Voeding in de middeleeuwse stad
|
|
- Juliaan Hendriks
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Voeding in de middeleeuwse stad Materiaal: - PowerPoint: Voeding.ppsx - Audioverhaal: EtenEnDrinkenBijArmEnRijk.mp3 - Werkbundel: Voeding.pdf - Hand-outs: dia s uit de PowerPoint (in de tekst wordt er verwezen naar dia s uit de PowerPoint, in de bijlage vind je een uitprint van de bijhorende dia s) - Bijlage: Tekst van het audioverhaal Eten en drinken bij arm en rijk. Werkwijze: In het audiofragment van vraag 1 krijgen de leerlingen een algemeen beeld over voeding in de middeleeuwen. Laat de leerlingen het geluidsfragment één keer beluisteren. Daarna overloop je samen met de leerlingen de vragen en beluisteren ze het fragment voor de tweede keer. Ditmaal vullen ze de antwoorden op de vragen in. Daarna is er een klassikale bespreking en verbetering. Hierna kan je een klasgesprek beginnen over voeding hier bij ons. - Wat eten jullie graag? - Eten jullie veel? - Heb je er al eens bij stil gestaan hoe duur voeding is? (Je kan hier de vergelijking maken met de prijs van een steak en de prijs van een worst.) Na het klasgesprek kan je dit terugkoppelen naar vraag 2. Hier gaat het over het verband tussen het inkomen, de prijs van voeding en hun voedingswaarde. Vraag 3 haalt de eetgewoonten van de rijken aan. [dia 2] Laat de leerlingen de afbeelding grondig bestuderen en laat ze daarna zelfstandig de vragen oplossen. Daarna volgt er een klassikale verbetering. Je kan hier de extra dia s gebruiken om de leerlingen wat meer achtergrondinformatie te geven. [dia 3 dia 9] Vraag 4 gaat over de tafelmanieren. [dia 10] Laat de leerlingen de afbeelding aandachtig bekijken en laat ze er dan even over brainstormen. Laat daarna het juiste antwoord invullen.
2 2 ACHTERGRONDINFORMATIE: 1 Zich voeden, zich kleden en zich beschutten zijn de eerste materiële behoeften van mensen. Het zijn ook middelen waarmee zij zich tonen aan de buitenwereld en zich onderscheiden van anderen. Dit was in de middeleeuwen niet anders dan nu. Wat wel anders was in de Middeleeuwen waren de eetgewoonten. De dagloners hadden een sobere maaltijd. Bij de rijken was het menu gevarieerder. Vóór de invoering van de aardappel (18 de eeuw) was zwart roggebrood het dagelijks brood in tegenstelling tot het witte tarwebrood of herenbrood. Deze twee laatste waren weggelegd voor de rijkere mensen. Het roggebrood vulde de lege magen wel beter dan andere broden omdat het zwaarder was en dus de honger voor langere tijd kon wegnemen. De gewone man had geen gevarieerde voeding met als gevolg dat hij een tekort had aan bepaalde voedingsstoffen zoals eiwitten, vitaminen, koolhydraten, Hierdoor was hij heel vatbaar voor ziekten. De meerderheid van de bevolking kon zich ook geen vlees veroorloven. Dit was weggelegd voor de rijken, die vlees consumeerden in overvloed. Als je als gewone man toch vlees kon kopen dan was dit van slechte kwaliteit. Zo werd bijvoorbeeld vlees van zieke dieren en ingewanden in pensen verwerkt. Ook haring kwam vaak als alternatief op de tafel van de gewone man. Om de eentonige voeding van de gewone man aan te vullen, ging men ook peulvruchten eten. Dit was een goede vervanging voor vlees aangezien het ongeveer dezelfde voedingswaarde heeft. Andere groenten die men reeds gebruikte waren prei, kool en ui. Om vlees te kunnen bewaren hebben wij onze diepvries en koelkast maar in de middeleeuwen had men die nog niet. Men maakte toen overvloedig gebruik van zout om het vlees langer te kunnen bewaren. Een nadeel was dat het vlees dikwijls zo sterk gezouten was dat het niet echt eetbaar meer was en dat men er heel veel dorst van kreeg. Men dronk niet veel water aangezien dit sterk vervuild was door het afval dat op straat lag en de vuiligheden die in de slotgracht terecht kwamen. Als vervanging dronk men bier, gemaakt van granen en met een laag alcoholgehalte (je kan het vergelijken met ons tafelbier). Er kon dus veel van gedronken worden. Het bier zorgde ook dat het dorstige gevoel, dat men kreeg door het sterk gezouten vlees te eten, verdween. Naast bier dronk men ook af en toe goedkope tafelwijn. De komst van de aardappel betekende een ommekeer want de opbrengst was negen tot tienmaal groter dan de opbrengst van een veld graan. Bovendien is de plant veel minder gevoelig voor slecht weer. Het voedingspakket van de gewone man werd wat uitgebreid en hij had nu voldoende voedsel maar de voeding bleef eentonig. 1 Bronnen: - BERINGS, G., e.a., Historia 3., Pelckmans, Kapellen, 2007, p DECAT, F., e.a., Storia 3 TSO., Van In, Wommelgem, 2006, p LANGLEY, A., Ooggetuigen: middeleeuwen., Standaard, Antwerpen, 1997, p SWERTS, J., e.a., Tekens 3.2., Standaard uitgeverij, Antwerpen, 199, p WOUDSTRA, B., Voedsel in de vroege middeleeuwen, internet, (
3 Bij de rijken was het helemaal anders. Zij toonden hun afkomst ook aan tafel. Ze hadden een overvloed aan voedsel en er was een grote vraatzucht. Er werden ook feesten georganiseerd waar gerechten in meerdere gangen werden opgediend. Ze aten regelmatig grote hoeveelheden vlees waaronder wild en gevogelte. 3 Er bestonden maar weinig gemakkelijke manieren om voedsel goed te houden, dus er was een grote kans dat vlees of melkproducten bedierven. In de middeleeuwse keuken werden dan ook veel sterke kruiden en specerijen zoals peper, saffraan, kaneel en komijn gebruikt, om de smaak van bedorven voedsel te helpen verhullen. Deze specerijen werden door kooplui vanuit het Oosten naar Europa gehaald en waren ontzettend duur. Ze waren dus enkel weggelegd voor de rijken. Het bord waaruit wij nu eten kende men nog niet in de middeleeuwen. Meestal gebruikte men een stuk brood waarop men het vlees en dergelijke legde. Wanneer men gedaan had met eten, at men het stuk brood op of wierpen ze het toe aan de armen. De rijken gebruikten af en toe een tinnen snijplank waarop ze vlees konden snijden. [dia 3 dia 7] Het verschil in stand kon ook afgeleid worden van de tafel waaraan men zat. De hoge tafels waren voorbehouden voor de edelen en de hoge clerus. Het gewone volk zat aan lage schragentafels. Het tafelgerij van de gewone man verschilde ook van dat van de rijkeren. Bij de gewone man stond er veel houten tafelgerij op de tafel terwijl bij de rijken mooi versierde aardewerken stukken op tafel stonden. De rijken zaten slechts aan één kant van de tafel, met hun rug naar de muur. Op die manier konden de bedienden het eten gemakkelijker opdienen. Een andere reden was dat er tussen de gangen door voor amusement gezorgd werd door acrobaten en zangers. Door maar aan één kant van de tafel plaats te nemen had iedereen dus een goed zicht op het amusement tussen de gangen door. Het eten werd klaargemaakt in potten boven een open vuur. [dia 8 dia 9] De potten werden hierboven bevestigd met behulp van een driepikkel. De hanger waaraan de pot bevestigd werd had verstelbare standen zodat de pot hoger of lager boven het vuur gehangen kon worden.
4 4 OPLOSSINGEN WERKBUNDEL 1 Beluister het audioverhaal Eten en drinken bij arm en rijk 2 en los de onderstaande vragen op. a b c d e Welk voedsel komt er op tafel bij de armen? Uien, kolen, prei, erwten, granenpap, brood en groentesoep, heel af en toe vis en vlees Welk voedsel komt er op tafel bij de rijken? Hazen, patrijzen, ganzen, zwanen, roerdompen, mezen (= gevogelte), speenvarkens, lammetjes (= vlees), snoeken en karpers (= vis) Waarmee worden de gerechten van de rijken op smaak gebracht? Kruiden, honing, vet Wat gebruiken de rijken als bord om hun vlees op te snijden en wat doen ze hiermee na de maaltijd? Ze krijgen een stuk brood waarop ze hun vlees kunnen snijden. Na het feest geven ze het aan de hongerigen die bij de poort van de burcht wachten tot het feest afgelopen is. Waarom kan je stellen dat vraatzucht bij de rijken een grote zonde is? Er wordt heel veel eten gemaakt, meer eten dan ze kunnen opkrijgen terwijl de armen hongersnood hebben. 2 We weten dat de gewone man in de middeleeuwen voornamelijk brood at. Verklaar aan de hand van onderstaande tabel waarom. Document 1 Aantal beschikbare calorieën wanneer een ongeschoolde arbeider in het Ancien Régime zijn volledige dagloon besteedt aan een bepaalde voedingsstof. Roggebrood Erwten Kaas Boter 7120 Rundvlees 3940 Bron: DECAT, F., e.a., Storia 3 TSO., Van In, Wommelgem, 2006, p.105 document 2. (Uit H. VAN DER WEE, Voeding en dieet in het Ancien Régime.) Wanneer ze hun volledige dagloon besteden aan roggebrood dan hebben ze meer voedingswaarde dan wanneer ze dit besteden aan rundvlees. Ze moesten ervoor zorgen dat ze niet zouden omkomen van de honger en kozen dus voor het goedkoopste product want hier konden ze veel meer van kopen. 2 Bron: - BERINGS, G., e.a., Historia T3., Pelckmans, Kapellen, 2006, p
5 5 3 Bekijk onderstaande afbeelding en los de bijhordende vragen op. Document 2: Aan tafel in de late middeleeuwen (miniatuur, Brugge, ca. 1467) 3 a b c Waarom zit men volgens jou maar langs één kant van de tafel. Zo kon men de mensen makkelijker bedienen en zat iedereen op een rij. Waarom zit de heer onder de hemelbaldakijn? Zo wordt er getoond wie de organisator is van het feest en dat hij de meerdere is. Bespreek kort en bondig het uitzicht van de feesttafel (tafellinnen, servies, ). Het tafellinnen is aan de uiteinden mooi versierd. Er staan slechts enkele bekers en borden op tafel. 3 Bron: - BERINGS, G., e.a., Historia 3., Pelckmans, Kapellen, 2007, p. 28 document 1a.
6 4 Bekijk onderstaande afbeelding aandachtig en los daarna de bijhorende vragen op. 6 Document 3: Aan tafel in de late middeleeuwen (miniatuur, Brugge, ca. 1475) 4 a b Je merkt een duidelijk verschil op vlak van tafelmanieren tussen de tafel onderaan en de tafel bovenaan. Leg uit welke verschillen je ziet. Bij de tafel bovenaan gedragen de mensen zich fatsoenlijk. Ze eten rustig en zitten op een juiste manier aan tafel. De tafel onderaan ziet er heel anders uit. De mensen hebben geen tafelmanieren. Ze zitten met hun ellebogen op tafel, er is iemand van de bank gevallen, Er is meer bedrijvigheid aan de onderste tafel dan bij de bovenste tafel. Op de miniatuur is er naast het verschil in tafelmanieren nog een duidelijk verschil tussen de twee tafels. Leg het verschil uit en verklaar hierbij ook de reden van het verschil. De tafel bovenaan de tekening is hoger en staat op een verhoog. Hieraan zitten de rijken. De tafel onderaan is een lagere schragentafel waaraan de gewone man zat. Doordat de tafel van de rijkeren hoger stond konden zij neerkijken op de gewone man. 4 Bron: - BERINGS, G., e.a., Historia 3., Pelckmans, Kapellen, 2007, p. 28 document 1b.
Infofiche 1. Eten: vroeger en nu. Doelstellingen
Infofiche 1 Doelstellingen De leerlingen zien in dat het voedingsaanbod en de voedingsgewoonten sterk zijn veranderd in de loop van de geschiedenis. De leerlingen kunnen een verband leggen tussen de toenemende
Nadere informatieWerkblad. Eten: vroeger en nu. Materiaal. Hoe gaan we te werk? Leestekst. 5 de leerjaar. Schrijf- en tekengerief
Materiaal Schrijf- en tekengerief Hoe gaan we te werk? Opdracht 1 Hieronder vind je een fragment uit De tafel van arm en rijk (bron: http://www.20eeuwennederland.nl/, thema Eten en drinken ). Lees aandachtig
Nadere informatiePak voor de activiteit Hoe eten astronauten? de foto van de etende astronaut uit de bijlage.
Mensen in de ruimte GROEP 5-6 58 50 minuten 1 en 23 Pak voor de activiteit Hoe eten astronauten? de foto van de etende astronaut uit de bijlage. De leerling: weet dat voedsel in de ruimte gaat zweven weet
Nadere informatie1. Streep de foute antwoorden door. Vroeger kwam het voedsel vooral uit de buurt / Nederland / de rest van de wereld.
Opdracht 1 Deze week ga je drie dagen bijhouden wat je allemaal eet en drinkt op een dag. Dat schrijf je op het menu, dat je van je juf of meester krijgt. Opdracht 2 Je krijgt een menu van ongeveer 100
Nadere informatieNaam: GEZOND ETEN. Hoe je gezond kan eten zie je in de Schijf van Vijf.In het midden staan de 5 regels hoe je gezond kan eten:
Naam: GEZOND ETEN Gezonde voeding zorgt voor een gezond lichaam. Als je daarbij genoeg beweegt blijf je op een gezond gewicht. Daardoor word je minder snel ziek. Hoe je gezond kan eten zie je in de Schijf
Nadere informatieRECEPTEN. Het boek Romeinse tweeling. speelt zich af in de eerste eeuw. na Christus. Ben je benieuwd. wat de mensen toen aten?
RECEPTEN Het boek Romeinse tweeling speelt zich af in de eerste eeuw na Christus. Ben je benieuwd wat de mensen toen aten? Probeer dan deze recepten uit. Ze komen van verschillende websites en zijn allemaal
Nadere informatieLeesboekje eten en drinken
Leesboekje eten en drinken Leesboekje Eten en Drinken Pagina 1 Dit is de groente Dit is het fruit. Dit is de sinaasappel. Dit is de banaan. Dit is de tomaat. Dit is de appel. Dit zijn de druiven. Dit is
Nadere informatieDe aardappel: van het veld tot op je bord
Lesinfo De aardappel: van het veld tot op je bord 1.1. Doelstelling De leerlingen inzicht geven in: de oorsprong van een aardappel en welke weg deze aflegt van het veld tot op je bord, de verschillende
Nadere informatieWonen in de middeleeuwse stad
1 Wonen in de middeleeuwse stad Materiaal: - PowerPoint Wonen.ppsx - Filmfragment: HoutenHuizen.wmv - Filmfragment: BijDeMensenThuis.wmv - Werkbundel: Wonen.pdf - Hand-outs: dia s uit de PowerPoint (in
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 3. Voeding 6. Slaap 22. Houding 30. Naar de dokter 37. Kleding 65. Mode 74. Kleding wassen 77
Inhoud Voorwoord 3 Voeding 6 Slaap 22 Houding 30 Naar de dokter 37 Kleding 65 Mode 74 Kleding wassen 77 6 VOEDING Weet wat je eet Je eet elke dag. Alles wat je eet (en drinkt) heet voeding. Is elke voeding
Nadere informatieEen gezonde lunch. Een gezonde lunch. Ontbijt en energie
Een gezonde lunch Een gezonde lunch Ga met folders van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding een gezonde lunch voor jezelf maken. Zoek daarvoor eerst uit wat er precies in een gezonde lunch moet zitten.
Nadere informatieProeven van een dagje zonder vlees: kikkererwtenballetjes
Proeven van een dagje zonder vlees: kikkererwtenballetjes Ingrediënten 170 g tomatenpuree 1 ui 1 bosje koriander olijfolie kurkuma 500 g gekookte kikkererwten uit blik kaneel 1 teentje look gember 1 bosje
Nadere informatieWAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten?
WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? Alles wat je eet en drinkt noemen we voedingsmiddelen. Voorbeelden hiervan zijn: brood, boter, groenten en vlees. In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen:
Nadere informatieVoedsel bewaren. Lesinfo. 1.1. Doelstelling. 1.2. Benodigdheden. 1.3. Inleiding
Lesinfo Voedsel bewaren 1.1. Doelstelling De kinderen aantonen dat het belangrijk is om voedsel op de juiste manier te bewaren en een verband kunnen leggen tussen voedingsmiddelen en de geschikte bewaarmethode.
Nadere informatieGezonde voeding. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? De betekenis van eten voor mensen. Gezonde voeding
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over gezonde voeding. Nu vraag je je misschien af wat dit met de horeca te maken heeft. Gasten komen toch naar een horecabedrijf om lekker te eten en toch niet
Nadere informatieDe nieuwe voedingsdriehoek: kompas voor een gezond leven. Nina Van Den Broecke 30/09/2018
De nieuwe voedingsdriehoek: kompas voor een gezond leven Nina Van Den Broecke 30/09/2018 Inhoud 1. Nieuwe voedingsdriehoek: waarom en hoe? 2. De voedingsdriehoek Inhoudelijke visie Gezond Leven tips 3.
Nadere informatieWat aten mensen vroeger?
Op onderzoek in Ledeberg... Wat aten mensen vroeger? We trokken op onderzoek uit met onze klas. Dank je wel aan alle lieve mensen van Ledeberg die ons zo gastvrij ontvangen hebben en ons zo veel verteld
Nadere informatieElk van deze oefeningen kan aangevuld worden met het stappenplan: boterham smeren (zie bijlage) het knutselblad De berenbakker (zie bijlage)
smeert een boterham 1. De voedingsdriehoek kennismaken met en ontwerpen van een voedingsdriehoek Samen met de kinderen bekijk je wat een mens van voeding nodig heeft om gezond te leven. Je tekent met de
Nadere informatieTHEMA VOEDING Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo-vwo
Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo gezondheid groei De begrippen eten, drinken, snoep, honger, trek, dorst (correct) Uitleggen dat er eten om gezond van te groeien of om te snoepen
Nadere informatieGezonde voeding vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62382
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 07 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62382 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieInfofiche 1. De actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen
Infofiche 1 Doelstellingen De leerlingen leren de actieve voedingsdriehoek kennen en begrijpen de indeling ervan. De leerlingen kunnen zelf voedingsmiddelen indelen bij de passende voedselgroep. geeft
Nadere informatieDe actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen
Infofiche 2 Doelstellingen De leerlingen kunnen spelenderwijs de verschillende groepen voedingsmiddelen van elkaar onderscheiden. De leerlingen kunnen iets over elk onderdeel van de actieve voedingsdriehoek
Nadere informatieWij, Nederlanders, hebben er ook veel nieuwe eetgewoontes bij gekregen. Dat komt door drie dingen:
Samenvatting door B. 739 woorden 29 november 2016 6,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende dingen af: je voorkeur voor eten
Nadere informatieDe actieve voedingsdriehoek. Bekijk aandachtig de menu s van Jana en Stef. Wie heeft volgens jou het lekkerste menu? Waarom?
Het werkblad sluit aan bij de infofiches waarin je ook meer informatie vindt bij de verschillende opdrachten. Gebruik de infofiches en het werkblad naast elkaar. Opdracht 1 (aansluitend bij infofiche 1)
Nadere informatieVoorbeeldtoets Biologie voor groep 8 Voeding en gezondheid. Deze toets bestaat uit 12 opgaven
Voorbeeldtoets iologie voor groep 8 Voeding en gezondheid eze toets bestaat uit 12 opgaven Stichting ito Instituut voor Toetsontwikkeling rnhem (2011) lle rechten voorbehouden. Niets uit dit werk mag zonder
Nadere informatieLes 2, Het Kennisrenspel
Les 2, Het Kennisrenspel Algemene inleiding: In deze tweede les van de lessenserie gaan we het verder hebben over de schijf van vijf, maar gaat het ook over gezonde voeding. In deze les zal er ook aandacht
Nadere informatieInfofiche 2. De actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen
Infofiche 2 Doelstellingen De leerlingen kunnen voedingsaanbevelingen interpreteren en toepassen, rekening houdend met verschillende factoren zoals leeftijd en mate van fysieke activiteit. De leerlingen
Nadere informatieLespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Lerarenhandleiding Groep 7 & 8
Lespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Lerarenhandleiding Groep 7 & 8 kunnen de definitie van voeding benoemen. weten wat de vier hoofdbestanddelen van voeding zijn en wat de functie
Nadere informatieVoorleesverhaal. Het leven in een kasteel. Voorleesverhaal voor groep 1 t/m 4 van het basisonderwijs
Voorleesverhaal Het leven in een kasteel Voorleesverhaal voor groep 1 t/m 4 van het basisonderwijs Beste leerkracht, Kinderen vinden kastelen vaak heel spannend. En terecht, want een kasteel is meestal
Nadere informatieBonus Rapport : Gemakkelijker en gezonder koken
Bonus Rapport : Gemakkelijker en gezonder koken 7 tips om koken gemakkelijk en gezond te maken Katjaa Callens Denk aub eventjes aan het milieu voor je dit hele Eboek afprint. Welkom! Met ons drukke, gehaaste
Nadere informatieDe actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen. De kinderen kunnen reflecteren over hun eigen eetgewoonten.
Infofiche 1 Doelstellingen De leerlingen kennen de basisprincipes van een gezonde voeding en zien het belang in van een evenwichtige en gevarieerde voeding. De leerlingen weten aan welke voedselgroepen
Nadere informatieJe eigen potje koken: VOEDING Leerkrachtenbundel
Je eigen potje koken: VOEDING Leerkrachtenbundel Opbouw cursus - De cursus is opgebouwd in verschillende delen. Het eerste deel bestaat uit de werkblaadjes met de theorie met bijhorende (onderzoeks)opdrachten.
Nadere informatielyondellbasell.com Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid
Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid Verander je keuzes, verander je leven Deze presentatie heeft als doel om u betere beslissingen te laten nemen m.b.t. voeding om zo uw gezondheid te verbeteren. Belangrijke
Nadere informatieInfofiche 2. De actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen
Infofiche 2 Doelstellingen De leerlingen weten welke voedingsstoffen het lichaam nodig heeft en waarom ze zo belangrijk zijn. De leerlingen zien in dat een gezonde voeding alle essentiële voedingsstoffen
Nadere informatiede appel het fruit de peer de sinaasappel de banaan
Werkbladen bij thema eten en drinken: dag 1 Naam:................. 1. Lezen en overschrijven: de appel het fruit de peer de sinaasappel. de banaan LOWAN-vo startpakket NT2 Werkbladen thema 4 Pagina 1 2.
Nadere informatieLesbrief: Variëren met eten Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen?
Lesbrief: Variëren met eten Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen? Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Eten is in alle culturen belangrijk. Gezellig samen eten
Nadere informatieWorkshop Korfbal & Voeding: maximaal effect door minimale aanpassingen. Miracle Performance
Workshop Korfbal & Voeding: maximaal effect door minimale aanpassingen. Bob ter Haak Miracle Performance Bob ter Haak Eigenaar Miracle Performance Sportdiëtist Bewegingsdeskundige Docent Sport Fietsen
Nadere informatieInfofiche 1. Elke dag 3 maaltijden en maximaal 3 tussendoortjes. Doelstellingen
Infofiche 1 Doelstellingen De leerlingen zien in dat er een duidelijk onderscheid is tussen een hoofdmaaltijd en een tussendoortje. De leerlingen weten dat het belangrijk is om regelmatig te eten en niet
Nadere informatieGezonde voeding vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62447 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieWAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition
HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition % LICHAAMSVET Wie wil je worden? Waar ben je nu? % LICHAAMSVET Vrouw 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Man 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Te laag
Nadere informatiezorg en welzijn-breed CSPE KB 2010 minitoets bij opdracht 12
zorg en welzijn-breed CSPE KB 2010 minitoets bij opdracht 12 variant a Naam kandidaat Kandidaatnummer Meerkeuzevragen Omcirkel het goede antwoord (voorbeeld 1). Geef verbeteringen aan volgens voorbeeld
Nadere informatieActieve voedingsdriehoek: De eet-wijzer!
Actieve voedingsdriehoek: De eet-wijzer! Doelgroep: Bovenbouw Doelstelling: De leerlingen leren op een speelse en actieve manier de verschillende lagen van de actieve voedingsdriehoek ontdekken en kunnen
Nadere informatieProductinformatie: Boter en boterproducten. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Kwaliteitskenmerken van boter
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over de eigenschappen van boter en boterproducten. We vertellen je ook waar je boter en boterproducten voor kunt gebruiken in de keuken en welke soorten boter
Nadere informatievoorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam
voorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam 1 2 VOORKOMEN VAN ONDERVOEDING BIJ OUDEREN Bij het bezoek op de polikliniek is u een aantal vragen gesteld over gewichtsverlies en uw eetlust. Hiermee wordt
Nadere informatie= een witte groente in de vorm van een bol. = een rode, gele of groene vrucht die je kunt eten. Aan de binnenkant zie je rijen met witte zaadjes.
Woordenschat blok 7 Les 1 i = een witte steel die je kunt eten. Het smaakt een beetje als ui. De banaan = een lange, beetje kromme gele vrucht. Om een banaan zit een schil. De bloemkool De paprika De prei
Nadere informatieDe voedingsmiddelendriehoek.
Hoofdstuk 8 De voedingsmiddelendriehoek. 1. De voedingsdriehoek invullen. 2. De drie maaltijden per dag opnoemen. 3. Zeggen wanneer we best drinken en hoeveel liter we drinken. 4. Tips opnoemen om gezond
Nadere informatieGezonde recepten avondeten. Gezonde recepten avondeten
Gezonde recepten Gezonde recepten Vraag jij je ook wel eens af wat gezonde recepten zijn en wat nu gezond is en wat niet? Er zijn zoveel geluiden in voedingsland, dat je soms de weg kwijt kunt raken. Wat
Nadere informatieGezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet
Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet Waarom eet je eigenlijk? Je krijgt er energie van! Energie heb je nodig alle processen in je lichaam b.v. voor lopen, computeren Maar ook
Nadere informatieVoedingsbeleid Bso 1
Voedingsbeleid Bso 1 Inhoud Algemeen o Gezond voedingsaanbod o Vaste en rustige eetmomenten o Allergieën en individuele afspraken o Traktaties Voedingsaanbod en eetmomenten o Eet- en drinkmomenten - Fruit
Nadere informatieInfofiche 1. De actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen. De leerlingen begrijpen het principe van de actieve voedingsdriehoek.
Infofiche 1 Doelstellingen De leerlingen begrijpen het principe van de actieve voedingsdriehoek. De leerlingen kennen de verschillende voedselgroepen van de actieve voedingsdriehoek. De leerlingen kunnen
Nadere informatieLes 6 Kijken in de keuken
Les 6 Kijken in de keuken? 33 Les 6 Kijken in de keuken 1. Een kijkje in de keuken van ingrediënten eten en drinken Geef aan uw medecursisten in een presentatie van 5 minuten een kijkje in de keuken van
Nadere informatieGezond eten moet dat?
51 K e n n I s m a k e n Gezond eten moet dat? Uit allerlei studies en enquêtes in verband met gezondheid en voeding blijkt dat het aantal zwaarlijvige jongeren toeneemt. Kinderen eten te vaak frieten,
Nadere informatieHutspot. Overheerlijke recepten
Hutspot Overheerlijke recepten Hutspot Hutspot en de geschiedenis Hutspot, ook wel wortelstamppot, is een typisch wintergerecht. Het wordt gemaakt door aardappelen, wortelen (meestal winterpeen) en uien
Nadere informatieVOEDINGSDRIEHOEK: Gezond en duurzaam eten met de voedingsdriehoek
VOEDINGSDRIEHOEK: Gezond en duurzaam eten met de voedingsdriehoek Gezond eten: wat is dat nu precies? In de media verschijnen zoveel tegenstrijdige berichten dat je op den duur het bos door de bomen niet
Nadere informatieOntbijt Frittata. Bereidingswijze. Ingrediënten
Recepten 2.1 Ontbijt Soms is het niet een kwestie van nieuwe recepten bij de hand hebben voor het ontbijt, maar gewoon net even anders tegen het ontbijt aan kijken. Wij zijn als Nederlanders gewend om
Nadere informatieSoeprecept. Verrassend lekker met diepvriesgroenten
Soeprecept Verrassend lekker met diepvriesgroenten Pompoensoep 1 el olijfolie 120 gr ajuin 400 gr wortels 1 kg pompoen 1 el currypoeder 1 koffielepel fijngesneden gember, vers snuifje peper en zout naar
Nadere informatieHier toch enkele nuttige inlichtingen over voedsel: Geurverwekkend voedsel - ajuin - look - vis - sommige specerijen - paprika
Na de heelkundige ingreep moet u geen speciaal dieet volgen, want een stoma hebben is geen ziekte. Alleen diegenen die om de een of andere reden reeds voor de operatie op dieet stonden (bvb. diabetes,
Nadere informatieWaarom is deze avond
Waarom is deze avond Het doel Kinderen, vanavond ga ik jullie een verhaal vertellen wat mij lang geleden eens overkomen is. Of het iets goeds was, dat mij was overkomen? Ja het was iets goeds. Hoewel,
Nadere informatieWe zullen wentelteefjes maken!
Bijna dagelijks wordt er in een gezin brood gekocht. Soms is het brood van de vorige dag nog niet helemaal opgegeten maar al wel een beetje uitgedroogd. Wat kun je zoal doen met uitgedroogde broodsneden?...
Nadere informatieSTEENSOEP OMA VERTELT EEN VERHAAL
Hotel Hallo - Thema 6 Hallo opdrachten STEENSOEP 1. Knip de strip. Strip Knip de strip los langs de stippellijntjes. Leg de stukken omgekeerd en door elkaar heen op tafel. Draai de stukken weer om en leg
Nadere informatieWoordenschat Taal Actief groep 4 Thema 7 Les 1
Woordenschat Taal Actief groep 4 Thema 7 Les 1 de maaltijd Het is eten. Het kan warm of koud zijn. de vis Het is een dier dat zwemt in het water. Er zijn veel soorten vissen. sommige soorten kun je eten.
Nadere informatieMicro-organismen. Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen. Wat wordt er van je verwacht? Wat zijn micro-organismen?
Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen Deze kaart gaat over micro-organismen. Microorganismen zitten in voedsel. Als je voedsel bereidt is het belangrijk om te weten wat micro-organismen
Nadere informatieAan tafel! Gedekte tafels Toen en Nu
Aan tafel! Gedekte tafels Toen en Nu Onder Oss Ons archeologisch erfgoed De huidige gemeente Oss bestaat uit een moderne industriestad, twee vestingstadjes en tientallen kleinere en grotere dorpen. De
Nadere informatieStap voor stap: Het Preventief Medisch Onderzoek voor het 1 ste leerjaar
Stap voor stap: Het Preventief Medisch Onderzoek voor het 1 ste leerjaar Doelstelling van deze presentatie De leerlingen van je klas krijgen dit schooljaar een medisch onderzoek op school. Wat gebeurt
Nadere informatieBetaalbaar bio in 6 stappen
Betaalbaar bio in 6 stappen Biologisch eten duur? Veel mensen denken dat biologisch eten niet in hun budget past. Ik heb dat ook heel lang gedacht. Tot ik ontdekte dat je door anders boodschappen te doen
Nadere informatieWat als ik gezonder van het leven wil genieten?
Wat als ik gezonder van het leven wil genieten? Over goede en minder goede eetgewoonten en waarom een consequente keuze voor de mediterrane voedingsstijl belangrijk is. De Deurwaerder Micheline / september
Nadere informatieDatum: 30/04/ 03 Uur: 9.25 10.00. Groepenindeling: - Deelgroepen bg.g: Een gerechtje maken. (6) ES: ONT
Onderwerp: Een gerechtje maken. Datum: 30/04/ 03 Uur: 9.25 10.00 Groepenindeling: - Deelgroepen bg.g: Een gerechtje maken. (6) ES: ONT dg1: Versiering maken: met veren, kralen (4) dg2: Bouwhoek (6) dg3:
Nadere informatieVoedingsbeleid kinderopvang de Harlekijn
Voedingsbeleid kinderopvang de Harlekijn Inhoud: Gezond voedingsaanbod Vaste en rustige eetmomenten Allergieën en individuele afspraken Traktaties en feestjes Voedingsaanbod voor kinderen tot 1 jaar Eten
Nadere informatieHet middeleeuws gezin en hun bezigheden
1 Het middeleeuws gezin en hun bezigheden Materiaal: - Powerpoint: Gezin.ppsx - Filmfragment: HetWerkVanDeVrouw.wmv - Werkbundel: Gezin.pdf - Hand-outs: dia s uit de PowerPoint (in de tekst wordt er verwezen
Nadere informatieVitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Vitaminen en mineralen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Vitaminen 3 Mineralen 4 Voeding 4 Dagelijkse behoefte 4 Wanneer extra vitaminen gebruiken
Nadere informatieBijlage: Dieet zonder koolhydraten
Bijlage: Dieet zonder koolhydraten Let op: u hoeft dit dieet alleen te volgen als u als voorbereiding Dieet en nuchter heeft. Het is belangrijk dat u de dag voor het onderzoek tot de laatste 6 uren voor
Nadere informatieOndersteuning bieden bij het bereiden van de maaltijd
Ondersteuning bieden bij het bereiden van de maaltijd > Inhoud > Cursus: Ondersteuning bieden bij het bereiden van de maaltijd 3 > Tekstbron: Ondersteuning bieden bij het bereiden van de maaltijd 26 >
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. Inhoud
Inhoud Voorwoord 5 1 Gezond en veilig voedsel maken en bewaren 9 1.1 Eten koken en bewaren 9 1.2 Een ongeluk zit in een klein hoekje 18 1.3 Machines in de keuken 18 1.4 Langer houdbaar maken, maar hoe?
Nadere informatieSamenvatting Biologie H7 Biologie Eten
Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten Samenvatting door J. 1049 woorden 5 januari 2017 5,1 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende
Nadere informatieDe docent verdeelt de cursisten in groepen van 4. De cursisten luisteren naar de aflevering van Lijf en Leden.
Luisteractiviteit 45: Triangel Eindterm: De cursist kan de informatie overzichtelijk ordenen in informatieve teksten zoals een aankondiging, een klacht en een waarschuwing. Context: Gezondheidsvoorzieningen
Nadere informatieWerkboekje. Brood op de plank 2 e Klassen 2012. Dit boekje is van..klas.
Werkboekje Brood op de plank 2 e Klassen 2012 Dit boekje is van..klas. WERKEN IN DE BINDELMEERCATERING INLEIDING De komende week zullen jullie gaan werken in de keuken van het Bindelmeer College. Jullie
Nadere informatieZ O U T : TOP? ZOUT : STOP!
ZOUT : STOP! ZOUT : TOP? Zout, wat is dat nu eigenlijk? In feite is het zout dat we in onze voeding gebruiken natriumchloride of NaCl. Het element dat in deze formule voor problemen zorgt, is het natrium.
Nadere informatieSportvoeding. Antwoord op veel gestelde vragen over voeding. Sadia Rodjan Danique Stoop
Sportvoeding Antwoord op veel gestelde vragen over voeding Sadia Rodjan Danique Stoop Alles over eten Wanneer eet ik gezond? Gezond eten wordt vaak gezien als het eten van voldoende groente en fruit. Maar
Nadere informatieVoedingsbeleid Kinderdagverblijf Kiekeboe 2015
Ons voedingsbeleid Inleiding Gezond zijn en blijven begint onder andere met voeding. Gezond eten betekent: gevarieerd en niet te veel. Een gezond voedingspatroon is een voedingspatroon waarmee problemen
Nadere informatieAUGURKEN MET SLAGROOM. Een evenwichtig menu samenstellen. Inhoud
Een evenwichtig menu samenstellen Inhoud Doelgroep Vakgebied Duur Materialen Doelen De leerlingen brengen hun eigen eetgewoontes in kaart en bespreken deze met elkaar. Daarna toetsen ze hun bevindingen
Nadere informatieNatriumbeperkt dieet Radboud universitair medisch centrum
Natriumbeperkt dieet U heeft het advies gekregen om een natriumbeperkt dieet te volgen. Deze brochure geeft u nadere informatie en voedingsadviezen. Heeft u na het lezen van deze tekst nog vragen dan
Nadere informatieWelkom bij Forte kinderopvang
Welkom bij Forte kinderopvang Gezonde voeding van 0-12 jaar Voedingsbureau PUUR! Donderdag 5 maart 2015 Inhoud 1. Belang gezonde voeding 2. Duurzaam & puur 3. Interactief informeren 4. Vragen 1. Belang
Nadere informatieActieve voedingsdriehoek: Een gezond gedicht
Actieve voedingsdriehoek: Een gezond gedicht Doelgroep: onderbouw - Doelstelling: Kennis maken met de actieve voedingsdriehoek. De verschillende groepen van de actieve voedingsdriehoek leren kennen en
Nadere informatieIJZERVERRIJKTE VOEDING
IJZERVERRIJKTE VOEDING 278 Inleiding We weten het allemaal van Popeye: van ijzer wordt een mens sterk. IJzer is een stof die een belangrijke functie in het lichaam vervult. Het is een bestanddeel van hemoglobine,
Nadere informatieDE ACTIEVE VOEDINGSDRIEHOEK: OM DAGELIJKS EVENWICHTIG TE ETEN EN VOLDOENDE TE BEWEGEN.
GEZONDHEID INFOBLAD DE ACTIEVE VOEDINGSDRIEHOEK: OM DAGELIJKS EVENWICHTIG TE ETEN EN VOLDOENDE TE BEWEGEN. BRON: VIGeZ, 2011. De actieve voedingsdriehoek. De actieve voedingsdriehoek geeft je een idee
Nadere informatieEen bijdrage van: Fenny v.d. Bovenkamp van Vita-Health.
Nieuwsbrief, februari 2015 Een bijdrage van: Fenny v.d. Bovenkamp van Vita-Health. Als professioneel Vitaal Coach ondersteunt en begeleidt ze haar klanten bij het vinden van een gezondere levensstijl,
Nadere informatieGezonde voeding. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart
Gezonde voeding voor Marokkaanse Nederlanders Zorg goed voor uw hart Wat is het belang van goede voeding? Risicofactoren We eten om in leven te blijven. Maar we eten ook omdat we het gezellig vinden. En
Nadere informatieWokken & Zo. Kijk voor meer informatie en recepten op www.conimex.nl
Wokken & Zo De meest populaire wokgerechten die je zelf thuis kunt maken, plus veel inspirerende nieuwe wokgerechten. Met de authentieke Aziatische smaak. Snel en simpel, veelzijdig en verrassend. Kijk
Nadere informatieVoorkomen van ondervoeding bij volwassenen
Voorkomen van ondervoeding bij volwassenen Inleiding Ondervoeding door ziekte komt in het ziekenhuis veel voor. Daarom besteedt ook de Ommelander Ziekenhuis Groep hieraan extra aandacht. Ziek zijn is topsport
Nadere informatieSchijf van Vijf-spel. Opdracht 4C. Opdracht
Opdracht 4C Schijf van Vijf-spel Opdracht Doel: Introductie: 15 min. Opdracht 1: Opdracht 2: Kinderen worden bewust gemaakt van wat gezonde basisvoeding is. Dit zijn producten uit de Schijf van Vijf. Als
Nadere informatieniveau 2, 3, 4 thema 5.5
niveau 2, 3, 4 thema 5.5 Gezonde voeding Inleiding Wanneer eet je gezond? Hoeveel moet ik dagelijks eten? Wat is een goed lichaamsgewicht? Onder- en overgewicht Inleiding Goede voeding levert de dagelijks
Nadere informatieLeydse Weelde. Marie de Brimeu - B
Leydse Weelde Marie de Brimeu - B Welkom in Museum Boerhaave. Je gaat de tentoonstelling Leydse Weelde Groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw bekijken. Met groene ontdekkingen worden natuurlijk planten
Nadere informatieVOEDINGSBELEID Versie Oktober 2015, versie 01 Verantwoordelijke Beleidsmedewerker Kwaliteit Aantal pagina s 7 Geldig tot 31 december 2016
VOEDINGSBELEID Versie Oktober 2015, versie 01 Verantwoordelijke Beleidsmedewerker Kwaliteit Aantal pagina s 7 Geldig tot 31 december 2016 Inhoud Algemeen o Gezond voedingsaanbod o Vaste en rustige eetmomenten
Nadere informatieInhoud Inleiding... 3 Schijf van Vijf... 4 Groente en fruit... 4 Vetten... 4 Zuivel, noten, vlees, vis, peulvruchten en eieren...
Linda van Stee Inhoud Inleiding... 3 Schijf van Vijf... 4 Groente en fruit... 4 Vetten... 4 Zuivel, noten, vlees, vis, peulvruchten en eieren... 5 Brood, graanproducten en aardappelen... 5 Dranken... 5
Nadere informatieEiwitten. Voeding en Welzijn
Eiwitten Voeding en Welzijn Vandaag Mindmap Maak een mindmap Wat weet je allemaal over eiwitten? Filmpje Filmpje Wat is je opgevallen in het filmpje? Wat wist je nog niet? Opdracht Pak ons voedsel erbij.
Nadere informatieZuivel is belangrijk. Melk is goed voor... ELK!
tweede leerjaar 2 Zuivel is belangrijk Melk is goed voor... ELK! Plaats de passende leeftijd bij elke tekening. Kies uit: 6 tot 12 jaar, 1 tot 3 jaar, 0 jaar, meer dan 60 jaar, 12 tot 18 jaar, 6 maanden
Nadere informatie2. RECEPTEN. 2.1 Wok met rijst, kip en groentjes. Portie voor 4 personen
1. INLEIDING In een evenwichtige gezonde voeding is het belangrijk om iedere dag een goeie portie groenten en fruit te eten. Deze kunnen soms duur oplopen. Daarom is het belangrijk om groenten en fruit
Nadere informatieVOEDING OP DE BUURDERIJ
VOEDING OP DE BUURDERIJ De voeding op de Buurderij voldoet aan de richtlijnen Gezonde Voeding van het Voedingscentrum. Per 1 januari 2018 is er gemiddeld 6,60 beschikbaar per bewoner per dag voor het eten.
Nadere informatie7 EASY TIPS TO BLOW OFF FAT FREE REPORT
7 EASY TIPS TO BLOW OFF FAT FREE REPORT In dit gratis rapport praten we over zeven makkelijke voeding tips voor maximale vet vetbranding. De meeste vragen gaan altijd over wat ze niet mogen eten. Maar
Nadere informatieBijlage: Dieet zonder koolhydraten
Bijlage: Dieet zonder koolhydraten Let op: u hoeft dit dieet alleen te volgen als u als voorbereiding Dieet en nuchter heeft. Het is belangrijk dat u de dag voor het onderzoek tot de laatste 6 uren voor
Nadere informatie