tenslotte was of Nederland wel afdoende notie zou nemen, zich rekenschap zou geven en zich iets zou aantrekken van deze bijdrage van de gemeenschap van Bonaire. Dit laatste zal moeten blijken in de toekomst. De toekomst zal uitwijzen in hoeverre de volksvertegenwoordiging van beide entiteiten daadwerkelijk doordrongen is van democratische kernwaarden, principes en in de grondwet vastgelegde normen en beginselen. 27