Boekbesprekingen. Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie /1
|
|
- Bernard Aerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Rice, L.N. (1974). The evocative function of the therapist. In D.A. Wexler & L.N. Rice (Eds.), Innovations in client-centered psychotherapy, pp New York, NY: Wiley. Rogers, C.R. (1951). Client-centered Therapy. Boston, MA: Houghton Mifflin. Rogers, C.R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21(2), Snijder, A.M. (2011). Een beschouwing over de visie van Susan Johnson c.s. over de integratie van seksualiteit en hechting in de emotionally-focused partnerrelatietherapie. Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie, 49(4), Tom J.C. Berk. Over groepstherapie, groepen, groepsdynamiek, groepsanalyse en wat therapeutisch werkt (2011). Copyright/Uitgever 2011: Tom Berk. ISBN , 181 pagina s. Distributie: Tom J.C. Berk. Psychodynamische therapie in context (2011). Copyright/ Uitgever 2011: Tom Berk. ISBN pagina s, 2 e editie. Distributie: 90 Inleiding Vanuit zijn woonadres in Zuid-Frankrijk stuurde Tom Berk* (psycholoog, psychoanalyticus en groepstherapeut) ons zijn twee laatste boeken, die hij zelf uitgeeft, ter recensie. In 2010 (TCgP 48, nr. 4, ) besprak ik een boek van deze auteur met een historisch overzicht over de ontwikkeling van groepstherapie van (Berk, 2009). We kunnen deze bijdragen zien als een update van alles wat hij al in een indrukwekkend arsenaal van boeken over (groeps)therapie heeft geschreven. Inhoud Over groepstherapie, groepen, groepsdynamiek, groepsanalyse en wat therapeutisch werkt Vanuit zijn ervaring met en het schrijven over groepspsychotherapie blijkt telkens weer dat Berk een enthousiaste verteller is over de groei en bloei van de groepsbenadering. Dit boek over groepstherapie, geschreven vanuit een theoretische view from the bridge en een grote praktische ervaring, is ingedeeld in drie delen. Het eerste deel gaat over de groepsanalyse van Michael Foulkes (1975), een gedurende de Tweede Wereldoorlog naar Engeland gevluchte Duitse psychoanalyticus. De combinatie van psychoanalytische ideeën en sociaal-psychologische opvattingen richt zich op de overtuiging dat het wezen van de mens sociaal is en bepaald wordt door de sociale context waarin hij leeft. Van daaruit is het ook logisch om emotionele verstoringen vanuit diezelfde context te behandelen. Omdat de innerlijke wereld van de groepsleden geactualiseerd wordt in een groep, de symptomen vertaald kunnen worden in communicatieprocessen en er een onderlinge resonantie is voor emoties en affecten, kan een therapiegroep helend werken, zoals ook Rogers (1970) stelde. In het tweede deel over groepsdynamieken is het de bedoeling dat de diverse theoretische invalshoeken elkaar aanvullen, maar soms maakt de overdaad aan diversiteit het moeilijk om de grote lijn vast te houden. Het merendeel van het onderzoek naar groepsdynamiek kwam in de jaren vijftig van de vorige eeuw echter uit de hoek van de sociologie en de sociale psychologie. Zo wordt de socioloog Goffman genoemd met zijn studie over de sociale identiteit met een spanningsveld tussen schijn (wie wil of vrees je te zijn) en werkelijkheid. Het intergroepgedrag wordt boeiend beschreven door Amartya Sen, in zijn boek uit 2006 over Identity and Violence, the illusion of destiny. De leefgroep bindt de groepsleden extra wanneer de negatieve gevoelens op een gezamenlijke vijand geprojecteerd kunnen worden. Wat we van de analytische benadering over kunnen nemen is de visie op regressie in de groep, een actualisatie van wat er in het leven van de groepsleden als emotioneel belangrijke belevingen aanwezig is geweest. Door deze regressie wordt het groepslid toegankelijker voor de therapeutische invloeden van zijn medegroepsleden en de groepstherapeut.
2 In het derde deel wordt de vraag gesteld wat nu eigenlijk therapeutisch werkt. Niet onterecht wordt hier een grote plaats ingeruimd voor Yalom (1975/2005), voor cliëntgerichte therapeuten een leermeester waar ze veel in herkennen. Ook hier zijn de ons bekende basistherapeutische factoren belangrijk, zij het in een groepsvertaling. Om de dynamiek van een groep te leren aanvoelen is het nuttig je te verdiepen in de groepsfocale conflicttheorie van Whitaker en Lieberman (1964). Deze onderzoekers vroegen zich af of je datgene dat zich manifest afspeelt in een therapiegroep op kunt vatten als het resultaat van enerzijds de verlangens en impulsen van de groepsleden (bijvoorbeeld: ik wil alle aandacht), en anderzijds de remmende angsten en schuldgevoelens (ik doe anderen tekort). De groep lost dit conflict op, soms door de benoeming ervan, hetgeen therapeutisch werkt, soms door ieder op zijn beurt ruimte te nemen, hetgeen niet therapeutisch is en het probleem laat bestaan. Berk noemt vervolgens de elementen die de werking van de groep bevorderen, zoals emotionele stimulatie, geven van genegenheid, toekennen van betekenis en valideren van de geuite gevoelens. De cohesie staat centraal, het geeft een gevoel van verbondenheid, beïnvloedt overtuigingen en attituden, definieert de realiteit, roept gevoelens en emoties op en het biedt de mogelijkheid om zichzelf met een ander te vergelijken. Bij al deze onderwerpen blijft de therapeut in het hier-en-nu, van waaruit wel de tijdsperspectieven van het daar-en-dan kunnen worden onderzocht. De gedeelde herinneringen over toen roepen in het hier en nu allerlei reacties op bij verteller en toehoorder, waardoor het mogelijk wordt de levensgeschiedenis gedeeltelijk te herschrijven. Berk eindigt met een uitgebreide bespreking van het boek van Yalom (1975/ 2005). Voor de geïnteresseerde lezer raad ik aan dit boek zelf te lezen, liever dan een boekbespreking te recenseren. Samenvattend: het eerste deel over groepsanalyse was prettig om te lezen, goed verteld en samengevat. Het tweede deel was overcompleet door de historische breedte. De titel groepsdynamieken wekte de verwachting dat het hier meer over kernelementen zou gaan. Ditzelfde hoopte ik ook van het derde deel. Naast het feit dat er ontegenzeglijk veel verstandige zaken werden aangestipt, gaf ook dit deel een gevoel van teleurstelling. Berk heeft betere boeken geschreven. Ten slotte twee side remarks : het redigeerwerk komt slordig over en de literatuur is nauwelijks up-to-date, met maar een paar verwijzingen van na 2000, waardoor het toen beter vertegenwoordigd is dan het nu. Psychodynamische therapie in context Dit boek wil een overzicht geven van een individuele, steunend-ontdekkende psychodynamische psychotherapie, waarin de kwaliteit van de therapeutische relatie een grote rol speelt, en die een breed indicatiegebied heeft. Na een algemeen inleidend stuk over het waarom en hoe van psychodynamische therapie met vier paragrafen, is dit boek ingedeeld in drie delen. Deel I (vijf hoofdstukken) gaat over wat we weten over psychotherapie in het algemeen, deel II (vier hoofdstukken) beschrijft de basis, geschiedenis en methodiek van de psychodynamische therapie, deel III (zes hoofdstukken) geeft een overzicht van belangrijke thema s uit de praktijk. Ten slotte is er een Appendix over de medische sociologie en psychische aandoeningen. Algemene inleiding. Norcross, Hedges en Castle (2002) bespreken in hun boek al de bekende therapievormen die nog bestaan en gebruikt worden, waarbij een derde van de onderzochte psychotherapeuten melden in hun praktijk eclectisch of integratief te zijn. De psychodynamische therapie is een Amerikaanse mengvorm van psychoanalyse en de interpersoonlijke psychiatrie van Sullivan (1953). Van deze laatste benadering kreeg de therapie haar steunende elementen met een appel op de common sense en realiteit, waardoor het iets gewoons en vanzelfsprekends krijgt. In een meta-analyse is er recent empirisch onderzoek gedaan over de effectiviteit en nawerking van deze therapievorm (Shedler, 2010) met een positief resultaat. De psychodynamische therapie gaat ervan uit dat psychotherapeutische methoden zijn ingebed in de context van sociaal-culturele processen. De levensgeschiedenis, ontwikkeling en ervaring van mensen spelen een rol in hun gedrag, evenals onbewuste processen (de determinanten van gedrag zijn meervoudig). Therapeutische interactie wordt gezien als essentiële component en het verworven inzicht als manier om in de therapie veranderingen te bewerkstelligen. Gevoelens en emoties worden onderzocht in combinatie met de vermij- 91
3 92 dingspogingen, evenals de zich herhalende thema s in gedachten, gevoelens, relaties en ervaringen. Er is aandacht voor (niet-)adaptieve interpersoonlijke relaties, het bevrijden van het zelfbeeld van het verleden en het bespreken van de therapeutische interactie. De therapiezittingen worden ongestructureerd gelaten, waarbij de aandacht voor het hier en nu, de empathie en de emotionele beschikbaarheid van de therapeut centraal staan. De analytische begrippen weerstand en (tegen)overdracht worden wel gebruikt, maar er wordt niet speciaal op gefocust. Van de cliënt wordt wel een goede motivatie verwacht. Psychische aandoeningen en persoonlijkheidstrekken worden gezien als nauw verweven, de therapie is gericht op betekenisverlening en is voor een cliënt een manier om een coherent beeld van zichzelf te maken. Tot hier toe zijn deze beschrijvingen voor een goed deel toe te passen op de cliëntgerichte therapiepraktijk, beide methodes delen de hermeneutiek van de geesteswetenschappen, de gerichtheid op de cliënt als totaliteit en de centrale rol van de therapeutische relatie. Berk richt zich vervolgens op de ontwikkeling van de psychotherapie vanaf het eerste begin. Via Hippocrates naar de Middeleeuwen, het ontstaan van de hypnose rond 1800, naar de dynamische psychiatrie met aandacht voor de somatische kant van psychische aandoeningen. Rond 1900 ontstond de moderne psychotherapie met Freud als grondlegger met het centrale psychodynamische model, daarna gecombineerd met de interpersoonlijke opvattingen van Sullivan (1953). Rond de jaren zestig verloor de psychoanalyse zijn centrale plaats en kwam er ruimte voor nieuwe ontwikkelingen, zoals de cliëntgerichte psychotherapie. Richten we ons op de psychotherapie van tegenwoordig, dan zien we een pluriformiteit in methoden en doelgroepen. Kiesler (1966) wees er al op dat psychotherapie als universaliteit een mythe is, er bestaan allerlei therapeutische werkwijzen en indicatiemodellen, met een centrale positie voor de algemene therapeutische factoren. Daarnaast kwam er een groeiende aandacht voor de contextualiteit en de therapeutische relatie. Helaas is de economische druk met de roep om managed care tegenwoordig ook een factor die meespeelt. Deel 1, Wat we weten bestrijkt het gehele psychotherapieveld met de vraag of psychotherapie een wetenschap is. Over welke wetenschap gaat het dan? De auteur bedoelt hier de human sciences. De gehanteerde therapietheorieën zijn in de regel complex en onvolledig. In tegenstelling hiermee is het onderwerp van de natuurwetenschappen onveranderlijk met een gangbare interpretatie, tenzij er een paradigmawisseling optreedt. Van hieruit geredeneerd kun je dus ook niet spreken van de wetenschappelijke methode. Iedere wetenschap creëert kennelijk zijn eigen methode die daarbij past. Het wetenschappelijk onderzoek kwam in de jaren vijftig en zestig tot grote bloei, niet in de laatste plaats door de inspanningen van Carl Rogers. Onderzoeksinstrumenten zijn pas later ontstaan, bijvoorbeeld de DSM (Wampold, 2010). De APA eist dat psychotherapieonderzoek evidence-validated treatment effectonderzoek moet zijn met behandelingsprotocollen. De hevige reacties hiertegen zijn bekend. Vanuit het werkveld is er een voorkeur voor een practice-based onderzoek, met pluriforme methoden en een bredere opvatting van het begrip evidentie. Uit meta-analyses blijkt dat psychotherapieën effectief zijn, relatief weinig beïnvloed door de soort therapie (het dodo-bird-effect). Het ligt dan ook voor de hand om het effect te koppelen aan de algemene therapeutische factoren. Hieronder vallen, naast de nadruk op een authentieke therapeutische relatie, consensus over de therapievorm, empathie, onvoorwaardelijke acceptatie en echtheid/congruentie, de kroonjuwelen van de cliëntgerichte methode. Je kunt je bovendien afvragen hoe belangrijk het stellen van een diagnose is voor het therapeutisch effect. Rogers was daar mordicus tegen. De objectiviteit van een diagnose is relatief. Gedragstherapeuten gaan bijvoorbeeld uit van leerstoornissen, een psychodynamisch georiënteerde therapeut zal aandacht hebben voor het samenspel tussen intra- en interpersoonlijke factoren. De discussies in hoeverre een DSM-diagnose nuttig of nodig is, zijn nog niet beëindigd. Deel 2 maakt enige theoretische omwegen voordat we bij de centrale karakteristieken van de psychodynamische therapie aankomen. Hierin werken twee actieve deelnemers, de therapeut en de cliënt, samen om te begrijpen waar de problemen, conflicten en symptomen van de cliënt vandaan komen. In deze psychodynamische therapievorm neemt de hermeneutische methode van de human sciences een belangrijke plaats in via het interpreteren, herbezien en begrijpen van de ander. Hermeneutiek gaat niet alleen over cognitief begrijpen, maar
4 ook over intuïtie en ervaren van een geheel. Veel van wat we als waar beleven blijkt sociaal te zijn geconstrueerd. De basisconfiguratie van een psychotherapie bestaat uit een emotioneel geladen vertrouwelijke relatie therapeut-cliënt, die zich richt op een genezingsproces, het exploreren van de mythe van het cognitieve schema dat een verklaring biedt voor de symptomen, met een bepaalde werkwijze, een ritueel. Op basis daarvan ontwikkelen er zich allerlei behandelingsmodellen. Wat zijn nu concrete basiselementen van de psychodynamische therapie? Naast het vormgeven van een goede werkrelatie (Safran & Muran, 2000) noemt Berk een zevental elementen: het hier-en-nu als uitgangspunt met aandacht voor het daar-en-toen; het steunend-ontdekkend karakter, met een zichtbare therapeut die de regressie bewerkt, de realiteitscontrole verstevigt, gebruik maakt van de positieve overdracht, empathisch luistert, erkenning geeft, niet te ver gaat met interpretaties en confrontaties, de samenhang van innerlijke fenomenen verheldert, de afweer intact laat en bespreekbaar maakt, het verbaliseren en differentiëren stimuleert en de inspanningen van de cliënt gratificeert; de nadruk op inzicht en begrijpen. Dit inzicht is gewoonlijk bewust en gaat over niet-adaptieve reactiepatronen, interpersoonlijke problemen en de motivatie om op een nieuwe manier naar zichzelf te kijken; de objectieve en subjectieve levensgeschiedenis, waarin de zingeving opnieuw wordt bekeken; de rol van de corrigerende emotionele ervaringen; het geven van interpretaties die aansluiten bij de actuele gevoelens van de cliënt; de relatie cliënt-therapeut als demonstratie van het interpersoonlijke gedrag van de cliënt, de affectieve resonantie en de Zelf-Ander-configuraties. Hoewel de psychoanalytische achtergrond van de auteur in dit onderdeel duidelijk zichtbaar is, kunnen veel elementen ook gebruikt worden bij het beschrijven van een cliëntgerichte psychotherapie. Deel 3, De capita selecta geven, ook hier weer met een brede theoretische omlijsting, thema s uit de praktijk. (a) Intake, indicatie en doelstelling. Welk beeld hebben cliënten van zichzelf, wat is de aard van hun interpersoonlijke relaties en welke internalisaties zijn in de loop van het leven ontstaan? De cliënt moet een adequate interactie met de intaker kunnen aangaan, enige lijn in zijn leven hebben, het vermogen bezitten de symptomen psychologisch te duiden, introspectie bezitten, bereid zijn actief aan een therapie mee te werken, en reële verwachtingen hebben van een therapie. (b) Het eerste contact is belangrijk om te zien of een gevoel van verbondenheid en wederzijdse inspanningen mogelijk is. Is er een gevoeligheid bij de cliënt voor de interpretaties van de therapeut? (c) Er worden verschillende psychoanalytische modellen weergegeven. Als eerste het topografische model en het structuurmodel, ontwikkeld door Freud. Het topografische model met een onderscheid onbewust, voorbewust en bewust, het structuurmodel met de toevoeging van het Ueber-Ich, en de dynamiek tussen het Ik, het Id en het Superego. Vervolgens de egopsychologie waarin aan het Ik de kracht toegekend wordt voor het regelen van de adaptatie aan de omgeving via controle, regelen en beheersen. De meer moderne vorm hiervan is een conflicttheorie tussen de persoonlijke verlangens, angsten, afweermechanismen en schuldgevoelens. De objectrelatietheorie van Melanie Klein stamt uit haar studie van de emotionele ontwikkeling van een kind, waarin de vroege affectieve ervaringen en de daarmee verbonden beelden geordend worden in een wereld van innerlijke objecten. Omdat het Ik nog niet goed is gevormd zien we primitieve splitsingen van goede en slechte objecten. De zelfpsychologie van Kohut vervolgens is een kritiek op en uitwerking van de egopsychologie. De functies van het Zelf, een matrix van zelfobjecten, nemen de plaats in van het Ik, waarmee een afgeleide generalisatie van introspectief of empathisch waargenomen ervaringen wordt bedoeld, die we later aanduiden met Ik. Bij de zelfbehoeften horen de fysieke behoeftes aan intimiteit en seksualiteit, zich te hechten, ergens bij te horen, zich te laten gelden of zich terug te trekken. (d) Ten slotte het werken met innerlijk organiserende systemen. Deze systemen ontstaan door de internalisatie van de levensgeschiedenis. 93
5 94 De karakteristieke fenomenen weerstand en afweer, overdracht en tegenoverdracht zijn door het steunend-ontdekkend karakter van deze therapievorm wel aanwezig, maar minder duidelijk dan bij een klassieke analyse. Hoe moet je met weerstand en afweer omgaan? Sullivan (1953) ziet weerstand als een aanslag op het gevormde zelfsysteem, waardoor nieuwe ervaringen met wantrouwen worden bekeken De term afweermechanisme, een onbewuste functie van het Ik, stamt van Anna Freud, verdringen en ontkennen zijn hier duidelijke voorbeelden van. Het afweermechanisme dient de psychische gezondheid van het Ik en hoeft dan ook niet altijd als ongezond beschouwd te worden. Bij een analytische benadering worden de weerstanden geëxploreerd en verhelderd, een cliëntgerichte therapeut zal zich meer richten op de betekenis van dit gedrag en meer focussen op de vertrouwensrelatie. Hetzelfde verschil van therapeutische benadering kunnen we zien bij het onderwerp overdracht. Overdrachten gaan over verlangens, relaties, impulsen en vroegere gevoelens. Geen interpretatie voor de cliëntgerichte therapeut, wel acceptatie en richten op de betekenis. De tegenoverdracht heeft te maken met de persoonlijkheid van de therapeut, van welke richting ook. Hier is volgens mij voor nodig dat de therapeut zichzelf en de manier waarop hij de therapeutische relatie vorm geeft goed kent, en de morele aspecten van een in wezen ongelijke relatie beseft en waarmaakt. De Appendix, een toevoegend slot van dit boek, geeft een beeld van drie modellen die in de medische sociologie zijn ontwikkeld om cliënten met hun psychische aandoeningen beter te begrijpen. Als eerste is er een evenwichtsmodel. Ziekten en aandoeningen verstoren het lichamelijk en psychisch dynamisch evenwicht. Als tweede het onderscheid tussen lichamelijke kwetsuur en ziekte. Als derde model het verliesmodel, lichamelijk, psychisch en sociaal. De term spreekt voor zichzelf. Dit uitgebreide boek sluit dan met 25 pagina s literatuur, waarin ook de meest recente literatuur een goede plaats heeft gekregen. Ten slotte Berk is ongetwijfeld een zeer erudiete auteur, bekwaam op de vele fronten van psychoanalyse, sociale en cultuurwetenschappen, die hij ook nog een filosofische ondergrond tracht te geven. Maar zijn kennis is zo breed, dat het lezen daarover encyclopedische aspecten krijgt. Je leest te veel wat je niet zoekt of verwacht. De structuur van het betoog wordt vaak onhelder, omdat er te veel uitweidingen zijn, voorbeelden van voorbeelden, schrijvers die er ook bij horen. Al deze uitweidingen worden even intensief behandeld alsof ze bij het hoofdbetoog horen. Kortom, ik mis keuzes, structuur, verschillen tussen hoofdlijnen en illustraties, waardoor het bestuderen van de twee aangeboden boeken tot een gevoel van overvoerdheid leidt. En dat vind ik jammer, want in alle details blijkt Berk veel te weten, veel gelezen te hebben en kan hij daar overzichten over geven. Het klopt, wanneer hij bij de aanbieding stelt dat hij niet dogmatisch is, hij vindt zichzelf niet zo stellig. Maar dat maakt het ook moeilijk om daar een cliëntgerichte reactie op te geven, omdat er algemene en prima therapeutische insteken worden weergegeven. Waar mogelijk heb ik dat in de tekst toch maar wel gedaan. Vond ik het eerste boek over groepstherapie teleurstellend en niet up-to-date, het tweede boek over psychodynamische therapie is een stuk beter en moderner. Door het gebrek aan een duidelijke structuur en een stellingname is het een ingewikkeld boek, dus in die zin niet echt aan te raden. Literatuur Foulkes, S.H.G. (1975). Group analytic psychotherapy, Methods and Principles. London: Gordons & Breach. Kiesler, D.J. (1966). Some myths of psychotherapy research and the search for a paradigm. Psychological Bulletin, 65, Norcross, J.C., Hedges, M., & Castle, P.H. (2002). Psychologists conductiong psychotherapy in Psychotherapy, Theory, Research, Practice. Training, 39, Rogers, C. (1970). Carl Rogers on encounter groups. New York: Harper & Row. Safran, J.D., & Muran, J.C. (2000). TheTherapeutic Alliance in Brief Psychotherapy. Washington DC: APA. Shedler, J. (2010). The efficacy of psychodynamic psychotherapy. American Psychologist, 65(2), Sullivan, H.S. (1953). The interpersonal theory of psychiatry. New York: Norton.
6 Wampold, B.E. (2010). The basics of Psychotherapy. Washington DC: APA. Whitaker, D.S., & Lieberman, M.A. (1964). Psychotherapy through the group process. Chicago: Aldine. Yalom, I.D. (1975/2005). The theory and Practice of Group Psychotherapy, 5th ed. in New York: Basic Books. Annemarie Snijder Annet van Laar (2012). Van binnen weet je alles. Handboek voor Lichaamswijsheid. Houten: Zwerk Uitgevers. ISBN , 304 pagina s Inleiding De titel en de outlook van dit boek, dat me werd opgestuurd ter recensie, komen niet onmiddellijk als aantrekkelijk over. Los van zo n eerste indruk is het natuurlijk goed om je te verdiepen in de betekenis van lichaamssignalen. Het lichaam als kompas? Ja, maar dat moet je ook weer niet overdrijven. Dit neerschrijvend merk ik mijn allergie voor stellingen in de sfeer van: dit is het; denken, voelen en handelen hebben dit nodig om tot congruentie te komen die zich dan zou manifesteren in assertiviteit, authenticiteit en autonomie. Alsof dat zo eenvoudig is. De auteur Annet van Laar is GZ-psycholoog, opleider en trainer in de door haar gekozen body-mind-richting. Bij haar studie psychologie in Utrecht verbaasde ze zich over het feit dat voor vraagstukken over welzijn en gezondheid een voornamelijk mentale benadering werd gekozen. Zijzelf koos voor een meer bezielende benadering, met meer aandacht voor lichaamsbeleving, bewustzijn en levensenergie, waarbij ze haar visie ontwikkelde dat het lichaam een eigen wijsheid heeft en kan functioneren als kompas. Inhoud Het boek is na een inleiding ingedeeld in zeven hoofdstukken: over het lichaam als drieeenheid, die je eigen stijl weergeeft, je kwaliteiten herbergt, getuigt van de levensthema s, feedback geeft, en die je de weg naar de vrijheid wijst. De hoofdstukken zijn goed ingedeeld: in de inleiding geeft de auteur een uitgangsstelling, die ze uitwerkt met praktijkvoorbeelden, waarna een analyse volgt met ten slotte een samenvatting. Het laatste hoofdstuk bevat een overzicht van alle samenvattingen. In haar inleiding stelt Van Laar dat ze niet streeft naar een wetenschappelijke onderbouwing van haar visie, hetgeen klopt met mijn indruk, maar dat ze vanuit de praktijk de nadruk wil leggen op datgene wat de mens in een dynamische beweging en in contact brengt met zichzelf. De start wordt gemaakt met de beschrijving van het lichaam, dat als een drie-eenheid functioneert; handen, hoofd en hart (hoofdstuk 1). De samenhang en de onderlinge dynamiek van deze drie onderdelen garandeert de levendigheid. Het lichaam reageert op elke waarneming en geeft signalen waarnaar we moeten leren luisteren. Interne en externe communicatie kunnen echter elkaar verstoren, het lichaam laten bevriezen, waardoor het contact met de signalen wordt verbroken. Aan iedere lichaamszone worden bepaalde kenmerken toegekend: het hoofd staat voor het verstand, het hart voor de communicatie, emotie en attitude, en de buik voor het handelen, de vitaliteit. Deze onderdelen ontvangen ieder hun eigen informatie, maar het is de samenwerking waar het om gaat. Wanneer je lichaam en geest uit elkaar haalt, verlaat de geest het lichaam, hetgeen synoniem met dood is. Het lichaam toont iemands eigen stijl (hoofdstuk 2), en laat zien welk onderdeel, denken, voelen of handelen, daarbij de boventoon voert. Het is nuttig om te weten wat je voorkeursstijl is en dit ook bij anderen te herkennen. Maar daarnaast blijft het ook belangrijk het evenwicht tussen de verschillende, soms elkaar verstorende, elementen te vinden. Zo hebben bijvoorbeeld secundair reagerende mensen vaak verschillende voorkeursstijlen tegelijk, het denken kan dan uit zelfbescherming het voelen of handelen verstoren. Hoe kun je dat zien? Door te kijken naar de lichaamsexpressie, te luisteren naar de stem en het taalgebruik, het kijken naar de lichaamshouding, de bewegingspatronen en de manier waarop iemand plaats neemt in de ruimte. Bij de conclusies die in dit boek worden verbonden aan de betekenis van de verschillende assen van de stand van het lichaam wordt er een 95
Inhoud. Voorwoord 13 Inleiding 15
Inhoud Voorwoord 13 Inleiding 15 1 Een eerste oriëntatie 21 1 Algemene situering 21 2 Psychodynamische psychotherapie 29 3 De invloed van de setting 35 4 Steunende en ontdekkende groepstherapie 36 5 Daar
Nadere informatieReflectie van de nestor
V o o r u g e l e z e n Reflectie van de nestor The Group Focal Conflict Theory Revisited Tom J.C. Berk lulu.com, 2011 Psychodynamische therapie in context Tom J.C. Berk lulu.com, 2011 60 In het eerste
Nadere informatieBoekbesprekingen. Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie 51 2013/1
hulpmiddelen als kaders waarin de hoofdlijnen worden samengevat. Ook worden concrete voorbeelden veel te laat geïntroduceerd en is de tekst onvoldoende gestructureerd. Voor de toekomst zijn we daarom nog
Nadere informatieEen bruikbaar verleden
S plinter Een bruikbaar verleden Tom Berk is psychotherapeut, groepstherapeut en psychoanalyticus en erelid van de Nederlandse Vereniging voor Groepsdynamica en Groepspsychotherapie. Hij publiceerde meerdere
Nadere informatieReactie vanuit de psychologische praktijk M A R L E E N D E C R U Y E N A E R E I N G R I D D E B E U R M E P S Y C H O L O G E N, U Z L E U V E N
Reactie vanuit de psychologische praktijk M A R L E E N D E C R U Y E N A E R E I N G R I D D E B E U R M E P S Y C H O L O G E N, U Z L E U V E N Twee evoluties binnen de psychologie Van een grote nadruk
Nadere informatieSummer University Psychoanalyse 2017
Summer University Psychoanalyse 2017 Sacha de Reuver 3 juli t/m 7 juli 2017 UvA Wat is psychoanalyse? Mensbeeld Verzameling theorieën over psychisch functioneren Therapeutisch proces Klassieke Psychoanalyse
Nadere informatieMasterclass: Lichaamswijsheid herkennen en toepassen
Masterclass: Lichaamswijsheid herkennen en toepassen Zesdaagse, geaccrediteerde Masterclass o.l.v. Annet van Laar, voor psychologen, trainers, coaches en therapeuten. Start: 14 februari 2014 Introductieworkshop:
Nadere informatieDIT NEDERLAND www.d-i-t.eu. www.d-i-t.org. DYNAMIC INTERPERSONAL THERAPY (DIT) VOOR DEPRESSIE EN ANGSTSTOORNISSEN PERSOONLIJKHEIDSPROBLEMATIEK
DIT NEDERLAND www.d-i-t.eu www.d-i-t.org. DYNAMIC INTERPERSONAL THERAPY (DIT) VOOR DEPRESSIE EN ANGSTSTOORNISSEN PERSOONLIJKHEIDSPROBLEMATIEK SOMATISCH ONVERKLAARBARE LICHAMELIJKE KLACHTEN Wat is DIT?
Nadere informatieInhoud Inleiding Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding Een nieuwe start bouwt voort op het voorgaande Relaties aangaan Omgaan met gevoelens
Inhoud Inleiding 9 1 Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding 11 1.1 Het beroep Social Work 11 1.2 Beelden over leren mentale modellen 15 1.3 Competentiegericht leren 16 1.4 Een open leerhouding 17 1.5 Leren
Nadere informatieInhoud. Deel I Veranderen 25
Inhoud Inleiding Psychoanalyse in ontwikkeling 13 Deel I Veranderen 25 1 Het psychoanalytisch kader 27 1.1 Inleiding 27 1.2 Bewust-onbewust 27 1.3 Intersubjectiviteit en innerlijk werkmodel 29 1.4 Twee
Nadere informatieSchemagerichte cognitieve gedragstherapie; de groepspsychotherapievariant
Schemagerichte cognitieve gedragstherapie; de groepspsychotherapievariant 3 3.1 Schemagerichte cognitieve gedragstherapie in groepsverband De schemagerichte cognitieve gedragstherapie in groepsverband
Nadere informatieMasterclass: Lichaamswijsheid herkennen en toepassen
Masterclass: Lichaamswijsheid herkennen en toepassen Zesdaagse, geaccrediteerde Masterclass voor psychologen, trainers, coaches en therapeuten. Start 30 maart 2012 Open Avond: 6 maart a.s. WAAROM EEN MASTERCLASS
Nadere informatieDe Energetische Essenties van Persoonlijkheid
De Energetische Essenties van Persoonlijkheid Maak kennis met de oorsprong van jouw gedrag en hoe je het leven ervaart Je dagelijkse gedrag en ervaringen komen voort uit 7 verschillende energetische essenties
Nadere informatieEENDAAGSE GROEPSPSYCHOTHERAPEUTISCHE DAGBEHANDELING
1 2 EENDAAGSE GROEPSPSYCHOTHERAPEUTISCHE DAGBEHANDELING 3 INFORMATIE OVER PSYMENS PsyMens is een kleinschalige GGZ instelling met vestigingen in Utrecht, Nieuwegein, Woerden en Amersfoort. Wij bieden een
Nadere informatieProcesadvisering Bijeenkomst 4
Procesadvisering Bijeenkomst 4 Inhoud Terugblik bijeenkomst 3 Hoofdstuk 4: De beleving van adviseur en geadviseerde Rolopvatting adviseur Cyclus van veranderingen Appriciative inquiry Weerstand bij veranderingen
Nadere informatieVERBETERSLEUTEL MINI-EXAMEN STOP MET BLOKKEN
VERBETERSLEUTEL MINI-EXAMEN STOP MET BLOKKEN 1 Examen /20 1. Wat is binnen de theorie van de psychoanalyse belangrijk? Duid het juiste antwoord aan. ( /1) a. Het statistisch meten b. Het begrijpen c. Gemiddelden
Nadere informatieWaarom we een derde van ons leven missen 17. 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven. Hoe de wetenschap dromen grijpbaar maakt 24
Inhoud inleiding Nieuw inzicht in onze dromen 11 i wat dromen zijn 1 Terugkeer naar een vergeten land Waarom we een derde van ons leven missen 17 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven Hoe de wetenschap
Nadere informatieDe Psychoanalytische Ruimte(n) Feestelijke Ontvangst. Olympiaplein 4
Symposium De Psychoanalytische Ruimte(n) en Feestelijke Ontvangst ter gelegenheid van de officiële opening van Olympiaplein 4 op zaterdag 6 juni 2015 De Psychoanalytische Ruimte(n) Psychoanalyse heeft
Nadere informatieIdeeën presenteren aan sceptische mensen. Inleiding. Enkele begrippen vooraf
Ideeën presenteren aan sceptische mensen Inleiding Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat het moeilijk kan zijn om gehoor te vinden voor informatie of een voorstel. Sommige mensen lijken er uisluitend
Nadere informatieTransactionele Analyse. Begrijpen en beïnvloeden. Nederlandse Vereniging voor Transactionele Analyse
Nederlandse Vereniging voor Transactionele Analyse Transactionele Analyse Begrijpen en beïnvloeden De Transactionele Analyse biedt een praktische, heldere theorie die door iedereen te begrijpen is. Het
Nadere informatieLichaamswijsheid herkennen en toepassen
Lichaamswijsheid herkennen en toepassen Lichaamswijsheid herkennen en toepassen Vijfdaagse, geaccrediteerde masterclass voor psychologen, trainers, coaches en therapeuten. WAAROM EEN MASTERCLASS LICHAAMSWIJSHEID
Nadere informatieMentaliseren Bevorderende Therapie (MBT) voor cliënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis
Mentaliseren Bevorderende Therapie (MBT) voor cliënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis Informatie voor cliënten en hun verwijzers Mentaliseren Bevorderende Therapie voor cliënten met een borderline
Nadere informatieEMOTIONELE INTELLIGENTIE
EMOTIONELE INTELLIGENTIE drs. S. van den Eshof 1 SITUATIE Wat zijn emoties en welke invloed hebben ze op ons leven? Sommige mensen worden bestempeld als over-emotioneel, terwijl anderen van zichzelf vinden
Nadere informatieVerbindingsactietraining
Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken
Nadere informatie2 De waarde van de Rorschach binnen het indicatieonderzoek gedemonstreerd aan de hand van de neurotische façade 10 Hanke de Haan
Inhoud Inleiding VII Ingrid Groenendijk & Jolien Zevalkink 1 Drie basale stellingen van de psychoanalyse: hoe staat het er nu mee? 1 Frans de Jonghe 2 De waarde van de Rorschach binnen het indicatieonderzoek
Nadere informatieFEED BACK COMMENTAAR GEVEN EN ONTVANGEN MARIETA KOOPMANS
FEED BACK COMMENTAAR GEVEN EN ONTVANGEN MARIETA KOOPMANS INHOUD Inleiding 7 1 Zelfonderzoek feedback geven en ontvangen 9 Checklist feedback geven en ontvangen 11 2 Communicatie en feedback 15 Waarnemen,
Nadere informatieLeergang Psychodynamisch Coachen en Adviseren
Leergang Psychodynamisch Coachen en Adviseren voor professionals die met professionals werken START JANUARI 2019 Werken met professionals Psychodynamisch coachen en adviseren is Professionals houden van
Nadere informatieDe terugkeer naar het ware zelf! Leven en werken vanuit innerlijke kracht en verantwoordelijkheid!
De terugkeer naar het ware zelf! Leven en werken vanuit innerlijke kracht en verantwoordelijkheid! Door: Nathalie van Spall De onzichtbare werkelijkheid wacht om door onze geest binnengelaten te worden.
Nadere informatieDoelstellingen van PAD
Beste ouders, We kozen er samen voor om voor onze school een aantal afspraken te maken rond weerbaarheid. Aan de hand van 5 pictogrammen willen we de sociaal-emotionele ontwikkeling van onze leerlingen
Nadere informatieOefenvragen Management Assistent A - Communicatie
Oefenvragen Management Assistent A - Communicatie 1. De meeste mensen zijn primair: A. visueel ingesteld. B. kinesthetisch ingesteld. C. socialistisch ingesteld. D. auditief ingesteld. 2. Wat is het belangrijkste
Nadere informatieFamilie-opstellingen Professional
Familie-opstellingen Professional Verdiepingsopleiding Familieopstellingen Drie modulen van drie dagen Door Guni Baxa Nederlands In all things there is the potential of love And maybe it is our life s
Nadere informatieIntegrale lichaamsmassage
Integrale lichaamsmassage Eindtermen theorie: - De therapeut heeft kennis van anatomie/fysiologie en pathologie m.b.t. Integrale lichaamsmassage; - De therapeut is zich ervan bewust dat een massage behandeling
Nadere informatieEmpathie in de forensische zorg anno 2019: een aspiratie voor therapeuten én cliënten? Ellen Gunst - Studiedag ITER - 31 januari 2019
: een aspiratie voor therapeuten én cliënten? Ellen Gunst - Studiedag ITER - 31 januari 2019 Inhoud Controversieel begrip Cliënt-zijde Therapeut-zijde Therapiefragment Empathie (in de forensische zorg):
Nadere informatieIPT in een ambulante groep, een evidence based behandeling voor depressie
D i t i s m i j n g r o e p In deze rubriek wil de redactie collegae aan het woord laten die aan de hand van een format hun groep beschrijven. Wilt u ook anderen laten delen in de doelgroep waarmee u werkt
Nadere informatieInhoud Inleiding 15 1. Puberteit: algemene ontwikkelingskenmerken 19 2. Puberteit en adoptie 39
Inhoud Inleiding 15 1. Puberteit: algemene ontwikkelingskenmerken 19 1.1 Inleiding 19 1.2 Prepuberteit (9-12 jaar): veranderingen 21 1.2.1 Fysieke en hormonale veranderingen 21 1.2.2 Hersengroei 22 1.2.3
Nadere informatieLeergang Psychodynamisch Coachen en Adviseren
Leergang Psychodynamisch Coachen en Adviseren voor professionals die met professionals werken START SEPTEMBER 2016 Werken met professionals Psychodynamisch coachen en adviseren is branche dan ook, een
Nadere informatieSTIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding
STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING Inleiding De door leidinggevenden gehanteerde stijlen van beïnvloeding kunnen grofweg in twee categorieën worden ingedeeld, te weten profileren en respecteren. Er zijn twee profilerende
Nadere informatieOplossingsgericht en waarderend coachen.
Oplossingsgericht en waarderend coachen. Coaching is die vorm van professionele begeleiding waarbij de coach als gelijkwaardige partner de cliënt ondersteunt bij het behalen van zelfgekozen doelen. Oplossingsgericht
Nadere informatieEMDR Therapie voor mensen met een traumatische ervaring
EMDR Therapie voor mensen met een traumatische ervaring Wat is EMDR Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen
Nadere informatieOmgaan met een stoma: een versmald levenspad met een ongenode gast?
Omgaan met een stoma: een versmald levenspad met een ongenode gast? An Lievrouw psycholoog Oncologisch Centrum UZ Gent Stellingen 2 We moeten de patiënt zover krijgen dat hij zijn stoma aanvaardt. Ja Ik
Nadere informatieIntegraal coachen. Meedenken en faciliteren bij ambities, dilemma s of problemen op de werkvloer
Integraal coachen Meedenken en faciliteren bij ambities, dilemma s of problemen op de werkvloer DATUM 1 maart 2014 CONTACT Steef de Vries MCC M 06 46 05 55 57 www.copertunity.nl info@copertunity.nl 2 1.
Nadere informatieKwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan
Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit
Nadere informatie4D organisatieontwikkeling & opleiding presenteert. Alumnidagen 2014. datum thema leiding
4D organisatieontwikkeling & opleiding presenteert Alumnidagen 2014 TGI-verdieping aan de hand van vijf thema s De alumnidagen zijn bedoeld voor iedereen die in de afgelopen jaren een TGI-basisopleiding
Nadere informatieInhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding en leeswijzer 2. Energie Psychologie 3. Gedachten jouw jouw 4. Verantwoordelijkheid
Inhoudsopgave Voorwoord 2 1. Inleiding en leeswijzer 3 2. Energie Psychologie 7 3. Gedachten 10 Het zijn jouw gedachten die jouw wereld creëren 11 4. Verantwoordelijkheid 13 5. Persoonlijk Plan, jouw blauwdruk
Nadere informatieUit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering
Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering Albert Schweitzer ziekenhuis mei 2009 pavo 0202 Inleiding Als u last heeft van een burn-out door stress op het werk kunt u de therapiegroep werkstresshantering
Nadere informatieDokter, ik heb kanker..
Dokter, ik heb kanker.. huisartsen-duodagen noordwest utrecht november 2006 Anette Pet Klinisch psycholoog-psychotherapeut Hoofd Patiëntenzorg Welmet Hudig Theoloog Therapeut Het Helen Dowling Instituut
Nadere informatieInterpersoonlijke groepstherapie
Psychiatrie Interpersoonlijke groepstherapie www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl PSY004 / Interpersoonlijke groepstherapie / 16-10-2013 2 Interpersoonlijke
Nadere informatieCursus in Gestalt-psychologie.
Cursus in Gestalt-psychologie. De grondbeginselen uit de gestalt-psychologie en -therapie bevatten een schat aan kennis en wijsheid. Ze zijn zeer praktisch toepasbaar op persoonlijk vlak en in werksituaties
Nadere informatieVoel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008
Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.
Nadere informatieLeonie Linssen www.veranderjewereld.nl
Verbonden in Vrijheid Leonie Linssen www.veranderjewereld.nl 04-11-2009 Leonie Linssen, Verander je Wereld 1 IS HET MOGELIJK? 04-11-2009 Leonie Linssen, Verander je Wereld 2 DE MYTHE 04-11-2009 Leonie
Nadere informatieCHECKLIST BEHANDELDOELEN
Uw naam: Naam therapeut: Datum: CHECKLIST BEHANDELDOELEN Het stellen van doelen is een belangrijke voorwaarde voor een succesvolle therapie. Daarom vragen wij u uw doelen voor de aankomende therapie aan
Nadere informatieDe Inner Child meditatie
De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun
Nadere informatieBasiscursus Cliëntgerichte Psychotherapie
Basiscursus Cliëntgerichte Psychotherapie Februari 2014 Basiscursus in het kader van de opleiding Psychotherapeut CgP Docent: mw. drs. W.J.H.P. Schapendonk Locatie: de Plank 101 te Veldhoven - Inhoudsopgave
Nadere informatieAffirmaties, welke passen bij mij?
Affirmaties, welke passen bij mij? Veel mensen maken gebruik van affirmaties, om hun gevoel, zelfbeeld en gedachten positief te beïnvloeden. Regelmatig hoor ik van cliënten, dat hoe vaak ze ook affirmeren,
Nadere informatieCentrum Bergkristal Studieplan Deelopleiding Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor
Centrum Bergkristal Studieplan Deelopleiding Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor Modules Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor 1. Psychologie en Psychopathologie 2. Sociale psychologie
Nadere informatieEmotionele Intelligentie
Emotionele Intelligentie ubeon Academy Programma Emotionele intelligentie (EQ) staat voor het vermogen om eigen en andermans gevoelens te herkennen en er op effectieve wijze mee om te gaan. 70 % van communicatie
Nadere informatieVan mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht
[Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel
Nadere informatieInhoudsopgave. Voorwoord 7 Inleiding 11
Inhoudsopgave Voorwoord 7 Inleiding 11 1 Gevoel en verstand in de liefde 15 2 De partnerkeuze 21 3 Mythes over de liefde 29 4 De liefde ontraadseld 35 5 Verbetering begint bij jezelf 43 6 De vaardigheden
Nadere informatieCompetent talent in de praktijk
Competent talent in de praktijk Competent talent in DE PRAKTIJK CURSISTENBOEK Talent ontdekken, ontwikkelen & inzetten Competent talent in de praktijk Cursistenboek Talent ontdekken, ontwikkelen & inzetten
Nadere informatieDe energetische essenties van jouw persoonlijkheid. Ontdek de oorsprong van jouw gedrag en ervaringen.
De energetische essenties van jouw persoonlijkheid. Ontdek de oorsprong van jouw gedrag en ervaringen. Je dagelijkse gedrag en keuzes komen voort uit 7 verschillende energieën die in jou aanwezig zijn.
Nadere informatieSlecht nieuws goed communiceren
Slecht nieuws goed communiceren M A N U K E I R S E F A C U L T E I T G E N E E S K U N D E, K U L E U V E N Waarheid is een van de meest krachtige medicamenten waarover men beschikt, maar men moet nog
Nadere informatieDe diep verstandelijk gehandicapte medemens
De diep verstandelijk gehandicapte medemens Eerste druk, mei 2012 2012 Wilte van Houten isbn: 978-90-484-2352-1 nur: 895 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieInterpersoonlijke psychotherapie
Interpersoonlijke psychotherapie in een groep een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe, Opleider-supervisor IPT en groepspsychotherapie Cora Versteeg, supervisor IPT en groepspsychotherapeut i.o.
Nadere informatieHoofdstuk 9 Oefeningen
Hodstuk 9 De eerste stap in werken aan jezelf is ook meteen de belangrijkste stap: Het durven onderkennen van je innerlijke conflicten en dat je daardoor je emoties nog niet voor je kan laten werken. De
Nadere informatieMijn naam is Susanne Meijer, Guasha / Massage Therapeut en Psychosociaal therapeut, wonende in Bergen op Zoom.
Even voorstellen Graag wil ik me aan u voorstellen Mijn naam is Susanne Meijer, Guasha / Massage Therapeut en Psychosociaal therapeut, wonende in Bergen op Zoom. Voordat ik aan mijn praktijk begon heb
Nadere informatieProudy. Praktijk voor psychomotorishe kindertherapie
Proudy Praktijk voor psychomotorishe kindertherapie Wat is psychomotorische kindertherapie? Pmkt is een vorm van kindertherapie bedoeld voor kinderen die vast lopen in hun ontwikkeling en dat in hun gedrag
Nadere informatieMensvisie als uitgangspunt
Emotionele veerkracht in psychotherapie Inhoud Voorwoord 11 Hoofdstuk 1: Mensvisie als uitgangspunt 17 Wat gebeurt er in therapie? 17 A. Mensvisie in pessotherapie 18 Belang van een mensvisie in therapie
Nadere informatieOpleiding ouderbegeleiding
Opleiding ouderbegeleiding me nse nkennis vanuit een visie op ouderschap in ontwikkeling Als je krachtgericht werken met het netwerk rond het kind wilt invullen, dan zit hier alles in. Vanuit een betere
Nadere informatieInleiding psycho-educatie ASS bij volwassenen
Inleiding psycho-educatie ASS bij volwassenen Dit is de inleiding van de psycho-educatie modules. Aan de hand van deze modules geven we meer informatie over hoe autismespectrumstoornissen (ASS) zich uiten
Nadere informatieParanormaal begaafden: wat kunnen psychologen van hen leren? Dr. M.J. Reinders, klinisch psycholoog Polikliniek Psychosomatiek GGZinGeest, Amsterdam
Paranormaal begaafden: wat kunnen psychologen van hen leren? Dr. M.J. Reinders, klinisch psycholoog Polikliniek Psychosomatiek GGZinGeest, Amsterdam Programma Eerst wat oefenen Dan wat theorie en achtergrond
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij autisme
Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011 CGT bij autisme
Nadere informatieAanmeldingsformulier Alexander Concept
Voorkeur trainingsdatum: Stuurt u deze vragen geheel ingevuld en ondertekend aan ons terug. Wanneer wij dit formulier ontvangen hebben, nemen wij contact met u op om samen met u te bespreken of u klaar
Nadere informatieEen spirituele kijk op psychotherapie
Een spirituele kijk op psychotherapie Als de westerse psychologie gediagnosticeerd moest worden, dan zou haar diagnose luiden: schizofreen met narcistische en autistische trekken. Net als een schizofreen,
Nadere informatieEindtermen. Eindtermen Praktijk: Eindtermen Voetreflextherapeut.doc 1
Eindtermen Voetreflexzonetherapie: Eindtermen theorie: - De therapeut behandelt vanuit een holistische mensvisie en stelt binnen het kader van beroepsprofiel het lichamelijk en geestelijk functioneren
Nadere informatiewww.hildedeclercq.be hilde_de_clercq@telenet.be
1 Pervasieve Ontwikkelingsstoornis Spel en Verbeelding Taal en Communicatie Emoties Seksualiteit en Relatievorming Eten Slapen Zindelijk worden Zelfredzaamheid of Algemene Dagelijkse leefvaardigheden 2
Nadere informatieHoe relevant ook, het begrip wilsbekwaamheid is
Samenvatting 179 180 Autonomie is de afgelopen decennia centraal komen te staan binnen de geneeskunde en zorg. Daarmee samenhangend is ook de wilsbekwame beslissing van de patiënt steeds belangrijker geworden.
Nadere informatieLeerboek Groepspsychotherapie
Leerboek Groepspsychotherapie Tom Berk over zijn nieuwste boek Piet Verhagen Tom Berk heeft een nieuw Leerboek Groepspsychotherapie geschreven, dat donderdagmiddag 2 juni in Utrecht gepresenteerd wordt.
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Humane Wetenschappen ASO2 AO AV 003 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 24 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding...
Nadere informatiePROGRAMMA van de training DE SOCIALE PSYCHOLOGIE VAN VERANDEREN
PROGRAMMA van de training DE SOCIALE PSYCHOLOGIE VAN VERANDEREN drs. Ad van der Made, psycholoog, coach, docent De training Sociale Psychologie van Veranderen is bedoeld voor professionals voor wie de
Nadere informatieCOMMUNICEREN VANUIT JE KERN
COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie
Nadere informatiePsychodynamische therapie in de
Glen Gabbard Psychodynamische therapie in de praktijk Een heldere en toegankelijke werkwijzer Psychodynamische therapie in de praktijk Een heldere en toegankelijke werkwijzer Glen Gabbard Inhoud Inleiding
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 8 Ten geleide 10 Inleiding 12. Hoofdstuk 1 Persoonlijke grenzen: Wat we eronder verstaan en hoe ze worden gevormd 16
Inhoud Voorwoord 8 Ten geleide 10 Inleiding 12 Hoofdstuk 1 Persoonlijke grenzen: Wat we eronder verstaan en hoe ze worden gevormd 16 Hoofdstuk 2 Hypnotherapie: Een reis naar binnen 30 Hoofdstuk 3 Het behandelplan:
Nadere informatieCaycediaanse Sofrologie Informatieve lezing
Caycediaanse Sofrologie Informatieve lezing Sofrologie, ontstaan in 1960 Dr. Alfonso Caycedo Psychiater, grondlegger van de Sofrologie SOS evenwicht PHREN bewustzijn LOGOS studie Geschiedenis van de Sofrologie
Nadere informatieKENNISMAKING. Motiveren kan je leren 23/01/2015. 5 manieren om te beïnvloeden. Wanneer Plaats Doelstelling. Beleid Vooraf Regisseurstoel Anticiperen
Motiveren kan je leren Marc Tack& NeleDe Laender KENNISMAKING 5 manieren om te beïnvloeden Wanneer Plaats Doelstelling Beleid Vooraf Regisseurstoel Anticiperen Modelling Permanent Gehele theater Gewenste
Nadere informatie2 Training of therapie/hulpverlening?
Bewustwording wordt de sleutel voor veranderen Peter is een zeer opvallende leerling die voortdurend conflicten heeft met medeleerlingen en de schoolleiding. Bij een leerlingbespreking wordt opgemerkt
Nadere informatieElk bekken heeft een mens
Elk bekken heeft een mens Als bekkenfysiotherapeut heb je nodig Mieneke Spijkerman Bekkenfysiotherapeut Psychosomatisch fysiotherapeut te Valburg Kennis van en rondom het bekken Vaardigheden Competenties
Nadere informatieWORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur
WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les één Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er
Nadere informatieIntercultureel leren. Workshop. Studievoormiddag 6 juni 2014
Intercultureel leren Workshop Studievoormiddag 6 juni 2014 Aan de slag Hoeveel procent van mijn vrije tijd breng ik door met mensen van mijn eigen culturele achtergrond versus mensen met een andere culturele
Nadere informatieDIT bij SOLK: de eerste resultaten
DIT: een innovatief behandelmodel voor SOLK DIT bij SOLK: de eerste resultaten Micha Selders, psycholoog Wilbert van Rooij, psychiater Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Centrum voor Psychosomatiek Werkgroep
Nadere informatieUlrica WF van Panhuys Authentic Leadership www.uwfvanpanhuys.com
Module 1 Profileren van de emotionele intelligentie: Team Effectiviteit (). De Team Effectiviteit wordt vastgesteld door het identificeren, vaststellen en beheersen van de emotionele intelligentie van
Nadere informatieInhoud. 1 Inleiding 9 1.1 Voor wie is dit boek? 9 1.2 Doelstelling 11 1.3 Aanpak 11 1.4 Opzet 13
Inhoud 1 Inleiding 9 1.1 Voor wie is dit boek? 9 1.2 Doelstelling 11 1.3 Aanpak 11 1.4 Opzet 13 2 Tevredenheid en beleid 15 2.1 Het doel van tevredenheid 16 2.2 Tevredenheid in de beleidscyclus 19 2.3
Nadere informatieCompassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman
Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?
Nadere informatieHEADS LARGER THAN HANDS
HEADS LARGER THAN HANDS Op zoek naar meer balans Drs. Annemarije Struik Psycholoog HOE ZIT HET MET JOU?? Quotes uit de praktijk Ik vind het allemaal zo leuk Ik geef dingen niet graag uit handen Als ik
Nadere informatiePsychotherapie. brochure. Praktijk de Cocon
brochure Praktijk de Cocon Psychotherapie Brochure Psychotherapie helpt je af te rekenen met vervelende gevoelens, storende gedachten, sociale problemen, terugkerende problemen waar je veel last van hebt.
Nadere informatieOpnameinbloemlezingenenreadersmoedigenwijaan, maarwelgraageerstevenoverleggen. Alerechtenvandeartikelenliggenbij destichtingcognitieenpsychose.
Ukunternatuurlijkuitciteren,graagzelfs,maardanwel metbronvermelding.u magditartikelookruimhartig verspreidenmitshetnietvoorcommerciëledoeleindenis. Indiegevalen pasnaonzeschriftelijketoestemming. Opnameinbloemlezingenenreadersmoedigenwijaan,
Nadere informatieHIC, specialisatie kinderen
HIC, specialisatie kinderen Module Docent contact uren Zelfstudie Psychologie en psychopathologie 11 44 uur Ontwikkelingspsychologie 11 22 uur Inleiding in de Chakrapsychologie 11 36 uur Jungiaanse psychologie,
Nadere informatiecommunicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren, besef het! (er is geen nooduitgang)
Workshop Taal, veel meer dan praten. Koolhof Coaching en Training Over de complexiteit van communicatie Onderwerp: Uitgangspunt: communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren,
Nadere informatieInleiding 2. Wie is Christine? 4. Tip 1: Houd het doel van feedback voor ogen 5. Tip 2: Richt feedback op gedrag, niet op de persoon 6
Inhoudsopgave Inleiding 2 Wie is Christine? 4 Tip 1: Houd het doel van feedback voor ogen 5 Tip 2: Richt feedback op gedrag, niet op de persoon 6 Tip 3: Geef feedback over uw waarneming en vermijd interpretaties
Nadere informatie