MILITAIR HOSPITAAL ANTWERPEN

Transcriptie

1 MILITAIR HOSPITAAL ANTWERPEN Winnend wedstrijdontwerp voor de herontwikkeling van een voormalig militair hospitaal tot een residentiële stadswijk. opdrachtgever locatie data procedure status type AG Vespa, Vanhaerents, Matexi Antwerpen 2005 heden wedstrijd, laureaat in uitvoering residentieel gebouw, masterplan oppervlakte ± m² budget (excl. BTW en erelonen) team i.s.m. fotografie Lieven Achtergael, Stéphane Beel, Guy Van Seters, Dirk Liekens, Sander Verhanneman, Sofie Philips, Joke Kindt, Frederique Nys, Adrian Vankeirsbilck, Jonas Marga, Tine Bulckaen, Karen Willemyns, Isabelle Dierickx Stéphane Beel (ontwerp architectuur), 360 Architecten (ontwerp architectuur), Collectief Noord (ontwerp architectuur), uaps (ontwerp masterplan), Michel Desvigne Paysagistes (ontwerp openbaar domein), Grontmij (studies stabiliteit en technieken), Talboom (studie openbaar domein) Toon Grobet, Stany Dederen

2 Masterplan De site van het Militair Hospitaal Antwerpen vormde door het militaire karakter van de plek jarenlang een ontoegankelijke, afgesloten enclave en een blinde vlek in het collectieve geheugen. De herbestemming van de site betekent de unieke kans om een operatie van stadsvernieuwing uit te voeren op een terrein met een aanzienlijke oppervlakte en dito mogelijkheden, zowel intern als voor omgeving. Een van de grote uitdagingen van het project ligt enerzijds in het omgaan met de randen, toegangen en relatie van het Militair Hospitaal - Arsenaal met zijn omgeving en anderzijds in het herbestemmen van de site zonder zijn specifiek karakter te verliezen. Het Militair Hospitaal Antwerpen zal de schakel vormen tussen de Posthofwijk en de Zurenborgwijk. De nieuwe woonbuurt versterkt de kwaliteiten van deze wijken en kan flexibel omgaan met wijzigingen in haar omgeving. Het ontwerp draagt de mogelijkheid in zich om te evolueren zonder hierbij haar eigen identiteit als voormalige enclave te verloochenen. Naast een hoge interne leefbaarheid streeft de nieuwe woonbuurt naar een zo groot mogelijke openheid naar de buurt. Deze ontvankelijkheid uit zich in het maximaliseren van de open ruimte en in het beperken van het aantal wooneenheden. De site wordt autovrij gemaakt om een gelijkwaardige beleving van het openbaar domein mogelijk te maken voor zowel bewoners als bezoekers. De inritten van de ondergrondse parkings voor de bewoners en de bovengrondse staanplaatsen voor bezoekers bevinden zich bijgevolg aan de rand van het terrein. Parallel met de Lange Leemstraat is een langgerekt park van 1,44 ha voorzien. De lange perspectieven van het Militair Hospitaal, die uitzonderlijk zijn voor een stedelijk bouwblok, worden uitgebreid en versterkt door het park haaks erop te plaatsen. Het park neemt de bestaande waardevolle bomen in zich op. Door de positie van het park en de beperking van het aantal rechtstreekse toegangen van woningen via het park is het park evenveel op de bestaande omgeving als op de nieuwe buurt gericht. De langgerekte open ruimte van het park in het noorden wordt in het zuiden aangevuld met de compacte open ruimte van het Paradeplein tussen de kapel en de generale staf. Het publieke karakter ervan wordt versterkt door publieke functies te voorzien in de gebouwen die het Paradeplein omringen. De monumentale as langsheen de te behouden noord-zuidgevel verbindt het park en het Paradeplein. Bovendien is de as de voornaamste verbinding tussen Posthof en Zurenborg. De monumenten vormen op die manier geen solitair en statisch gegeven maar een levendig onderdeel van het stedelijk weefsel. Naast deze grootschalige publieke ruimte bestaat de open ruimte uit een reeks in elkaar overlopende kamers. Het zijn kleinere publieke ruimtes op schaal van de nieuwe bebouwing. Om de nadruk te leggen op het landschappelijk karakter van de wijk worden conventionele, lange straten vermeden. De gehele site is veeleer als een stedelijke tuin geconcipieerd, waar densiteit geplaatst wordt in een informeel groen kader. De bakstenen tuinmuur en de bestaande randbebouwing beschrijven de historische enclave. Alleen waar met nieuwe bebouwing een antwoord kan geboden worden op de aanwezige wachtgevels van de aanpalende bebouwing wordt er nieuwbouw ingeplant op de randen. Op die manier blijft het eigen karakter van het binnengebied bewaard en kan bij het toekomstig vrijkomen van randpercelen de doorwaadbaarheid van de site nog vergroten.

3 Het project voorziet in een gedifferentieerd woningaanbod. De voorgestelde typologieën gaan van stadswoningen en appartementen tot sociale woningen en lofts. Het aantal wooneenheden is beperkt tot 420. Hierdoor wordt de druk op het gebied en de omgeving beperkt en verbetert de woonkwaliteit. De bouwhoogtes houden rekening met de afstand tot en de privacy van de bestaande randen. Door een verscheidenheid aan perspectieven van het bestaande ten opzichte van het nieuwe ontstaat een leesbaar en harmonieus geheel met de tuin als drager.

4 Deelproject Noord-Zuid Renovatie Noord Zuid Renovatie is een onderdeel van het masterplan Militair Hospitaal Antwerpen. Door de langgerekte vorm van het gebouw vormt het een fysieke en ruimtelijke grens binnen de site (tussen het Hospitaal en het Arsenaal). Tegelijkertijd is het lange perspectief langs de beschermde westgevel beeldbepalend voor het hospitaalgedeelte. De vertande oostgevel van het gebouw vormt de overgang naar het Arsenaal. De kleinere open ruimtes die door deze grillige gevel worden omsloten zijn ingericht als parkkamers waaraan de verschillende (grondgebonden) appartementen zijn gelegen. Voor het renovatieconcept werd geopteerd om de intrinsieke basiskwaliteit van het gebouw zo veel mogelijk in tact te laten en zelfs te versterken. Het gebouw is opgedeeld in grote open ruimtes die tevens de dragende structuur van het gebouw vormen. Op een aantal minimale aanpassingen na kon deze structurele blauwdruk van het gebouw als basis worden genomen voor een opdeling in verschillende entiteiten. De sterk geaccidenteerde achterzijde van het gebouw zorgt ervoor dat er een grote variëteit in appartementen ontstaat, ondanks de quasi rechthoekige basismodules voor de woongelegenheden De wooneenheden zijn ontsloten via circulatiekernen of hebben hun eigen voordeur op het openbaar domein. Zowel voor de circulatiekernen als voor de private voordeuren is uitgegaan van bestaande buitendeuren. Door de gegeven extreme geometrische eigenschappen van het gebouw zijn er heel wat toegangen nodig om alle wooneenheden te kunnen ontsluiten. Er zijn vijf verticale circulatiekernen voorzien. De meeste bevinden zich op dezelfde plaats van de oorspronkelijke traphallen. De Noord-Zuid Renovatie telt uiteindelijk 30 wooneenheden, een kantoorruimte, een gemeenschappelijke binnentuin en een fietsenberging.

5 Het bestaande zadeldak op het gebouw werd gesloopt en vervangen door een nieuwe éénlagige optopping. Doordat de proporties en de positie van de ramen in de optopping aansluiten bij die van het bestaand gebouw ontstaat een grote visuele samenhang tussen het bestaande gebouw en de optopping. Een brede schaduwvoeg scheidt de optopping subtiel van het bestaande gebouw en kondigt de beëindiging van het volume aan. De beschermde westgevel is, op de ingrepen van de optopping en een oost-west-verbinding na, zoveel mogelijk gerespecteerd en in ere hersteld. Ramen die in de loop der tijd dichtgemetst zijn, worden opnieuw opengewerkt en deuren blijven zoveel mogelijk op dezelfde positie. Herstellingen gebeuren in baksteen in een kleur die aansluit bij de huidige kleur van het gebouw. De structuur van de luifel werd gerestaureerd en kondigt de verschillende voordeuren aan. De westgevel wordt zo weinig mogelijk geaccidenteerd door uitpandige terrassen, erkers... waardoor de langgerekte perspectieven langs de noord-zuid-as bewaard blijven. De verschillende soorten buitenruimtes maken de nieuwe functie van het gebouw herkenbaar en nuanceren het militaristische karakter van het gebouw. Op het gelijkvloers hebben de wooneenheden een uitpandig terras dat als plint tegen gebouw werd geplaatst. Deze terrassen sluiten aan op de verschillende parkkamers. De binnenkoer verschaft toegang tot twee circulatiekernen. De binnentuin fungeert als collectieve tuin voor de drie wooneenheden die hun eigen terras hebben in deze tuin. Op het eerste niveau zijn er langgerekte terrassen langs de oostgevel voorzien. Deze hebben een breedte van twee meter en worden gedragen door een staalstructuur. De woonheden die geen toegang hebben tot deze terrassen zijn voorzien van een erker. Op de tweede verdieping zijn alle terrassen inpandig waardoor de optopping niet al te nadrukkelijk de aandacht ten opzichte van de gemaniëreerde historische westgevel.

6

7

8 Deelproject Noord-Zuid Nieuwbouw De gevelopeningen zijn gepositioneerd in functie van privacy, bezonning en zichten. De verticaliteit en ritmering van de ramen tracht aan te sluiten bij het bestaande noord-zuidgebouw (gerenoveerd tot Noord-Zuid Renovatie), zonder te kopiëren. De ramen op de derde verdieping zijn dieper gelegen in het gevelvlak en zorgen hier voor horizontaliteit als verwijzing naar de optopping van het naburige volume. Alle wooneenheden hebben zichten naar het Arsenaal en het Hospitaal, respectievelijk aan de oost- en westzijde. De meerderheid van de wooneenheden heeft aanvullend nog een derde oriëntatie. Elke woning heeft een specifieke buitenruimte naargelang haar positie in het gebouw en haar relatie tot de omgeving. In de westgevel worden inpandige terrassen voorzien met zicht op de paviljoenen en het park, in de zuidgerichte gevels komen inpandige terrassen voor, met zicht op de parkkamers in de zone Arsenaal. Daarnaast biedt de volumetrie de mogelijkheid tot verschillende dakterrassen met een gevariëerde orientatie. Inkijk wordt vermeden door het gelijkvloers een 80-tal centimeter op te tillen ten opzichte van het maaiveld. Het gebouw wordt immers volledig vrijstaand ingepland in een zeer publieke zone, met straten aan de vier zijden. Alleen aan de noordzijde wordt de hoogte van het maaiveld aangehouden, gezien hier een publieksgerichte functie wordt voorzien. De invulling van deze ruimte kan commercieel, horeca, diensten of vrij beroep zijn. De toegangen tot de noordelijke en centrale traphal bevinden zich aan de monumentale as aan de westzijde. Een inpandige trap leidt naar de gemeenschappellijke lifthal. De liften zorgen eveneens voor een rechtstreekse ontsluiting van de parkeergarage naar de verschillende appartementen. Vanuit de lifthal is een traphal voor evacuatie bereikbaar. Aan de zuid-oostelijke zijde van het gebouw wordt zowel de publieke ontsluiting van de ondergrondse parking voorzien als de inkomhal van de zuidelijke traphal. Onder de luifel wordt een toegangselement met geïntegreerde hellingsbaan en luie trap verwerkt. De dakvolumes bevatten onder meer de liftuitloop en schachten voor leidingen.

9 Deelproject Arsenaalwoningen De Arsenaalwoningen tellen drie bouwlagen, met als gevolg een horizontaal doorlopende dakrand. Als gevelmateriaal wordt een baksteen gekozen met rood-bruine kleur. Hierdoor vormen alle woningen van het S- vormige blok een samenhangend geheel. Deze S-schakeling past helemaal binnen de algemene visie van het masterplan en de opbouw met grootschalige gebouwen in het bestaande Militair Hospitaal. De differentiatie van de individuele rijwoning wordt versterkt door de noord- en oostarm van de S een verschillende perceelsbreedte toe te kennen en in beide reeksen twee verschillende typeplannen te schakelen. De perceelsbreedte is in de gevel leesbaar door middel van een terugliggende en woningscheidende voeg, waardoor de schaal van de volledige gevel teruggebracht wordt tot die van de individuele woning. De inplanting van twee sociale woningblokken en de keuze van verschillende kleuren houten buitenschrijnwerk maken de rijwoningen verder leesbaar. Woningtype 1 zijn de kleinste woningen en hebben, as op as, een perceelbreedte van 5,35 meter en een zuidgerichte tuin. Vanwege de geringe perceelsbreedte wordt ernaar gestreefd de leefruimtes doorzon te maken. Dit om een maximaal ruimtegevoel en zicht op de noordelijke parkruimte te verkrijgen. Om privacy te garanderen ten opzichte van dit park zijn de leefruimtes op een hoger niveau geplaatst. Hierdoor wordt de verbinding met het sterk private dakterras gemaximaliseerd en kan de minder private, kleine tuin als speelruimte of meer functionele koer gaan fungeren. Een tweede type is een hoekwoning die in de nabijheid staat van de kopse gevel, met mogelijke slagschaduw tot gevolg. Om de lichtinval te maximaliseren wordt er daarom geopteerd de leefruimtes op de eerste verdieping te

10 organiseren. Op de benedenverdieping wordt (vanwege het publieke karakter van het perceel) een praktijkwoning voorzien. Deze beslaat de ganse oppervlakte van het perceel. Dit maakt het mogelijk om op op het dak van de praktijk een terras rechtstreeks te koppelen met de leefruimtes. Bij type 3 worden de belangrijkste leefruimtes rechtstreeks aan de tuinzijde gepositioneerd. Een vide zorgt voor voldoende lichtinval, ook dieper in het interieur. De positie van de woning op het dak van de parking maakt het mogelijk om een rechtstreekse verbinding met een private parkeerbox te maken. Het vierde woningtype is breder en hebben, as op as, een perceelbreedte van 5,96 meter en een grote stadstuin. Daarom is er geopteerd om de belangrijkste leefruimtes aan deze tuin te organiseren. Waar mogelijk, met name waar de straat verbreedt in een parkruimte zijn ook leefruimtes aan de oostzijde (voorzijde) geplaatst. Deze specifi eke organisatie is leesbaar in gevel door middel van een erker. Iedere woning heeft zijn eigen voordeur aan het openbaar domein. Via een collectieve, private steeg aan de binnenzijde van het S-vormige blok worden alle achterzijden van de woningen toegankelijk gemaakt. Deze achterdeur geeft toegang tot de individuele tuin. Aangezien het militair hospitaal autovrij gemaakt is, is het niet mogelijk en toegelaten op het eigen perceel een wagen te parkeren. De wagen kan geparkeerd worden in de ondergrondse parkeergarage. Bezoekers kunnen op de daartoe voorziene parkeerplaatsen, op de betonverharding van het openbaar domein, parkeren.

11

12 Deelproject Parkappartementen Ten westen van de noord-zuid-as, bevindt zich het park, met daarin drie woontorens. Dit deelproject bevindt zich momenteel nog in bouwaanvraag.